Павленко С.О. Оточення Гетьмана Мазепи: соратники та прибічники
Подождите немного. Документ загружается.
131
÷àñòèíà I²I
•
ÑÎÐÀÒÍÈÊÈ ÒÀ ÏÐÈÁ²×ÍÈÊÈ ÃÅÒÜÌÀÍÀ
×åðíåöü ìóæíüî âèòðèìàâ óñi òîðòóðè â Ìîñêâi. Âií ÷iòêî
äîòðèìóâàâñÿ âæå ãåòüìàíñüêî¿ âåðñi¿, ùî âñå çðîáèâ çà íàìîâîþ ëèøå
Ìèõàéëà Ãàäÿöüêîãî. Ðîçñëiäóâà÷i éîãî ñïðàâè òàê i íå çìîãëè äîáèòèñÿ
âiä ïîëüñüêîãî óðÿäó ïðèâåçåííÿ äî Ìîñêâè ïåðøèõ i äðóãèõ ïîñëàíü
âiä Ìàçåïè. Êîðîëiâñüêèé ïîñëàíåöü ßí Îêðàñà âèïðàâäîâóâàâñÿ òèì,
ùî ¿ì íå íàäàëè çíà÷åííÿ i âîíè, ìîâëÿâ, çàãóáèëèñü
1090
.
Ñ. Ãðîäñüêîãî â³äðÿäèëè â Áàòóðèí ç öàðñüêèì ãiíöåì ßçèêîâèì
äëÿ âèêîíàííÿ ñìåðòíîãî âèðîêó. Ïîäàëüøà ïîçèöiÿ Ìàçåïè çàñâiä÷óº,
ùî äîëÿ çàêóòîãî éîìó íå áóëà áàéäóæîþ. Ãåòüìàí âiäêëàâ âèêîíàííÿ
âèðîêó i çâåðíóâñÿ äî öàðiâ ³ç ïðîõàííÿì ïîìèëóâàòè ÷åíöÿ, âiä ÿêîãî
ó íüîãî áóëî, çäàâàëîñÿ á, ñòiëüêè íåïðèºìíîñòåé. Çà÷åêàòè ç ïîêàðîþ
âií ïðîñèâ i ñòàðøèíñüêó ðàäó. «Êàçíèòü åãî òîò÷àñ íåëüçÿ,– êàçàâ
ãåòüìàí,– ìû î íåì ê âåëèêèì ãîñóäàðÿì ïèñàëè. Ïîäîæäåì öàðñêîãî
óêàçà. Åùå íàäîáíî äàòü ïðåñòóïíèêó âðåìÿ ïîêàÿòüñÿ äà è ëþäåé
ñîáðàòü ïîáîëüøå, ÷òîáû âñå âèäåëè êàçíü åãî. Íåäóðíî áûëî áû ïîâåçòè
åãî ïî âñåì ãîðîäàì, ÷òîáû íàðîä âåçäå åãî óâèäåë (÷è íå äëÿ òîãî, àáè
îðãàíiçóâàòè éîìó âòå÷ó? – Àâò.)»
1091
. Òà ç Ìîñêâè íàä³éøîâ öàðñüêèé
óêàç âèêîíàòè âèðîê, i 7 æîâòíÿ 1692 ð. Ñîëîìîíà ïîçáàâèëè æèòòÿ.
____
4.2.
___
ÑÓËÈÌÀ ÏÅÒÐÎ ²ÂÀÍÎÂÈ×
(ÏÅÒÐÈÊ)
Íà гçäâî ùîðîêó ó Áàòóðèí ïðè¿çäèëà íà ñâî¿ ç’¿çäè-áåíêåòè
ãåòüìàíñüêà ñòàðøèíà, ÿêà ïðè öüîìó ïîãîäæóâàëà ³ âèçíà÷àëà ïëàíè
íà ð³ê. Ó ñ³÷í³ 1691 ðîêó, ÿêùî íå óâåñü óêðà¿íñüêèé ãåíåðàë³òåò, òî
éîãî ïðîâ³äíà ÷àñòèíà (². Ëîìèêîâñüêèé, À. Ãàìàë³ÿ, Ì. Áîðîõîâè÷,
Ê. Ìî곺âñüêèé, ß. Ëèçîãóá, Þ. Ëèçîãóá, Ç. Øèéêåâè÷, Ì. Âóÿõåâè÷,
Ì. Ìèêëàøåâñüêèé) áóëà ïîñâÿ÷åíà ó ïëàíè â³äîêðåìëåííÿ Óêðà¿íè
â³ä Ìîñêî⳿ çà äîïîìîãîþ Òóðå÷÷èíè ÿê íàéá³ëüø çàö³êàâëåíî¿
ñîþçíèö³ ó ïîñëàáëåíí³ àãðåñèâíîãî ï³âí³÷íîãî ñóñ³äà. Çðîáèòè òàêèé
âèñíîâîê ìîæíà ç îãëÿäó íà â³äïðàâëåííÿ ÿêðàç ó ò³ äí³ ñòàðøîãî
êàíöåëÿðèñòà Ãåíåðàëüíî¿ â³éñüêîâî¿ êàíöåëÿ𳿠Ïåòðà ²âàíîâè÷à
Ñóëèìè
*
1092
(Ïåòðèêà, Ïåòðè÷åâñüêîãî) ç ñåêðåòíîþ ì³ñ³ºþ íà Çàïî-
ð³ææÿ ³ äî Êðèìó.
Â. Êî÷óáåé, ÿêèé íàâìèñíå çâèíóâà÷óâàâñÿ ãåòüìàíîì ó 1690-õ ðð.
ó çâ’ÿçêàõ ç Ïåòðèêîì, ó äîíîñ³ 1708 ð., çãàäóþ÷è äàâí³é åï³çîä
ïîâñòàííÿ 1692–1693 ðð., çàçíà÷èâ, ùî ². Ìàçåïà «ãëàãîëîì ïëåìÿííèêà
ñâîåãî èñõîäíèêà ñîòâîðè»
1093
. Öþ çàãàäêîâó ôðàçó ìîæíà òðàêòóâàòè
äâîÿêî: ãåòüìàí àáî ïîñëàâ ó Êðèì ñâîãî ïëåì³ííèêà, àáî, íàçâàâøè
Ïåòðèêà ïëåì³ííèêîì Êî÷óáåÿ, íàñïðàâä³ â³äïðàâèâ äî õàí³â âëàñíîãî
ïîñëàíöÿ. Òîáòî ãåíåðàëüíèé ñóääÿ â³äìåæîâóâàâñÿ â³ä ÿêî¿ñü âòàºì-
íè÷åíî¿ ïðè÷åòíîñò³ äî àêö³¿ ñòàðøîãî êàíöåëÿðèñòà, â³í ³ íå ï³ä-
òâåðäæóâàâ áëèçüêîãî ðîäèííîãî çâ’ÿçêó ç íèì.
Êðèìñüêå äîíåñåííÿ ï³ääÿ÷îãî Ìîñêâè Âàñèëÿ Àéòåìèðîâà ïðî
Ïåòðèêà ÿê Ñóëèìó äåùî ïðîÿñíþº ïîõîäæåííÿ ïîñëàíöÿ ². Ìàçåïè.
* Òàê éîãî, çà ïîâ³äîìëåííÿì ï³ääÿ÷îãî Â. Àéòåìèðîâà, íàçèâàëè ó Êðèìó.
132
ÎÒÎ×ÅÍÍß ÃÅÒÜÌÀÍÀ ÌÀÇÅÏÈ: ÑÎÐÀÒÍÈÊÈ ÒÀ ÏÐÈÁ²×ÍÈÊÈ
Çàóâàæèìî, ùî ñåñòðà ². Ìàçåïè Îëåêñàíäðà âçÿëà øëþá ç Ïàâëîì
Îáèäîâñüêèì, ÿêèé ìàâ ãåðá «Ñóëèìà». 16 ïðåäñòàâíèê³â ðîäó Ñóëèì
ñëóæèëè íà ñòàðøèíñüêèõ óðÿäàõ ó ïîëêàõ ˳âîáåðåææÿ. Ïåòðèê â
óí³âåðñàë³ â³ä 1692 ð. íàçâàâ ñåáå Ïåòðîì ²âàíîâè÷åì
1094
. Òîáòî éîãî
áàòüêîì áóâ ²âàí Ñóëèìà.  ³ñòîðè÷í³é ë³òåðàòóð³ â³äîì³ ²âàí Ôåäîðîâè÷
Ñóëèìà (âîðîíê³âñüêèé ñîòíèê ó 1687 ð., ãåíåðàëüíèé õîðóíæèé ó
1708–1721 ðð.)
1095
òà ²âàí Ñòåïàíîâè÷ Ñóëèìà (áóâ ãåëüìÿç³âñüêèì
ñîòíèêîì ó 1684 ð.)
1096
. ¯õí³ áàòüêè áóëè áðàòàìè. Ñòåïàí ²âàíîâè÷
Ñóëèìà, ïåðåÿñëàâñüêèé ñîòíèê (1659 ð.), ðàçîì ç áðàòîì Ôåäîðîì,
ïåðåÿñëàâñüêèì ïîëêîâíèêîì (1659 ð.) òà Ñåâåðèíîì, êîçàêîì,
íîá³ë³òîâàí³ ïîëüñüêèì ñåéìîì, 30 òðàâíÿ 1659 ð. îòðèìàëè â³ä ßíà
Êàçèìèðà ãðàìîòó íà Äèìåð
1097
. ijòè áåç áàòüêà ðîñëè â á³äíîñò³.
Ó öåé æå ÷àñ Ñòåïàí Ìàçåïà, áàòüêî ²âàíà Ìàçåïè, äîáèâñÿ ï³ä-
òâåðäæåííÿ çà íèì òà éîãî äðóæèíîþ, íàùàäêàìè ïðàâà íà ñåëî Ìà-
çåïèíö³.
ßê âèäíî, Ñóëèìè áóëè â îäí³é êîìàíä³ ç Ìàçåïàìè, Âèãîâñüêèì.
Òàê, ë³òîïèñ Ñàìîâèäöÿ ïîâ³äîìëÿº, ùî òîâàðèø Þð³ÿ Íåìèðè÷à
1098
Ñóëèìà ó 1644 ð. «ñêóïèë íåìàëî ãîëîòè â Óìàíñêîìó ïîâ³ò³, îñòàâèâøè
ѳðêà ïîèøîë äî Ëèñÿíêè, êîòîðîìó Ëèñÿíêà çäàëàñÿ è Ñòàâèùà, ãäå
ïðèéøîë ïîä Á³ëóþ Öåðêîâ, áåðó÷èñÿ äî áîêó Âèãîâñüêîãî. Àëå ×åðíåöê³é
ç Ìàõîâñêèì íå äàëèñü îíèì ñêóïèòè, òîãî Ñóëèìêó ïîä Á³ëîþ Öåðêâîþ
ðîçãðîìèëè, ãäå è Ñóëèìêà çãèíóë»
1099
. Ôåä³ð Ñóëèìà ñëóæèâ, ÿê é
². Ìàçåïà, ó ïîëÿê³â, ó 1673 ð. ïåðåéøîâ íà ˳âîáåðåææÿ. Äâîþð³äíèé
áðàò Ñóëèì Ñòåïàí Ñóëèìà ó 1669 ð. áóâ ïîëîíåíèé Ï. Äîðîøåíêîì.
Îòæå, ÷èìàëî äåòàëåé (ñëóæáà ó Âèãîâñüêîãî, ïðîõàííÿ äî ß. Êàçèìèðà,
äðóæáà ðîäèí ç Þ. Íåìèðè÷åì) âêàçóº íà òå, ùî øëÿõè Ìàçåï òà
áðàò³â Ñóëèì ïåðåòèíàëèñü íå ðàç, âîíè äîáðå çíàëèñÿ ³ ìàëè íàâ³òü
ðîäèííèé çâ’ÿçîê. Îñê³ëüêè Ñòåïàí Ñóëèìà çàãèíóâ ó 1659 ð., òî éîãî
ñèíè Ñàì³éëî, ²âàí òà Îëåêñàíäð
*
30 ëèïíÿ 1661 ð. îòðèìàëè â³ä
ïîëüñüêîãî êîðîëÿ ãðàìîòó íà Äèìåð, ¿ì ïðèçíà÷åíî îï³êóíà Ôåäîðà
Ñóëèìó
1100
. 9 ëèñòîïàäà 1663 ð. áðàòàì ïîâòîðíî áóëà íàäàíà ãðàìîòà
íà ì. Äèìåð
1101
. ijòè áåç áàòüêà âèðîñòàëè ó á³äíîñò³.
Ó ëèñò³ ïîëòàâñüêî¿ ñòàðøèíè â³ä 31 ëèïíÿ 1692 ð. äî Ïåòðèêà
çàçíà÷àëîñÿ: «Âñ³ ìè çíàºìî, ùî áàòüêî òâ³é æåáðàê ³ ìåøêàâ ó íàøîìó
ì³ñò³ Ïîëòàâ³ ó øïèòàë³, à òè, âàëÿþ÷èñü ó øêîë³ ì³æ íèùèìè ³ ï³ä
â³êíàìè íàøèìè õîäÿ÷è, âèãîäîâóâàâñÿ êðèõòàìè»
1102
. Íà íàøó äóìêó,
ñàìå ²âàí Ñòåïàíîâè÷ Ñóëèìà íàéâ³ðîã³äí³øå º áàòüêîì Ïåòðèêà. Àäæå
²âàí Ôåäîðîâè÷ Ñóëèìà íàðîäèâñÿ äåùî ï³çí³øå. Éîãî äðóæèíîþ áóëà
Ìàð³ÿ Ëåîíò³âíà Ïîëóáîòîê (1664–1729 ðð.), ôàêòè÷íî ëèøå íà
ÿêèõîñü 2–3 ðîêè ñòàðøà çà Ïåòðèêà. Îòæå, âîíà àæ í³ÿê íå ìîãëà
áóòè éîãî ìàò³ð’þ. Õî÷à íå âèêëþ÷àºìî ³ñíóâàííÿ é òðåòüîãî ²âàíà
Ñóëèìè, áî â³äîìî, ùî Ïåòðèê, â³ä’¿æäæàþ÷è íà Çàïîð³ææÿ, çà¿õàâ ç
Ïîëòàâè äî êðåâíèõ ðîäè÷³â ó Íîâ³ Ñàíæàðè
1103
.
* Â. Ìîäçàëåâñüêèé ââàæàâ, ùî öå áóëè ä³òè éîãî äâîþð³äíîãî áðàòà, òåæ Ñòåïàíà
Ñóëèìè, ÿêîãî 1669 ð. çàõîïèâ ó ïîëîí Ï. Äîðîøåíêî. Àëå æ ó 1661 ð. ßí Êàçèìèð
ñèíàì Ñ. Ñóëèìè ïðèçíà÷èâ îï³êóíà Ô. Ñóëèìó. Îòæå, öå ìîãëî òðàïèòèñÿ ëèøå òîìó,
ùî ä³òè ñòàëè ñèðîòàìè.
133
÷àñòèíà I²I
•
ÑÎÐÀÒÍÈÊÈ ÒÀ ÏÐÈÁ²×ÍÈÊÈ ÃÅÒÜÌÀÍÀ
²âàí Ñòåïàíîâè÷ Ñóëèìà 1684 ð. çãàäóâàâñÿ ãåëüìÿç³âñüêèì
ñîòíèêîì Ïåðåÿñëàâñüêîãî ïîëêó. Îòæå, ï³ñëÿ ïîíåâ³ðÿíü ó ìîëîäîñò³
íà ˳âîáåðåææ³ â³í ìàâ ïåâíå ñóñï³ëüíå ñòàíîâèùå, ìîæëèâ³ñòü â÷èòè
ä³òåé. Òå, ùî Ïåòðèê ïðàöþâàâ ó Ãåíåðàëüí³é â³éñüêîâ³é êàíöåëÿð³¿,
âêàçóº íà éîãî äîñòàòíüî âèñîêèé îñâ³òí³é ð³âåíü, ³ íå âèêëþ÷ຠôàêòó
íàâ÷àííÿ ó Êèºâî-Ìîãèëÿíñüê³é êîëå㳿. Ó áåðåçí³ 1688 ð. Ï. Ñóëèìà
ñóïðîâîäæóâàâ ãåíåðàëüíîãî ñóääþ Ì. Âóÿõåâè÷à ó ïî¿çäö³ äî öàð³â.
Âîíè ðàçîì ïîâèíí³ áóëè ñëîâåñíî ïðî «âîéñêîâûõ ïîòðåáíûõ äåë…
äîíåñòè, ÿêî óáî íà ðå÷ü â ñòàòüÿõ ïèñàíî»
1104
. Ó 1689 ð. Ï. Ñóëèìà
ñòàâ ñòàðøèì â³éñüêîâèì êàíöåëÿðèñòîì. Îòæå, éîãî çä³áíîñò³ òà
çàñëóãè áóëè íàëåæíî ïîøàíîâàí³ ó Ãåíåðàëüí³é â³éñüêîâ³é êàíöåëÿð³¿,
ãåòüìàíîì.
Ïîáóòóþ÷à äóìêà äîñë³äíèê³â ïðî ñàìîñò³éí³ñòü àêö³¿-àâàíòþðè
êàíöåëÿðèñòà ñïèðàºòüñÿ â îñíîâíîìó íà ïðîñ³ÿí³ ². Ìàçåïîþ ³ ïîäàí³
íèì ó âèã³äíîìó ñâ³òë³ ñâ³ä÷åííÿ éîãî ðåçèäåíò³â, äîçîðö³â äëÿ
Ìàëîðîñ³éñüêîãî ïðèêàçó. Ó Ìîñêâó â³äïðàâèëè äîêóìåíòè ïðî òå, ùî
Ïåòðèê âò³ê íà Çàïîð³ææÿ âèíÿòêîâî ç îñîáèñòèõ ìîòèâ³â: «Ãåòìàí
ñòàë ê íåìó áûòü íåäîáð, îòòîãî îí è ïîêèíóë åãî»
1105
, à òàêîæ òîìó,
ùî ïîñâàðèâñÿ ç äðóæèíîþ, ÿêà í³áèòî õîò³ëà ïîçáàâèòè éîãî æèòòÿ.
Ó ëèñò³, íàä³ñëàíîìó äî íå¿, âò³êà÷ ïèñàâ: «Ãàííî! Òû êàê õîòåëà, òàê è
ó÷èíèëà! Íå îïèñûâàþ òâîèõ íåïðèñòîéíûõ è çëîòâîðíûõ ïîñòóïêîâ.
Ñàìà òû âåäàåøü, ÷òî äåëàëà. Åñëè òåáå ëó÷øå áóäåò áåç ìåíÿ, òî
çàáóäåøü ìåíÿ. Æèâè, áîãàòåé, ïðîõëàæäàéñÿ, à ÿ ñîáå õîòü ñîëîìàõó
åñòèìó, äà íå áóäó îïàñàòüñÿ çà ñâîå çäîðîâüå. Ïðèøëè ìíå çåëåíûé
êàôòàí, êîòåë, òðåíîã è ïóòî ðåìåííîå, à õëîïñòâî ìîå, ÷òî òàì îñòàëîñü,
ïóñòü áóäåò â öåëîñòè. Ìàðòà 2. Òâîé æåëàòåëüíûé ìóæ»
1106
. Òàêà
ôàëüøèâà, çàçäàëåã³äü äîìîâëåíî-â³ðîã³äíà ³íôîðìàö³ÿ, ïî-ïåðøå, ðÿ-
òóâàëà ó ðàç³ ïðîâàëó ì³ñ³¿ â³ä ðåïðåñ³é ñ³ì’þ Ï. Ñóëèìè, éîãî ðîäè÷³â,
ïî-äðóãå, ïîñëàáëþâàëà ïèëüí³ñòü ìîñêîâñüêî¿ àãåíòóðè, ïî-òðåòº, â³äâî-
äèëà âñ³ëÿê³ ï³äîçðè â³ä îñîáè ãåòüìàíà. Òèì ÷àñîì ². Ìàçåïà íå ïî-
ñï³øàâ ñïîâ³ùàòè â Ìîñêâó ïðî «âòå÷ó» ñòàðøîãî êàíöåëÿðèñòà ³, âëàñíå,
¿¿ ïðèõîâóâàâ, ùî çìóøóâàëî éîãî äàë³ çà öå âèïðàâäîâóâàòèñÿ
1107
.
Càì³éëî Âåëè÷êî, ÿêèé òîä³ âæå ïðàöþâàâ ó Ãåíåðàëüí³é â³éñüêîâ³é
êàíöåëÿð³¿, ó ñâîºìó ë³òîïèñó ç óïåâíåí³ñòþ çàçíà÷àâ, ùî ². Ìàçåïà,
«çàìèñëèâøè ÿê ï³äñòóïíèê ÿê³ñü õèòðîù³ ñóïðîòè ñâî¿õ ãîñóäàð³â,
äîçâîëèâ éîìó (Ïåòðèêó.– Àâò.) ïðè îñîáëèâ³é ñâî¿é òàºìí³é ³íôîðìàö³¿
â³ä’¿õàòè ç Ïîëòàâè äî Çàïîðîçüêî¿ Ñ³÷³, à çâ³äòè äî Êðèìó ³ ïî÷àòè òå,
ïðî ùî áóëà äàíà éîìó â³ä ãåòüìàíà ñëîâåñíà íàóêà»
1108
.
Øâèäêî çäîáóâøè íà ѳ÷³ àâòîðèòåò ³ ñòàâøè òàì â³éñüêîâèì
ïèñàðåì
1109
, Ï. Ñóëèìà, êîëè ñàìîñò³éíî ðîçïî÷àâ ñâîþ ïðîòè-
ìîñêîâñüêó àêö³þ, ïîøèðþâàâ ÷óòêè, í³áè ìàâ ó ñåáå ÿêèéñü òàºìíèé
ëèñò â³ä ãåòüìàíà ². Ìàçåïè, ÿêèé ïîä³ëÿº ç íèì óñ³ éîãî ïëàíè ³
䳿
1110
, ðîçñèëàâ ïî Ãåòüìàíùèí³ ïîñëàííÿ ïðî òå, ùî â³í íå ïðàãíå
ãåòüìàíñòâà, áî ãåòüìàí óæå º ãîòîâèé
1111
. Íà ïåðøèé ïîãëÿä, âñå öå
íåïðàâäèâ³ çàÿâè, ìåòà ÿêèõ îäíà – çãàñèòè ñóìí³âè ó êîçàê³â, âèêëèêàòè
¿õ íà áîðîòüáó, à òàì, ìîâëÿâ, âèäíî áóäå. Òà ìàºìî é ³íø³ ï³ä-
òâåðäæóâàëüí³ äîêóìåíòàëüí³ äàí³, ÿê³ âêàçóþòü íà ãîëîâíèõ ðóø³¿â
ïîâñòàííÿ.
134
ÎÒÎ×ÅÍÍß ÃÅÒÜÌÀÍÀ ÌÀÇÅÏÈ: ÑÎÐÀÒÍÈÊÈ ÒÀ ÏÐÈÁ²×ÍÈÊÈ
Ïèñàð Ï. Ñóëèìè Ãðèãîð³é Âîëêîâñüêèé âò³ê äî Íîâîáîãîðîäèöü-
êîãî ³ 11 áåðåçíÿ 1693 ð. íà äîïèò³ â Á³ëãîðîä³ äàâàâ áîÿðèíó
Á. Øåðåìåòüºâó äóæå âàæëèâå ñâ³ä÷åííÿ ïðî òå, ùî ñòàðøèé
êàíöåëÿðèñò, «ïðèáåæàâ â Êàçûêåðìàí, êàçûêåðìàíñêîìó áåþ îáúÿâëÿë
ïèñìà è ãîâîðèë, ÷òî äå ñ òåìè ïèñìàìè ïîñëàë åâî îò ãåòìàíà ïèñàðü
Âàñèëèé Êî÷þáåé
*
â Êðûì ê õàíó, ÷òîá îí ñ îðäàìè øîë ê ìàëîðîñ-
ñèéñêèì ãîðîäàì, è, ñîâîêóïëÿñü ñ ìàëîðîññèéñêèìè âîéñêè, èòèòü
áû èì ñîï÷à âîéíîþ íà Âåëèêîðîññèéñêèå ãîðîäû»
1112
.
Ñàì äîïèòóâàíèé áóâ ñâ³äêîì çóñòð³÷³ Ïåòðèêà ç íîâèì õàíîì ó
ãðóäí³ 1692 ð. «È êàê îí, Ïåòðóøêà, ê òîìó õàíó ïðèøîë è ïðèøîä ïî
èõ áîñóðìàíñêîé îáûêëîñòè òîìó õàíó ïîêëîíèëñÿ,– ïîâ³äîìëÿâ
ïåðåá³æ÷èê,– è, ïîêëîíÿñü, ïîëîæèë ïåðåä íåãî, õàíà, äâà ïèñìà; è òå
ïèñìà òîò õàí âåëåë ïðî÷åñòü; è òå ïèñìà ïåðåä òåì õàíîì ÷òåíû.
È ïèñàíû òå ïèñìà ê ñòàðîìó õàíó îò ãåòìàíà è Êî÷óáåÿ, ÷òîá îíè
òàòàðîâå Ìàëîðîññèéñêèõ ãîðîäîâ ñ íàðîäîì ó÷èíèëè ìèð, è ñîáðàâñÿ
øëè ê ìàëîðîññèéñêèì ãîðîäàì, è, ñîâîêóïÿñü ñ Ìàëîðîññèéñêèì
âîéñêîì, èòèòü áû èì âîéíîþ íà Âåëèêîðîññèéñêèå ãîðîäû, òàê æ
êàê áûëî ïðåæ ñåãî ïðè Õìåëüíèöêîì (...). È òå âûøåïèñàííûå ïèñüìà
õàí îòäàë åìó, Ïåòðóøêå, ïî ïðåæíåìó; à ó òîãî äå ó ãåòìàíñêîãî
ïèñìà ïðèïèñ ãåòìàíñêîé ðóêè, à ïå÷àòü âîéñêîâàÿ»
1113
. Îñê³ëüêè
². Ìàçåïà çàñóäèâ àêö³þ Ïåòðèêà, âèñòóïèâ ç â³éñüêîì ïðîòè îðäè ³
«ãåòüìàíà», òî öüîìó ç³çíàííþ íå ïîâ³ðèëè, à â³äòàê ïåðåá³æ÷èê ïî÷àâ
ðÿòóâàòè ñâîº æèòòÿ, âèïðàâäîâóþ÷è ãåòüìàíà ³ Â. Êî÷óáåÿ. Òèì ïà÷å,
ùî éîãî äîñòàâèëè ñïî÷àòêó ó Áàòóðèí íà «ðîçûñê è íàêàçàíèå»
1114
.
ϳñëÿ â³äïîâ³äíèõ òîðòóð ó ãåòüìàíñüê³é ðåçèäåíö³¿ àðåøòàíò, ÿê
äîïîâ³äàâ ãåòüìàí öàðÿì 26 òðàâíÿ 1693 ð., «ñîâåðøåííî ãîâîðèò, ÷òî
ïîäïèñè ðóêè ìîåé, ãåòìàíñêîé è ïèñìà ïèñàðÿ Âàñèëüÿ Êî÷óáåÿ, íè
â êàêèõ ëèñòàõ íå âèäàë è íè îò êîãî î òîì íå ñëûõàë è íèãäå î òîì
ñâîèìè óñòàìè íèêîìó íå ãîâàðèâàë íè ñêàçûâàë íà ëèñòó ðóêàìè
ïðîêëÿòîãî âðàãà Ïåòðèêà ïîäàííîì õàíó ïå÷àòü âåëèêóþ, ïîäîáíó
âîéñêîâîé ïå÷àòè, íî åñòëè á òà áûëà ñîâåðøåíà âîéñêîâàÿ ïå÷àòü,
òîãî îí íå âåäàåò»
1115
. Çðîçóì³ëî, ùî ïîä³áíå ç³çíàííÿ ó áàòóðèíñüê³é
êàò³âí³ íå ìîãëî áóòè ³íøèì.
Ðàçîì ç òèì Ã. Âîëêîâñüêîìó íå áóëî í³ÿêîãî ñåíñó îáìîâëÿòè
ãåòüìàíà, éòè íà òàêèé ñìåðòåëüíèé ðèçèê çàðàäè ÷è¿õîñü ï³äñòóïíèõ
³íòåðåñ³â. Ïåðåäàþ÷è ïðàâäèâ³ â³äîìîñò³, äîíîùèê ðîçðàõîâóâàâ,
áåçóìîâíî, íà âåëèê³ öàðñüê³ ìèëîñò³. Éîãî ³íôîðìàö³ÿ ä³éñíî äóæå
áàãàòî âàæèëà.
Çâåðíåìî óâàãó íà òàêó ïðîìîâèñòó äåòàëü: ó 1699 ð. íà áîÿðèíà
Áîðèñà Øåðåìåòüºâà, ÿêèé â³â ïåðøèé äîïèò Ã. Âîëêîâñüêîãî ³, ìàáóòü,
* Ó ìàòåð³àëàõ äîïèòó Íèêàíîðà (ñïðàâà Êî÷óáåÿ) º ðîçïîâ³äü ïðî òå, ÿê äðóæèíà
ãåíåðàëüíîãî ñóää³ íà îäí³é ç âå÷³ðîê êàçàëà ãåòüìàíó: «Ïîëíî, äå, òåáå êîâàðíè÷àòü!
(... ) Òû, äå, è ñ íàñ ãîëîâû ðâåøü: áóäòî, äå, îíè ñ ìóæåì ïåðåïèñûâàëèñü â Êðûì». È ê òåì,
äå, åå ñëîâàì îí, ãåòìàí, åé ãîâîðèë: «Ïî÷åìó, äå, âû âåäàåòå, ÷òî ÿ î òîì çà âàìè âåäàþ?»
È îíà, äå, åìó, ãåòìàíó, ãîâîðèëà: «Ïèñàðü åâî, ãåòìàíñêèé, êîòîðûé ó íåãî, ãåòìàíà,
ïèñàë âñÿêèå ïèñüìà, ïðè ñìåðòè ñâîåé äàë ìóæó åå Êî÷óáåþ, ïèñüìî ñâîåé ðóêè,
êàêîâî íûíå ó íåå, ÷òî îí, ãåòìàí, íà íèõ çàòåâàë, åâî, Êî÷óáååâûì, èìåíåì ïèñàë â
Êðûì”, à ê êîìó è î ÷åì, òîãî èìåííî íå âûãîâîðèëà».
135
÷àñòèíà I²I
•
ÑÎÐÀÒÍÈÊÈ ÒÀ ÏÐÈÁ²×ÍÈÊÈ ÃÅÒÜÌÀÍÀ
äåñü âèñëîâëþâàâ íåâäîâîëåííÿ ïðèêðèòòÿì ñïðàâè, âèéøîâ áóí÷óêîâèé
òîâàðèø Äàíèëî Âàñèëüîâè÷ Çàá³ëà ç äîíîñîì íà ãåòüìàíà
1116
. Ó Ìîñêâ³
ñï³â÷óòëèâî ïîñòàâèëèñü äî íüîãî. Áîÿðèí ñêàçàâ ïðèáóëîìó: «Ïðàâäà,
è ìíå ãåòìàí äîáðà íå æåëàåò. Ïîæèâè, êîëè òàê, â Ìîñêâå, ïîêà
âåëèêèé ãîñóäàðü íå âîðîòèòñÿ èç-ïîä Àçîâà, è íèêóäà íå õîäè, íè â
ïðèêàç, íè ê áîÿðàì, à êàê öàðü âîðîòèòñÿ â Ìîñêâó, òîãäà ïîäàøü íà
ãåòìàíà ÷åëîáèòíóþ â ìîè ðóêè, à ÿ ñàì ïðåäñòàâëþ åå âåëèêîìó
ãîñóäàðþ è áóäó õîäàòàéñòâîâàòü îá îêàçàíèè òåáå ìèëîñòè»
1117
.
Ãåòüìàí âèïåðåäèâ ÷îëîáèòíèêà âëàñíèì ïîÿñíåííÿì ³ Ïåòðî ²
íå âçÿâ äî óâàãè íàä³ñëàíó ñêàðãó. Âïåâíåíèé ó ñâî¿é ïðàâîò³ (à öÿ
âïåâíåí³ñòü éøëà â³ä òîãî, ùî àíòèìîñêîâñüêèé íàñòð³é ². Ìàçåïè âñå-
òàêè áóâ â³äîìèé ó íàéáëèæ÷îìó ãåòüìàíñüêîìó îòî÷åíí³!) Ä. Çàá³ëà,
ÿê ïîêàçàëî ñë³äñòâî â Áàòóðèí³, ïåðøèì çâèíóâà÷óâàëüíèì ïóíêòîì
ñâîãî äîíîñó âèçíà÷èâ òå, «÷òî áóäòî Åãî Ìèëîñòü âîðà Ïåòðèêà ê
áóñóðìàíàì âûñëàë, è î ïðèõîäå áóñóðìàíñêîì ïîä ãîðîäû áûë
æåëàòåëåí»
1118
. Òîáòî Øåðåìåòüºâ, ÿê ³ â³í, íå ñóìí³âàâñÿ â îö³íö³
ïîä³é 1692 ð. Öþ æ ïðîâèíó ³íêðèì³íóº óêðà¿íñüêîìó êåðìàíè÷ó ³
Â. Êî÷óáåé ó 1708 ð. ². Ìàçåïà, çàóâàæèâ îáâèíóâà÷, «çëàãî ñîâåòó
ñâîåãî òàéíó îòêðû» Ïåòðèêó, «íàó÷è æå åãî, êàêî áåãñòâî ñîòâîðèòè,
âðó÷è åìó Âàøåãî Öàðñêàãî Âåëè÷åñòâà äîâîëüíîå æàëîâàíüå, èæå è
Ìàëîðîññèéñêèì Ïîëêîâîäöàì ðîçäà»
1119
.
Çãàäàí³ àðãóìåíòè íà êîðèñòü ãåòüìàíà ÿê ãîëîâíîãî íàòõíåííèêà
àíòèìîñêîâñüêîãî ïîâñòàííÿ 1692–1693 ðð. íå áóäóòü ïîâíèìè áåç
ùå ê³ëüêîõ ñóòòºâèõ ïîäðîáèöü. ßêùî ïðîïîçèö³¿ ². Ìàçåï³ â³ä
ïîëüñüêîãî êîðîëÿ ðîç³ðâàòè ç Ìîñêî⳺þ íàä³éøëè ó âåðåñí³ 1689 ð.,
òî â³ä êðèìñüêîãî õàíà – äâîìà ì³ñÿöÿìè ðàí³øå. Çðîçóì³ëî, õàíñüêå
çâåðíåííÿ íàáóëî àêòóàëüíîñò³ ï³ñëÿ ïàä³ííÿ öàðèö³ Ñîô³¿, ó 1690 ð.
Ëåãàëüíèé êîíòàêò ãåòüìàíñüêîãî ïîñëàíöÿ Ïàíòåëåéìîíà Ðàäè÷à ç
ïðåäñòàâíèêàìè âëàäè â Êðèìó â³äáóâñÿ ó ëþòîìó 1691 ð. ç ïðèâîäó
îáì³íó ïîëîíåíèìè
1120
. ßñíà ð³÷, ùî äîâ³ðåíà îñîáà ãåòüìàíà ìàëà
äîáðó íàãîäó ïîãîäèòè îäíî÷àñíî é áåçë³÷ ³íøèõ ïèòàíü, çîêðåìà ³
ïðî îð³ºíòèðè êåð³âíèöòâà Óêðà¿íè.
Çàêîíîì³ðíî âèíèêຠçàïèòàííÿ: ÿêó ðîëü òîä³ â³ä³ãðàâàâ Ïåòðèê,
ÿêùî â³í ä³ÿâ çà ïîãîäæåííÿì àáî, ÿê ïèñàâ Ñ. Âåëè÷êî, «çã³äíî ï³ä-
ñòóïíî¿ ³íôîðìàö³¿, ÿêó äàâ éîìó Ìàçåïà (ïðî öå áàãàòî õòî áàëà-
êàâ)»
1121
? Ñïðàâä³, íà÷åáòî íå áóëî í³ÿêî¿ ðàö³¿ îäíî÷àñíî ïîñèëàòè ç
Áàòóðèíà äâîõ ïîñëàíö³â ç îäíèì ³ òèì æå çàâäàííÿì. Àëå öå, ÿêùî
íå âðàõîâóâàòè êîíñï³ðàòèâí³ çàõîäè, ïîïåðåäí³é äîñâ³ä ðåàë³çàö³¿ ì³-
ñ³¿ Ñîëîìîíà. Òàºìíà äèïëîìàò³ÿ ². Ìàçåïè âåëàñÿ ç îãëÿäîì íà ¿¿ ïðî-
âàë, à òîìó ãåòüìàí çàâæäè ìàâ øàíñ íà âèïðàâäàííÿ, ñïðîñòóâàííÿ
íàéòÿæ÷îãî çâèíóâà÷åííÿ (1708 ð. Êàðëó Õ²² íàä³ñëàíî â³ä íüîãî
ïîñëàííÿ ïðî íàì³ð ãåòüìàíñüêî¿ ñòàðøèíè ïîðâàòè ç Ìîñêâîþ áåç
ï³äïèñó ³ ïå÷àòêè). ̳ñ³ÿ ïîãîäæåííÿ ïëàí³â Êðèìó òà Óêðà¿íè ùîäî
Ìîñêî⳿, íà íàøó äóìêó, ìàëà â³äáóòèñÿ ó äâà åòàïè: ñïî÷àòêó îô³-
ö³éíèé ïðåäñòàâíèê Áàòóðèíà Ï. Ðàäè÷ ïîâ³äîìëÿº ïðî íàñòóïíèé
ïðè¿çä Ïåòðèêà, ïðî äîâ³ðó éîãî ëèñòàì (ìàáóòü, ïðîåêòó äîãîâîðó),
à âæå çãîäîì ïðè¿æäæຠñòàðøèé êàíöåëÿðèñò ç â³äïîâ³äíîþ
136
ÎÒÎ×ÅÍÍß ÃÅÒÜÌÀÍÀ ÌÀÇÅÏÈ: ÑÎÐÀÒÍÈÊÈ ÒÀ ÏÐÈÁ²×ÍÈÊÈ
äîêóìåíòàö³ºþ. Ä. ßâîðíèöüêèé ñïðàâåäëèâî ï³äì³òèâ, ùî òàºìíîþ
ìåòîþ ïåðøîãî áóëî, ÿê éîìó âèäàºòüñÿ, «ïîïåðåäèòè õàíà ïðî çàäóìè
*
Ïåòðèêà»
1122
.
ßêáè Ï. Ðàäè÷ ðîáèâ ³ ïåðøå, ³ äðóãå îäíîîñ³áíî, òî ó ðàç³ ïðîâàëó
(øïèãóíè Ìîñêâè áóëè ³ â Êðèìó) ãåòüìàí íàâðÿä ÷è çíàéøîâ áè
ÿê³ñü àðãóìåíòè íà ñâ³é çàõèñò. Äèïëîìàòè÷íèé ïîøóê êîíòàêò³â ç
Êðèìîì ó 1691 ð. íå âäàâñÿ. ßêðàç òîä³ ó Êðèìñüêîìó õàíñòâ³ ñòàëàñÿ
çì³íà âëàäè
1123
. ² Ï. Ðàäè÷ íå çì³ã íàâ³òü ïîãîäèòè ïèòàííÿ ïðî îáì³í
ïîëîíåíèìè. Ïåâíèé ÷àñ ó Êðèìó òðèâàëè çàâîðóøåííÿ
1124
, éøëà
áîðîòüáà çà âëàäó, ïîò³ì õàíàìè áóëè Ñààäåò-Ãåðåé ²² (áåðåçåíü –
ãðóäåíü 1691 ð.), Ñàôà-Ãåðåé ² (ñ³÷åíü – æîâòåíü 1692 ð.), Ñåë³ì-Ãåðåé
(æîâòåíü 1692–1699 ðð.)
1125
. Îñòàíí³é, äî ðå÷³, õàíñòâóâàâ òàêîæ ó
1670–1677, 1684–1690, 1702, 1703–1704 ðð.
1126
.
Ó áåðåçí³ 1691 ð. àâñòð³éñüêèé ïîñîë ². Êóðö, à â ñåðïí³ – ïîëüñüêèé
ïîñîë ß. Îêðàñà âèìàãàëè â³ä Ìîñêâè âèêîíàòè çîáîâ’ÿçàííÿ ïåðåä
«Ñâÿùåííîþ ë³ãîþ» ³ ðîçïî÷àòè íîâèé ïîõ³ä íà Êðèì
1127
. ². Ìàçåïà
òàºìíî íàêàçàâ ç³áðàòè Çàïîðîçüêå ³éñüêî «óêóïó» íà ѳ÷³ ³ òðèìàâ
éîãî âë³òêó òàì äî íàêàçó éòè íà îðäèíö³â. Ëåãàëüíà ìîá³ë³çàö³ÿ ïîëê³â
ïðè öüîìó ñïðèÿëà á îðãàí³çîâàíîìó âèñòóïó Ãåòüìàíùèíè ïðî-
òè Ìîñêî⳿. Ãåòüìàí, íà íàøó äóìêó, ³íôîðìóþ÷è öàð³â, çíà÷íî ïå-
ðåá³ëüøóâàâ íàñòðî¿ íåâäîâîëåííÿ â³ä íåðîáñòâà íà ѳ÷³, ³ òàêèì ÷èíîì
âèìàíþâàâ íåï³äãîòîâëåíå ìîñêîâñüêå â³éñüêî äî ïîõîäó íà Êðèì,
àáè çä³éñíèòè ïîòàºìíèé çàäóì. Àëå ó Ìîñêâ³ í³áè ïåðåä÷óâàëè íåáåç-
ïåêó. Íàðèøê³íö³ âàãàëèñü ðîçïî÷àòè òðåò³é ïîõ³ä íà Êðèì ÿêðàç ï³ñëÿ
âòå÷³ Ïåòðèêà (!), áî îòðèìàëè íîâèé äîíîñ íà Ìàçåïó: «À îñòåðåãàåì
Âîñòî÷íûõ è Áëàãî÷åñòèâûõ Ìîíàðõîâ äëÿ òîãî, ÷òîá íàøå ïðèáåæèùå
è îáîðîíà íå áûëà ðàçîðåíà îò çëàãî è ïðåëåñòíàãî è äàâíàãî ãóáèòåëÿ
Õðèñòèÿíñêàãî Ìàçåïû, Ãåòìàíà íûíåøíÿãî, êîòîðîé ïðåæ èãî ëþäåé
íàøèõ Ïîäîëüñêèõ, Ðóññêèõ è Âîëûíñêèõ â î÷àõ åìëÿ áóñóðìàíîì
ïðîäàâàë, öåðêâè íàøè áëàãî÷åñòèâûå, îêëàäû è íàðÿäû çäèðàÿ, Òóðêàì
ñðåáðî ïðîäàâàë, à ïîòîì Ãîñóäàðÿ ñâîåãî â âå÷íîå áåç÷åñòüå è áåçñëàâèå
îòäàâ, åâî êàçíû ïîçàáèðàë, è çà òå ìàåòíîñòè ñåñòðå ñâîåé â íàøèõ
êðàÿõ ïîêóïèë è ïîêóïàåò, à ÷òî ïóùè è áîëüøè ïîäãîâîðèâ Ãîëèöèíà,
÷òîá ñ Ñîôèåþ Öàðåâíîþ ðóêó äàâ, Âàñ, Öàðÿ Áëàãî÷åñòèâàãî, íå òîêìî
ñ ïðåñòîëà, íî è ñ ñâåòà ñîãíàòü, â Ìîñêâó ïðèåõàòü áûëî, à èçãíàâ
âåñåëüå ñâîèìè ïðîòîðìè ïðèóêðàñèòü èìåë, êîòîðàãî óêðàøåíèå èç
Íåìåöêèõ ñòðàí äîáûë áûëî.
Òâîå Âåëè÷åñòâî Öàðñêîå, ñîãíàâ ñ ñâåòà è ëþáåçíàãî áðàòà Òâîåãî
Âåëè÷åñòâà Èîàííà Àëåêñååâè÷à, óáèòü ïîñòàíîâèëè. Àõ! Äîêîëå æå è
ñåãî óáèéöû è íà Âàøå Öàðñòâî íàñòóïíèêà áóäåòå äåðæàòü? Òåõ
êàçíèëè, è èíûõ ïîðàçñûëàëè, à åìó ó÷èíèëè ïîíîðîâêó, è òîãî æäåò,
÷òîá çëîé ñâîé óìûñåë çáûòèåì ñîâåðøèë»
1128
.
Ñóì³ñí³ñòü ì³æ ïî¿çäêîþ Ïåòðèêà íà Çàïîð³ææÿ ³ ïîÿâîþ â Êèº-
â³ öüîãî äîíîñó ñâ³ä÷èëà ïðî çðàäó, ÿêà éøëà ç Áàòóðèíà, ç íàéáëèæ-
÷îãî îòî÷åííÿ ãåòüìàíà. Ìàçåïà çàïàí³êóâàâ. Äî öàð³â ï³øëî éîãî
÷åðãîâå âèïðàâäàííÿ: «Èñòèííî ðàäåòåëüíàÿ ñëóæáà ìîÿ íå òî÷èþ â
* Ùîïðàâäà, ³ñòîðèê, î÷åâèäíî, îòîòîæíþâàâ ¿õ ëèøå ç êàíöåëÿðèñòîì.
137
÷àñòèíà I²I
•
ÑÎÐÀÒÍÈÊÈ ÒÀ ÏÐÈÁ²×ÍÈÊÈ ÃÅÒÜÌÀÍÀ
íåðàäåòåëüñòâî, íî è â çëîå êëåòâîïðåñòóïíè÷åñòâî ïðåâðàùàåòñÿ.
Òÿæêî óÿçâëåí åñìü íåïðåñòàííûìè áîëåçíÿìè, ñîêðóøèëîñü è
èññîõëîñü ñåðäöå ìîå. Èäåæå áû ìíå áåç òàêîâûõ íàïðàñèñòâ è êîçíåé
ñâîáîäíûì ðàçóìíèêîì ìûñëèòè è ïðîñòèðàòè íà÷èíàíèÿ î íàëåæàùèõ
â ïðåäáóäóùèå âðåìåíà ñëóæáàõ è ðàäåíèÿõ, êîòîðûå áû ê óãîæäåíèþ
Âàì è ê îõðàíåíèþ âîëüíîñòåé ïðàâîñëàâíîãî ðîññèéñêîãî íàðîäà
íàëåæàëè, òóò óòåñíÿåò ìÿ âñåãäà ñêîðáü, ïå÷àëü, ïëà÷ è âîçäûõàíèå, îò
÷åãî íåòî÷èþ ïëîòü ìîÿ íåìîùåñòâóåò, íî è ìàëûé ðàçóìèøêî ìîé
ïðèøåë â ïðèòóïëåíèå è äóõ ìîé åäâà äåðæèòñÿ âî ìíå»
1129
.
Ãåòüìàí çàï³äîçðèâ ó çðàä³ Âàñèëÿ Êî÷óáåÿ. ³äðàçó éîãî àãåíòóðà
íà ѳ÷³ ïî÷àëà ïîñòà÷àòè ó Áàòóðèí, à â³í â³äïîâ³äíî äî Ìîñêâè âèã³äí³
äëÿ ãåòüìàíà ñâ³ä÷åííÿ. Òàê, çã³äíî ç öèìè ïîâ³äîìëåííÿìè, Ïåòðèê,
ï³äáóðþþ÷è çàïîðîæö³â äî ïîâñòàííÿ, êàçàâ, ùî ó ðàç³ éîãî óñï³õó
«ãåòìàí çàðàç íà Ìîñêâó óòå÷åò, áî òàì åãî âñÿ äóøà, à òóò òèëêî ò³íü
åãî»
1130
. Äîçîðåöü Ðóòêîâñüêèé «çíàéøîâ» â³äïîâ³äíèé êîìïðîìàò íà
ãåíåðàëüíîãî ïèñàðÿ, ÿêèé, ìîâëÿâ, ³ ïîñëàâ Ïåòðèêà íà ѳ÷, áî òîé
òàì êàçàâ: «Çíàþ, ùî ãåòüìàíîâ³ íå áóòè æèâèì... â³ä ìîãî ïàíà ïèñàðÿ.
Ïèñàð õîò³â, âèêîðèñòàâøè ÿêóñü íàãîäó, çàêîëîòè éîãî, ³ ÿ æèâó,
ùîäåíü î÷³êóþ÷è ïðî òå çâ³ñòêè»
1131
.
Ó Ìîñêâ³ ãåòüìàíñüêèé ïîñëàíåöü Þð³é Õàðåâè÷ òîä³ æ êàçàâ, ùî
«íà Óêðàèíå ãîâîðÿò, ÷òî îí (Ïåòðèê) íà Çàïîðîæüå óáåæàë ñ âåäîìà
ãåíåðàëüíîãî âîéñêîâîãî ïèñàðÿ Âàñèëèÿ Êî÷óáåÿ»
1132
. Ó òðàâí³ 1691 ð.
². Ìàçåïà ïðî öå çàÿâëÿâ ìîñêîâñüêîìó ïîñëàíöåâ³ äÿêîⳠͳê³ò³íó
(«Ïåòðóøêà ñîâåðøåííî ïîáåæàë ñ âåäîìà Êî÷óáååâà è ïîëòàâñêîãî
ïîëêîâíèêà»
1133
). Çãàäàí³ êîìïðîìåòóþ÷³ ìàòåð³àëè ùîäî îñîáè
ãåíåðàëüíîãî ïèñàðÿ äàëè ï³äñòàâó Î. Îãëîáëèíó çðîáèòè ïîìèëêîâèé
âèñíîâîê, ùî «ñàìå Êî÷óáåé î÷îëèâ áëîê îïîçèö³éíèõ óãðóïîâàíü
Ãåòüìàíùèíè é Çàïîð³ææÿ, ÿêèé â 1691–1692 ðð. îðãàí³çóâàâ
ïîâñòàííÿ Ïåòðèêà»
1134
. ³äîìèé ³ñòîðèê, îäíàê, ïðè öüîìó çàóâàæóâàâ
ó ïðèì³òêàõ: «Äàëüø³ íàø³ äîñë³äè íàä öèì ïèòàííÿì ùå á³ëüøå
ñòâåðäèëè ìîæëèâ³ñòü ó÷àñòè Ìàçåïè â ö³é ñïðàâ³. Ïðîòå, ÷åðåç áðàê
ïåâíèõ äàíèõ, ïèòàííÿ é íàäàë³ çàëèøàºòüñÿ äèñêóñ³éíèì»
1135
.
Àêòèâíà íèù³âíà êîìïðîìåòàö³ÿ Â. Êî÷óáåÿ ². Ìàçåïîþ,
âèêîðèñòàííÿ ç ö³ºþ ìåòîþ âòå÷³ Ïåòðèêà
1136
ïîâ’ÿçàí³ ïåðåäóñ³ì ³ç
äîðó÷åííÿì â³äîìîãî ðîñ³éñüêîãî äèïëîìàòà, äóìíîãî äÿêà Îìåëÿíà
Ãíàòîâè÷à Óêðà¿íöåâà, ÿêèé ó Ïîñîëüñüêîìó ïðèêàç³ êîíòðîëþâàâ
óñ³ óêðà¿íñüê³ ñïðàâè ³ ìàâ ïðàâî ï³äïèñóâàòèñü çàì³ñòü öàð³â
1137
,
ãåíåðàëüíîìó ïèñàðþ «ñìîòðåòü íàä âñåì ïîâåäåíèåì ãåòìàíñêèì», à
òàêîæ çàï³äîçðåííÿì éîãî â íàïèñàíí³ äîíîñó. Ó 1692 ð. çâèíóâà÷åíèé
ó òÿæêèõ ãð³õàõ çâåðíóâñÿ äî ìèòðîïîëèòà Âàðëààìà ßñèíñüêîãî ç
ëèñòîì-ñïîâ³ääþ, äå îïîâ³â, ùî «ó ÿñíîâåëüìîæíîãî âèíèêëà ïðîòè
ìåíå äóìêà, í³áè ìåíå ç äðóãîþ îñîáîþ íàñòàâëåíî ³ íàâ÷åíî ç Ìîñêâè
äîãëÿäàòè çà éîãî ðåéìåíòàðñüêèìè â÷èíêàìè ³ äàâàòè ïðî âñå òå
çíàòè â Ìîñêâó», à òàêîæ «òîé ïàñêâ³ëü, ÿêèé îãîëîñèëà ôëîð³âñüêà
³ãóìåíÿ, íåìîâáè ç ìîãî â³äîìà àáî é çà âëàñíîþ íàñòàíîâîþ áóëî
ïîêëàäåíî»
1138
.
Â. Êî÷óáåé, ïîâ³äîìèâøè é ïðî ³íø³ îáìîâè ïðîòè íüîãî,
çàïðèñÿãíóâ: «ß ñâ³ä÷ó ïåðåä Ãîñïîäîì òà ñïîä³âàþñÿ âàø³é ñâÿòèí³,
138
ÎÒÎ×ÅÍÍß ÃÅÒÜÌÀÍÀ ÌÀÇÅÏÈ: ÑÎÐÀÒÍÈÊÈ ÒÀ ÏÐÈÁ²×ÍÈÊÈ
ùî ò³ âèùåïåðå÷èñëåí³ îáìîâêè ïðè íåâèííîñò³ ñâî¿é çíîøó é òåðïëþ,
à êîëè á ÿ áóâ âèíóâàòèé õî÷à á â îäíîìó ïóíêò³ ³ç òèõ íàíîñ³â, íåõàé
ïîæåíå âîðîã äóøó ìîþ ³ çàáåðå, ³ êèíå ÷åðåç øâèäêó áåç÷àñíó ñìåðòü
ò³ëî ìîº â çåìëþ, à âñ³ ìî¿ òðóäè âñåëèòü ó ïîðîõ»
1139
.
Íåïðè÷åòí³ñòü éîãî äî ñïðàâè Ïåòðèêà ï³äòâåðäæóºòüñÿ íå ò³ëüêè
öèì îñîáèñòèì ç³çíàííÿì. ßêáè Â. Êî÷óáåé ñïðàâä³ î÷îëþâàâ ÿêåñü
ñòàðøèíñüêå àíòèìàçåïèíñüêå óãðóïîâàííÿ, ùî øóêàëî çâ’ÿçêó ç
Êðèìîì, òî ². Ìàçåïà ìàâ äîñòàòíüî äîêàç³â, àáè çà çðàäó àáî ñòðàòèòè
éîãî, àáî çàñëàòè äî Ñèá³ðó (íàïðèêëàä, 22 ëþòîãî 1692 ð. äîçîðåöü
Ðóòêîâñüêèé ñïîâ³ùàâ ãåòüìàíà ïðî òàêå: «Çàõàð, ñûí ïîëòàâñêîãî
ïðîòîïîïà Ëóêè, âìåñòå ñ ïîëòàâñêèì æèòåëåì Èâàíîì Ãåðàñèìåíêîì,
âîçâðàòÿñü èç Ïåðåêîïà, ãäå ïîêóïàëè ëîøàäåé, ðàññêàçûâàëè ñëîâî â
ñëîâî ðàçãîâîð ñâîé ñ êàçûêåðìåíñêèì ïèñàðåì Øàáàíîì. «Çíàåòå ëè
âû, ãîñïîäà ïîëòàâöû,– ñïðîñèë Øàáàí,– êàêîâ ÷åëîâåê ó âàñ Êî÷óáåé?»
Òå îòâå÷àëè: «Íå çíàåì, òîëüêî ñëûõàëè, ÷òî ïèñàðü ãåíåðàëüíûé».–
«Çíàþ ÿ, ÷òî ïèñàðü,– ïðîäîëæàë Øàáàí,– ïèñàðü-òî îí ïèñàðü, äà
ãåòìàíîì õî÷åò áûòü è óæå äâàæäû ïèñàë â Êðûì, ïðèçûâàÿ Îðäó,
÷òîá ïðèøëà ïîñòàâèòü åãî ãåòìàíîì. Äåëî è ñäåëàëîñü áû, äà õàíà íå
áûëî. Îí, Êî÷óáåé, è êàíöåëÿðèñòà Ïåòðèêà ïðèñëàë â Ñå÷ó»
1140
).
Äîïèò ñèíà ïîëòàâñüêîãî ïðîòîïîïà Ëóêè, ïîëòàâ÷àíèíà
². Ãåðàñèìåíêà òà ³íøèõ «ñâ³äê³â» äàâ áè Ìîñêâ³ äîñòàòíüî äîêàç³â,
ùîá ðîçïðàâèòèñÿ ç ãåíåðàëüíèì ïèñàðåì. Ó 1688 ð. çíÿòòÿ ç
â³äïîâ³äàëüíèõ ïîñàä áàãàòüîõ ó÷àñíèê³â êîëîìàöüêîãî ïåðåâîðîòó
ìîòèâóâàëîñü äàëåêî íåâèíí³øèìè ïðîâèíàìè. Òà ðîçñë³äóâàííÿ
ïðîâîäèëîñÿ àáèÿê, äëÿ ôîðìè ³ áåç æîäíèõ íàñë³äê³â äëÿ ãåíåðàëüíîãî
ïèñàðÿ, ùî âêàçóâàëî íà ðîçóì³ííÿ ãåòüìàíîì «ó÷àñò³» ï³äëåãëîãî ó
ñïðàâ³ ñòàðøîãî êàíöåëÿðèñòà. Àêòèâíå æ îáâèíóâà÷åííÿ àãåíòà
Ìàëîðîñ³éñüêîãî ïðèêàçó (à â öüîìó ãåòüìàí íå ñóìí³âàâñÿ, áî ìàâ
äîñòàòíüî ï³äêóïëåíèõ, çàäîáðåíèõ äîáðîçè÷ëèâö³â
*
ó Ìîñêâ³)
çàñòåð³ãàëî éîãî â³ä ïîäàëüøîãî ñï³âðîá³òíèöòâà íå íà êîðèñòü Áàòóðèíà.
Ñàì Êî÷óáåé ó çàïèñö³ ïðî Îðëèêà â³ä ëþòîãî 1708 ð., îïîâ³äàþ÷è
ïðî òå, ÿê ïîëòàâñüêèé ïîëêîâíèê Ïàâëî Ãåðöèê ó 1692 ð. ïðèìóñèâ
îäíîãî ñîòíèêà íàïèñàòè ëèñòà «î ìíå ãóáèòåëüíûé». Öå ïîâ³äîìëåííÿ
ç Ïîëòàâè â³äðàçó ï³øëî äî ãåòüìàíñüêî¿ ñòîëèö³ «áóäòî òîé ñîòíèê
ñàì ñîáîþ î ìîåì èçìåííè÷åì äåëå èçâåñòèâøèñÿ»
1141
.
ϳñëÿ àêòèâíèõ ä³é Ïåòðèêà ç õàíñüêèì â³éñüêîì ³, ìàáóòü, ç³çíàííÿ
Ã. Âîëêîâñüêîãî íà îá³ä³ ó ñòàðîäóáñüêîãî ïîëêîâíèêà Ìèêëàøåâñüêîãî
². Ìàçåïà êèíóâñÿ íà Êî÷óáåÿ, áèâ éîãî ïî ùîêàõ, êðè÷àâ: «Òû ñ
Ïåòðèêîì ïèñàë ëèñòû ìîèì èìåíåì, îò÷åãî ÿ â íåâèííîñòè ìîåé
ñîêðóøàþñü è íîøó òàêîå íàðåêàíèå». «ß íè â ÷åì òóò íå âèíîâàò,
íè÷åãî íå çíàþ,– âèïðàâäîâóâàâñÿ çâèíóâà÷åíèé,– ðàçâå ïèñàð çàõâàòèë
êàêèå-íèáóäü ñòàðûå ïèñüìà èç ìîåé êàíöåëÿðèè,– ýòîãî ÿ íå
çíàþ»
1142
.
* Ñï³âðîá³òíèê ²íñòèòóòó íàö³îíàëüíèõ â³äíîñèí ³ ïîë³òîëî㳿 ÍÀÍ Óêðà¿íè
Â. Êðèâîøåÿ ñåðåä ðîäè÷³â ². Ìàçåïè âèÿâèâ Òåîô³ëà Áîáðîâè÷à, ÿêèé ñëóæèâ ó
Ïîñîëüñüêîìó ïðèêàç³, áóâ ó÷àñíèêîì ïåðåãîâîð³â ç Þ. Õìåëüíèöüêèì (1661),
Ï. Äîðîøåíêîì (1668).
139
÷àñòèíà I²I
•
ÑÎÐÀÒÍÈÊÈ ÒÀ ÏÐÈÁ²×ÍÈÊÈ ÃÅÒÜÌÀÍÀ
Âñå öå â³äáóâàëîñÿ íà î÷àõ ìîñêîâñüêèõ ïðåäñòàâíèê³â ³, î÷åâèäíî,
áóëî ðîçðàõîâàíî íà íèõ, áî ò³ ðåòåëüíî çàô³êñóâàëè ïåðåïàëêó ó
äîíåñåíí³ â Ìîñêâó. Ñòîëüíèê Áàòóðèí ïîðàäèâ ². Ìàçåï³ ïîìèðèòèñÿ
ç îáðàæåíèì, ùî ãåòüìàí ³ çðîáèâ
1143
. Ó òàêèé õèòðèé ñïîñ³á ïîäîëàíà
êðèçà íåäîâ³ð’ÿ, â³äáóëîñÿ ïðèìèðåííÿ äâîõ óêðà¿íñüêèõ êåðìàíè÷³â,
çãîäîì ¿õ ïîðîäè÷àííÿ (Êî÷óáåé â³ääàâ ó 1698 ð. ñâîþ äî÷êó Ãàííó çà
ïëåì³ííèêà ãåòüìàíà – í³æèíñüêîãî ïîëêîâíèêà ²âàíà Îáèäîâñü-
êîãî
1144
). ². Ìàçåïà íàâ³òü äîêîðÿâ ó 1700 ð. ñâîÿêó, êè¿âñüêîìó
ïîëêîâíèêó Ê. Ìî곺âñüêîìó, ÿêèé, áóäó÷è 1696 ð. ó Ìîñêâ³, íàòÿêàâ
ïðàâèòåëÿì Ïîñîëüñüêîãî òà Ìàëîðîñ³éñüêîãî ïðèêàç³â ïðî ïðè÷åòí³ñòü
ãåíåðàëüíîãî ïèñàðÿ äî àêö³¿ Ïåòðèêà
1145
. Ó 1707 ð. ². Ìàçåïà â ëèñò³
äî Â. Êî÷óáåÿ, îäíàê, çãàäóâàâ éîãî «âåëèêèè è ìíîãèè, ñìåðòè ãîäíûè,
ïðîñòóïêè»
1146
ø³ñòíàäöÿòèð³÷íî¿ äàâíîñò³, òîáòî ãåòüìàí â³ðèâ ó
ïðè÷åòí³ñòü ãåíåðàëüíîãî ïèñàðÿ äî îïîçèö³éíî¿ ïîøòè â Ìîñêâó, à
òîìó é ââàæàâ ñïðàâåäëèâèìè ðåïðåñèâí³ ä³¿ ùîäî íüîãî.
Ó ç³çíàíí³ ïèñàðÿ Ã. Âîëêîâñüêîãî â³ä 11 áåðåçíÿ 1693 ð. º âàæëèâà
äîäàòêîâà äåòàëü, ÿêà ïðîÿñíþº çâ’ÿçîê Ìàçåïè ç Ïåòðèêîì: ï³ñëÿ
íåâäàëîãî ïîõîäó 1692 ð. â Óêðà¿íó ðàçîì ç îðäîþ «õàíñüêèé ãåòüìàí»
*
ó ãðóäí³ (!), ÷îìóñü, ïîêàçóº ïîòàºìí³ ëèñòè ç ãåòüìàíñüêî¿ ñòîëèö³
íîâîïðèçíà÷åíîìó õàíó. Âðó÷åííÿ ¿õ éîìó íå âèïàäêîâå. Ó ñ³÷í³ – ëþ-
òîìó 1691 ðîêó ñòàðøèé êàíöåëÿðèñò Ïåòðî Ñóëèìà íàïðàâëÿâñÿ ó
Êðèì äî Ñåë³ì-Ãåðåÿ, ÿêîãî ². Ìàçåïà çíàâ ùå ç ÷àñ³â ßíà Êàçèìèðà
(â³í âîçèâ ó 1663 ð. äî éîãî â³éñüêà äèïëîìàòè÷íó ïîøòó
1147
) òà ãåòü-
ìàíñòâà Ïåòðà Äîðîøåíêà (áóâ ñâ³äêîì àáî íàâ³òü áðàâ ó÷àñòü ó ïåðå-
ãîâîðàõ ïðî êðèìñüêó ïðîòåêö³þ). Ñàìå â³ä íüîãî ó 1689 ð. ãåòüìàí
îòðèìàâ ïðîïîçèö³þ ïðî ñï³âïðàöþ ïðîòè Ìîñêî⳿. Íà ïî÷àòêó
1691 ð. Ñåë³ì-Ãåðåé, â³ä÷óâøè íåâäîâîëåííÿ ó â³éñüêó, ïîäàâ ó â³äñòàâ-
êó
1148
. Éîãî íàñòóïíèêè íå çìîãëè ÿê ñë³ä âèêîíàòè ïîêëàäåí³ íà íèõ
çàâäàííÿ ùîäî ìîá³ë³çàö³¿ íà â³éíè Îñìàíñüêî¿ ³ìïå𳿠êðèìñüêèõ îðä,
à òîìó ó æîâòí³ 1692 ð. ñóëòàí âèêëèêàâ äî ñåáå õâîðîãî â³äñòàâíèêà ³
íàäàâ éîìó çíîâó ó âîëîä³ííÿ Êðèìñüêå õàíñòâî
1149
. Òàêèì ÷èíîì, Ïå-
òðèê çà ï³âòîðà ðîêó âñå-òàêè äîâ³ç ïîñëàííÿ òîìó, êîìó âîíî àäðåñóâàëîñü.
Ó 21 ñòàòò³ äîíîñó Â. Êî÷óáåÿ º ö³ííà çãàäêà ïðî ñëîâà ². Ìàçåïè,
ñêàçàí³ íèì ï³ä ÷àñ ðîçìîâè ç ïîëêîâíèêàìè: «Óæå ÿ (ìîâèòü) ïðîáîâàë
ïðèÿçíå Õàíñêîé, è áûë ïðèõèëåí áûâøèé Õàí Êàçèíãèðåé, àëå òîãî
îòñòàâëåíî, à òåïåðèøíûé Õàí ç ïî÷àòêó ïðèÿòíî äî ìåíå íà ìîè
ëèñòè îòïèñîâàë, à òåïåðü (ìîâèòü) ïîñèëàë ÿ äî Êðûìó ñâîåãî
ïîñèëüùèêà, àëå äàëåêî îòìåíèëñÿ, à äî Ïàøè Ñåëèñòðèéñêàãî;
Ñåðàñêåðà ÿê ìíîãî ïîñûëàåì, íå ïîëó÷àþ æàäíîå íàäåè»
1150
.
Êàçè-Ãåðåé – ñèí Ñåë³ì-Ãåðåÿ. Îòæå, ç öüîãî çàô³êñîâàíîãî
îäêðîâåííÿ âèïëèâàº, ïî-ïåðøå, òîé ôàêò, ùî ². Ìàçåïà «ïðîáîâàë
ïðèÿçíå Õàíñêîé» (Ñåë³ì-Ãåðåÿ!), ïî-äðóãå, äî íüîãî «áûë ïðèõèëåí
áûâøèé Õàí Êàçèíãèðåé» (ñèí Ñåë³ì-Ãåðåÿ!).
Ó ïîâ³äîìëåíí³ ³íôîðìàòîðà çà 1700 ð. ïðî ï’ÿíó ñóïåðå÷êó íà
áåíêåò³ ó ïîëêîâíèêà ²âàíà Îáèäîâñüêîãî çàçíà÷àëîñÿ, ùî êè¿âñüêèé
ïîëêîâíèê Ê. Ìî곺âñüêèé ó çàïàë³ íàçâàâ âñ³õ ïîëêîâíèê³â «èçì³ííèêàìè
* Ïåòðèê.
140
ÎÒÎ×ÅÍÍß ÃÅÒÜÌÀÍÀ ÌÀÇÅÏÈ: ÑÎÐÀÒÍÈÊÈ ÒÀ ÏÐÈÁ²×ÍÈÊÈ
ãîñóäàðñêèìè» ³ ãîâîðèâ, ùî «è ñàì ïàí ãåòìàí èçì³ííèê», áî «õîò³ë ç
ïîä Êàçèêåðìåíà óò³êàòè»
1151
. Ó ñåðïí³ 1697 ð. éøëè òÿæê³ áî¿
êîçàöüêîãî ³ ìîñêîâñüêîãî â³éñüêà ç îðäîþ Êàçè-Ãåðåÿ ï³ä Êàçè-
êåðìåíîì
1152
. Äåùî ðàí³øå, ó áåðåçí³, öàð Ïåòðî â³äáóâ äî ªâðîïè
1153
,
à òîìó äëÿ ². Ìàçåïè âèïàäàëà ñëóøíà íàãîäà ðåàë³çóâàòè ïîïåðåäí³é
çàäóì. Ïðî ³íòåíñèâíå òàºìíå ëèñòóâàííÿ ó ò³ äí³ òà ï³çí³øå ãåòüìàíà
ç êðèì÷àíàìè ïîâ³äîìëÿºòüñÿ ó äîíîñ³ Ä. Çàá³ëè
1154
é Â. Êî÷óáåÿ
1155
.
«Ìîé ëþáèìîé ïðèÿòåëü è ñòàðîé íàø äðóã»,– òàê çâåðòàâñÿ ó ñâîºìó
ëèñò³ ñèí Ñåë³ì-Ãåðåÿ – Ãàíçè-Ãåðåé äî ²âàíà Ìàçåïè
1156
. Ó 1699–
1703 ðð. ó Êðèìñüêîìó õàíñòâ³ ïðàâèâ Äàâëåò-Ãåðåé, ñèí Ñåë³ìà-Ãåðåÿ.
Çãàäóâàíèé Êàçè (Ãàçè)-Ãåðåé î÷îëèâ îïîçèö³þ, ùî áóëà íåâäîâîëåíà
ïðàâë³ííÿì éîãî áðàòà. Çä³áíèé ³ àâòîðèòåòíèé â³éñüêîâèé ä³ÿ÷
1157
ó
1701 ð. ïåðåõîâóâàâñÿ äåÿêèé ÷àñ ç 200 ñâî¿ìè ïðèõèëüíèêàìè ó
×èãèðèí³
1158
. Ìàáóòü, òîä³ æ â³äáóëèñÿ ³íòåíñèâí³ êîíòàêòè ì³æ íèì
³ ãåòüìàíñüêèì óðÿäîì. Çãîäîì òóðåöüê³ äæåðåëà ô³êñóþòü ïîÿâó ïîñëà
â³ä áóòêàëüñüêèõ ³ áàðàáàøñüêèõ êîçàê³â, ÿê³ ïðîïîíóâàëè òàòàðàì
ñîþç äëÿ ñï³ëüíî¿ áîðîòüáè ïðîòè ðîñ³ÿí, îñê³ëüêè ¿õ ê³íöåâà ìåòà –
çàâîþâàòè Êðèì ³ ïîíåâîëèòè óêðà¿íö³â
1159
. ×àñò³ õàíñüê³ óñîáèö³,
ïåðåìèð’ÿ, äîñÿãíóòå ì³æ «Ñâÿùåííîþ ë³ãîþ» òà Òóðå÷÷èíîþ ó
Êàðëîâèö³
1160
, ðîñ³éñüêî-òóðåöüêèé Êîíñòàíòèíîïîëüñüêèé ìèð 1700 ð.
òà ³íø³ ïðè÷èíè íå ñïðèÿëè ðåàë³çàö³¿ çàäóì³â ². Ìàçåïè ùîäî
îá’ºäíàííÿ ñèë Êðèìó òà Óêðà¿íè äëÿ çì³öíåííÿ îáîõ êðà¿í.
Çóïèíèìîñÿ äåòàëüí³øå ³ íà ³íøèõ ïîäðîáèöÿõ, ÿê³ ï³äòâåðäæóþòü
ïðè÷åòí³ñòü ïðàâèòåëÿ Ãåòüìàíùèíè äî àêö³¿ Ï. Ñóëèìè.
Ïî÷àòîê 1692 ð. Áàòóðèí ïðîæèâ ó íåñïîê³éí³é îáñòàíîâö³:
ç Ìîñêâè 18 áåðåçíÿ íàä³éøîâ íàêàç ãåòüìàíó ïðè¿õàòè ó ñïðàâ³ Ñî-
ëîìîíà. Ó ãåòüìàíñüêó ðåçèäåíö³þ ïðèáóâ ï³ääÿ÷èé Ïîñîëüñüêîãî ïðè-
êàçó Âàñèëü Àéòåìèðîâ
1161
, ÿêèé ¿õàâ ç öàðñüêîþ ãðàìîòîþ ó Êðèì
äëÿ ïåðåãîâîð³â ùîäî óêëàäåííÿ ìèðíîãî äîãîâîðó. 9 êâ³òíÿ â³í áóâ
íà Çàïîðîçüê³é ѳ÷³, à âæå íàñòóïíîãî äíÿ âèðóøèâ äî Êàçèêåðìåíà.
Íåâèã³äíèé äëÿ Ãåòüìàíùèíè ìèð Ìîñêî⳿ ç Êðèìîì, ìîæëèâå
ç³çíàííÿ Ñîëîìîíà – òàê³ äâ³ îáñòàâèíè, ùî ïðèñêîðþâàëè ïðîòèä³þ
ãåòüìàíñüêîãî óðÿäó ïëàíàì Ìîñêâè. Ãåòüìàí, ïîñèëàþ÷èñü íà
ñòàðøèíñüêó ðàäó, â³äìîâëÿºòüñÿ ¿õàòè äî öàð³â. Íàòîì³ñòü 23 êâ³òíÿ
1692 ð.
1162
, ó ñóïðîâîä³ 12 ñ³÷îâèê³â äî Êðèìó âèðóøຠÏåòðèê.
Ñïî÷àòêó ìîñêîâñüêèé ïîñîë ä³çíàºòüñÿ, ùî êîøîâèé ïèñàð Ïåòðî
²âàíîâè÷ Ñóëèìà âðó÷èâ Êåìàëü-áåþ «òå ïèñìà»
1163
. Îñòàíí³é â³äïðàâèâ
¿õ íàâçäîã³í õàíó, ÿêèé 2 òðàâíÿ
1164
âèðóøèâ çà íàêàçîì ñóëòàíà â
Óãîðùèíó. Ïîò³ì Â. Àéòåìèðîâ â³ä÷óâ, ùî ïðîòèëåæíà ñòîðîíà âðàç
îõîëîëà äî ðîçïî÷àòèõ ïåðåãîâîð³â ³ òå «ó÷èíèëîñ ïðåïÿòèå åâî
Ïåòðóøêèíûì âîðîâñêèì ïðèåçäîì»
1165
. Ï. Ñóëèìà íåâäîâç³ çóñòð³âñÿ
ç Âàñèëåì Âåëåöüêèì, ãàäÿöüêèì êàíöåëÿðèñòîì, ÿêîìó ãåòüìàí äîðó÷èâ
ñóïðîâîäæóâàòè ìîñêîâñüêîãî ïîñëà, ³ ïîâ³äîìèâ éîìó, «÷òî äå Öàðñêîãî
Âåëè÷åñòâà ïîñëàííîé çàäåðæàí áóäåò â Êðûìó íàäîëãî»
1166
. Ïðîãíîç
éîãî çáóâñÿ – ìîñêîâñüêîãî äèïëîìàòà ïðîòðèìàëè òàì ï³ä êàðàóëîì
àæ äî ë³òà 1695 ð. Ïåðåãîâîðè áóëè ç³ðâàí³. «Ìèð, ùî Ìîñêâà ó÷èíèëà
*
,
* Íàìàãàëàñÿ öå çðîáèòè.