Курсавая праца - Прыватнауласнiцкi тэатр Беларусi 18 ст

Подождите немного. Документ загружается.

Дэкарацыі ўяўлялі сабой намаляваныя палотны, што нацягваліся на рамы,

якія ставілі ў пазы сцэны, перамяшчаліся яны гарызантальна з дапамогай

спецыяльных машын. Таксама было ў тэатры выдатнае асвятляльнае

абсталяванне. На сцэне размяшчаўся спецыяльны экран, які выкарыстоўваўся

падчас прадстаўленняў тэатра ценяў.

Найбольш тыповай з’явай тэатральнай культуры барока на беларускіх

землях быў слонімскі тэатр М. К. Агінскага. Яго матэрыяльныя магчымасці

дазвалялі ствараць незвычайныя тэатральныя пабудовы і спецыяльныя

памяшканні. Сярод іх – “Тэатр на шасці колах”, які перасоўваўся пры

дапамозе чатырох пар валоў, “Плавальны тэатр”, што перамяшчаўся па

Агінскім канале і рацэ Шчара.

З 1776г М. К. Агінскі пастаянна жыў у Слоніме. Тут князь адразу

заняўся будаўніцтвам тэатра – “Новага дома оперы”. Тэатр быў узведзены ў

1780-1781гг па праекце італьянскага тэатральнага архітэктара І. Мараіна, які

быў запрошаны ў Слонім у 1777г.

“Новы дом оперы” ў Слоніме – характэрная з’ява тэатральнага барока.

Пачаткам яго будаўніцтва лічыцца 1780г, і працы па яго ўдасканаленню

працягваліся да 1788г. Будынак тэатра быў узведзены на беразе Агінскага

канала. У плане “Новы дом оперы” ўяўляў прамавугольны будынак з вялікай

залай і глыбокай сцэнай, да якой прымыкалі два флігелі. Слонімскі тэатр

нагадваў “Тэатр Нарадовы” ў Варшаве, які быў таксама пабудаваны па

праекце І. Мараіна. Зала тэатра была авальнай у плане. Ложы, размешчаныя ў

два ярусы, былі, як у італьянскіх тэатрах, ізаліяваны адна ад другой і

зачыняліся шклянымі рамамі. У кожнай ложы было вакно і камін. Усяго ў

слонімскім тэатры на абодвух ярусах было 27 ложаў. Цэнтральная ложа была

аздоблена арнаментам і ўпрыгожана каралеўскім гербам.

Праз высокія дзверы тэатра глядач трапляў у партэр, а з залы ў абодвы

бакі ішлі драўляныя лесвіцы да ложаў. У партэры знаходзіліся дзве печы для

ацяпляння тэатра.

Сцэна слонімскага тэатра была прыстасавана да паказу барочных

спектакляў, да вывхаду соцень артыстаў адначасова, на ёй размяшчаўся

сапраўдны пруд, па якому плавалі сапраўдныя караблі.

Слонімская сцэна была ўнікальна яшчэ і тым, што на ёй

дэманстраваліся водныя фіерыі ва ўмовах замкнёнай прасторы. Акрамя

“мора” тэхнічныя магчымасці сцэны тэатра Агінскага дазвалялі пакваць два

фантаны, якія білі на сцэне і асвятляліся бенгальскімі агнямі. Успаміны

сучаснікаў сведчаць пра тое, што дэкарацыі на сцэне мяняліся на вачах у

гледачоў. Але пра канкрэтную тэхнічную сістэму тэатра, нажаль, нічога не

вядома.

“Новы дом оперы” меў 400 масляных свяцільнікаў, вялізную

крышталёвую люстру з падсвечнікамі для некалькіх соцень свечак, якая

магла ўздымацца і апускацца ў глядзельную залу.

Калі прааналізаваць тэхнічныя магчымасці слонімскай сцэны і

параўнаць іх з магчымасцямі заходнееўрапейскіх і рускіх тэатраў, то можна

зрабіць вывад, што слонімскі тэатр Міхала Казіміра Агінскага пераўзышоў

такія тэатральныя пабудовы XVIII ст., як прыдворны тэатр у Мангейме,

“Тэатр Нарадовы” ў Варшаве, тэатр Шарамецьева ў Астанкіна. Увогуле

ніводны тэатр Польшчы, Расіі і Украіны не меў тэхнічных магчымасцяў

слонімскай сцэны [2; с. 236].

Тэатральныя касцюмы ў той час вырабляліся з плотных і дарагіх тканін

і былі даволі цяжкімі. Гэта рабіла танцораў маларухомымі, што ўвогуле

характэрна для балетаў той эпохі. Але ў апошняй чвэрці XVIII ст. касцюмы ў

тэатрах Беларусі змяняюцца: ідзе адмова ад празмерных дэталяў, касцюмы

становяцца больш легкавеснымі. Напрыклад, калі раней танцоры апраналі

сапраўдныя кірасы, то ў гэты час даспехі імітаваліся адпаведнымі па знешнім

выглядзе тканінамі. У Слоніме “рэформа” балетных касцюмаў звязана са з

асобай чэха Францішка Шлянцоўскага, які ўзначаліў слонімскую балетную

школу ў 1788г.

Барочны тэатр патрабаваў і складаных па распрацоўцы перспектывы і

характару пісьма дэкарацый, разнастайных сцэнічных эфектаў (пажары,

вывяржэнні вулканаў, разбурэнне пабудоў і г. д.). усё гэта магло быць

створана толькі калектыўнай працай тэатральных спецыялістаў. Але асноўны

цяжар прыходзіўся на мастакоў і тэатральных машыністаў. Усю складаную

машынерыю слонімскага тэатра абслугоўваў Ж. Бойі. Тут жа працаваў у

1790-1798гг будучы прафесар жывапісу Віленскага універсітэта Ян Рустэм.

Будынак тэатра ў Слоніме не захаваўся. Ён быў разбураны ўжо ў

пачатку ХІХ ст.

Вельмі мала сведчанняў захавалася пра тэатры Гародні і Шклова, якія

былі ўзведзены ў апошняй чвэрці XVIII ст.

Дата пабудова тэатра ў Гародні дакладна не вядома. Але ёсць

сведчанні, што першыя оперы і камедыі прыдворнай трупы А. Тызенгаўза

ставіліся каля 1770г у “канцэртзале” яго гарадзенскага палаца, а ў 1778г тэатр

працаваў ужо ў спецыяльным будынку, які прымыкаў да левага флігеля

палаца, адкуль у тэатр вёў крыты пераход. Такім чынам, можна зрабіць

выснову, што тэатр у Гародні быў пабудаваны паміж 1770г і 1778г.

Глядзельная зала тэатра А. Тызенгаўза мела партэр і два ярусы

ізаліяваных ложаў (усяго іх было 22). Сцэна мела даволі шырокі прасцэніум і

значную працягласць: яна мела машыны для пяці планаў куліс.

У 1784г пад тэатр у Гародні прыстасавалі яшчэ і каралеўскі манеж.

Гэта звязана з тым, што ў гэты час у горадзе давалі прадстаўленні адначасова

оперная, балетная і драматычная трупы.

Будынак гарадзенскага тэатра захаваўся да нашых часоў. Ён некалькі

разоў перабудоўваўся ў ХІХ-ХХ стст., працяглы час у ім размяшчаўся

Гродзенскі абласны драматычны тэатр, а зараз – тэатр лялек [2; с. 244].

Будаўніцтва шклоўскага тэатра трэба аднесці да 1780г. Для работ граф

С. Зорыч запрасіў італьянскага архітэктара Брыгонзі. Тэатр меў два ярусы

ложаў і выдатную па тэхнічных магчымасцях сцэну. Вядома, што 30 траўня

1780г у прысутнасці расійскай імператрыцы Кацярыны ІІ і аўстрыйскага

імператара Іосіфа ІІ была прадстаўлена пантаміма з алегорыямі і

надзвычайнымі дэкарацыямі, якіх было больш за 70 [2; с. 245]. Унікальнасць

шклоўскага тэатра заключалася не толькі ў сцэнічных эфектах, але і ў тым,

што яго залу і сцэну можна было трансфармаваць у памяшканне для

маскарадаў і банкетаў.

З 1780г па 1799г шклоўскі тэатр абслугоўвала вялікая колькасць

архітэктараў, тэатральных машыністаў, дэкаратараў і піратэхнікаў, чыімі

агульнымі намаганнямі ствараліся відовішчы, што ўражвалі сучаснікаў.

У 1800г па загадзе імператара Паўла І тэатр за даўгі гаспадара быў

закрыты, а будынак тэатра разбураны.

Сінтэз архітэктуры, манументальных і дэкаратыўных відаў мастацтваў

быў характэрны для беларускай сцэны. Усе дасягненні таго часу ў галіне

гідраўлікі і механікі, піратэхнікі і садова-паркавага мастацтва былі

пастаўлены на службу тэатра.

Што тычыцца знешняга вобліку тэатраў, то фасады былі дэкараваны

надзвычай сціпла. Выключэннем можна лічыць толькі Гродна. Мастацтва

тэатральных архітэктараў больш праявілася ва ўнутраным аздабленні залаў.

Заключэнне

Магнацкі прыватнаўласніцкі тэатр узнік у Беларусі ў сярэдзіне XVIII

ст. Спачатку ён быў аматарскім “замкавым”, затым атрымаў статус

“прыдворнага” – прафесійнага, а ў канцы стагоддзя пасля трэцяга падзелу

Рэчы Паспалітай, спыніў сваё існаванне.

Магнацкі тэатр з’явіўся ў час, калі Рэч Паспалітая знаходзілася ў стане

эканамічнага ўпадку, яе раздзіралі ўнутраныя супярэчнасці і міжусобіцы.

Дэцэнтралізацыя грамадскага і палітычнага жыцця спрыяла развіццю

прыватнаўласніцкіх ардынацый. Таму цэнтрам культурнага жыцця

становіцца замак магната, маёнтак шляхціча. Магнаты імкнуліся зацвердзіць

сябе ўдзельнымі валадарамі, стварыць двары больш шыкоўныя, чым

каралеўскі ў Варшаве. Найбольш буйныя музычна-драматычныя тэатры

ўзнікалі менавіта ў прыватнаўласніцкіх гарадах, якія на працягу XVII-XVIII

стст. аказвалі пэўны ўплыў не толькі на культурнае, але і на сацыяльна-

эканамічнае і палітычнае жыццё краіны.

У цэнтрах магнацкіх уладанняў тэатр фарміраваўся заўсёды на аснове

некалькіх труп: опернай, балетнай, драматычнай, а таксама капэлы, у склад

якой спачатку уваходзілі замежныя артысты, якіх паступова змянялі

прыгонныя. Прыгонныя артысты рыхтаваліся ва ўласных тэатральных і

музычных школах. Асаблівасцю прыватнаўласніцкага тэатра апошняй чвэрці

XVIII ст. стала адначасовае выступленне на сцэне шляхты-аматараў,

прыгонных артыстаў і замежнікаў; апошнія, як правіла, былі салістамі.

Прычына запрашэння замежнікаў – адсутнасць мясцовых тэатральных

кадраў. Таму магнаты карысталіся паслугамі не толькі асобных майстроў, але

і цэлых оперна-балетных труп, што запрашаліся з Італіі, Аўстрыі, Францыі.

Шмат знакамітых балетмайстраў, вакалістаў і музыкантаў узначалілі

прыватныя тэатральныя і музычныя школы. За высокую прафесійнасць

падрыхтоўкі беларускіх артыстаў мовіць той факт, што цэлыя балетныя

калектывы і капэлы ў канцы стагоддзя ўвайшлі ў склад сталічных тэатраў і

аркестраў.

Некаторыя магнацкія тэатры мелі публічны характар, на спектаклях

прысутнічала не толькі шляхта, але і прадстаўнікі іншых колаў грамадства.

Тэатральныя пастаноўкі спачатку ішлі ў вялікіх пакоях замкаў і

палацаў, а ў апошняй чвэрці XVIII ст. магнаты ўзводзяць пастаянныя

тэатральныя будынкі, звычайна італьянскага тыпу. Унутраная дэкарацыйная

аздоба тэатральных будынкаў пераважала над вонкавай, што абумоўлена

панаваннем у архітэктурным мастацтве Беларусі XVIII ст. стылю класіцызм.

Што тычыцца шляхецкага сядзібнага тэатра, то ён не атрымаў

шырокага развіцця ў межах Беларусі. Спектаклі звычайна ставіліся мясцовай

шляхтай у святочныя дні, падчас народзінаў гаспадара сядзібы. Такія

“тэатры” мелі лакальны характар. Выканаўцы не вызначаліся

прафесіяналізмам, а пастаноўкі былі прымітыўнымі па афармленню і

тэхніцы. Але амаль ва ўсіх шляхецкіх сядзібах былі невялікія прыгонныя

капэлы, пашырана хатняе музыцыраванне.

Вельмі важным фактам з’яўляецца тое, што тэатральная культура

Беларусі другой паловы XVIII ст. фарміравалася ва ўмовах перавагі

музычнага тэатра. Развіццё тэатральнага мастацтва спрыяла з’яўленню

тэатральнай архітэктуры, прафесійнай сцэнаграфіі, тэатральнай і музычнай

адукацыі, майстэрняў па вырабу музычных інструментаў. Тэатральныя

будынкі Нясвіжа, Слоніма, Шклова будуюцца з улікам апошніх дасягненняў

тэатральнай архітэктуры. Выключнай па магчымасцям была сцэна

слонімскага тэатра М. К. Агінскага, што была прыстасавана да водных

фіерый у закрытым памяшканні. Да таго ж, факт з’яўлення на нясвіжскай

сцэне павільёна (як аднаго з асноўных прыёмаў афармлення) на дзесяцігоддзі

раней за тэатры Заходняй Еўропы, сведчыць пра наватарскія тэндэнцыі

сцэнаграфіі Беларусі таго часу.

На тэатральнай сцэне Беларусі ў XVIII ст. увасабляліся ідэі

Асветніцтва, з другога боку ў рэпертуары магнацкіх тэатраў пераважалі

забаўляльныя жанры.

Тэатр заходнееўрапейскага тыпу, які з’явіўся на тэрыторыі Беларусі ў

XVIII ст. і стаў асновай прыватнаўласніцкага тэатра, адыграў станоўчую

ролю ў фарміраванні нацыянальнай беларускай прафесійнай тэатральнай

культуры. З’яўляючыся тэатрам іншамоўным, ён тым не менш далучыў

беларускага гледача да каштоўнасцяў сусветнай тэатральнай культуры.,

падрыхтаваў мясцовыя кадры для пастаянных гарадскіх тэатраў, стаў асновай

для з’яўлення прафесійнай беларускай драматургіі.

Літаратура і крыніцы:

1. Барышаў Г. І. “Да гісторыі прыгоннага тэатра ў Беларусі”// “Полымя”. –

1960г. – №3.

2. Барышев Г. И. “Театральная культура Белоруссии XVIII в.”. – Мн.: Навука

і тэхніка, 1992. – 293 с.

3. Гісторыя беларускага тэатра. Т. 1. Беларускі тэатр ад вытокаў да

Кастрычніка 1917 г./[М. Калодзінскі, А. Мальдзіс і інш.; Рэдкал.: У. І. Няфёд

(гал. рэд.) і інш.; Рэд. Тома Г. І. Барышаў]. – Мн.: Навука і тэхніка, 1983. –

496 с.

4. Дыярыуш князя Міхала Казіміра Радзівіла, ваяводы віленскага, вялікага

гетмана ВКЛ// “Спадчына”. – 1994г. – №№ 4-5. 1995г. – №№ 1-6. 1996г. –

№ №1, 2, 4.

5. Марціновіч А. “Талія і Мельпамена з Нясвіжа”. // “Тэатральная творчасць”.

– 1996г. - №1.

6. Няфёд У. І. Гісторыя беларускага тэатра: [Вучэб. дапаможнік для тэатр.-

маст. ін-та]. – Мн.: Вышэйшая школа, 1982. – 543 с.

7. Парашкоў С. А. “Гісторыя культуры Беларусі”. – Мн.: Бел. Навука, 2003. –

444 с.

8. Радзівіл Ф. У. Выбраныя творы: Перакл. з пол. і фр./Прадм. Ж.

Некрашэвіч-Кароткай. – Мн.: “Беларускі кнігазбор”, 2003. – 448 с. –

(“Беларускі кнігазбор”: мастацкая літаратура).

9. Савіцкая А. А. “Гісторыя сусветнага тэатра”// “Народная асвета”. – 1995г. –

№8

10. Хрэстаматыя па гісторыі беларускага тэатра і драматургіі. /Вучэб.

дапаможнік для тэатр. фак. ВНУ/. У 2-х т. Рэд. А. В. Сабалеўскі. Т. 1.

Дарэвалюцыйны перыяд. – Мн.: Вышэйшая школа, 1975. – 334 с.

11. Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6т. Т. 6. Кн. 2: Усвея – Яшын; гал.

рэд. Г. П. Пашкоў. – Мн.: БелЭн, 2003. – 616 с.