Курсавая праца - Прыватнауласнiцкi тэатр Беларусi 18 ст

Подождите немного. Документ загружается.

«ПРЫВАТНАЎЛАСНІЦКІ ТЭАТР БЕЛАРУСІ XVIII ст. »

Уводзіны................................................................................................ 3

Раздзел І. Буйнейшыя магнацкія тэатры XVIIIст.............................. 5

І. Тэатры князёў Радзівілаў у Нясвіжы і Слуцку................. 5

ІІ. Тэатр князя М. К. Агінскага ў Слоніме........................... 12

ІІІ. Тэатр графа А. Тызенгаўза ў Гародні.............................. 15

IV. Тэатр графа С. Г. Зорыча ў Шклове................................ 17

Раздзел ІІ. Тэатральная архітэктура і дэкарацыйнае мастацтва ..... 19

Заключэнне........................................................................................... 24

Літаратура і крыніцы........................................................................... 26

Уводзіны

Калі прагледзіць шляхі развіцця тэатральнай культуры Беларусі, стаць

ля яе вытокаў, то нельга не адзначыць неадназначнасць яе фарміравання.

Сучасны тэатр базуецца на вопыце мінулага, нацыянальныя рысы

спалучаюцца з каштоўнасцямі іншых народаў. Добрым прыкладам

прафесійнага беларускага тэатра з’яўляецца драматычны тэатр імя Якуба

Коласа. Ён носіць званне нацыянальнага, але абапіраецца і на

заходнееўрапейскія традыцыі. Гэта можа падацца дзіўным, але агульная

тэорыя драматургіі, сцэнаграфія, прыёмы акцёрскай ігры і шмат чаго яшчэ

было запазычана і пераасэнсавана беларускім тэатрам. У такім выпадку

можна слушна заўважыць, што “нацыянальнасць” нашага тэатра

абмяжоўваецца толькі мовай. Але ж на сутыку культур заўсёды нараджаецца

самабытнасць, няхай гэта нават і асіміляцыя “чужароднага”, прыстасаванне

яго да духоўных каштоўнасцяў народа. Таму гісторыя беларускага тэатра

будзе няпоўнай, калі разглядаць яе без інтэграцыі ў агульнаеўрапейскую, а

каб быць больш дакладным – у сусветную тэатральную культуру.

Агульнае і асаблівае ў тэатральнай культуры Беларусі ў XVIII ст.

дапаўняла і абумоўлівала адзін аднаго. На працягу стагоддзя два магутныя

струмяні – народная і прафесійная тэтральнае мастацтва вызначалі характар і

асаблівасці беларускай тэатральнай культуры. Тым часам трэба адзначыць,

што элітарны шляхецкі тэатр і народны былі супрацьлеглымі.

На Беларусі вельмі рана пачало праяўляць сябе ўзаемадзеянне розных

культур. Ужо ў XIV-XVI стст. назіраюцца сувязі мясцовага тэатра як з

заходнім, так і з усходнім.

Спецыфічнай рысай прафесійнай тэатральнай культуры Беларусі XVIII

ст. быў яе полілінгвістычны характар. Драматычны і оперны рэпертуар ішоў

на італьянскай, нямецкай, французскай мовах, паралельна ставіліся

арыгінальныя творы на польскай мове. Полілінгвістычным быў і народны

тэатр, што звязана з поліэтнічным насельніцтвам Вялікага княства

Літоўскага. Беларуская мова ўжывалася толькі ў народнай тэатральнай

культуры, таму было б памылкова сцвярджаць, што беларускі прафесійны

тэатр узнік у XVIII ст., таксама як памылкова было б разглядаць тэатральную

культуру XVIII ст. на беларускіх землях як выключна польскую.

З другой паловы XVIII ст. тэатр стаў дамінаваць над іншымі відамі

мастацтваў. Разам з тэатрам перажывае ўздым усё, што яму спадарожнічае –

дэкарацыйнае мастацтва, піратэхніка, тэатральная архітэктура. Да гэтага ж

часу адносіцца з’яўленне прафесійных аркестраў, стварэнне прыватных

балетных і музычных школ. І, безумоўна, цікавай рысай з’яўляецца тое, што

росквіт тэатральнай культуры Беларусі XVIII ст. прыпадае на перыяд

вострага эканамічнага і палітычнага крызісу ў краіне.

Мэтай дадзенай працы з’яўляецца вывучэнне магнацкай тэатральнай

культуры Беларусі XVIII ст. – умовы яе фарміравання, функцыянаванне і

заняпад.

Задачы дадзенай працы:

- разгледзіць асаблівасці буйнейшых прыватнаўласніцкіх

тэатраў Беларусі XVIII ст.: тэатраў Радзівілаў у Нясвіжа і

Слуцку, тэатра М. К. Агінскага ў Слоніме, тэатра А.

Тызенгаўза ў Гродне і тэатра С. Зорыча ў Шклове;

- прааналізаваць развіццё тэатральнай архітэктуры і

дэкарацыйнага мастацтва на Беларусі ў XVIII ст.

Важныя падзеі і змены адбываліся ў разглядаемы перыяд і ў

агульнаеўрапейскім культурным жыцці, якія ў значнай ступені былі

абумоўлены пераходам шэрагу краін да капіталізму і фарміраваннем

буржуазнага грамадства з адпаведнымі каштоўнасцямі жыцця.

Інтэлектуальнае жыццё пачатку XVIII ст. характарызавалася адыходам

назад. Забываліся здабыткі папярэдніх часоў, зноў набылі папулярнасць ідэі

сярэднявечча. Умовы развіцця культуры Беларусі XVIII ст. вызначылі яе

спецыфічную рысу – полілінгвістычны характар. З-за неспрыяльнай сітуацыі

беларускамоўнай стала пераважна народная культура – культура сялянства,

гарадскіх нізоў, часткі шляхты. Многія ўраджэнцы Беларусі ў гэты час

карысталіся лацінай, польскай, часта нямецкай і французскай мовамі, але іх

пазіцыі заставаліся духоўна блізкімі да мясцовых вытокаў.

На другую палову XVIII ст. прыходзіцца распаўсюджванне ідэй

Асветніцтва на Беларусі. Асветніцтва мела на нашых землях свае асаблівасці

і храналогію. Амаль усе знакамітыя еўрапейскія асветнікі былі вядомы на

Беларусі – п’есы Вальтэра і Русо часта ставіліся прыгоннымі тэатрамі.

Для эпохі Асветніцтва характэрна суіснаванне шэрага культурных

стыляў – барока, класіцызму, сентыменталізму, ракако. Аднак характар эпохі

вызначаў перш за ўсё класіцызм, які ахапіў усе віды мастацтва. На Беларусі

тэндэнцыі класіцызму прыкметны з XVII ст. [7; с. 133].

Пад уплывам Асветніцтва значныя змены адбыліся ў тэатральным

жыцці Беларусі. Калі ў эпоху барока ад тэатра патрабавалася здзіўляць

гледача, уздзейнічаць на яго эмоцыі, то ў эпоху Асветніцтва тэатру

адводзілася роля выхавальніка грамадства.

Раздзел І. Буйнейшыя магнацкія тэатры XVIII ст.

І. Тэатры князёў Радзівілаў у Нясвіжы і Слуцку

У XVIII ст. Нясвіж быў цэнтрам усіх уладанняў князёў Радзівілаў. Цэхі

горада абслугоўвалі каля 70 прафесій, сярод якіх былі і музыканты. Капэла

Нясвіжскага замка існавала з 1724г, акрамя музыкантаў сюды ўваходзіў і хор.

Тэатральныя паказы былі вядомы ў Нясвіжы і раней, але гэта былі спектаклі

школьнага тэатра пры езуіцкім калегіуме.

Нясвіжскі тэтр займае адметнае месца ў тэатральнай культуры Рэчы

Паспалітай. Адметнасць гэта абумоўліваецца, па-першае, тым працяглым

часам, які тэатр працаваў амаль безперапынна. Першая пастаноўка ў

Нясвіжскім замку адбылася ў 1740г. Зроблена яна была паводле п’есы “Узор

справядлівасці”, змест якой сёння невядомы. У якасці выканаўцаў выступілі

іншаземцы, якія служылі пры княжацкім двары [9; с. 46]. І толькі ў 1790г

тэатр спыніў сваю дзейнасць.

Па-другое, адметнасць нясвіжскага тэатра вызначаецца самім зместам,

характарам і арганізацыяй саміх пастановак. Па сутнасці гэта быў першы

свецкі тэатр у гісторыі Беларусі. Гэта быў адзіны ў Рэчы Паспалітай тэатр,

які меў уласны арыгінальны рэпертуар на польскай мове.

Характэрнай рысай тэатральнай культуры таго часу было фарміраванне

яе на сутыку ўласнай (п’есы, напісаныя пад уплывам мясцовай культуры і

традыцый) і заходнееўрапейскай культуры (французскага і нямецкага тэатраў

часоў Людовіка XVI). Добрым прыкладам такой культуры была творчасць

Францішкі Уршулі Радзівіл, жонкі Міхала Казіміра Радзівіла, ваяводы

віленскага, вялікага гетмана ВКЛ, які быў празваны сучаснікамі

“Рыбанькам”. Драматычная спадчына княгіні Францішкі Уршулі налічвае 16

твораў (камедыі, трагедыі, оперныя лібрэта) на польскай мове. Іх выданне

адбылося толькі пасля смерці княгіні. “Трагедыі і камедыі выдатна-дасціпнай

вынаходлівасцю, найвыбарнейшай вершаформай, палкасцю мовы і

сур’ёзнымі прыкладамі знакамітыя, яе яснавяльможнасцю княгіняю з князёў

Вішнявецкіх-Карыбутаў Радзівіл Ф. У. складзеныя” былі надрукаваны

восенню 1754г у друкарні Г. Галеві з Жоўквы. У выданні змяшчаліся і

гравюры М. Жукоўскага да п’ес.

Зараджэнне нясвіжскай сцэны пачалося на аматарскай аснове. Да 1753г

тэатр выконваў разам з дыдактычнымі ў асноўным пацяшальныя функцыі.

Спектаклі ставіліся ў дні народзінаў, у гонар прыезду гасцей, на вялікія

святы. Творы Ф. У. Радзівіл (яе называлі яшчэ “Нясвіжскай Сапфо”)

адлюстроўвалі, хутчэй, не запатрабаванні нясвіжскага гледача, а асабістыя

густы. Жанравыя межы яе твораў былі ўмоўныя, не выходзілі за кола

пытанняў маралі, шлюбнай і васальнай вернасці, уяўленні аб законах

драматургіі былі даволі прымітыўныя (дзеянне магло будавацца па-за часам і

прасторай). Сюжэты для сваіх твораў Францішка Уршуля брала з

сярэднявечных драм і народных казак, з антычнай міфалогіі.

Калі гаварыць пра Ф. У. Радзівіл як драматурга, то можна сказаць, што

яна, па сутнасці, стаяла і ля вытокаў беларускага балета, бо ў яе спектаклях

прысутнічалі асобныя танцавальныя нумары, хоць і не заўсёды дасканалыя

па тэхніцы выканання. У многім яна спрыяла і зараджэнню жанра оперы на

Беларусі – 1 чэрвеня 1749г у Нясвіжы была пастаўлена “аперэтка” (у

польскай мове ў XVIІІ ст. гэта паняцце азначала невялікую аднаактавую

оперу ці драматычны твор з асобнымі вакальнымі нумарамі [5; с. 41]; у такім

выпадку ёсць усе падставы гаварыць пра элементы оперы). Музыку да твораў

Ф. У. Радзівіл пісаў прыдворны скрыпач Ян Ценцыловіч, выхадзец з

Нясвіжскіх зямель, накіраваны ў свой час князем М. К. Радзівілам на вучобу

ў Рым.

Асноўнымі выканаўцамі роляў у аматарскім тэатры княгіні У. Ф.

Радзівіл спачатку былі дзеці князя, госці, прыдворныя, выкладчыкі танцаў і

спеваў, служачыя. У масавых сцэнах удзельнічалі прыгонныя музыканты і

спевакі капэлы, слугі замка. Зрэдку да спектакляў прыцягвалі гараджан.

Адчуўшы ўнутраную неабходнасць пашырыць звычайную праграму

дворскіх забаў, княгіня Францішка складае аднойчы камедыю як сюрпрыз і

падарунак мужу ў дзень яго народзінаў, тым больш, што князь Рыбанька

прытрымліваўся традыцыі вельмі ўрачыста і пышна адзначаць святы сваіх

святых патронаў. Дату 13 чэрвеня 1746г варта лічыць дэбютам тэатральнай

дзейнасці княгіні (ніякіх сведчанняў пра ранні драматургічны вопыт Ф. У.

Радзівіл не захавалася [8; с. 13]). У гэты дзень адбылася прэм’ера яе камедыі

“Дасціпнае каханне”. Адпаведны запіс зроблены ў дзённіку М. К. Радзівіла:

“13 junii. ...Пасля абеду з усёй кампаніяй ездзіў у Альбу, там вельмі добрая

адбылася камедыя кампазіцыі жонкі маёй, з дзецьмі маімі, і паннамі, і

прыдворнымі, усё знакамітымі людзьмі, з пахвалою ўсіх гледачоў” [8; с. 391].

З-за адсутнасці прыстасаванага да пастаноўкі памяшкання спектакль быў

паказаны пад адкрытым небам у Альбе – загараднай рэзідэнцыі Радзівілаў

побач з Нясвіжам. Жанр п’есы – аднаактовая камедыя-пастараль з танцамі.

Дзеянне адбываецца ў Старажытным Егіпце, дзе дачкі набожнага пастуха

таемна сустракаюцца са сваімі каханымі. Некалькі разоў яны былі заспеты

бацькам, але заўсёды знаходзілі дасціпнае выйсце з няёмкага становішча.

Мяркуючы па гравюры М. Жукоўскага, для спектакля была створана

адзіная дэкарацыя – аркада, што ў плане ўяўляла трапецыю. У арках былі

пастаўлены пастаменты.

У 1747г у Нясвіжы была адкрыта Рыцарская школа – кадэцкі корпус.

Выхаванцы корпусу таксама сталі прымаць удзел у нясвіжскіх пастаноўках. З

1749г у навучальную праграму школы была ўведзена падрыхтоўка сцэнічных

выступленняў – драматычных і балетных. З гэтага часу кадэты фактычна

становяцца членамі аматарскай трупы ф. У. Радзівіл.

У творчасці княгіні Францішкі можна вылучыць п’есы антычнага

напрамку. Да іх адносяцца камедыі “У вачах нараджаецца каханне” (у сюжэт

пакладзена даволі наіўная любоўная інтрыга: галоўны герой закахаўся

спачатку ў выяву Венеры, а потым у яе жывы двайнік – прыгожую

пастушку), “Суцяшэнне ў клопатах”, “Гульня Фартуны”, “Каханне –

дасканалы майстра”, “Каханне – зацікаўлены суддзя” (тут у аснову сюжэта

пакладзена гісторыя Парыса). Апошняя была пастаўлена ў Альбе 3 жніўня

1747г, у канцы спектакля быў дадзены балет, у якім упершыню выступіла

нясвіжская прыгонная балетная трупа.

Антычныя легенды былі пакладзены Ф. У. Радзівіл і ў аснову двух яе

твораў “са спевамі” (маюцца на ўвазе оперы), пастаўленых у 1752г – “Сляпое

каханне не зважае на вынікі” (у аснову пакладзена легенда пра караля

Мегары-Нінуса і яго вераломную дачку Сцылу) і “Шчаслівае няшчасце”

(гісторыя выкрадання Еўропы Зеўсам).

У 1751г з’яўляецца п’еса “Несумленнасць у пастцы”, у аснову якой

пакладзены пашыраны ў многіх народаў сюжэт пра трох ахвотнікаў да

жаночай прыгажосці, якіх заманіла ў пастку спрытная і разумная жанчына.

Сюжэтам твору “Суддзя без розуму” з’явіліся незвычайныя прыгоды прынца

Фадляляха. Гэтыя творы можна аднесці да “арыенталістычных” п’ес [3; с.

186].

Пляцовак для пастаноўкі п’ес нясвіжскага тэатра было шмат. Спачатку

гэта былі пляцоўкі пад адкрытым небам у Альбе і ля Нясвіжскага замка,

пляцоўка ў парку “Кансаляцыя”, затым прыстасаваныя залы ў замку і

будынку кадэцкага корпуса. Нарэшце ў 1748г архітэктар Ждановіч

перабудаваў княжацкі манеж у Нясвіжы ў “камедыхаўз”. Гэта было першае

на тэрыторыі Беларусі стацыянарнае тэатральнае памяшканне, якое змяшчала

да 1000 чалавек. Тэатр меў два ярусы ложаў і партэр са стаячымі месцамі. На

спектаклі разам са шляхтай дапускаліся гараджане. Сцэна тэатра была

рухомай і асвятлялася. Кулісы з’явіліся толькі ў 1750г.

Прэм’ерай ў будынку тэатра стала трагедыя “Суддзя, пазбаўлены

розуму”, асновай якой з’явілася лацінская гісторыя трох пакутніц Агапы,

Хіёніі і Ірэны. Паводле сюжэту на сцэне павінен быў гарэць агонь, ад якога

гінулі Агапа і Хіёнія, і скала, куды пры дапамозе анёлаў уздымалася Ірэна, і

дзе яе забівалі з арбалета. Нягледзячы на тое, што падзеі адбываліся ў часы

імператара Дыяклеціана, усе героі былі апрануты ў адзенне XVIII ст. [3; с.

187]. Гэта, дарэчы, было характэрнай рысай тэатра Ф. У. Радзівіл, і размова

пра сцэнічныя касцюмы таго часу пойдзе ніжэй.

Сярод іншых твораў княгіні Францішкі Уршулі, што ставілтся на сцэне

нясвіжскага тэатра камедыя “Справа боскай наканаванасці”, пяціактавая

камедыя “Золата ў агні” (была самым папулярным спектаклем і ставілася 29

разоў [2; с. 138]), “Гісторыя аб Пшэмыславе, князю Асвенцімскім, і аб

Цэцыліі, дзіўна цярплівай яго жонцы” (сюжэт узяты з навэлы Бакачыо пра

італьянскую князёўну Грызельду, якую муж падвяргае жорсткім

выпрабаванням і з якіх тая выходзіць з гонарам).

Займалася Ф. У. Радзівіл і перапрацоўкай французскай класікі. 15

чэрвеня ў Нясвіжы паказвалі Мальера, аб чым сведчыць запіс ў “Дыярыушы”

Рыбанькі [4; №5, 1995, с.147]. Камедыя “Цудоўныя каханкі” (у перапрацоўцы

Ф. У. Радзівіл – “Убачанае не мінае”) была першай пастаноўкай Мальера на

беларускай сцэне [3; 187].

У 1752 ставілася “Камедыя вытанчаных і смешных дзяўчат” (у

арыгінале – “Смешныя манерніцы”) і “Лекар па прымусу”. Мальер іграўся ў

Нясвіжы больш на французскай мове. Вядома, што кадэтамі Рыцарскай

школы ў арыгінале выконваўся “Мешчанін у дваранах”, “Смешныя

манерніцы”, “Маскарыль” і інш. Прадстаўленні адбываліся на ўсіх

нясвіжскіх сцэнах, у тым ліку і на сцэне Рыцарскай школы.

У 50-я гады ў Нясвіжы пачынае працаваць і прыгонная балетная трупа

з прыгонных сялян. Для яе кіравання і падрыхтоўкі балетных нумароў быў

запрошаны ў 1750г французскі балетмайстар Л. Мацье, які вучыў танцам

таксама дзяцей князя і прыдворных. Праз год у Нясвіжы была адчынена

музычная школа для падрыхтоўкі ўласных музыкантаў і спевакоў з дзяцей

прыгонных сялян з навакольных вёсак.

У 1753г пасля смерці княгіні Ф. У. Радзівіл завяршыўся першы перыяд

развіцця Нясвіжскага тэатра, тэатра аматарскага з архаічнай па форме

драматургіяй, якая па сваёй форме нагадвала містэрыі і вобразы тэатра “дэль

артэ”. Пасля запрашэння прафесійных акцёраў і стварэння прыгоннага тэатра

паступова зацвярджаецца новы рэпертуар, а да старога ўжо больш ніколі не

звяртаюцца.

З таго часу пры Нясвіжскім тэатры сфарміравалася 2 трупы – з нанятых

італьянскіх артыстаў і ўласных прыгонных. Яны зліліся з балетнай трупай

слуцкага тэатра і вызначылі своеасаблівасць нясвіжскай сцэны ў далейшы

перыяд яе існавання.

Слуцкі тэатр існаваў адначасова з нясвіжскім. Яго ўладальнікам быў

брат Рыбанькі – князь Геранім Фларыян Радзівіл, харунжы літоўскі, вялікі

аматар балетаў, уладальнік цудоўнай капэлы з прафесійных музыкантаў.

Геранім Фларыян стварыў сваю капэлу адразу на прафесійным узроўні з

нямецкіх, аўстрыйскіх і чэшскіх музыкантаў.

Пачаткам тэатральных паказаў у Слуцку лічыцца 1751 год. У гэты час

пад тэатральныя патрэбы быў прыстасаваны манеж, пасля – збройная палата

слуцкага замка. Але фарміраванне першай трупы ішло з цяжкасцямі,

прычынай таму быў дэспатычны нораў князя, які даволі жорстка абыходзіўся

з артыстамі, прымушаў удзельнічаць у спектаклях нават хворых [3; с. 191].

Таму не дзіўна, што замежныя артысты і музыканты, даведаўшыся пра

характар Гераніма Фларыяна Радзівіла, неахвотна ехалі ў Слуцк.

У драматычных спектаклях прымалі ўдзел кадэты мясцовага кадэцкага

корпуса, таксама да тэатральных пастаноў прыцягваліся і педагогі.

Абавязковымі ўдзельнікамі масавых сцэн былі салдаты слуцкага гарнізона –

“гранд-мушкецёры”. Яны ж у параднай форме і са зброяй служылі

“ўпрыгожаннем” залы: стаялі навыцяжку каля ложаў у час спектакляў.

Увогуле, у рэпертуары слуцкага тэатра вядома шмат пастаноў,

разлічаных на тэатральныя карціны з выхадам на сцэну цэлых рот салдат:

штурм крэпасцей, баталіі, фехтаванне на сцэне. Гэта было вынікам

захаплення князя вайсковымі ігрышчамі. Аднойчы ў прадстаўленне было

ўключана рэальнае пакаранне смерцю праз павешанне двух княжацкіх

праціўнікаў [9; с. 50].

Ставіліся спектаклі ў Слуцку, у адрозненні ад нясвіжскага тэатра, у

асноўным на нямецкай мове.

Захапляўся Геранім Радзівіл і ценевым тэатрам, загадваў удзельнічаць

у ім усім акцёрам. Такія спектаклі ставіліся для публікі, якая не валодала

нямецкай мовай.

У 1758г у Слуцку быў закладзены “камедыхаўз”, які быў канчаткова

завершаны і абсталяваны куліснымі машынамі ў 1759. Тэатр меў партэр з

пакрытымі сукном лаўкамі, абкружаны ложамі. Зала была ўпрыгожана

люстэркамі, мела неглыбокую сцэну з заслонамі. Перад сцэнай было

адведзена спецыяльнае месца для аркестра. Абапал тэатра знаходзіліся

флігелі, дзе жылі музыканты і артысты, а таксама размяшчалася балетная

школа, якая стварыла першую балетную трупу ў гісторыі Беларусі. Вядома,

што першы танцмацстра з’явіўся ў Слуцку у 1753 годзе.

Вызначаючы перадумовы стварэння прафесійнай харэаграфіі на

Беларускіх землях, трэба ўлічваць не толькі жаданне валадарнага князя

ўпрыгожыць свой побыт балетам, але і імкненне падрыхтаваць сваіх уласных

танцоўшчыкаў, якія абыходзіліся значна танней за замежных артыстаў.

Менавіта таму Геранім Фларыян і запрасіў у Слуцк з Вены балетмайстра

Антоні Пуціні. Разам з ім прыехаў вядомы саліст Парыжскай Оперы Луі

Максіміліян Дзюпрэ.

Дзюпрэ і Пуціні набралі ў балетную школу 8-10-гадовых дзяцей з

сем’яў слуцкіх мяшчан. Пад памяшканне для заняткаў князь выдзяліў адзін

са флігеляў ля тэатра. Сярод выбраных быў будучы танцор і першы беларускі

балетмайстра Антон Лойка. У балетнай школе пачалі навучаць і негрыцянят,

дзяцей нявольнікаў, якіх закупіў у Вене Геранім Радзівіл.

Галоўная роля ў школе належыла Пуціні. Дзюпрэ ж, акрамя таго, што

даваў урокі танцаў, складаў балетныя лібрэта для слуцкага тэатра.

У пачатку 1758г Пуціні паставіў з вучнямі першы балет. Пры гэтым

майстра высока ацаніў здольнасці прыгонных дзяцей, дадаючы, што яшчэ

праз тры гады ён бы “сам з сорамам стаяў за заслонай, бо не змог бы больш

здзівіць сваіх вучняў” [3; с. 194]. Гэтае выказванне – сведчанне таленавітасці

прадстаўнікоў беларускага народа, яго артыстычных здольнасцей, якія

праявіліся нават у цяжэйшых умовах балетнай муштры. Дзяцей у слуцкай

школе прымушалі танцаваць па 6 гадзін на дзень, жорстка каралі за самую

нязначную правіннасць (у школе быў карцэр), кармілі бедна, трымалі ў

зачыненых камерах як зняволеных. Наглядчыкам дазвалялася ўжываць розгі.

Як бачна, князь Геранім Фларыян арганізоўваў тэатральную справу ў сваіх

уладаннях па прынцыпу “прускай казармы”.

На працягу другой паловы 50-х гадоў слуцкі прыгонны балет часта

выступаў на нясвіжскай сцэне. Гэта натхніла Рыбаньку на стварэнне ў

Нясвіжы школы для ўласных прыгонных артыстаў, а ў рэпертуар свайго

тэатра ўвесці балетныя спектаклі, што выконваліся б прафесійнымі

танцорамі. Геранім Фларыян паспрыяў таму, што Л. Дзюпрэ ў 1759г

прыступіў да навучання прыгонных дзяцей у Нясвіжы.

Пасля смерці князя Гераніма Фларыяна Радзівіла тэатр у Слуцку быў

закрыты, а касцюмы і дэкарацыі перададзены ў Нясвіж. Слуцкая балетная

трупа была аб’яднана з нясвіжскай.

Па загаду Міхала Казіміра Радзівіла ў Нясвіжы быў арганізаваны балет,

расшыраны склад капэлы, створана спецыяльная тэатральная школа. З 1754

па 1761гг тэатр даў 124 спектаклі ў Нясвіжы, Альбе, Слуцку. Спачатку

пераважаў рэпертуар з п’ес княгіні Францішкі Уршулі, але паступова ён

пачаў расшырацца новымі пастановамі Мальера ў выкананні кадэтаў і

акцёраў-прафесіяналаў, побач з якімі ў асобных спектаклях працягвалі

ўдзельнічаць аматары – прыдворныя і гараджане. Перакладаліся на польскую

мову і ставіліся драматычныя творы Вальтэра, Мальера, Рэньяра. Але часцей

у гэты перыяд выконвыліся балеты, музыку да якіх пісалі кампазітары

нясвіжскай капэлы. З прыездам Дзюпрэ прынцыпова змяняецца характар

харэаграфіі. Яна набывае значна больш высокі прафесійны ўзровень.

9 снежня 1759г у Нясвіжы быў пастаўлены першы балет з удзелам

выхаванцаў мясцовай школы, што знайшло адлюстраванне ў “Дыярыушы”

Міхала Казіміра “Рыбанькі”: “...упершыню хлопчыкі і дзяўчынкі выконвалі

балет, добра ў іх атрымлівалася”[4; №2, 1996г, с. 153]. У 1760г Дзюпрэ

пакідае Нясвіж, а ў 1762 памірае князь Міхал Казімір, пасля чаго тэатральнае

жыццё ў горадзе запаволілася.

У 1777г пачаўся новы перыяд існавання Нясвіжскай сцэны, калі з

эміграцыі вярнуўся сын Рыбанькі Караль Станіслаў Радзівіл па мянушцы

Пане Каханку. Князь Караль Станіслаў, даволі абмежаваны чалавек, быў

вядомы на ўсю краіну сваім марнатраўствам, разбэшчаным жыццём,

жорсткімі забавамі. Вярнуўшыся на Радзіму, ён канчаткова абсталяваўся ў

Нясвіжы, дзе адкрыў новы прыгонны тэатр, пашырыў склад капэлы, аднавіў

балетную і оперную трупу, стварыў новую тэатральную школу для

прыгонных спевакоў, танцораў, музыкантаў.

У першую чаргу аднавіліся балетныя класы. Арганізацыяй школы

спачатку займаўся прыгонны балетмайстра, былы танцор слуцкай трупы,

Антон Лойка, а потым Гаэтана Пецінеці, які дагэтуль працаваў у тэатры А.

Тызенгаўза ў Гародні.

Нясвіжская трупа налічвала больш за 30 чалавек і па сваёй колькасці

набліжалася да буйнейшых тагачасных балетаў Заходняй Еўропы. Для

арганізацыі музычнай школы ў 1780г у Нясвіж былі запрошаны італьянскі

спявак Дж. Альберціні і вядомы нямецкі кампазітар і дырыжор Іяган Голанд.

Апошні напісаў у Нясвіжы шэраг музычных твораў, стварыў музыку да

оперы “Чужое дабро нікому не пайшло на карысць” (1780г) і аперэты

“Агатка, ці Прыезд пана” (1784г).

У 1782г пры Нясвіжскай тэатральнай школе быў адкрыты вакальны

клас, з якога пайшлі асноўныя салісты опернай трупы.

Выступаў нясвіжскі тэатр і перад каралём Рэчы Паспалітай: у 1784г па

дарозе на Гарадзенскі сойм Станіслаў Аўгуст Панятоўскі наведаў Нясвіж.

Прыезд караля адзначылі пышнымі святкаваннямі, паляваннем, балямі і

феерверкамі. У тэатры Станіслаў Аўгуст прысутнічаў на прэм’еры аперэты

“Агатка, ці Прыезд пана”, якая была напісана спецыяльна да прыезду караля.

У сюжэт аперэты пакладзена гісторыя кахання простай сялянскай дзяўчыны і

сялянскага хлопца, якім чыніць усялякія перашкоды, імкнучыся разладзіць іх