Курсавая праца - Прыватнауласнiцкi тэатр Беларусi 18 ст

Подождите немного. Документ загружается.

шлюб, мясцовы падстараста. Але калі, вярнуўшыся ў вёску, пра гэта

даведваецца добры пан, ён звальняе дрэннага слугу і дазваляе закаханым

ажаніцца. Такі сентыментальны сюжэт адпавядаў поглядам Станіслава

Панятоўскага, які ў гэты час падтрымліваў утапічныя ідэі класавага міру.

Было паказана каралю і некалькі балетаў, у тым ліку “Арфей і

Эўрыдыка” і “Пігмаліён”. Апошні, дарэчы, па жаданню манарха паўтаралі

тры разы.

У 1785г замежныя артысты пакінулі Нясвіж. Цяпер у Нясвіжскай

тэатральнай школе сталі рыхтаваць і сваіх драматычных акцёраў. Са смерцю

ў 1790г князя Караля Станіслава Радзівіла дзейнасць нясвіжскай прыдворнай

сцэны спынілася.

Такім чынам, нясвіжскі тэатр Радзівілаў праіснаваў каля 50 год,

перажыў эвалюцыю ад аматарскіх форм да прафесійных, стварыў свой

арыгінальны рэпертуар, падрыхтаваў вялікую колькасць артыстаў-беларусаў:

танцораў, спевакоў, музыкантаў, частка якіх увайшла ў склад прафесійных

гарадскіх тэатраў і капэл.

ІІ. Слонімскі тэатр князя М. К. Агінскага

Яшчэ адным цэнтрам тэатральнага і музычнага жыцця Беларусі XVIII

ст. быў Слонім – галоўная рэзідэнцыя Вялікага гетмана літоўскага, мецэната і

кампазітара Міхала Казіміра Агінскага. Тэатр у Слоніме праіснаваў адносна

нядоўга – з пачатку 70-х да 90-х гадоў, але за гэты час паспеў стаць магутным

цэнтрам тэатральнага і музычнага жыцця беларускіх зямель, дзякуючы таму

сучаснікі называлі Слонім “Палескімі Афінамі”.

Тэатр і капэла ў Слоніме – буйнейшая мастацкая з’ява XVIII ст. М. К.

Агінскі – шматбакова адораны чалавек – быў мастаком, паэтам,

перакладчыкам. Князь дасканала валодаў некалькімі музычнымі

інструментамі, аднолькава лёгка граў на кларнеце, клавікордах, арфе, флейце.

Вельмі часта падчас канцэртаў сваёй капэлы Міхал Казімір выконваў партыю

першай скрыпкі. Такім чынам, можна сказаць, што асоба князя Агінскага

шмат у чым прадвызначыла высокі мастацкі ўзровень слонімскай сцэны.

Тэатр М. К. Агінскага ўключаў некалькі труп. Прафесійныя

італьянскія, нямецкія і польскія спевакі выконвалі оперны рэпертуар,

балетныя пастаноўкі ажыццяўляліся беларускімі прыгоннымі танцорамі,

існаваў драматычны калектыў. Спектаклі абслугоўвала прыдворная капэла.

У складзе капэлы было шмат музыкантаў-віртуозаў з ліку запрошаных

замежнікаў, а таксама прыгонныя. Вядома, што хор капэлы складаўся цалкам

з прыгонных, а салістамі былі замежныя спевакі. Музычны інструментарый

капэлы быў аднім з лепшых у Еўропе. Пры капэле існавала школа

падрыхтоўкі мясцовых музыкантаў і вакалістаў, узначальваў якую “мэтр ігры

на клавікордах” Дамінік.

Найбольш раннія звесткі аб капэле адносяцца да 1765г. У гэты час яна

складалася з 12 чалавек і працавала пад кіраўніцтвам капельмайстра

Майзнера. У 1776г капэла ўжо ўяўляла сабой трывалы ансамбль з 53

інструменталістаў і вакалістаў. Уваходзіў у склад капэлы і хор.

Шмат музычных твораў для сваёй капэлы напісаў сам М. К. Агінскі.

Вядомыя яго оперы “Зменены філосаф”, “Палі Елісейскія – драма з

музыкай”, “Сілы свету”, “Кінутыя дзеці”, “Стан саслоўяў”, “Цыганы”. У

1788г у Варшаве выйшаў зборнік песень, басен і драматычных твораў

Агінскага “Байкі і нябайкі”. Але, нягледзечы на такую багатую творчую

спадчыну Міхала Казіміра, аснову рэпертуара слонімскай капэлы складалі

музычныя творы заходнееўрапейскіх кампазітараў. Як прыклад можна

прывесці оперу Глюка “Арфей і Эўрыдзіка”, Дуні “Мастак, які закахаўся ў

сваю мадэль”, Мансіньі “Дэзерцір” і інш. Сярод драматычных твораў –

камедыі Кацярыны ІІ “Імяніны пані Варчалкінай” і “Ашуканец” у перакладзе

на польскую мову, драмы Вальтэра “Альзіра” і “Мар’яна”.

Першым памяшканнем, у якім адбываліся тэатральныя паказы і

канцэрты славутай капэлы Агінскага, была танцзала (канцэртзала), што

знаходзілася ў палацы магната. З гістарычных крыніц вядома пра існаванне

“Плавальнага тэатра”, які перамяшчаўся па Агінскаму каналу і рацэ Шчара.

У канцы 1970-х гадоў М. К. Агінскі пачаў будаўніцтва грандыёзнага

тэатра – “оперхаўза”. Акрамя Слоніма было створана спецыяльнае

тэатральнае памяшканне і ў іншых уладаннях князя Агінскага – у Седльцах

(сучасная тэрыторыя Польшчы). Але тэатр у Седльцах быў філіялам

галоўнай сцэны – усе паказы ў гэтым месцы абслугоўваліся слонімскімі

артыстамі і музыкантамі.

Будаўніцтва тэатра ў Слоніме было завершана ў 1780г. Двух’ярусная,

пабудаваная па італьянскай сістэме, зала мела ўтульныя ізаліяваныя ложы з

паркетнай падлогай і камінамі і асвятлялася насценнымі бра і вялізнай

крыштальнай люстрай, вырабленай на знакамітай Налібоцкай шкляной

мануфактуры. Асвятленне сцэны ажыццяўлялася 400 свяцільнікамі.

Стваральнікам усёй складанай машынерыі тэатра быў Жан Бойі, якому

належыла вынаходніцтва двух тэатральных фантанаў і спецыяльнай сістэмы

для перакідкі вады з канала ў тэатр, а таксама вярчальнага вала для змены

дэкарацый. Будынак тэатра ў Слоніме быў унікальным, яму маглі

пазайздросціць буйнейшыя тэатры Заходняй Еўропы.

Сцэна тэатра была падзелена на 2 часткі: пярэдняя палова была для

акцёраў, а задняя на выпадак неабходнасці паказу караблёў – па сапраўднай

вадзе лодкі выплывалі на сцэну. У такіх выпадках другая палова запаўнялася

вадой з пруда праз трубы, праведзеныя да самой сцэны. Калі вада была

непатрэбна, задняя палова сцэны накрывалася тоўстымі дошкамі. Да таго ж ў

задняй палове сцэны была брама, што вяла на прасцэніум, праз якую на

сцэну заходзілі войскі, нават кавалерыя, калі гэтага вымагаў сюжэт.

У слонімскім тэатры ставіліся барочныя оперы і “зінгшпілі”,

разлічаныя на ўдзел у іх вялікай колькасці выканаўцаў. Гэта ж патрабавала

складаных і віртуозных па выкананню дэкарацый, розных сцэнічных

эфектаў, бо барочны тэатр у першую чаргу павінен быў здзіўляць гледача.

Усё гэта стваралася вялікай колькасцю спецыялістаў. Пры тэатры працавалі

спецыяльныя цырульнікі, шэраг тэатральных цесляроў, механікаў, рабочых

сцэны, піратэхнікаў.

Працаваў слонімскі тэатр з вялікай нагрузкай, былі месяцы, калі

спектаклі ішлі кожны дзень. Рэпертуар тэатра ўражвае – на розных сцэнах

Агінскага было выканана звыш 60 опер, 18 балетаў, 3 камедыі, 253 сімфоніі і

больш за 462 іншыя музычныя творы: араторыі, арыі, асобныя танцы [3; с.

202].

Першай пастаноўкай слонімскага тэатра была опера “Зменены

філосаф”, тэкст лібрэта і музыку да якой напісаў Міхал Казімір Агінскі.

Узнікненне Слонімскага балета адносіцца да 1771г. У гэты час першыя

танцоры М. К. Агінскага выступалі на падмостках “Плавальнага тэатра”. У

1778г князь адкрыў школу для сваіх прыгонных, якую назваў “Дэпартамент

балетных дзяцей”. На чале школы стаяў балетмайстар Феліча Марыні.

20-25 ліпеня 1780г у падуладных Агінскаму Седльцах гасціў кароль

Рэчы Паспалітай Станіслаў Аўгуст Панятоўскі. Са Слоніма сюды была

прывезена капэла і балетная трупа, якая прадэманстравала каралю “танцы

сялянскага сямейства”, пастараль “Гутаркі пастухоў і пастушак”, мазурку ля

эмблемы з вензелем караля. Выступленне было ўспрынята даволі стрымана.

А. Нарушэвіч, які суправаджаў С. А. Панятоўскага, адзначыў толькі жвавасць

выканаўцаў, якая ўласціва ўсім дзецям увогуле [2; с. 210].

14 лютага 1788г у варшаўскім “Тэатры Нарадовым” быў паказаны

балет “Рыбакі”, у якім удзельнічалі 4 танцоры слонімскай трупы. Гэта

сведчыць аб тым, што выхаванцы “Дэпартамента балетных дзяцей” за гэты

час значна ўзраслі ў прафесійным плане, іх сталі запрашаць нават у

сталічныя тэатры. І ў гэтым жа 1788г слонімскую балетную школу ўзначаліў

чэх Францішак Шлянцоўскі, саліст варшаўскай балетнай трупы.

Пасля 1790г школа была пераведзена ў Целяханы, куды пераехаў жыць

М. К. Агінскі. У 1792г князь памірае, а славутая слонімская капэла губляе

значную сваю частку – музыканты ўвайшлі ў склад музычных ансамбляў

Варшавы і інш. А ў 1793г балетная трупа і капэла спыніла сваё існаванне...

ІІІ. Гарадзенскі тэатр графа А. Тызенгаўза

Гісторыя гродзенскага тэатра XVIII ст. звязана з імем падскарбія

надворнага літоўскага А. Тызенгаўза, фінансіста і мецэната.

Вядома, што капэла існавала ў Тызенгаўза з 1765г. Гарадзенская капэла

налічвала крыху больш за 30 чалавек і была шырока вядома за межамі

Вялікага княства Літоўскага. У 1780г яна была ангажыравана ў Варшаву.

Да збудавання тэатра п’есы і оперы выконваліся ў вялікай зале палаца

А. Тызенгаўза, тут знаходзілася спецыяльная эстрада для аркестра. Тэатр жа

пачаў працаваць недзе каля 1772г, яго будынак быў размешчаны побач з

левым флігелем палаца, адкуль у тэатр вёў крыты пераход. Тэатральная зала

мела 22 ложы і 2 ярусы, партэр і сцэну з пяццю планамі кулісных машын для

перамяшчэння дэкарацый.

У 1772г А. Тызенгаўз задумаў стварыць пастаянную тэатральную трупу

з запрошаных італьянскіх і польскіх артыстаў, з магутным аркестрам і

прафесійнымі танцорамі. Каб замяніць іх у далейшым уласнымі прыгоннымі

акцёрамі ён заснаваў тэатральную школу для вакалістаў, музыкантаў,

танцораў, куды набіралі таленавітых дзяцей 8-10-гадовага ўзросту з

уладанняў графа на гарадзеншчыне. У гэтым жа годзе граф накіраваў

прыдворнага капельмайстра Л. Сітанскага ў краіны Заходняй Еўропы з мэтай

пошуку таленавітых музыкантаў, спевакоў і танцораў. У выніку ў Гародню ў

1774г прыехала група італьянскіх спевакоў з Фларэнцыі, Рыма і Неапаля.

Акрамя таго за мяжой былі закуплены музычныя інструменты, і ў канцы

1774г у палацы Тызенгаўза ўжо ішлі першыя італьянскія оперы-серыа.

Пра рэпертуар гарадзенскага тэатра звестак не захавалася. Вядома

толькі пастаноўка ў 1778г оперы “Магніфік” А. Грэтры, камедыі “Севільскі

цырульнік” Бамаршэ [3; с. 205].

Тэатр Тызенгаўза не быў закрыты, а належыў да разраду камерцыйных.

Уваход у тэатр каштаваў 7 злотых [1; с.57].

А. Тызенгаўз бачыў тэатр як інструмент выхавання і выпраўлення

нораваў грамадства, падтрымліваў ідэі Асветніцтва. Але ў адрозненні ад

французскіх асветнікаў граф лічыў, што тэатр павінен быць даступным

толькі для шырокіх колаў шляхты, буржуазію, мяшчан і тым больш сялян

Тызенгаўз выключаў з кола тэатральных гледачоў. Разам з тым ён намагаўся

зрабіць Гародню цэнтрам культуры агульнаеўрапейскага плана, нават

запрасіў сюды Ж. Ж. Русо, але той адмовіўся прыехаць.

У 1780 Тызенгаўз трапіў у няміласць да караля і быў пазбаўлены ўсіх

пасад. З гэтага моманту дзейнасць тэатра пачала скарачацца, многія артысты

пакінулі Гародню. Дзейнасць працягвала толькі школа.

Тэатральная школа ў Гародні па свайму характару адрознівалася ад

школ падрбнага тыпу ў іншых месцах Беларусі. Будынак школы быў

трохпавярховы – на трэцім паверсе знаходзіліся спальні для вучняў, на

другім рэпетыцыйныя залы, на першым падсобныя памяшканні. Таксама ў

доме размяшчаліся кватэры педагогаў і абслугі. Вучні не мелі права пакідаць

будынак, вучыліся 12 гадзін на суткі; сярод прадметаў – музыка, спевы,

танцы, пісьмо, арыфметыка, малюнак, французская і італьянская мовы,

рукадзелле, правілы паводзінаў. Выхаванцы школы дзяліліся на 3 класы. У

трэцім (самым малодшым) навучаліся хлопчыкі і дзяўчынкі ва ўзросце 8-10

год, у другім – 11-14 год, у трэцім – 14-18 год. У самы старшы клас

пераводзіліся найбольш здольныя і падрыхтаваныя вучні. Адсюль вынікае,

што А. Тызенгаўз вырашыў у кароткі тэрмін стварыць кадры для ўласнага

тэатра. Дзяцей вучылі граць на скрыпцы, альце, бастэлі, кларнеце, фагоце,

габоі, валторне, трубе, клавікордах. Вучыліся індывідуальна і ў ансамблі з

музыкантамі капэлы. Хлопчыкі і дзяўчынкі навучаліся асобна, сумеснае

навучанне ішло толькі па спецыяльным прадметам. Настаўнікамі выступалі

замежныя музыканты, практыкавалася таксама навучанне старэйшымі

вучнямі малодшых. Вялікая ўвага ў школе надавалася балету – заняткам па

гэтай дысцыпліне адводзілася 5-6 гадзін на дзень.

У 1778г у тэатры А. Тызенгаўза адбылася прэм’ра аднаактавых балетаў

“Квартэт дудароў”, “Другі балет пекараў” і “Сялянскі балет”, у якіх

удзельнічалі вучні са школы. Пастаноўкі мелі станоўчыя водгукі сучаснікаў.

Апошні перыяд у гісторыі балетнай трупы тэатральнай школы ў

Гародні прыпадае на 1782-1785гг, Калі А. Тызенгаўз запрасіў з Мілана ў

якасці балетмайстра і педагога буйнейшага прадстаўніка харэаграфічнага

мастацтва эпохі класіцызму Франсуа Ле Ду. Школа ў гэты час пераехала ў

Паставы. Вучні пад кіраўніцтвам Ле Ду прайшлі вельмі сур’ёзную

прафесійную падрыхтоўку, вынікам чаго стала рэпутацыя аднаго з лепшых

балетных калектываў Заходняй Еўропы XVIII ст.

У 1785г граф А. Тызенгаўз памёр. Паводле яго завяшчання 33 танцоры

перайшлі ва ўласнасць караля Рэчы Паспалітай Станіслава Аўгуста

Панятоўскага і балетная трупа разам з Ле Ду пераехала ў Варшаву, дзе стала

ядром “Таварыства танцоўшчыкаў Яго аралеўскай вялікасці”. Першы паказ

гэтай трупы варшаўскай публіцы адбыўся 24 верасня 1785г балетам Ле Ду

“Гілас і Сільвія” [3; с. 208].

Гарадзенскія танцоры выступілі ў больш за 100 балетных праграм (у

тым ліку ў 30 балетах, аўтарам якіх стаў Франсуа Ле Ду) і заслужылі

ўсеагульнае прызнанне. Але пасля апошняга падзелу Рэчы Паспалітай ў

1795г і каралеўскі ансамбль перастаў існаваць.

IV. Шклоўскі тэатр графа С. Г. Зорыча

Узнік шклоўскі тэатр у 1778г. Стваральнікам яго з’яўляецца вядомы

фаварыт Кацярыны ІІ генерал-маёр граф Сямён Гаўрылавіч Зорыч. Трупа

тэатра была набрана з прыгонных беларусаў, якія жылі паблізу Шклова.

Артысты тэатра Зорыча атрымалі высокую прафесійную падрыхтоўку, яны

вучыліся ў лепшых педагогаў тых часоў. У далейшым многія з прыгонных

артыстаў, выхадцаў са шклоўскага тэатра, служылі ў тэатрах Масквы і

Пецярбурга.

Пасля прыезду ў Шклоў граф зорыч збудаваў раскошны палац, аздобіў

яго багатым дэкорам, размалёўкамі і паўкруглай каланадай, а таксама

спецыяльна прыстасаваную да баляў велізарную аранжырэю. У гэты ж час ён

стварае тэатральную трупу.

У 1781г у Шклове было адчынена дваранскае вучылішча. Падчас

цэрымоніі адкрыцця кадэты выканалі невялікую рускую камедыю, а

шклоўская балетная трупа выканала алегарычны балет з хорам. У вучылішча

набіралі маладых дваран, навучалі іх замежным мовам, розным навукам, але

галоўны ўхіл быў у бок тэатральнага мастацтва – ішло навучанне танцам,

акцёрскаму майстэрству.

Са звестак сучаснікаў вядома, што ніводзін славуты музыкант ці артыст

не мог прыехаць з Еўропы ў Маскву ці Пецярбург, не даўшы некалькі

канцэртаў у Зорыча. Ён плаціў шчодра і так добра абыходзіўся з замежнымі

артыстамі, што многія жылі ў Шклове па некалькі месяцаў, удзельнічалі ў

навучанні ўласных музыкантаў С. Зорыча [3; с.213].

Ужо праз 2 гады пасля стварэння тэатра ў Зорыча былі дзве сталыя

трупы – балетная і драматычная, хор і 3 аркестры: камернай музыкі

(складаўся цалкам з замежных музыкантаў), вялікі сімфанічны (складаўся з

прыгонных) і “рагавая муыка” – аркестр народных драўляных духавых.

Рэпертуар тэатра складаўся з алегарычных балетаў з хорамі,

міфалагічных пантамім, камічных опер і фіерый. Ставіліся на шклоўскай

сцэне і рускія камедыі і гераічныя трагедыі. Але пераважалі творы

італьянскіх, французскіх і нямецкіх кампазітараў.

Асабліва грандыёзным быў спектакль, наладжаны ў Шклове 30 траўня

1780г, на якім прысутнічалі Кацярына ІІ, аўстрыйскі імператар Іосіф ІІ і

ўвесь рускі двор. Да прыезду гасцей быў спецыяльна пабудаваны вялікі

тэатр, дзе дваранамі Магілёўскай губерні была паказана пантаміма з

алегорыямі. Да спектакля былі створаны пышныя дэкарацыі, а ў заключэнні

быў наладжаны фіерычны карнавал з ілюмінацыяй і феерверкамі.

Драматычныя пастаноўкі ў Шклове іграліся кадэтамі шклоўскага

дваранскага вучылішча і гасцямі Зорыча. З 1782 да 1783г выхавацелем

кадэтаў і аснаўным кіраўніком шклоўскага тэатра стаў вучань Вальтэра

Тымальён дэ Салмаран. Ён пісаў камедыі, вершаваныя лібрэта для опер і

музыку да іх. Акрамя опер дэ Салмарана ў шклоўскім тэатры ставіліся

італьянскія і французскія оперы. Разам з прыгоннымі спевакамі і спявачкамі

ў операх выступалі кадэты і аматары з дваранства.

Гісторыя аркестраў, што суправаджалі спектаклі ў маёнтку С. Зорыча,

некалькі іншая. У 1781г у Шклоў былі запрошаны 13 чэшскіх і нямецкіх

музыкантаў. Яны склалі аркестр камернай музыкі. Адначасова Зорыч выбраў

групу прыгонных хлапчукоў і аддаў іх у навучанне да музыкантаў. 24

прыгонныя музыканты жылі пры Шклоўскім дваранскім вучылішчы. Ім

даводзілася ўдзельнічаць у няспынных святах, што праводзіліся ў шклоўскім

маёнтку амаль штодзённа, маскарадах, балетах, канцэртах.

Разгульнае жыццё графа прывяло ў заняпад маёнтак. Шклоўскі тэатр

спыніў сваё існаванне ў 1799г. Дваранскае вучылішча разам з музыкантамі

было пераведзена ў Гродна. Пасля смерці Зорыча яго нашчадак А. Чарнаевіч,

не зацікаўлены ў існаванні тэатра, у 1800г перадаў 14 лепшых салістаў

шклоўскай балетнай трупы ў балетную трупу Пецярбургскіх імператарскіх

тэатраў, некаторым акцёрам дараваў вольную, а вялікі аркестр (24 чалавекі)

накіраваў у Маскву [11; с. 208].

Закрыццём у 1799г шклоўскага тэатра скончылася эпоха прыгоннага

тэатра на Беларусі.

Раздзел ІІ. Тэатральная архітэктура і дэкарацыйнае мастацтва.

Станаўленне тэатральнай архітэктуры на беларускіх землях адносіцца

да апошняй чвэрці XVIІІ ст. Да гэтага часу было ўзведзена некалькі

тэатральных памяшканняў, правобразам якіх стаў італьянскі “рангавы тэатр”

XVIІ - XVIІІ стст. з шмат’яруснымі ізаліяванымі ложамі, авальнай ці

падковападобнай залай, добра разлічанай акустыкай, глыбокай сцэнай, на

якой былі размешчаны кулісныя машыны, пляцоўкай для аркестра перад

сцэнай.

Першыя тэатральныя залы з’яўляюцца ў Нясвіжы і Слуцку. Гэта былі

прыстасаваныя на час спектакляў прасторныя памяшканні замкаў і палацаў.

Так, напрыклад, п’еса “Узор справядлівасці” была паказана ў 1740г у адным з

вялізных пакояў на другім паверсе Нясвіжскага замка. У 1746-1748гг у замку

ішло будаўніцтва спецыяльнай тэатральнай залы.

У Слуцку ў 1751-1752гг па загадзе Г. Ф. Радзівіла пад тэатр быў

прыстасаваны манеж, затым памяшканне збройнай палаты, а ў 1752г было

перабудавана памяшканне былога “суднага дома” ля Старога замка.

У Слоніме першыя спектаклі і канцэрты (да 1771г) праходзілі ў

“танцзале з пяццю вокнамі”. У гарадзенскім палацы Тызенгаўза была

спецыяльная эстрада для аркестра, якая выкарыстоўвалася таксама для

прадстаўлення балетаў і невялікіх опер. Прыстасоўваліся да тэатральных

прадстаўленняў і паркавыя аранжырэі (як, напрыклад, у шклоўскім палацы С.

Зорыча), а таксама залы ў “кофенхаўзах”, як у гетмана М. К. Агінскага ў

Слоніме. Кофенхаўзы сумяшчалі функцыі аўстэрый для харчу артыстаў і

музыкантаў, балетнай залы і казіно для шляхты [2; с. 219-221].

Прыстасаваныя да тэатральных пастаноў залы знаходзіліся і ў

спецыяльных навучальных установах Гародні і ў будынках кадэцкіх

корпусаў у Нясвіжы і Шклове.

Тэатральныя будынкі Беларусі сярэдзіны XVIІІ ст. уяўлялі сабой сінтэз

ярусных рангавых тэатраў і сцэнічнай пляцоўкі школьнага тэатра. Сцэнічны

вопыт аматарскага тэатра на першых этапах існавання грунтаваўся на паказах

школьнай сцэны. Палацавыя памяшканні, прыстасаваныя да дэманстрацыі

спектакляў, не маглі змясціць складаную тэатральную машынерыю, сцэна

такіх тэатраў уяўляла сабой звычайны нахілены трапецыяпадобны планшэт

(такая канструкцыя сцэны характэрна для школьных тэатраў). Самыя

распаўсюджаныя прыёмы сцэнічнага афармлення таго часу – аркада з

аб’ёмных калон.

У гэты час існавалі і тэатры пад адкрытым небам: у Альбе пад

Нясвіжам, у парку “Кансаляцыя” недалёка ад нясвіжскага замкавага рова, а

таксама на тэрыторыі замка – “Ля рова на вале”. Але пра сапраўдныя

архітэктурныя збудаванні, пра паркавы кулісны тэатр можна казаць толькі ў

дачыненні да тэатра ў Альбе.

“Паветраны” тэатр у Альбе быў створаны ў 1749г для пастаноўкі

камедыі Мальера “Цудоўныя каханкі” (у перапрацоўцы Ф. У. Радзівіл –

“Убачанае не мінае”). Ён быў збудаваны на крыху пакатым схіле, сцэна была

аздоблена з бакоў трыма планамі куліс з падстрыжанай зеляніны. Што

тычыцца яшчэ адной тэатральнай пляцоўкі – “Ля рова на вале”, то яна

знаходзілася на вонкавых умацаваннях замка. Сцэна ўяўляла сабой

паўкруглую пляцоўку. Яна была створана ў 1748г і захавалася да нашых

дзён. Гледачы размяшчаліся перад ровам на вале бастыёна, які агінае замак, а

таксама на вялізным балконе замка.

Нясвіжскі “камедыхаўз” – першае спецыяльнае пастаяннае тэатральнае

памяшканне на Беларусі, створанае архітэктарам Ждановічам паміж 1747 і

1748г. Для “камедыхаўза” прыстасавалі вялікі па аб’ёму будынак манежа

Рыцарскай школы. У першасным аздабленні тэатра і стварэнні дэкарацый

прынялі ўдзел мастакі Мікалаеўскі і Скшыцкі. Тэатр меў два ярусы ложаў (па

іншых звестках – 4) і змяшчаў да 1000 гледачоў (па іншых звестках – да

2000). Тэатр меў даволі складаную машынерыю ў ніжняй частцы сцэны, а

сама сцэна магла ўздымацца і асвятлялася знізу [2; с. 226].

Тэатр апошняй чвэрці XVIІІ ст. валодаў развітай сістэмай асвятлення.

Падчас наведвання Нясвіжа каралём С. А. Панятоўскім у 1784г у апафеозе

балета дэманстравалася сонца з крышталёвых пласцін, якое запоўніла сваімі

гранёнымі промнямі ўсю сцэнічную прастору. Святло хвалямі

перамяшчалася ад цэнтра па ўсёй даўжыні праменняў, ядром сонца была

зіхоткая крышталёвая ваза, што асвятляла мармуровы бюст караля, на які

танцоры ўскладалі лаўровы вянок.

У 1750г у нясвіжскім тэатры былі ўсталяваны машыны для

гарызантальнага перамяшчэння куліс і фрагментаў дэкарацый. Так,

напрыклад, пры дапамозе гэтых мацын перамяшчалася фігура быка са

скрадзенай Еўропай на спіне (пастаноўка оперы Ф. У. Радзівіл “Шчаслівае

няшчасце” у 1752г).

Да з’яўлення сістэмы машын асноўным прыёмам афармлення ў тэатры

Ф. У. Радзівіл на ўсіх сцэнах быў павільён. Увогуле, для драматургіі княгіні

Францішкі Уршулі было характэрна вольнае выкарыстанне сцэнічнай

прасторы і часу, што дазваляла яднаць месцы дзеяння. Гэтым мэтам спрыяў

прынцып выкарыстання павільёна, у якім суседнічалі розныя элементы

прасторы (напрыклад, у трагедыі Ф. У. Радзівіл “Суддзя, пазбаўлены розуму”

адзін да аднаго “прымыкалі” вязніца, кухня, зала). Павільён уяўляў сабой

пакой без чацвёртай сцяны. Такі тып дэкарацый быў асабліва характэрны для

“арыенталістычных” пастаноў Нясвіжскай Сапфо.

Касцюмы ранніх пастановак у Нясвіжы былі эклектычнымі. У камедыі

“Дасціпнае каханне” старажытнаегіпетскія пастушкі насілі касцюмы і

складаныя прычоскі часоў Людовіка XІV. У камедыі “Каханне – зацікаўлены

суддзя” на антычны сюжэт Парыс быў апрануты ў тыповыя строі XVIІІ ст.

Але адсутнасць гістарызму не бянтэжыла ні аўтара, ні акцёраў, ні гледачоў.

Яны ўспрымалі гэта як належнае. Увогуле, у спектаклях нясвіжскага тэатра

касцюмы насілі ўмоўны характар. Гэта былі або звычайныя строі XVIІІ ст.

(каптан, камзол, парык, трохвуголка), або так званыя “рымскія” (кіраса,

плашч, шлем з пер’ямі). Гэта дакладна нагадвала касцюмы для пастановак

школьнага тэатра [2; с. 231].

Вельмі мала сведчанняў захавалася пра сцэнаграфію слуцкага тэатра. У

параўнанні з нясвіжскім слуцкі тэатр быў больш камерны, але дастаткова

тэхнічна абсталяваны. Ён быў пабудаваны паміж 1758 і 1759г на месцы

старога тэатральнага будынка. Сцэна была абсталявана рухомымі кулісамі.