Ламака С.В. Беларуская мова. Прафесійная лексіка

Подождите немного. Документ загружается.

Пры скланенні дробавых лічэбнікаў змяняюцца а едзве іх часткі (лічнік і

назоўнік): дзвюх пяты

х, тром пятым, трыма пятымі.

я тыпу горад. У творным склоне

лічэб

цца

, як прыметнікі:

друг

і г.д.

Лічэбнік тысяча скланяецца, як назоўнік першага скланення тыпу задача;

мільён, мільярд – як назоўнікі другога скланенн

нік тысяча мае дзве формы – тысячай і тысяччу.

Простыя і складаныя парадкавыя лічэбнікі скланяю

ога, сёмага, пяцідзесятага.

У састаўных парадкавых лічэбніках пры скланенні змяняецца толькі

апошняе слова: дзвесце сорак трэці, дзвесце сорак трэцяга

5.11. Правапіс прыслоўяў

Разам пішуцца прыслоўі:

– утвораныя спалучэннем прыназоўнікаў з прыслоўямі: назаўтра,

залет

зоўнікаў у, на з лічэбнікамі: удвух, надвое;

–

што, збольшага;

учэннем прыназоўнікаў з рознымі склонавымі формамі

назо

ікі вечар, ранак, ноч, дзень, верх, ніз, гара, даль, высь, бок,

пера

ў з назоўнікамі, паміж якімі нельга

без змены сэнсу паставіць азначэнне (або пытанне): дадому, накрыж.

Праз злучок пішуц

ась, насупраць;

– утвораныя спалучэннем прыназоўнікаў з рознымі склонавымі формамі

кароткіх прыметнікаў: дабяла, змалку, паціху;

– утвораныя спалучэннем прыназоўнікаў у, на з поўнымі прыметнікамі

жаночага роду ў вінавальным склоне: упустую, наўдалую;

– утвораныя спалучэннем прына

утвораныя спалучэннем прыназоўнікаў

з займеннікамі і рознымі формамі

поўных прыметнікаў: нашто, затым, ніза

– у якія ўваходзяць словы што і сама: штодзень, таксама, штогод;

– утвораныя спал

ўнікаў, якія ў сучаснай мове самастойна не ўжываюцца: досыць, да-

спадобы, насцеж;

– прыслоўі з шырокім прасторавым і часавым значэннем, якія

маюць у

сваім складзе назоўн

д, пачатак, раз: увечары, угары, уверх, удаль;

– утвораныя спалучэннем прыназоўніка

ца прыслоўі:

– на - аму, -яму, -ому, му -ску, -цку, - і прыслоўе па-першае: па-мойму,

па-сучаснаму, па-мужчынску, па-пятае;

- , ы

г ц -– утвораныя паўтарэннем та о самага слова: ціха- іха, мала памалу.

Асобна пішуцца:

– спалучэнне назоўнікаў, якія пачынаюцца галоснай, акрамя о і у, з

прын адазоўнікам у: у абдымку, у абрэз, у зіночку;

– спалучэнні назоўнікаў з прыназоўнікамі без, з, да, на: без аглядкі, з ходу,

да зарэзу, на жаль;

– пішацца асобна кожнае слова ў выразах: усё роўна, як след (але якраз),

без дай прычыны, без дай рады, як бачыце.

5.12. Правапіс дзеепрыметнікаў

Самымі пашыранымі ў беларускай мове з’яўляюцца прыметнікі з

суфіксамі -л-, -н-, -ен-, -ан-, -т-: распрацаваны, унесены, узняты.

Дзеепрыметнікі жаночага і ніякага роду, а таксама

дзеепрыметнікі

множнага ліку з суфіксамі -ўш-, -ш- непажаданыя ў сучаснай літаратурнай

мове.

словамі; в) назоўнікамі; г) даданымі азначальнымі

сказа

Прав аў дзеяслова

У і спражэн а лі

цяперашнім

і будучым часе абвеснага ладу) дзеясло ўную сістэму

канчаткаў а абовы рмаў. Д I і

спражэння, калі канчатк ваў ненаціскныя, начаць па

інфінітыве. Да II ажэння на

аднаскладовых тыпу біць, ліць, крыць, мыць і інш.), а еясловы на

-аць, -е

, е ляюцца спаць

вярчу, гл ) о

Дзеясловы , , да а

ліку рознаспрагальных.

Табліца канчаткаў дзе

Лік ба

Недапушчальным з’яўляецца ўжыванне ў беларускай мове

дзеепрыметнікаў мужчынскага роду з суфіксамі -ўш-, -ш-, таму што яны

супадаюць з дзеепрыслоўямі і ствараюць двухсэнсоўнасць выказвання.

Нехарактэрнымі для беларускай літаратурнай мовы з’яўляюцца суфіксы

-уч-, -юч-, -ач-, -яч-, -ем

-, -ім-. Іх ужыванне абмежавана навуковым і

публіцыстычным стылямі.

Пры перакладзе на беларускую мову дзеепрыметнікаў з нехарактэрнымі

суфіксамі мэтазгодна замяняць іх: а) дзеепрыметнікамі з іншымі суфіксамі;

б) аднакаранёвымі дзея

мі.

5.13. апіс канчатк

залежнасц ад ня (змяненне дзеяслов ў па асобах і ках у

ў мае пэ

с х фо зеясловы падзяляюцца на

і дзеясло

II спражэнні. Тып

лепш выз

спр адносяцца дзеясловы -іць, -ыць (акрамя

таксама дз

ць,

дзе а

глядзець –

з’яў

яджу

беглымі (гнаць – ганю,

. Усе астатнія дзеясловы адн

ць маюць канчатк

– сплю, вярцець –

сяцца да I спражэння.

жэнняў і адбегчы есці і I і II спр

ясловаў I і II спражэ

носяцца да

нняў

I спражэнне

Асо

II спражэнне

адзіночны 1-я -у, -ю: існую, вывучаю, -у, -ю: гашу,

тлумачу

-еш, -эш, -аш: існуеш, -іш, -ыш: гасіш, 2-я

вывучаеш тлумачыш

3-я -е, -э, -а: існуе, вывучае іць, -ыць: гасіць, -

тлумачыць

множны 1-я -ом, -ём, -ам, -ем:

-ім, -ым: гасім,

існуем, вывучаем тлумачым

2-я -еце, -аце, -яце:

існуеце, вывучаеце

-іце, -ыце: гасіце,

тлумачыце

3-я

-уць, -юць: існуюць,

вывучаюць

-аць, -яць: гасяць,

тлумачаць

5.14. Правапіс прыназоўнікаў, часціц, злучнікаў

Пішуцца разам:

– прыназоўнікі, якія ўтварыліся шляхам зліцця прыназоўнікаў з

назо

ія ўжываюцца і ў якасці прыслоўяў, утвораных шляхам

зліцц

п з

ым, паколькі, пастолькі, у

адрозненне ад спалучэнняў прыназоўнікаў з

адпаведнымі займеннікамі ці

неазначальна-колькаснымі

бы, нібыта, каб;

ўнікамі: напаказ, падчас;

– прыназоўнікі, як

я прыназоўнікаў з назоўнікамі: замест, наперарэз;

– злучнікі, якія ўтварыліся шляхам зліцця рыназоўнікаў займеннікамі ці

словамі колькі, столькі, затое, прычым, прыт

словамі: за тое, пры тым;

– злучнікі ажно, або, ні

– займеннікі і прыслоўі з часціцамі -сь, -ся, -сьці: дзесьці, хтосьці

Пішуцца праз злучок:

– складаныя прыназоўнікі з-за, з-пад, з-над, па-над, з-па-над, па-з;

– словы з часціцамі абы-, -небудзь, -то: абы-хто, зрабіць-то, дзе-небудзь.

Пішуцца асобна:

– часціцы бы (б), жа (ж). Пасля слоў на галосны пішуцца часціцы ж, б.

Пасля слоў, якія заканчваюцца на зычны, пішуцца жа, б: выканаў бы,

інст

м:

аляваў бы, запраграмавалі б, там жа, усё ж.

5.15. Правапіс не (ня) і ні

Не (ня) пішацца раза

можна

замя н з

тнічаюць паясняльныя

слов

і і прыслоўямі

пры наяўнасці слоў

вельм ае

зада

– калі слова без не (ня) не ўжываецца: неахайна, неслух, недахоп;

– калі слова з не набывае супрацьлеглае значэнне, гэта слова

ніць сінонімам без е: невысокі – ні кі, няцяжкі – лёгкі;

– з поўнымі дзеепрыметнікамі, калі пры іх адсу

ы або супрацьпастаўленні: непрачытаная кніга, невыкананая праграма;

– з прыметнікамі, дзеепрыметнікам

і, амаль, зусім, выключна, часткова, надзвычай: выключна няцяжк

нне, зусім невыкананая работа;

– у прыстаўцы неда-, якая мае значэнне непаўнаты дзеяння: недадуманая

ідэя, недапрацаваны артыкул;

рыслоўямі, калі на не падае націск: нехта, нехаця. – з займеннікамі і п

Не пішацца асобна:

– з дзеясловамі, кароткімі дзеепрыметнікамі, дзеепрыслоўямі, лічэбнікамі,

служ ў, не думаючы, не прадумана (пытанне);

ікамі пры

наяўнасці супрацьпастаўлення: не проста, а складана;

не

падлічаны мною, не сказаны своечасова;

цца выказнікамі ў сказе: Гэта не

прос

і пішацца разам:

бовымі словамі: не адкры

– з назоўнікамі, прыметнікамі, прыслоўямі і дзеепрыметн

– з поўнымі дзеепрыметнікамі пры наяўнасці паясняльных слоў:

– калі не ўваходзіць у склад узмацняльных

адмоўяў: не зусім, не вельмі;

– з нязменнымі словамі, якія з’яўляю

та;

– са словамі, якія пішуцца праз злучок: не па-сяброўску, не фіцыйна-

справавы.

(

Практычныя заданні да раздзела “Элементы беларускага правапісу”

нн і

і п

ы канал, дыферэнцыяльны ўзмацняльнік,

банк даных, біпалярны транзістар, насычаны рэжым, высокі ўзровень,

кант

ыметнікі напішыце разам або праз злучок. Растлумачце

правапіс.

ох(узроўневы),

скла

рактыкаванне 3. Устаўце, дзе шчаныя літары. Абгрунтуйце свой выбар.

– са словамі, якія без ні не ўжываюцца (нікудышны, ніводзін);

– з адмоўнымі займеннікамі і прыслоўямі (ніхто, нідзе);

– у словах нібы, нібыта.

Ва ўсіх астатніх выпадках ні пішацца асобна ні гуку, хто б ні).

Практыкава е 1. Пастаўце спалучэнн слоў у форме роднага і меснага склонаў

адзіночнага л ку. Растлумачце равапіс канчаткаў.

Тэхнічны паказчык, праводзяч

раліруемы параметр, паўправадніковы матэрыял.

Практыкаванне 2. Складаныя пр

Навукова(метадычны), тонка(плёначнае), нізка(сортны), тр

дана(профільны), тэмпературна(вільготнасны), сустрэчна(паралельны),

унутры(цыклавая), электра(гідра)імпульснае, афіцыйна(справавы), высо-

ка(вільготны), тэрма(дынамічны), шкло(крышталічны).

П трэба, прапу

Гіган...кі, чыта...кі, восен...кі, інстыту...кі,намагніча...ы, завод...кі,

турыс...кі, кантрас...ны, ведамас...ны, балас...ны, выяз...ны, выдзелен...ы,

асістэн...кі, раз...лаван...ы, ра...біты.

Практыкаванне 4. Запішыце лічбы словамі. Атрыманыя лічэбнікі праскланяйце. Ад

кольк

к.

як(след),

па(св

напішыце мачце

онструкции современных радиоэлектронных средств отличаются значительной

сложностью и разнообразием. Они представляют комплекс, состоящий из десятков и

несущих информацию, и выдачи её в для потребителя форме.

ый ряд причин приводит к тому

, что конструкция РЭС оказывается

сложные преобразования

азн длительности и т.д. В её про-

от долей микровольт до ки-

е и электрические поля с частотами от долей до 10 Герц.

асных лічэбнікаў утварыце парадкавыя, праскланяйце іх.

5, 148, 50, 221 ысяча, 3/5.

Практыкаванне 5. Напішыце прыслоўі асобна, разам або праз злучо

Абы(як), па(гадзінна), што(год), на(зад), па(першае), у(трох),

ойму), на(ускасяк), што(раз), па(асенняму), без(разбору), на(памяць),

най(хутчэй), так(с ма), з(большага).

Практыкаванне 6. Часціцы не (ня), ні разам або асобна. Растлу іх

правапіс.

(Не)абходнасць; (не)аднародны; (не)пасрэдны; (не)калькі; (не)падзелены

на часткі; (не)йронны; (не)хто іншы, як; (ні)што іншае не; (не)аналізуючы;

(не)гнуткі, а; я (не)супраць; зусім(не); (ні)як; куды б (ні/не)звяртаўся; часткова

(не)зразумелы.

Практыкаванне 7. Напішыце прыназоўнікі, злучнікі, часціцы адпаведна іх правапісу.

Дзе(сці/сьці), за(кошт), на(роўні)з, не(залежна)ад, па(за), на(кшталт),

у(адрозненне)ад, усё(ж/жа), ён(жа/ж), ка(б), ні(бы), прыне(сьці/сці),

адкрыў(б/бы), у(сувязі)з, таму(што), у(залежнасці)ад, за(тое).

Практыкаванне 8. Спішыце словы. Устаўце, дзе трэба, прапушчаныя літары.

Бя...шумны, абы...сці, сузор...е, міл...ён, с...мнаццаць, абы...граць, ра...біць,

напружанас...ць, знач...нне, зав...ршыць, ды...пазон, у...дзеянне, блі...кі,

кр...тэрый.

Практыкаванне 9. Перакладзіце тэкст на беларускую мову, захоўваючы правілы

беларускага правапісу.

отен тысяч элементов и устройств, различных по свойствам и физическому содержа-

ию функционирования. Этот комплекс предназначен для преобразования сигналов,

необходимой

Цел

очень сложной. Действительно, в РЭС происходят

ообразных сигналов по форме, частоте, р фазе,

водниках протекают токи и действуют напряжения

ловольт, магнитны

Очень разный характер и уровень сигналов в разных проводниках и эле-

разнести из-за ограниченных габаритов РЭС, могут

ть к значительному взаимовлиянию и искажению информации.

К язана с электрической схемой, в соответствии с

ными электрическими и электромагнитными свойствами.

па курсе “Беларуская мова. Прафесійная лексіка”

адказу.

ейская моўная сям’я складаецца з:

) 9 моўных груп;

б) 12 моўных груп;

в) 16 моўных уп.

Тэст 2.

Адкажыце на пытанне.

У якой дзяржаве ў XVI стагоддзі беларуская мова з’яўлялася дзяржаўнай

) у ВКЛ;

Паспалітай;

в) у Р

эст 3

ам Скарынам;

) Пятром Мсціслаўцам;

ікам.

к не

ментах, которые трудно

приводи

онструкция РЭС взаимосв

которой осуществляется электрическое соединение между собой элементов с

определен

трольныя тэсты6. Кан

Варыянт 1

Тэст 1.

Выберыце правільны варыянт

Індаеўрап

гр

мовай?

б) у

Рэчы

асійскай імперыі.

Т .

Ці згодны Вы з тым, што...

Спробы кадыфікацыі беларускай мовы былі зроблены:

а) Францыск

в) Я. Лёс

та

а)

б)

в)

(У графе, якой адпавядае правільны адказ, пастаўце значок *.)

Тэс

ыя іце, якія з падкрэсленых слоў ’яўляюцца мнагазначнымі.

ТР

прыводзіць

т 4.

В в з

з’яўлення овыхда н прадметаў працы з загадзя

зададзенымі ўласцівасц і, якія адсутнічаюць у

прыродзе

ям

, безадходных і

малаадходных тэхналогій, якія выключаюць негатыўнае ўздзеянне вытворчасці

на пры

цца словы:

для пад’ёму), кран (прыстасаванне для выпускання

адкасцей або газу);

в) трансп транспарцір;

г) лінейна функцыя.

імы Сінонімы Паронімы

роду.

Тэст 5.

Укажыце групу, да якой аднося

а) публікаваць, друкаваць;

б) кран (механізм

арцёр –

я функцыя – нелінейная

Амонімы Антон

а)

б)

в)

г)

(У г назве якой адпавядае група слоў, пастаўце значок *.)

Тэст 6.

Размяркуйце словы па групах:

1) падшы ) слой, 3) ваганні, 4) камфорт, 5) радыус, 6) лакалізацыя,

7) відарыс а.

№ слова

рафе,

пнік, 2

, 8) схем

Група

Запазычаныя

Уласнабеларускія

Усходнеславянскія

эст 7.

берыце з прапанаваных слоў тэрміны.

Тэрмін

Вы

Слова

адзін

бюджэт

мора

ордэн

рэверс

каробка

дыгітайзер

кароткі

рэгрэсія

тоеснасць

(Насупраць слова-тэрміна пастаўце значок * у графе “Тэрмін”.)

ванай тэрмінасістэме будзе лішняе.

іце яго.

е яго.

аць;

йны.

Тэст 10.

Устаўце ў словах патрэбныя літары.

Па ліні(-ям/- сувязі, дазволе(-н-/-нн-)ы, агульнапрынят(-ы/-ый),

і).

ыі

Тэст 8.

Знайдзіце слова, якое ў прапана

Падкрэсл

Сэнсар, файл, дыскета, утыліт, чып, суфікс, кэш, рэдактар, праграма, баз

, цвёрды дыск, модуль. даных

Тэст 9.

Выберыце правільны варыянт напісання слова. Падкрэсліц

Класічная схема – класічаская схема;

асушыцель – асушальнік;

рэгістраваць – рэгістрырав

радыеактыўны адыеакцы – р

ях)

кран(-а/-у), прапан(-а/-у), тры сёмы(-я/-х), загнут(-ые/-ыя) кра(-я/-

(Правільны варыянт падкрэсліце.)

Тэст 11.

Падбярыце да прыкладу інтэрферэнцыі адпаведны варыянт яе віду.

Прыклад інтэрферэнц : Від інтэрферэнцыі:

а) механічаскі; а) сінтаксічная;

б) лексічная;

в) марфалагічная;

. г) словаўтваральная.

ферэнцыі

б) с задачай справіліся;

в) сістэма пошука;

г) трывалыя знанія

Прыклад інтэрферэнцыі Від інтэр

а)

б)

в)

г)

(У графе “Від інтэрферэнцыі” пастаўце адпаведны пункт.)

У да характарыстык афіцыйна-

Тэст 12.

кажыце якасць, якая не адносіцца

справавога стылю:

а) строгая дакладнасць;

б) паслядоўнасць выкладання фактаў;

в) аб’ектыўнасць;

актна-абагульненае выкладанне матэрыялу;

д) ная

;

) сцісласць.

арыянт 2

эст 1

зу.

дзіць у склад:

дгрупы;

най падгрупы;

моўнай падгрупы.

эст 2.

Адкажыце на пыта

Якая мова з’яўлялася дзяржаўнай мо ай на Беларусі ў XVII стагоддзі?

а) беларуска ова;

б) польская ;

в) лацінская ва.

Тэст 3.

Больш значнай і распрацаванай граматыкай (правапісам) беларускай

ХХ стагоддзя з’яўлялася:

а) гра

) гра

так не

г) абстр

ўнасць маўленчых стандартаў (клішэ);

янальна афарбаваных слоў, фразеалагізмаў, е) адсутнасць эмацы

выклічнікаў;

ж) адназначнасць фармулёвак

Т .

Выберыце правільны варыянт адка

Беларуская мова ўвахо

а) усходнеславянскай моўнай па

б) заходнеславянскай моў

в) паўднёваславянскай

нне.

я м

мова

мо

Ці згодны Вы

з тым, што...

мовы ў пачатку

матыка П. Пачобкі;

б матыка Б. Тарашкевіча;

в) працы Я.Ф. Карскага;

г) працы П.А. узука;

д) працы С.М Некрашэвіча.

а)

б)

в)

г)

д)

(У графе, якой адпавядае правільны адказ, пастаўце значок *.)

Тэс 4.

ыя іце, якія з падкрэсленых слоў ’яўляюцца мнагазначнымі.

асп дарчы

механізм

В в з

Г а

– сукупнасць форм і метадаў кіравання эканомікай,

прыведзеных у пэўную

істэмус ў адпаведнасці з патрабаваннямі аб’ектыўных

эканамічн х

законаў

. Асноўныя элементы гаспадарчага механізму –

плана аннев , фінансаванне, эканамічнае стымуляванне, арганізацыйныя

струк

цца словы:

іца рэчыва з адмоўным электрычным зарадам),

лектрон (сплаў алюмінію з магніем);

в) рэактар ыў;

г) крывалі лінейны.

імы Сінонімы Паронімы

туры кіравання.

Тэст 5.

Укажыце групу, да якой аднося

а) бізун, нагайка;

б) электрон (элементарная часц

– рэакт

нейны – прама

Амонімы Антон

а)

б)

в)

г)

(У г азве якой адпавядае група слоў, пастаўце значок *.)

Тэст 6.

Раз ы па групах.

1) п водгук, 3) мнагачлен, 4) нахіл, 5) дысплей, 6) механізм,

7) субгарм 8) даказаць.

№ слова

рафе, н

мяркуйце слов

, 2) ажар

анічны,

Група

Запазычаныя

Уласнабеларускія

Усходнеславянскія

эст 7. Т

Вы

берыце з прапанаваных слоў тэрміны.

Слова Тэрмін

цяжкі

алгарытм

флюенс

гаварыць

маці