Павленко С.О. Оточення Гетьмана Мазепи: соратники та прибічники
Подождите немного. Документ загружается.
121
÷àñòèíà I²I
•
ÑÎÐÀÒÍÈÊÈ ÒÀ ÏÐÈÁ²×ÍÈÊÈ ÃÅÒÜÌÀÍÀ
âåëèêîå è êðàæà ãîñóäàðñòâåííàÿ». Íà ðîëü äðóãî¿ îñîáè â êðà¿í³
âèñóíóâñÿ «èíòðèãàíò äâîðîâûé» áîÿðèí Òèõ³í Ìèêèòîâè÷ Ñòðåøíºâ
(1644–1719). Ïîì³òíî ï³äíÿâñÿ âïëèâ ³ ê³ìíàòíîãî ñòîëüíèêà Ïåòðà,
íà÷àëüíèêà ïðèêàçó Êàçàíñüêîãî ïàëàöó Áîðèñà Îëåêñ³éîâè÷à Ãîë³öèíà,
ÿêèé êåðóâàâ ïåðåâîðîòîì 1689 ð., áóâ «óìà âåëèêîãî», àëå «ëþáèë
çàáàâû è ðàçîðèë ââåðåííóþ åìó îáëàñòü âçÿòêàìè».
Âîñåíè 1689 ð. ó Ìîñêâ³ òðèâàëè ðîçñë³äóâàííÿ, ðîçøóêè
ïðèá³÷íèê³â Ñîô³¿, ðåïðåñ³¿ ùîäî íèõ. ϳäîçðà ó âèñòóï³ íà áîö³
çàêîëîòíèê³â ïàäàëà é íà Ìàçåïó, àäæå éîãî òà ê³ëüêàñîò êîçàê³â ³
ñòàðøèí ÿâíî âèêëèêàëè ó ðîñ³éñüêó ñòîëèöþ äëÿ ï³äñèëåííÿ ïàðò³¿
Ãîë³öèíà. Òàêèé âèñíîâîê çðîáèâ, çîêðåìà, ôðàíöóçüêèé äèïëîìàò Äå
ëÿ Íåâ³ëü
1007
. ³í æå ïîâ³äîìèâ ïðî ïðèáóòòÿ â Ìîñêâó äëÿ ï³äòðèìêè
Ñîô³¿ ÷åðíèöü
*
³ç Êèºâà
1008
.
Íåïåâí³ñòü ñòàíîâèùà Ìàçåïè ï³äñèëþâàëàñü ³ ðåâ³ç³ºþ
êîíô³ñêîâàíèõ ñêàðá³â ². Ñàìîéëîâè÷à. Óæå â ãðóäí³ 1689 ð. ãåòüìàí
çâ³òóâàâ ïåðåä ïåðåìîæöÿìè äâ³ðñüêîãî ïåðåâîðîòó, êóäè é êîìó â³í
ïåðåäàâàâ êîíô³ñêîâàíå
1009
. Çãîäîì äî Ãåòüìàíùèíè áóëè íàïðàâëåí³
ðåâ³çîðè äëÿ ïîâòîðíîãî îáë³êó ìàéíà ïîïåðåäíüîãî ãåòüìàíà
1010
.
Âåñíîþ 1690 ð. áóëî ïðîâåäåíå ðåòåëüíå ñë³äñòâî ³ ùîäî àíîí³ìíîãî
ëèñòà öàðÿì ïðî çàì³ð ãåòüìàíà 1689 ð. äîïîìîãòè Â. Ãîë³öèíó óñóíóòè
Ïåòðà. Ç ö³ºþ ìåòîþ äî Áàòóðèíà ïðè¿çäèâ äÿê Áîðèñ Ìèõàéëîâ, ³
Ìàçåïà íàìàãàâñÿ ïðåêîíàòè éîãî, ùî äîíîñ â³äïðàâèâ ç êîðèñëèâîþ
ìåòîþ Ìèõàéëî Ãàäÿöüêèé ç äîïîìîãîþ Ðîä³îíà Äìèòðàøêè òà Ëåîíò³ÿ
Ïîëóáîòêà. Âèïðàâäàííÿì ãåòüìàíà í³áè ïîâ³ðèëè. ² âñå æ ï³ñëÿ àðåøòó
30 ëèñòîïàäà 1690 ð. Ì. Ãàäÿöüêîãî ³ â³äïðàâëåííÿ éîãî â Ìîñêâó
(çãîäîì â³äïóñòèëè äîäîìó) äóìíèé äÿê Î. Óêðà¿íöåâ ñåêðåòíî äîðó÷èâ
Â. Êî÷óáåþ íàãëÿäàòè çà ². Ìàçåïîþ
1011
. Îñòàííº ôàêòè÷íî îçíà÷àëî,
ùî íîâ³ ïðàâèòåë³ íå äîâ³ðÿþòü ². Ìàçåï³. Àêòèâ³çóâàëàñü ³ îïîçèö³ÿ.
 Óêðà¿í³ ïîøèðèëèñü ÷óòêè ïðî ñêèíåííÿ ãåòüìàíà ç óðÿäó ³ ùî
çàì³ñòü íüîãî «ÿêèéñü ³íøèé ïàí ìຠáóòè»
1012
.
Çãàäàíå, çðîçóì³ëî, íå çàñïîêîþâàëî Áàòóðèí «ïðèõèëüí³ñòþ
Ïåòðà ²», à çìóøóâàëî âäàâàòèñÿ äî ïîøóêó øëÿõ³â çáåðåæåííÿ
³ñíóþ÷î¿ ãåòüìàíñüêî¿ âëàäè. Ùå ó âåðåñí³ 1689 ð. â Ìîñêâ³ â³äáóëàñÿ
òàºìíà çóñòð³÷ ôðàíöóçüêîãî ðåçèäåíòà Äå ëÿ Íåâ³ëÿ ç ²âàíîì Ìàçåïîþ.
Ïåðøèé, ïðî¿æäæàþ÷è Ïîëüùó, â³äâ³äàâ ïîëüñüêîãî êîðîëÿ ßíà
Ñîáåñüêîãî. ³ä íüîãî â³í îòðèìàâ äîðó÷åííÿ íå ò³ëüêè ïåðåäàòè ëèñòè
öàðÿì, à é ïîáà÷èòèñÿ ç Ìàçåïîþ, ïåðåêîíàòè éîãî ïðèéíÿòè ïîëüñüêó
ïðîòåêö³þ. «Íåçâàæàþ÷è íà íåáåçïåêó,– ïèñàâ çãîäîì Íåâ³ëü ó ñâî¿õ
ñïîãàäàõ,– ÿ äåê³ëüêà ðàç³â ñòàðàâñÿ éîãî (Ìàçåïó.– Àâò.) ñòð³íóòè.
ß ïåðåîäÿãíóâñÿ ³ â òîâàðèñòâ³ íàäâ³ðíîãî í³ìåöüêîãî ë³êàðÿ çóñòð³â
éîãî âíî÷³ é çàïðîïîíóâàâ éîìó ïðîòåêö³þ ïîëüñüêîãî êîðîëÿ»
1013
.
Îáåðåæíèé ãåòüìàí òîä³ íå äàâ ôðàíöóçó ñòâåðäíî¿ â³äïîâ³ä³. Àëå
ïðîïîçèö³¿ êîðîëÿ, ñõîæå, â óìîâàõ ñåðéîçíî¿ íåáåçïåêè éîãî
çàö³êàâèëè. Ó ñêðóòí³ äí³ ëèñòîïàäà – ãðóäíÿ 1689 ð. çâ’ÿçîê ç Âàðøàâîþ
* ³í îö³íþº ¿õ ê³ëüê³ñòü ó 800 îñ³á, ùî äóæå íåðåàëüíî. Ïðàâäîïîä³áí³øå
äåëåãàö³ÿ Ïå÷åðñüêîãî Âîçíåñåíñüêîãî (äå ³ãóìåíåþ áóëà ìàòè ãåòüìàíà) òà Ôëîð³âñüêîãî
Óñïåíñüêîãî æ³íî÷èõ ìîíàñòèð³â íàë³÷óâàëà äî 80–100 ÷åðíèöü.
122
ÎÒÎ×ÅÍÍß ÃÅÒÜÌÀÍÀ ÌÀÇÅÏÈ: ÑÎÐÀÒÍÈÊÈ ÒÀ ÏÐÈÁ²×ÍÈÊÈ
ÿê ñîþçíèêîì ì³ã ïåðå³íàêøèòè ïëàíè Ìîñêâè ùîäî çì³ùåííÿ
ãåòüìàíà, ïîñèëåííÿ êîíòðîëþ íàä íèì òà ãåòüìàíàòîì. Ó öüîìó çâ’ÿçêó
òðàêòóâàííÿ ì³ñ³¿ ÷åíöÿ Ñîëîìîíà ëèøå ÿê ïðîâîêàö³¿ íå çîâñ³ì
ïðàâîì³ðíå ³ ïîòðåáóº ðåòåëüíîãî àíàë³çó. Äæåðåëà 1689–1691 ðð. ó
ö³é ñïðàâ³ çàñâ³ä÷óþòü íåàáèÿêå ïðàãíåííÿ Áàòóðèíà òà Âàðøàâè çà
áóäü-ÿêó ö³íó äèñòàíö³þâàòèñÿ, â³äõðåñòèòèñÿ â³ä ïîì³÷åíîãî ðîñ³éñüêîþ
ðåçåíòóðîþ â Ïîëüù³ ïðèáóëüöÿ. Çâ³äñè ó äîíåñåííÿõ, âèïðàâäàííÿõ,
ïîÿñíåííÿõ Ìîñêâ³ ÷èìàëî ôàíòà糿, ïëóòàíèíè, ÿâíî¿ áðåõí³. Íå
ï³ääàâàòè ñóìí³âó ö³ òåíäåíö³éí³ äèïëîìàòè÷í³ ôàëüøóâàííÿ, áðàòè ¿õ
çà îñíîâó – îçíà÷ຠñâ³äîìî â³äõèëÿòèñÿ â³ä ïîøóêó ³ñòèíè.
Ðîçñë³äóâàííÿ, ÿêå ïðîâîäèëîñü ó Ïîëüù³ òà Ìîñêî⳿ ó 1690–
1692 ðð. ùîäî ïðèáóëîãî äî êîðîëÿ ïîñëàíöÿ ç Óêðà¿íè, âèñâ³òëèëî
òðè âåðñ³¿-ïîÿñíåííÿ éîãî ä³é. Çã³äíî ç ïåðøîþ ç íèõ Ñîëîìîí
âèêîíóâàâ çàâäàííÿ Â. Ãîë³öèíà òà ². Ñàìîéëîâè÷à.
Ó Áàòóðèí³ ïîâ’ÿçóâàëè ÷åíöÿ ç îïîçèö³îíåðîì ãåòüìàíà – Ìèõàéëîì
Ãàäÿöüêèì. Ó Ìàëîðîñ³éñüêîìó ïðèêàç³ ðåòåëüíî âèâ÷àëàñÿ ³ òðåòÿ,
íàéãîëîâí³øà âåðñ³ÿ,– ÷è íå áóâ Ñîëîìîí óñå æ òàêè ïîñëàíöåì ². Ìàçåïè?
Ðîçãëÿíåìî ñïî÷àòêó ïåðøå òðàêòóâàííÿ-ïîÿñíåííÿ éîãî ïîÿâè ó
Ïîëüù³. Ó ëèñò³ ïîëêîâíèêó Âàñèëþ ²ñêðèöüêîìó â³ä 6 òðàâíÿ 1690 ð.
ïîëüñüêèé êîðîëü ïðîñèòü ïîñëàòè äî Ìàçåïè ã³íöÿ «â³äðàçó ç öèìè
ïîïåðåäæåííÿìè, ÿê³ éîìó ïîòð³áí³»
1014
. Îñü ùî ìàâ çíàòè ãåòüìàí:
«Ñêàçàâ (Ñîëîìîí.– Àâò.), êîëè â³í ïåðåáóâàâ ïðè öàðñüêîìó äâîð³,
ïîçâàâ éîãî äî ñåáå ìîëîäèé êíÿçü Ãîë³öèí, ïðàâèòåëü Ìîñêâè, ï³ä ÷àñ
ïîõîäó áàòüêà íà Êðèì. Áàæàþ÷è, ïåâíî, çãóáèòè Ìàçåïó, ïîñëàâ éîãî
äî Ñàìîéëîâè÷à Ïîïîâè÷à íà ì³ñöå éîãî çàñëàííÿ. Ñàìîéëîâè÷ í³áè
íàïèñàâ ö³ ëèñòè ³ ïå÷àòêè ïîïðîñèâ ï³äðîáèòè, é äàâøè äîáð³ ãðîø³,
ïîñëàâ éîãî äî Ïîëüù³»
1015
. Äåòàëüí³øå öþ âåðñ³þ âèêëàäåíî 19 òðàâíÿ
1690 ðîêó ó äîáðîâ³ëüí³é êîíôåñàö³¿, òîáòî ç³çíàíí³ Ñîëîìîíà,
çàïèñàíîìó ïîëÿêàìè íà âèìîãó ìîñêîâñüêèõ óðÿäîâö³â. «Òîä³ òîé
Ñàìîéëîâè÷,– ñâ³ä÷èâ ÷åðíåöü,– ç íàìîâ Ãîë³öèíà íàêàçàâ ìåí³ ëèñòè
ïðèäóìóâàòè ³ ïèñàòè í³áè â³ä Ìàçåïè äî êîðîëÿ éîãî Âåëè÷íîñò³ ³ äî
êñüîíäçà Øóìëÿíñüêîãî, êîòð³ ÿ ïðè íüîìó ïèñàâ. Ïîò³ì äàâ ìåí³
ôàëüøèâó ïå÷àòêó, êîòðîþ ÿ ò³ ëèñòè ñêð³ïëÿâ. Òó æ ïå÷àòêó íàêàçàâ
âçÿòè ç ñîáîþ, àáè ì³ã ïèñàòè íîâ³ ëèñòè. Óñíî òàê ñêàçàâ ìåí³ Ñà-
ìîéëîâè÷: ÿê ò³ëüêè îòðèìàºø íà ò³ ëèñòè ïèñüìîâó â³äïîâ³äü, òî ¿äü ç
íåþ äî Ãîë³öèíà ñòàðîãî, äî â³éñüêà ³ â³ääàé ¿¿ ó éîãî âëàñí³ ðóêè, áî
öèì ìîæíà áóäå âçÿòè Ìàçåïó äî ñòîëèö³ ÿê çðàäíèêà»
1016
.
Çãàäàíå ïîÿñíåííÿ – íå ùî ³íøå, ÿê «ëåãåíäà»-ïðèêðèòòÿ, âèãàäàíà
ó Ïîëüù³ äëÿ ðîçñë³äóâà÷³â ö³º¿ ñïðàâè ó Ìîñêâ³. ѳì’ÿ Ãîë³öèí³â
ï³äòðèìóâàëà äðóæí³ ñòîñóíêè ç ãåòüìàíîì ². Ìàçåïîþ, à òîìó
çàäóìóâàòè ïðîòè íüîãî ³íòðèãó, ïðè òîìó ó äí³ âëàñíîãî ïàä³ííÿ, ¿é
áóëî í³ äî ÷îãî (9 âåðåñíÿ 1689 ð. êíÿç³ áóëè ïîçáàâëåí³ áîÿðñüêîãî
ñàíó, ìàºòíîñòåé ³ íåâäîâç³ â³äïðàâëåí³ â Êàðãîïîëü).
Íå ì³ã çóñòð³òèñÿ Ñîëîìîí ³ ç ². Ñàìîéëîâè÷åì, ÿêèé, çà éîãî îïîâ³ääþ,
ïåðåáóâàâ ó Niznà
1017
(Ñ. Âåëè÷êî ó ñâîºìó «Ë³òîïèñó» ïèñàâ: «Îäí³ êàçàëè,
ùî ïîñëàíî éîãî â ÿêåñü Íèæíº íàä Âîëãîþ, à ³íø³ îïîâ³äàëè, ùî â
Òîáîëüñüê». Òîáòî â Áàòóðèí³, äå ïðàöþâàâ ó êàíöåëÿ𳿠àâòîð öüîãî
ïîâ³äîìëåííÿ, äîñòåìåííî íå çíàëè, êóäè íàñïðàâä³ â³äïðàâèëè íåäàâíüîãî
123
÷àñòèíà I²I
•
ÑÎÐÀÒÍÈÊÈ ÒÀ ÏÐÈÁ²×ÍÈÊÈ ÃÅÒÜÌÀÍÀ
¿õíüîãî çâåðõíèêà.– Àâò.). ³äîìî æ, ùî åêñ-ãåòüìàí óòðèìóâàâñÿ ó
ßêóòñüêó, â òþðì³
1018
, çà òèñÿ÷³ ê³ëîìåòð³â â³ä Ìîñêâè. Äî íüîãî
çàáîðîíÿëîñÿ ïóñêàòè â³äâ³äóâà÷³â, â³í íå ìàâ ìîæëèâîñò³ ïèñàòè
1019
.
Çà ïåðåäàâàëüíèìè ñïèñêàìè ÿêóòñüêèõ âîºâîä ïð³çâèùå ². Ñàìîéëîâè÷à
ÿê çàñëàíöÿ çãàäóâàëîñÿ ïðîòÿãîì ï’ÿòè ðîê³â
1020
.
Ñïðîñòóâàâ ñâîº ç³çíàííÿ é ñàì Ñîëîìîí ó «Ä³àð³óø³», íàïèñàíîìó
íèì ó Ïîëüù³. Òàê, â³í çàçíà÷èâ: «Ñòðàæíèê êîðîííèé òî¿ æ íî÷³
ïðèéøîâ ³ ñêàçàâ ìåí³ ÷åðåç â³êíî: ñêàæè, ùî òåáå âèñëàâ êîëèøí³é
ãåòüìàí Ïîïîâè÷ (Ñàìîéëîâè÷.– Àâò.) ³ áóäåø â³ëüíèì»
1021
. Äàë³ àâòîð
îïîâ³äàâ, ÿê çàïèñóâàëè éîãî êîíôåñàö³þ: «Ïðèéøëè äî ìåíå íà
³íêâ³çèö³þ ò³ âñ³ îñîáè.., à âîíè òå, ùî ñàì³ õîò³ëè, òå é ïèñàëè»
1022
.
Ðåôåðåíò êîðîííèé, çàçíà÷èâ â³í, «äàâ ìåí³ íàóêó áðåõí³»
1023
.
Îòæå, çà çàâäàííÿì ïîëüñüêîãî äâîðó, çì³ñò ñâ³ä÷åíü Ñîëîìîíà
ïîäàâàëè òàêèì ÷èíîì, àáè íà ². Ìàçåïó íå ëÿãëà ò³íü ï³äîçðè ó çðàä³
öàð³â. Òîìó é ßí Ñîáåñüêèé ñï³øèâ ïðî³íôîðìóâàòè Áàòóðèí ÷åðåç
ïîëêîâíèêà Â. ²ñêðèöüêîãî ïðî «ïîñëàíöÿ Ñàìîéëîâè÷à», àáè ãåòüìàí
³ êîðîëü ìàëè ñï³ëüíå âèïðàâäàííÿ ïåðåä Ìîñêâîþ.
Àâòîð äðóãî¿ âåðñ³¿-òëóìà÷åííÿ ä³é âèêðèòîãî ó Âàðøàâ³ ðîñ³éñüêîþ
àãåíòóðîþ ïðèáóëîãî ç Óêðà¿íè – ². Ìàçåïà. Óñþ âèíó çà ïîÿâó ÷åíöÿ
Ñîëîìîíà â Ïîëüù³ â³í ïîêëàâ íà Ìèõàéëà Ãàäÿöüêîãî, ïëåì³ííèêà
Ñàìîéëîâè÷à. Îñòàíí³é, ÿê ïèñàâ ãåòüìàí ó ëèñò³ äî öàð³â, íàâ³òü
«áûâøåìó ãåòìàíó, äÿäå ñâîåìó æåëàë çëà»
1024
. Äÿêó Áîðèñó Ìèõàéëîâó
Ìàçåïà ó êâ³òí³ 1690 ð. â Áàòóðèí³ ðîçïîâ³â ïðî îñîáèñòó íåïðèÿçíü
êîëèøíüîãî ãàäÿöüêîãî ïîëêîâíèêà äî íüîãî: ìîâëÿâ, Ìèõàéëî Ãà-
äÿöüêèé çâèíóâàòèâ éîãî, ùå ãåíåðàëüíîãî îñàâóëà, â îòðóºíí³ ñèíà òà
äî÷êè ². Ñàìîéëîâè÷à
1025
. ϳñëÿ Êîëîìàöüêîãî ïåðåâîðîòó 15 âåðåñíÿ
1687 ð. «ñòàðøèíà áèëè ÷åëîì, ÷òîá åìó, Ìèõàéëó, â ìàëîðîññèéñêèõ
ãîðîäàõ íå áûòü, ïîòîìó ÷òî îí íåïîñòîÿííûé ÷åëîâ³ê»
1026
. Óçÿòèé
ï³ä êàðàóë, â³í áóâ â³äïðàâëåíèé íà ïðîæèòòÿ â Ìîñêâó, äå ï³ä ÷àñ
ñêèíåííÿ Ãîë³öèíà íàìàãàâñÿ íàêëèêàòè ãí³â öàðÿ íà Ìàçåïó
1027
.
Çààðåøòîâàíèé çà ãåòüìàíñüêèì íàêàçîì íà Ñóìùèí³ Ïàíàñ
Îçåðÿíñüêèé
*
, ÿêèé ñëóæèâ ó Ì. Ãàäÿöüêîãî, çàñâ³ä÷èâ íà äîïèò³, ùî
Ñîëîìîíà â³äïðàâèâ äî ïîëüñüêîãî êîðîëÿ ç ôàëüøèâèìè ëèñòàìè
ïëåì³ííèê Ñàìîéëîâè÷à
1028
. ϳäòâåðäèâ öþ âåðñ³þ íà äîïèòàõ ó Ìîñêâ³
é ÷åðíåöü. Ëèøå çâèíóâà÷åíèé, âèòðèìàâøè òîðòóðè, íå ç³çíàâñÿ í³ â
÷îìó. «Ïûòàí ÷åðêàññêèé ïîëêîâíèê Ìèõàèë Ãàäÿöêèé â ãîñóäàðñòâåííîì
äåëå,– òâåðäèòü òîãî÷àñíèé äîêóìåíò,– ñ ïûòêè îí íè â ÷åì íå âèíèëñÿ,
î÷èñòèëñÿ êðîâüþ è ñîñëàí â ññûëêó»
1029
. Ñõîæå, â³í ñòàâ æåðòâîþ
íèù³âíî¿ ðîçïðàâè ÿê çàòÿòèé âîðîã – îïîíåíò Ìàçåïè.
Éîãî ñï³âïðàöÿ ç Ñîëîìîíîì íåëîã³÷íà õî÷à á ç òèõ ì³ðêóâàíü,
ùî äëÿ ÷åíöÿ âîíà íåñëà ñìåðòåëüíó çàãðîçó. Ó ðàç³ îòðèìàííÿ â³ä
êîðîëÿ ïèñüìîâî¿ â³äïîâ³ä³ ÷è óí³âåðñàëó íà ôàëüøèâ³ ëèñòè ç
ïðîõàííÿì ïðîòåêö³¿ â³ä ãåòüìàíà â³í ìàâ áè âèñòóïàòè â Ïîñîëüñüêîìó
ïðèêàç³ â ðîë³ íå âèêðèâà÷à, à ñâ³äêà – ñï³ëüíèêà Ìàçåïè-çðàäíèêà.
À îòæå, éîãî ÷åêàëà ñóìíà äîëÿ – òîðòóðè òà ñìåðòíà êàðà. Ó ëèñòàõ,
* Ó Ãàäÿ÷³ â ò³ äí³ ñîòíèêóâàâ ²âàí Îçåðÿíñüêèé (àáî éîãî áðàò, àáî áàòüêî).
Îòæå, Ïàíàñ Îçåðÿíñüêèé íå ì³ã ñâ³ä÷èòè ³íàêøå, ÿê â³ä íüîãî âèìàãàëîñÿ.
124
ÎÒÎ×ÅÍÍß ÃÅÒÜÌÀÍÀ ÌÀÇÅÏÈ: ÑÎÐÀÒÍÈÊÈ ÒÀ ÏÐÈÁ²×ÍÈÊÈ
ÿêáè ¿õ àâòîðîì çàì³ñòü ². Ìàçåïè áóâ Ì. Ãàäÿöüêèé, íå íàãîëîøóâàëîñÿ
á ïðî íåîáõ³äí³ñòü âæèòòÿ ç îáîõ áîê³â êîíñï³ðàòèâíèõ çàõîä³â, íå
âèñëîâëþâàëîñÿ á ïðîõàííÿ âåñòè ñï³ëêóâàííÿ çà äîïîìîãîþ íàä³éíèõ
ïîñëàíö³â, áåç êîðåñïîíäåíö³¿ («à ëèñòè ïðè íüîìó áóëè á, à ¿õ çíàéøëè
á, òî á ìè â³äðàçó ïðîïàëè»
1030
).
Êîëèøí³é ãàäÿöüêèé ïîëêîâíèê äî òîãî æ íå çíàâ ïðî âåðåñíåâ³
òàºìí³ ïðîïîçèö³¿ ãåòüìàíó â³ä êîðîëÿ, ïåðåäàí³ ôðàíöóçüêèì ðåçèäåíòîì,
à òîìó é íå ì³ã ïðîãíîçóâàòè ïîçèòèâíó ðåàêö³þ ßíà Ñîáåñüêîãî íà
ìàéñòåðíî âèãîòîâëåíó ôàëüøèâó ïðèìàíêó. À â³äòàê óñÿ àêö³ÿ áåç
âïåâíåíîñò³ ¿¿ ³í³ö³àòîðà â óñï³õó áóëà àâàíòþðíîþ, íå ìàëà ñåíñó.
Éìîâ³ðíèé ïîñëàíåöü ïëåì³ííèêà ². Ñàìîéëîâè÷à, êð³ì òîãî, í³áè
íàâìèñíå, àáè âèêðèòè ñåáå ³ ïðîâàëèòè çàäóìàíå, íàéíÿâ ï³ä ê³íåöü
ñâ ì³ñ³¿ äëÿ íàïèñàííÿ ÷åðãîâî¿ ïàðò³¿ ëèñò³â â³ä ². Ìàçåïè âàð-
øàâñüêîãî ñòóäåíòà.
Ïîëüñüêèé äîñë³äíèê «Ä³àð³óøà» Ñîëîìîíà À. Äàðîâñüêèé, íå
ñïðèéíÿâøè êðèòè÷íî êîíôåñàö³þ ÷åíöÿ, ñóìí³âàºòüñÿ ó ùèðîñò³ é
ïðàâäèâîñò³ íàïèñàíîãî îñòàíí³ì ó âëàñíèõ íîòàòêàõ. Äðóêóþ÷è òåêñò
ìàëîâ³äîìîãî äæåðåëà, ³ñòîðèê çàçíà÷àâ, ùî â íüîìó º «ëåãêå ïîì³øàííÿ
çì³ñò³â»
1031
. Çðîáëåíî öå, ìîâëÿâ, äëÿ òîãî, àáè óíèêíóòè ïîêàðàííÿ.
Ç À. Äàðîâñüêèì ìîæíà ïîãîäèòèñÿ ëèøå â òîìó, ùî Ñîëîìîí ïèñàâ
ùîäåííèê íå ò³ëüêè äëÿ ñåáå. ³í áóâ ï³ä íàãëÿäîì, çààðåøòîâàíèì, à
òîìó êîæíî¿ ìèò³ ì³ã ðîçðàõîâóâàòè íà òå, ùî éîãî íîòàòíèê çàáåðóòü
(öå é òðàïèëîñü ïåðåä â³äïðàâëåííÿì äî Ìîñêâè). Ç öèõ ïðè÷èí ÷åðíåöü
â³â çàïèñè, íå ðîçêðèâàþ÷è ïð³çâèù òèõ, õòî éîãî íàïðàâèâ, óíèêàþ÷è
ïðÿìî¿ â³äïîâ³ä³, ÷è¿ çàâäàííÿ â³í âèêîíóâàâ.
ßêáè Ñîëîìîí ä³ÿâ â ³íòåðåñàõ Ì. Ãàäÿöüêîãî, òî ìàâ áè çðîáèòè
ÿê³ñü íàòÿêè, çàóâàãè ïðî ñâ³é çâ’ÿçîê ç Áàòóðèíîì. Àëå â éîãî íîòàòêàõ
ô³êñóþòüñÿ àíòèìîñêîâñüê³ çàì³ðè ïîëüñüêîãî äâîðó ³ âîäíî÷àñ
ïðîãëÿäàºòüñÿ ïåâíå òàáó ùîäî îñîáè ². Ìàçåïè, éîãî îö³íîê. Óñå öå
äຠï³äñòàâó äóæå çàñóìí³âàòèñü ó ä³ÿõ ÷åíöÿ ÿê àãåíòà Ì. Ãàäÿöüêîãî.
Òðåòÿ âåðñ³ÿ ïîâ’ÿçóº ì³ñ³þ Ñîëîìîíà ç òàºìíèìè ïëàíàìè
óêðà¿íñüêîãî ãåòüìàíà, êîíñï³ðàòèâíèìè çàõîäàìè, âæèòèìè éîãî
ïîñëàíöåì òà Áàòóðèíîì. Àíàë³ç äæåðåë ³ «Ä³àð³óøà» ïåðåêîíóº, ùî
ï³äîçðè ìîñêîâñüêèõ ÷èíîâíèê³â ùîäî öüîãî íå áóëè áåçï³äñòàâíèìè.
Ñàìå ². Ìàçåïà äຠíàéá³ëüøå ôàêòîëîã³÷íèõ àðãóìåíò³â äëÿ ðîçóì³ííÿ
Ñîëîìîíà ÿê àãåíòà Áàòóðèíà.
Ó ïîëüñüê³é êîíôåñàö³¿, àäðåñîâàí³é íàñàìïåðåä ìîñêîâñüêîìó
ñë³äñòâó,– áàãàòî ôàíòàç³é, çîêðåìà, âèêëàäåíà çðó÷íà äëÿ ². Ìàçåïè
«ëåãåíäà» ïðî íàì³ð Â. Ãîë³öèíà ñêèíóòè éîãî ç ãåòüìàíñòâà. Âîäíî÷àñ ó
äîïèò³ Ñîëîìîíà º ³ ñâ³ä÷åííÿ, ÿê³ ñóòòºâîãî çíà÷åííÿ äî ïîÿâè ÷åíöÿ ó
Âàðøàâ³ íå ìàþòü. Äîïèòóâà÷³ ðåòåëüíî çàô³êñóâàëè á³îãðàô³÷í³ ïîäðîáèö³
æèòòÿ ñîðîêàð³÷íîãî ïðèáóëüöÿ, ÿêèé ìàâ ñåðåäí³é çð³ñò, áîðîäó, äîâã³
âóñà
1032
. Ïåðåä ïîñòðèæåííÿì ó ÷åíö³ â³í íàçèâàâñÿ Ñåìåíîì Ãðîäñüêèì.
«ß íàðîäèâñÿ â Ïîëüù³, â Áðîäàõ,– çàçíà÷àâ â³í ó «Konfesata dobrowolna» –
Áàòüêî ì³é, ²âàí Ãðîäñüêèé, áóâ áðîäñüêèì ì³ùàíèíîì, àëå çà Äîðîøåíêà
³ ïîëüñüêî¿ â³éíè ïåðå¿õàâ äî ×èãèðèíà, ³ ìåíå ï³ä ÷àñ ïåðåáóâàííÿ òàì
êñüîíäçà Øóìëÿíñüêîãî, ºïèñêîïà Ëüâ³âñüêîãî, â³ääàâ òàì æå äî ãåòüìàíà
Äîðîøåíêà, ïðè êîòðîìó ÿ é áóâ ðîê³â ø³ñòü»
1033
.
125
÷àñòèíà I²I
•
ÑÎÐÀÒÍÈÊÈ ÒÀ ÏÐÈÁ²×ÍÈÊÈ ÃÅÒÜÌÀÍÀ
³äîìî, ùî Éîñèï Øóìëÿíñüêèé ïðèéíÿâ ºïèñêîïñüêó õèðîòîí³þ
1 ëþòîãî 1668 ð.
1034
Éîãî, ÿê ïîâ³äîìëÿâ Ñàìîâèäåöü, 1671 ð. «çàïðî-
âàäèâøè â ×èãèðèí, íåìíîãî äåðæà÷è, Äîðîøåíêî îòïóñòèë»
1035
. Îòæå,
ñàìå òîä³ ðîçïî÷àëàñÿ ñëóæáà Ñ. Ãðîäñüêîãî ó ïðàâîáåðåæíîãî ãåòüìàíà.
Ó ëèñò³ äî Â. ²ñêðèöüêîãî ßí Ñîáåñüêèé óòî÷íèâ, ùî â³í «áóâ õëîïöåì
ïðè Äîðîøåíêó»
1036
. Öÿ äåòàëü äóæå ïîâ’ÿçóº éîãî ç ². Ìàçåïîþ, ïîçàÿê
îñòàíí³é çàéìàâ ó ×èãèðèí³ óðÿä ðîòì³ñòðà íàäâ³ðíî¿ êîìïàí³¿.
Ìîæëèâî, ùî Ñ. Ãðîäñüêèé íàâ³òü ñëóæèâ ï³ä éîãî áåçïîñåðåäí³ì
êåð³âíèöòâîì. Ó âñÿêîìó ðàç³ âîíè îáèäâà áóëè ïðè äâîð³ Äîðîøåíêà
³ äîáðå çíàëè îäèí îäíîãî.
ϳñëÿ ë³êâ³äàö³¿ ïðàâîáåðåæíîãî ãåòüìàíàòó Ñîëîìîí äåÿêèé ÷àñ
êîçàêóâàâ ó ð³çíèõ âàòàãàõ, ïîêè íå ïîòðàïèâ ó 1677 ð. ó ïîëîí äî
òàòàð. Ó 1678 ð. éîìó âäàëîñÿ âòåêòè â³ä íèõ ³ ïîæèòè äâà ðîêè â
Ïîëòàâ³ ó áàòüêà, ÿêèé òàì îñåëèâñÿ
1037
. ×åðíå÷å æèòòÿ â³í ðîçïî÷àâ
îð³ºíòîâíî ó 1680 ð. «â Êîçåëüö³ çà Êèºâîì, òàì â ìîíàñòèð³ ïðîâ³â
ï³âòîðà ðîêó»
1038
. Íàñòóïí³ â³ñ³ì ðîê³â Ñîëîìîí, çà éîãî âëàñíèì
òâåðäæåííÿì, ïðîæèâ ó ìîñêîâñüêîìó «Ñèìîí³âñüêîìó ìîíàñòèð³»
1039
³ çðåøòîþ îïèíèâñÿ «â Ñàâèíñüêîìó äâîð³ íà Òâåðñüê³é âóëèö³, çâ³äêè
÷àñòî õîäèâ íà ñëóæáó äî öàð³â íà çàìîê». Îñòàííº ïîâ³äîìëåííÿ ïðî
ïåðåáóâàííÿ ó Ìîñêâ³ áóëî íåïðàâäèâå. Ïðè÷èíà òîìó íåâèïàäêîâà.
Íàñïðàâä³, ÿê âèÿâèâ ïîì³÷íèê ðåçèäåíòà Ìîñêâè ó Ïîëüù³ ². Âîëêîâà
äÿê Ïàþñîâ, Ñîëîìîí æèâ ó Äîíñüêîìó ìîíàñòèð³
1040
. Àðõ³ìàíäðèòîì
æå îñòàííüîãî áóâ óêðà¿íåöü Íèêîí, ÿêîìó, çà ñâ³ä÷åííÿì Â. Êî÷óáåÿ,
². Ìàçåïà äàâàâ ÷èòàòè ñâîþ «Äóìó». Îòæå, öÿ ëþäèíà áóëà áëèçüêîþ
ãåòüìàíó
*
. Ñàìå àðõ³ìàíäðèò, ñõîæå, ³ ïîñëàâ äîâ³ðåíîãî éîìó ÷åíöÿ ç
ëèñòàìè ². Ìàçåïè. Òîìó â³í ³ ïðèõîâóâàâ ñï³âó÷àñíèêà, ñòàðàâñÿ íå
íàêëèêàòè íà íüîãî á³äó.
Ïîëüñüêèé êîðîëü ó ïîñëàíí³ Â. ²ñêðèöüêîìó çàçíà÷àâ, ùî ÷åðíåöü
«çàéøîâ ó Ìîñêâó ³ í³áè áóâ ó ÷èñë³ ïðèäâîðíèõ ï³â÷èõ»
1041
. Çãàäóâàíà
çàóâàãà ïðîÿñíþº ïðè÷èíè çàëèøåííÿ íèì ×åðí³ã³âùèíè. 1682 ð. çà
âèìîãîþ öàð³âíè Ñîô³¿ «âåëåíî âûñëàòü â Ìîñêâó ïåâ÷èõ íå èç Êèåâà,
îòêóäà îáûêíîâåííî âûñûëàëèñü îíè, à èç ×åðíèãîâà»
1042
.
Íå áóäó÷è â Óêðà¿í³ á³ëüøå âîñüìè ðîê³â, Ñîëîìîí ðàçîì ç òèì,
ÿê çàñâ³ä÷óº éîãî «Ä³àð³óø», äîáðå çíຠïðî ñ³ìåéí³ ñòàðøèíñüê³ çâ’ÿçêè,
ïðèõèëüíèê³â òà îïîíåíò³â óêðà¿íñüêîãî êåðìàíè÷à. Òàê, ï³ä ÷àñ çóñòð³÷³
ç ßíîì Ñîáåñüêèì â³í çàçíà÷àº: «Ìèëîñòèâèé êîðîëþ, íå áóäå ïàí
ãåòüìàí íàø â³ðèòè ïàíó ²ñêðèöüêîìó, áî ç éîãî çÿòåì çíàõîäèòüñÿ â
âåëèêîìó ãí³â³»
1043
. ² äàë³ óòî÷íþº, ùî öåé çÿòü – ìèðãîðîäñüêèé
ïîëêîâíèê Äàíèëî Àïîñòîë. Ìèõàéëî Ãàäÿöüêèé ç 1687 ð. ïðîæèâàâ ó
Ìîñêâ³, à òîìó íàâðÿä ÷è çíàâ, ç êèì ãåòüìàí âîðîãóâàâ, õòî éîãî
ï³äòðèìóâàâ. Ïåâí³ ïîä³áí³ çàñòåðåæåííÿ ïåðåä â³äïðàâëåííÿì äî
Ïîëüù³ Ñîëîìîí øâèäøå çà âñå îòðèìàâ â³ä ². Ìàçåïè.
Âåëèêå ïîñîëüñòâî ç Ãåòüìàíùèíè 1689 ð., î÷³êóþ÷è â³äïðàâëåííÿ
äî Áàòóðèíà, ðîçâ’ÿçêè äâ³ðñüêîãî ïåðåâîðîòó, ïðîâîäèëî çóñòð³÷³ ç
ìîñêîâñüêîþ çíàòòþ, äóõîâíèìè îñîáàìè, çåìëÿêàìè.
×åðíåöü Ñîëîìîí, ÿê êîëèøí³é äîðîøåíê³âåöü, íå ìàâ ïåðåïîí
äëÿ ñï³ëêóâàííÿ ç ãåòüìàíîì, ç ÿêèì éîãî ºäíàëè òðè ðîêè ñï³ëüíî¿
* Äåòàëüí³øå ïðî àðõ³ìàíäðèòà Íèêîíà – ó ðîçä³ë³ 12.
126
ÎÒÎ×ÅÍÍß ÃÅÒÜÌÀÍÀ ÌÀÇÅÏÈ: ÑÎÐÀÒÍÈÊÈ ÒÀ ÏÐÈÁ²×ÍÈÊÈ
ïðàö³. Çóñòð³÷ äâîõ ïîáðàòèì³â, ïðîïîçèö³ÿ ôðàíöóçüêîãî ðåçèäåíòà,
ðåà볿 ìîñêîâñüêèõ ðåïðåñ³é, ñõîæå, äàëè ³ìïóëüñ ³äå¿ òåðì³íîâî
ðîçïî÷àòè òàºìí³ ïåðåãîâîðè ç ïîëüñüêèì äâîðîì.
Äîñòîâ³ðí³ñòü ì³ñ³¿ Ñîëîìîíà ñïî÷àòêó íå âèêëèêàëà ñóìí³â³â ó
Âàðøàâ³. ², ãîëîâíèì ÷èíîì, òîìó, ùî ÷åðíåöü, çà çàóâàãîþ êîðîëÿ, ìàâ
«ïå÷àòêó âåëèêó ç îëîâà Çàïîðîçüêó, ³ äðóãó, ìåíøó, ç ì³ä³, âëàñíó
øëÿõåòíîãî Ìàçåïè»
1044
.
ßêùî Ì. Ãàäÿöüêèé ÷è ÿêèéñü îïîçèö³îíåð ãîòóâàâ ïðîâîêàö³þ ïðîòè
ãåòüìàíà, òî âîíè äóæå ðèçèêóâàëè áóòè âèêðèòèìè ùå ïðè ñïðîá³ íàéíÿòè
ñï³ëüíèêà – ìàéñòðà äëÿ âèãîòîâëåííÿ â³äïîâ³äíèõ ãåòüìàíñüêèõ çíàê³â.
Çà ¿õ ï³äðîáêó çîëîòàð³, çàìîâíèêè ôàëüøèâóâàííÿ êàðàëèñÿ ñìåðòþ.
Ðîñ³éñüêèé ðåçèäåíò Âîëêîâ ³íôîðìóâàâ öàð³â ïðî òå, ùî çà éîãî â³-
äîìîñòÿìè ïå÷àòêó äîïîìàãàëè âèãîòîâèòè Ñîëîìîíó äâîº ñëóã Ìàçå-
ïè
1045
. Àëå öå, áåç ñóìí³âó, ãåòüìàíñüêà àáî ïîëüñüêà «ëåãåíäà» äëÿ â³ä-
âåäåííÿ ï³äîçðè â³ä ãîëîâíîãî ñïîíóêà÷à äèïëîìàòè÷íî¿ ì³ñ³¿ â Ïîëüùó.
×åðíåöü ç’ÿâèâñÿ ó Ëüâîâ³ îð³ºíòîâíî 21–23 ëèñòîïàäà 1689 ð.
Çà «Ä³àð³óøåì», â³í ñïî÷àòêó ïîáà÷èâñÿ ç ì³ñöåâèì ºïèñêîïîì
É. Øóìëÿíñüêèì, à âæå òîé îðãàí³çóâàâ éîìó ÷åðåç äåíü-äâà çóñòð³÷³ ç
ßíîì Ñîáåñüêèì, éîãî îòî÷åííÿì ó Æîâêâ³. «² íàêàçàíî ìåí³ ëèñòè ÷èòàòè
ïåðåä êîðîëåì,– îïîâ³äàâ àâòîð ùîäåííèêà,– Ñëóõàëè òå ³ ãåòüìàí, ³
ìàðøàëîê, ³ ï³äñêàðá³é, ³ êóõì³ñòåð, à ³íøèì ïàíàì íàêàçàíî âèéòè»
1046
.
Ó ÷èòàíèõ ïîñëàííÿõ ². Ìàçåïà ñêàðæèâñÿ íà óòèñêè Ìîñêâè,
ïðîñèâ ïðîòåêö³¿, çàõèñòó é äîïîìîãè ó áîðîòüá³ ç öàðÿìè ³ çàïåâíÿâ,
ùî òàòàðè áóäóòü íà éîãî áîö³
1047
.
Ïîëüñüêèé äâ³ð, øîêîâàíèé ïî÷óòèì, äîâãî âèð³øóâàâ, ùî
â³äïîâ³ñòè íà íåñïîä³âàíó çâàáëèâó ïðîïîçèö³þ. ßêðàç 20 ëèñòîïàäà
1689 ð. êîðîëü â³äïðàâèâ ïîëêîâíèêó Âàñèëþ ²ñêðèöüêîìó, ÿêèé
äèñëîêóâàâñÿ íà Ïðàâîáåðåæí³é Óêðà¿í³, ïîáàæàííÿ çóñòð³òèñÿ ç
ë³âîáåðåæíèì ãåòüìàíîì.
«Äiéøëè äî íàñ ÷óòêè,– ïèñàâ ßí Ñîáåñüêèé,– ùî øëÿõåòíèé
Ìàçåïà, ãåòüìàí çàïîðîçüêèé, â ñòîëèöi ç âåëèêîþ ââi÷ëèâîñòþ i
ïî÷åñòÿìè ïðèéíÿòèé, ÷îìó äóæå ðàäóºìîñÿ, áàæàþ÷è éîìó äîáðîãî
çäîðîâ’ÿ òà ùàñòÿ»
1048
. Îòæå, êîðîëü, ïîëüñüêèé äâið íå çíàëè ïðî òå,
ç ÿêèì ñòðàõîì òà íàïðóæåííÿì êåðìàíè÷ Óêðà¿íè ïîâåðòàâñÿ äîäîìó,
ÿê âàæëèâî áóëî äëÿ íüîãî øâèäêî äiçíàòèñÿ ïðî ðåàêöiþ Ïîëüùi íà
âèñëîâëåíi ïðîõàííÿ. Íàòîìiñòü çâåðíåííÿ ç Áàòóðèíà äîâãî âèâ÷àëîñü,
îáãîâîðþâàëîñü. Çðåøòîþ, ëèøå 22 ãðóäíÿ 1689 ð.
1049
, òîáòî ìàéæå
÷åðåç ìiñÿöü, Ñîëîìîíà âiäïóñòèëè. Íi÷îãî êîíêðåòíîãî ïðè òîìó éîìó
ïðî äóìêè, ïîðóøåíi â ëèñòàõ, íå ñêàçàëè. ×åðíåöü ó «Äiàðióøi» çàçíà÷àâ,
ùî êîðîëü ïîïðîñèâ «ïàíó Ìàçåïi ñêàçàòè óñíî ïðî Ïàëiÿ, ùî éîãî
çâiëüíèòü (Ñ. Ïàëié áóâ óâ’ÿçíåíèì ç ÕI.1689 ïî IV.1690.– Àâò.), áî
âæå ç ãåòüìàíîì ïîºäíàâñÿ»
1050
. ßí Ñîáåñüêèé òàêîæ íàêàçàâ ïåðåäàòè
é òàêå: «ßêùî âæå òàê ñòàëî, òî ç Ìîñêâîþ òðåáà ìóäðî ïî÷àòè, òàêèì
ñïîñîáîì, ÿê ïiä ×óäíîâîì
*
. ß çàðàç ç õàíîì äîáðå æèâó, à ñâîãî
ïîñëà òàºìíî ïîøëþ, ùîá òàòàðñüêèé ïðåäñòàâíèê ¿õàâ íà Ñåéì i
éîãî óñi ïàíè áà÷èëè»
1051
.
* Âèäàòè òàòàðàì.
127
÷àñòèíà I²I
•
ÑÎÐÀÒÍÈÊÈ ÒÀ ÏÐÈÁ²×ÍÈÊÈ ÃÅÒÜÌÀÍÀ
Ó 1692 ð. ëüâiâñüêèé ºïèñêîï É. Øóìëÿíñüêèé, ëèñòè ÿêîãî
ô³ãóðóâàëè ó ðîçñë³äóâàëüí³é ñïðàâ³ Ñîëîìîíà â Ìîñêâ³, êàÿâñÿ
ðîñiéñüêîìó ðåçèäåíòó Áîðèñó Ìèõàéëîâó çà ñïðèÿííÿ â 1689–1690 ðð.
ßíó Ñîáåñüêîìó ó ïiäøòîâõóâàííi Ìàçåïè äî çðàäè. Âií ïîâiäîìèâ, ùî
éîãî âèêëèêàâ êîðîëü çi ñëîâàìè: «Ïàíå îò÷å, ïðèñïåëî òâîå âðåìÿ
íàì ïîìîãàòü, à êðîìå òåáÿ äåëàòü ýòîãî äåëà íåêåì»
1052
. Ðîñiéñüêèé
ðåçèäåíò çàôiêñóâàâ i òàêi çiçíàííÿ ºïèñêîïà: «È ÿ ïî òîìó
êîðîëåâñêîìó ïðèìåðó ïèñàë ê ãåòìàíó Ìàçåïå ïèñüìî ñâîåþ ðóêîþ,
÷òîá îí ïî æåëàíèþ ñâîåìó ïðèñòóïàë ê íàñëåäñòâåííîìó ãîñóäàðþ»
1053
.
Ìàéæå ÷åðåç ìiñÿöü ïiñëÿ âiäáóòòÿ Ñîëîìîíà âiä êîðîëÿ ïîëüñüêèé
äâið çà ïîñåðåäíèöòâà ëüâiâñüêîãî ºïèñêîïà äåëåãóâàâ ó Áàòóðèí
øëÿõòè÷à Êëèìåíòiÿ Äîìàðàöüêîãî. Ëèñò Øóìëÿíñüêîãî, â ÿêîìó
². Ìàçåïó ïðîñèëè ïiäòâåðäèòè ïîñëàíöþ, «ÿê òåïåð õî÷åø ÷èíèòè ç
êîðîëiâñüêîþ âèñîêiñòþ i ç Ði÷÷þ Ïîñïîëèòîþ»
1054
, äàòîâàíèé 19 ñi÷íÿ
1690 ð. Î÷åâèäíî, éîãî ùå íàäñèëàëè íà ïåðåãëÿä ³ çàòâåðäæåííÿ
êîðîëþ. Ïiäêàíöëåð êîðîííèé 26 ñi÷íÿ òîãî æ ðîêó ðîçïèñàâñÿ çà
îòðèìàííÿ ñîðîêà òàëåðiâ «íà åêñïåäèö³þ ïåâíîãî ÷îëîâiêà çà Äíiïðî
â Óêðà¿íó»
1055
.
Ïîêè Ìàçåïà íàïðóæåíî î÷iêóâàâ âèçíà÷åíîñòi ïîëüñüêîãî äâîðó
ùîäî çàõèñòó iíòåðåñiâ Óêðà¿íè, ó Ìîñêâi âæå íàáèðàëî îáåðòiâ
ðîçñëiäóâàííÿ ó ñïðàâi Ñîëîìîíà, ïðî çàãàäêîâó ìiñiþ ÿêîãî îïåðàòèâíî
ïðîiíôîðìóâàâ öàðiâ ðîñiéñüêèé ðåçèäåíò ó Âàðøàâi. «Ïðèíåñåíà êî
ìíå â Ãàäè÷, ôåâðàëÿ â 7 äåíü,– iíôîðìóâàâ öàðñüêèé äâið ãåòüìàí,–
âàøà âåëèêèõ ãîñóäàðåé, âàøåãî öàðñêîãî ïðåñâåòëîãî âåëè÷åñòâà,
ãðàìîòà, â êîòîðîé óêàçàëè âû, âåëèêèå ãîñóäàðè, ìíå ïîääàíîìó ñâîåìó,
÷òîá ÿ èìåë ðàäåíèå è ïðèëåæíîå òùàíèå â ñïàñåíèè è îõðàíåíèè
ìàëîðîññèéñêîãî êðàÿ îò ïðåëåñòíûõ êîçíåé, à îñîáî ê òîìó òùàòåëüíî
ïðèëîæèëñÿ, ÷òîá íåèñòîâûé ÷åðíåö èìåíåì Ñîëîìîí, íà âîçìóùåíèÿ
ñåãî íàðîäà óñòðåìëåííûé, áûë ñûñêàí è ïîéìàí»
1056
.
Çâîëiêàííÿ i îáåðåæíiñòü êîðîëÿ, âèêðèòòÿ àãåíòà ó Âàðøàâi ùå
áiëüøå çàãîñòðèëî íàïðóæåíó ñèòóàöiþ â Áàòóðèíi. Òåïåð Ìàçåïà ìàâ
äóìàòè íå ñòiëüêè ïðî ïðîäîâæåííÿ ïîøóêó êîíòàêòó ç Âàðøàâîþ, ÿê
ïðî àðãóìåíòàöiþ âëàñíî¿ íåïðè÷åòíîñòi äî ñïðàâè ÷åíöÿ. Âñÿêèé
øòðèõ – íàòÿê íà çâ’ÿçîê ç íèì âèêðèâàâ éîãî, äàâàâ âàãîìèé êîçèð
îïîíåíòàì òà ñóïðîòèâíèêàì â óñóíåííi ãåòüìàíà âiä âëàäè.
Ïiñëÿ 9 áåðåçíÿ 1690 ð. I. Ìàçåïà ïðè¿õàâ ó Ëóáíè
1057
, êóäè
ïðèáóâ ç ëèñòîì âiä Øóìëÿíñüêîãî Êëèìåíòié Äîìàðàöüêèé
*
.
Ãåòüìàí, íàïîëîõàíèé âàðøàâñüêèìè òà ìîñêîâñüêèìè âèêðèòòÿìè,
çàïiäîçðèâ ç áîêó ïðèáóëüöÿ ïðîâîêàöiþ ïðîòè ñåáå é âèðiøèâ çà
êðàùå éîãî çààðåøòóâàòè. Öå áóëî çðîáëåíî çàâáà÷ëèâî, îñêiëüêè
ãåòüìàíñüêi îïîíåíòè â àíîíiìíîìó äîíîñi, ïiäêèíóòîìó 9 áåðåçíÿ
1690 ð. ó Êèºâi ñòðiëüöÿì áiëÿ Ï’ÿòíèöüêèõ âîðiò Ïå÷åðñüêîãî
ìiñòå÷êà
1058
, íàòÿêàëè íà çâ’ÿçêè Áàòóðèíà ç Øóìëÿíñüêèì. Êðiì òîãî,
îñîáà ëüâiâñüêîãî ºïèñêîïà íå çàñëóãîâóâàëà ïîâíîãî äîâið’ÿ, öåðêîâíèé
iºðàðõ ìàâ ñõèëüíiñòü ïåðiîäè÷íî çìiíþâàòè îðiºíòàöi¿, õèòðóâàòè,
ëàâiðóâàòè â áîðîòüái çà ïîâíîâàæåííÿ, ìàºòíîñòi
1059
. Ó ëèñòi
* Îâðóöüêèé àðõiìàíäðèò ç 1696 ðîêó (çà Ñ. Âåëè÷êîì.– Àâò.).
128
ÎÒÎ×ÅÍÍß ÃÅÒÜÌÀÍÀ ÌÀÇÅÏÈ: ÑÎÐÀÒÍÈÊÈ ÒÀ ÏÐÈÁ²×ÍÈÊÈ
É. Øóìëÿíñüêîãî âèêðèâàâñÿ Ìàçåïà («íåäàâíî ïðèñëàíîãî âiä âàøî¿
ìèëîñòi ç ëèñòîì... äèÿêîíà Ñîëîìîíà»
1060
), íi÷îãî íå ãîâîðèëîñü ïðî
äîïîìîãó Ïîëüùi – âèñëîâëþâàëîñü ëèøå ïîáàæàííÿ: «I â Áîæèé ÷àñ
ïðàöþéòå, i òå iãî ç âiëüíî¿ øè¿ íàðîäó ñâîãî çíÿòè ïðîìèøëÿéòå»
1061
.
Óñíî Ê. Äîìàðàöüêèé ïåðåäàâ, ùî íà âèïàäîê âiéíè ². Ìàçåïi îáiöÿíî
30 õîðóãâ (4500 âåðøíèêiâ) ïiä ïðîâîäîì Â. Iñêðèöüêîãî
1062
. Òàêà
ïiäìîãà ïðàêòè÷íî íi÷îãî íå âèðiøóâàëà, áî Ìîñêîâiÿ íà âëàñíèé çàõèñò
ìîãëà âèñòàâèòè äî 150 òèñÿ÷ âîÿê³â.
Çàñòîðîãè æ ùîäî ïðîâîêàöi¿ íå áóëè áåçïiäñòàâíèìè. Ñîëîìîí
âèðóøèâ ç Ïîëüùi 22 ãðóäíÿ, à ëèñò ºïèñêîïà äàòîâàíî 19 ñi÷íÿ, ïðè
òîìó iç çàóâàæåííÿì, ùî Äîìàðàöüêîãî âiäïðàâëåíî «ìàëî íå âñëiä çà
òèì æå äèÿêîíîì»
1063
. Ìàéæå ïiâòîðà ìiñÿöÿ âií äîáèðàâñÿ äî
ãåòüìàíà!
Êðiì òîãî, îôiöiéíà Âàðøàâà çíîâó çàëèøèëàñÿ íiáè íi ïðè ÷îìó
â ìiñi¿ ïîñëàíöÿ Øóìëÿíñüêîãî, ùî ïîñèëþâàëî ïiäîçðè â ¿¿ ñïiâïðàöi
ç ðîñiéñüêèì ðåçèäåíòîì, ÿêèé çàâäÿêè ñâiä÷åííÿì ïîêîºâîãî
Ïîäîëüñüêîãî áóâ äîáðå îáiçíàíèé ó ñïðàâi Ñîëîìîíà.
Ïðè¿õàâøè 15 áåðåçíÿ 1690 ð. ó Áàòóðèí, I. Ìàçåïà âiäðàçó çà
ïîñåðåäíèöòâîì äîâiðåíèõ íàïðàâèâ òàºìíî äî Ïîëüù³ ÷åðíiãiâñüêîãî
ïîëêîâíèêà ß. Ëèçîãóáà ÷åðãîâi ïîñëàííÿ. Î÷åâèäíî, âîíè áóëè
øèôðîâàíi. Ïðè îòðèìàííi ïåðåäà÷i Ñîëîìîíîâ³ äîâîäèëîñü ðîáèòè
ðîçøèôðóâàííÿ íàäiñëàíîãî, òîáòî îôîðìëÿòè, ïåðåïèñóâàòè ëèñòè.
Íà òå, ùî ÷åðíåöü íå âèãàäàâ ¿õíié çìiñò, ÿê öå éîìó ïðèïèñàëî íàñòóïíå
ñëiäñòâî, âêàçóº ðÿä îáñòàâèí. Òàê, çîêðåìà, Ñîëîìîí, ïåðåáóâàþ÷è ó
Ïîëüùi, íå ìiã äîñòåìåííî çíàòè, êîëè ãåòüìàí ç’ÿâèòüñÿ â Áàòóðèíi
(ëèñòè äî êîðîëÿ ³ Øóìëÿíñüêîãî äàòîâàíi 15 áåðåçíÿ, à â iíøi äíi
áåðåçíÿ ². Ìàçåïà áóâ ó äîðîçi äî ãåòüìàíñüêî¿ ñòîëèöi!). Öå ïî-ïåðøå.
Ïî-äðóãå, õî÷ ÷åðíåöü çãîäîì áóâ îáiçíàíèé ïðî âiäïðàâëåííÿ
Ê. Äîìàðàöüêîãî â Áàòóðèí, àëå æ ïîëüñüêà ñòîðîíà íå iíôîðìóâàëà
éîãî ïðî äåòàëi öiº¿ ìiñi¿. Çâiäêiëÿ æ âií çíàâ, ùî Äîìàðàöüêîìó íå
ïîâiðèëè «i éîãî çàòðèìàëè ìè (Ìàçåïà.– Àâò.) ó ñåáå»
1064
, ùî
ïîñëàíåöü Øóìëÿíñüêîãî i Âàðøàâè íå ïðèâiç îôiöiéíî¿
ñòâåðäæóâàëüíî¿ âiäïîâiäi íà ïðîïîçèöi¿ ïðî ñïiâïðàöþ? I. Ìàçåïà,
ðîç÷àðîâàíèé íåâèçíà÷åíiñòþ ïîëüñüêîãî äâîðó, ñòàâèâ îñòàííié äî
âiäîìà, ùî «âæå ñàìi áóäåìî ç îðäîþ áèòè Ìîñêâó»
1065
. Óñå æ âií
ñïîäiâàâñÿ, ùî «ïî÷àòîê ìè â÷èíèìî, à âàøà êîðîëiâñüêà ìèëiñòü äàñòü
ïîìi÷ â òîé ÷àñ ñâî¿õ æîâí³ð³â – ñêiëüêè òèñÿ÷ ïðèñèëàéòå íà íàçíà÷åíå
ìiñöå ÷åðåç Äíiïðî íà Êàíiâ»
1066
.
Ïîäàëüøi êîíòàêòè ç Âàðøàâîþ ÷åðåç ïîñåðåäíèöòâî Ñîëîìîíà
íàáóëè íåáåçïå÷íîãî õàðàêòåðó, áî éîãî ïðè¿çä, çóñòði÷i ç êîðîëåì
ôiêñóâàëèñÿ ðîñiéñüêîþ àãåíòóðîþ. Çàäëÿ êîíñïiðàöi¿, âiäâåðíåííÿ
ïiäîçð âiä ãåòüìàíà, î÷åâèäíî, Áàòóðèíîì áóëà ïðîäóìàíà àêöiÿ
ñàìîâèêðèòòÿ àãåíòà-ïîñëàíöÿ. Äëÿ öüîãî ÷åðíåöü íàéíÿâ ñòóäåíòà
Ìåðåöüêîãî
1067
, ÿêèé äîïîìàãàâ éîìó ïåðåïèñóâàòè ëèñòè, à ïîòiì
çiçíàâñÿ â öüîìó ó Âàðøàâi. I. Ìàçåïà â òàêèé ñïîñiá íiáè ñïàëþâàâ
ìîñòè ñïiâïðàöi ç ïîëüñüêèì äâîðîì. Âåðñiÿ ïðî ïiäñòóïíiñòü éîãî
íåäðóãiâ íàáóâàëà ôàêòè÷íîãî ïiäòâåðäæåííÿ. Âîíà âïåâíþâàëà, ùî
129
÷àñòèíà I²I
•
ÑÎÐÀÒÍÈÊÈ ÒÀ ÏÐÈÁ²×ÍÈÊÈ ÃÅÒÜÌÀÍÀ
ãåòüìàí íå ìຠíi÷îãî ñïiëüíîãî ç ïðîâîêàòîðàìè, ÿêi ââåëè â îìàíó
êîðîëÿ ³ Øóìëÿíñüêîãî. Ðàçîì ç òèì éîãî ëèñòè, ÿêi îãîëîøóâàëèñÿ
ôàëüøèâèìè äëÿ Âàðøàâè i Ìîñêâè, íåñëè ðåàëüíó iíôîðìàöiþ-
ïðîïîçèöiþ. ßêáè ãåòüìàíó âäàëîñÿ íàëàãîäèòè ñîþç ³ç Êðèìîì i
ðîçïî÷àòè âèçâîëüíó àêöiþ, òî íàäiñëàíå êîðîëþ íàáóâàëî çíà÷åííÿ
ðåàëüíîãî çàïðîøåííÿ äî äié.
Ïðîòå, Áàòóðèí ñïiòêàëà íåâäà÷à i â ïîøóêó ðåàëüíî¿ äîïîìîãè
íà ïiâäíi Óêðà¿íè. Êðèìñüêèé õàí Ñåëiì-Ãåðåé ç îðäîþ áðàâ ó÷àñòü ó
ñêëàäi òóðåöüêîãî âiéñüêà ó âiéíi ç àâñòðiéöÿìè
1068
. Ïîâåðíóâøèñü ç
íå¿, âií óçèìêó 1690 ðîêó ñõîäèâ íà Áiëãîðîäùèíó i çðåøòîþ ïîñòàâèâ
çìîðåíèõ êîíåé íà ïåðåïî÷èíîê íà ïiâîñòðîâ³
1069
. Äæåðåëà ií-
ôîðìóþòü, ùî âií çàõâîðiâ i, ïiäïðàâèâøè çäîðîâ’ÿ, ïîäàâñÿ â Ïîðòó
1070
,
äå é ïðîáóâ äîâãi ìiñÿöi òà â 1691 ð. ïîïðîñèâñÿ ó âiäñòàâêó.
Êðèìñüêi îðäèíöi, ÿê ïiääàíi Îñìàíñüêî¿ äåðæàâè, áåç íàêàçó
ñóëòàíà íå ìàëè ïðàâà ðîçïî÷èíàòè âiéíè ç ñåðéîçíèìè ïðîòèâíèêàìè,
çîêðåìà iç Ìîñêîâiºþ. Ìîæëèâî, Ñåëiì-Ãåðåé i ¿çäèâ âèðiøóâàòè öå
ïèòàííÿ, ïðîñèòè ïðî äîïîìîãó, îäíàê éîãî çâåðõíèêè ìàëè iíøi ïëàíè.
Âiäñóòíiñòü õàíà â Êðèìó, íåãîòîâíiñòü Îñìàíñüêî¿ äåðæàâè
óâ’ÿçóâàòèñü ó âiéíó ç ðîñiÿíàìè çâîäèëè íàíiâåöü çóñèëëÿ Áàòóðèíà â
ïîøóêó íàäiéíîãî áóòòÿ.
Ïîëüñüêèé äâið, ìðiþ÷è ïðî ïîâåðíåííÿ Óêðà¿íè ïiä îïiêó
Âàðøàâè, âîäíî÷àñ íå áóâ ñàìîñòiéíèì ó ïðèéíÿòòi êàðäèíàëüíèõ
ðiøåíü. Ïiñëÿ ï’ÿòèði÷íî¿ ïåðåðâè 6 ëþòîãî 1690 ð. ó Ïîëüùi çiáðàâñÿ
ñåéì, ÿêèé êîíñòàòóâàâ, ùî â êàçíi ïîðîæíüî
1071
i äëÿ âiéñüêîâèõ
çàõîäiâ íåîáõiäíî çáèðàòè ïîäàòêè.
Ïðèõèëüíèêè àâñòðiéñüêî¿ ïîëiòèêè çîðiºíòóâàëè ïðèáóëó íà
çiáðàííÿ øëÿõòó ðîçïî÷àòè ïiäãîòîâêó ïîõîäó ïðîòè òóðêiâ, àáè
ïîâåðíóòè Êàì’ÿíåöü i çàâîëîäiòè Ìîëäàâiºþ
1072
. Äâîìiñÿ÷íi äèñêóñi¿
íà ñåéìi çàâåðøèëèñÿ äëÿ Óêðà¿íè íåâèãiäíèìè ïîëiòè÷íèìè
ïðiîðèòåòàìè ñóñiäíüî¿ äåðæàâè. Öüîìó ñïðèÿëà i ïîëüñüêà êîðîëåâà
Ìàðiÿ Êàçèìið ä’Àðêiÿí, ÿêà ìðiÿëà óêëàñòè øëþáè ñâî¿õ äiòåé ç
áëèçüêèìè iìïåðàòîðà Àâñòði¿ – Ëåîïîëüäà I
1073
. Ó çâ’ÿçêó ç öèì
âèãiäíi ïðîïîçèöi¿ ïðî ìèð òàòàðñüêîãî õàíà áóëè âiäõèëåí³
1074
. Àâñòðiÿ
âñóïåðå÷ ïëàíàì ßíà Ñîáåñüêîãî ïðèìèðèòèñÿ ç Ïîðòîþ, ïiäøòîâõóâàëà
Ïîëüùó äî âiéíè ç íåþ
1075
.
Öi ðåàëi¿ çìóøóâàëè Ìàçåïó âäàâàòè ç ñåáå çàïîâçÿòëèâîãî
âiðíîïiääàíîãî Ìîñêâè. ßí Ñîáåñüêèé ó ëèñòi âiä 20 ëèïíÿ 1690 ð.
Âàñèëþ Iñêðèöüêîìó äèâóºòüñÿ, ùî, âiäêðèâøè çðàäó Ñîëîìîíà, ó
Âàðøàâi «íå ìîãëè äî÷åêàòèñÿ ó öié ñïðàâi âiä øëÿõåòíîãî Ìàçåïè
ãåòüìàíà âiäïîâiäi é ïîÿñíåííÿ»
1076
.
Ðîñiéñüêèé ðåçèäåíò Âîëêîâ ó òi æ äíi äiçíàâñÿ ïðî ïîÿâó ïðè
ïîëüñüêîìó äâîði íîâîãî ÷åíöÿ ç Óêðà¿íè, Iðàêëiÿ Ðóñèíîâè÷à
1077
, ÿêèé
íiáèòî ïåðåäàâàâ âiäîìîñòi êîðîëþ âiä ñëóã ãåòüìàíà. Ó ëèñòi æ
É. Øóìëÿíñüêîãî âiä 13 ëèïíÿ 1690 ð. äî êîðîëÿ ïðèáóëåöü íàçèâàâñÿ
«âåëèêèì àãåíòîì ï. Ìàçåïè»
1078
, ÿêèé ïðè¿õàâ çà ãåòüìàíñüêèì
çàâäàííÿì áåç æîäíèõ ïîÿñíåíü çàáðàòè ÷åíöÿ Ñîëîìîíà. Ó «Äiàðióøi»
îñòàííüîãî òåæ çãàäóºòüñÿ ïðî öå: «Ïîòiì ïðè¿õàëè êîìiñàðè âiä ïàíà
130
ÎÒÎ×ÅÍÍß ÃÅÒÜÌÀÍÀ ÌÀÇÅÏÈ: ÑÎÐÀÒÍÈÊÈ ÒÀ ÏÐÈÁ²×ÍÈÊÈ
Ìàçåïè, ìîíàõ Ðóñèíîâè÷ ç Ïå÷åðñüêîãî ìîíàñòèðÿ i êîçàê âiä Ìàçåïè
i íàêàçàíî ìåíi ïðèéòè äî ñåáå»
1079
. Çóñòði÷ âiäáóâàëàñÿ ïðè ñïîñòåðiãà÷àõ.
Ñîëîìîíó, ÿê âií îïîâiäàâ, «äàëè... çíàòè, ùîáè ïåðåä íèìè êàçàâ òi ñàìi
ñëîâà, ùî é ó Âàðøàâi, i çâiëüíåííÿì ìåíå òiøèëè, i ÿ òàê êàçàâ, ÿê ó
Âàðøàâi (òîáòî ïiäòðèìàâ îôiöiéíó âåðñiþ ïîëüñüêîãî äâîðó ïðî íiáèòî
ïðèáóòòÿ äî Ïîëüùi âiä Ñàìîéëîâè÷à òà Ãîëiöèíà.– Àâò.)»
1080
.
Íåçâàæàþ÷è íà âèìîãè Ïîñîëüñüêîãî ïðèêàçó âèäàòè Ñîëîìîíà
äëÿ ñëiäñòâà â Ìîñêâó, ïîëüñüêèé óðÿä íå ïîñïiøàâ öå ðîáèòè. Ïiñëÿ
ïðè¿çäó Ðóñèíîâè÷à îñòàíí³é, ÿê äiçíàëàñÿ ðîñiéñüêà ðåçåíòóðà,
ïåðåáóâàâ ó Æîâêëi íåçàêóòèì
1081
. Ç íèì çóñòði÷àâñÿ ìàçåïèíñüêèé
êîçàê Îëåêñàíäð Iâàíîâñüêèé. ßí Ñîáåñüêèé, ïåðåêëàâøè âñþ
âiäïîâiäàëüíiñòü çà ìiñiþ Äîìàðàöüêîãî íà Øóìëÿíñüêîãî, ÿêèé ñàì
ïðîñèâ óñå «íà ìåíå çâàëèòè»
1082
, âîäíî÷àñ ñïðèÿº ïîøèðåííþ
âiäîìîñòåé ïðî Ìàçåïó ÿê ñóìëiííîãî, ÷åñíîãî âàñàëà Ìîñêâè. Öå
ïiäiãðóâàííÿ ãåòüìàíó, òðàêòóâàííÿ ìiñi¿ Ñîëîìîíà ÿê iíòðèãè åêñ-
ãåòüìàíà Ñàìîéëîâè÷à íå âèïàäêîâi. Êîðîëü óñå-òàêè âiðèâ ó
ñïðàâæíiñòü ïîñëàíü Ìàçåïè. ßêáè áóëî iíàêøå, âií, íå âàãàþ÷èñü,
âiäiñëàâ áè Ñîëîìîíà äî Ìîñêâè. Äîëÿ æ ÷åíöÿ, ÿêèé òâåðäèâ íà
ñëiäñòâi: «Ñóä – íå âàø, ñóä – Áîæèé, äóøà ìåíi âèùà çà òiëî»
1083
,
âåëèêîþ ìiðîþ çàëåæàëà âiä âèðiøåííÿ ó 1690–1691 ðð. ïèòàííÿ
çàëó÷åííÿ Êðèìñüêîãî õàíñòâà äî âiéíè ïðîòè Ìîñêîâi¿. Ïîëüñüêèé
äâið, ñïîäiâàþ÷èñü íà íå¿, íà çäîáóòòÿ Óêðà¿íè ïiä ñâié âïëèâ ÷óæèìè
ðóêàìè, äî 1692 ð. (!) âiäìîâëÿâ ïiä óñiëÿêèìè ïðèâîäàìè íà íàñòèðëèâi
çâåðíåííÿ Ïîñîëüñüêîãî ïðèêàçó âèäàòè Ñîëîìîíà. Ïðîòå î÷iêóâàíi
àêöi¿ íå âiäáóëèñÿ. ×åðíåöü áóâ ïðèíåñåíèé ó æåðòâó âåëèêié ïîëiòèöi.
Ó êâiòíi 1692 ð. I. Ìàçåïà îòðèìàâ âiä öàðiâ ïîâiäîìëåííÿ, ùî
«ñòàðåö Ñîëîìîíêà èç Ñìîëåíñêà ê Ìîñêâå ïðèñëàí»
1084
i ùî â öüîìó
çâ’ÿçêó ãåòüìàíó òðåáà «ïî ðîçûñêó â åâî âîðîâñòâå è ñîñòàâå
ÿâèòöà»
1085
. Ó Áàòóðèíi ç öüîãî ïðèâîäó áóâ ñêëèêàíèé ç’¿çä
ñòàðøèí
1086
. I. Ìàçåïà íå ñóìíiâàâñÿ, ùî â Ìîñêâi ãîòóþòü ðîçïðàâó
íàä íèì. ßê iíôîðìóâàâ âií öàðiâ, «è çíàòíûå âîéñêîâûå è ðÿäîâûå
òîâàðèùè âåëìè î òîì ñêîðáåëè»
1087
, ùî éîãî âèêëèêàþòü íà
ðîçñëiäóâàííÿ. Ïiäñòðàõóâàâøèñü ðiøåííÿì ñòàðøèí, ². Ìàçåïà âiäðÿäèâ
ó ñïðàâi Ñîëîìîíà âåëèêå ïîñîëüñòâî íà ÷îëi ç ÷åðíiãiâñüêèì
ïîëêîâíèêîì ßêîâîì Ëèçîãóáîì. Âè¿õàëè äî Ìàëîðîñiéñüêîãî ïðèêàçó
íàéâiääàíiøi ãåòüìàíó ëþäè. ¯õ âèðiøèëè òàì òðèìàòè ÿê çàðó÷íèêiâ
íà íåïåâíèé òåðìií. 14 ëèïíÿ 1692 ð. I. Ìàçåïà íàä³ñëàâ öàðÿì ëèñòà,
â ÿêîìó «ó ïðåñâåòëîãî ìîíàðøåñêîãî ïðåñòîëà ïîêîðñòâåííî ìû
ïðîñèì ñ ñòàðøèíîþ è ñî âñåì Âîéñêîì Çàïîðîæñêèì, óïàäàÿ ìíî-
ãîêðàòíî, ÷åëîì áúåì, äàáû ïî ìèëîñòèâîìó âàøåìó âåëèêèõ ãîñóäàðåé
óêàçó òå ïîñëû íàøè ñ æåëàåìûì íà âñå íàøè ïðîùåíèÿ îòïóñêîì
âñêîðå áûëè ê íàì îòïóùåíû»
1088
.
Íà öå çâåðíåííÿ ç Ìîñêâè âiäïîâiëè 29 ëèïíÿ 1692 ð.: «À ßêîâó
Ëèçîãóáó, ïîëêîâíèêó ÷åðíèãîâñêîìó, ñ òîâàðèùè óêàçûâàëè ìû,
âåëèêèå ãîñóäàðè, íàøå öàðñêîå âåëè÷åñòâî ïîáûòü åùå íà Ìîñêâå äî
íàøåãî öàðñêîãî â-âà óêàçó, è êàê ðîçûñêíîå äåëî î âîðå Ñîëîìîíå
âåðøèòöà»
1089
.