Корсак К.В., Плахотнік О.В. Основи сучасної екології

Подождите немного. Документ загружается.

161

Òàáëèöÿ 18

Îñíîâí³ çàáðóäíþâà÷³ ïîâ³òðÿ

Çàãàëüíà ê³ëüê³ñòü âèêèíóòèõ ó á³îñôåðó øê³äëèâèõ ³ îòðóéíèõ

ðå÷îâèí íåâ³äîìà. Á³ëüø-ìåíø áëèçüêå äî ³ñòèíè çíà÷åííÿ ìîæíà

íàâåñòè äëÿ ïðîìèñëîâîñò³: 338 ìëí ò ïîòåíö³éíî íåáåçïå÷íèõ âè-

êèä³â ó 1991 ð. Â³ä ðåøòè äæåðåë (òðàíñïîðò, ñ³ëüñüêå ãîñïîäàðñòâî

òîùî) çàãàëüí³ âèêèäè îòðóòè ³ íàï³âîòðóòè äîñÿãàþòü, î÷åâèäíî,

500 ìëí ò ùîðîêó. Îäíàê ÷åðåç çíà÷í³ çì³íè â ïðîìèñëîâîñò³ ïîêàç-

íèêè çàáðóäíåííÿ ïåðåñòàëè ï³äâèùóâàòèñÿ, à ÷àñòî é çìåíøóþòüñÿ.

Óí³êàëüíèìè äæåðåëàìè çàáðóäíåííÿ º ëþäñüê³ ïîñåëåííÿ. Áåç

øóìó, äèìó ³ áëèñêàâîê, õàðàêòåðíèõ äëÿ âóëêàí³â, âåëèê³ ì³ñòà

âïëèâàþòü íà äîâê³ëëÿ ùå íåãàòèâí³øå, í³æ âîãíÿí³ ãîðè. ²íêîëè

âæå çà ñîòíþ ê³ëîìåòð³â â³ä ïðîìèñëîâîãî ì³ñòà (òèïó íàøîãî Êðè-

âîãî Ðîãó) ïðèëàäè ô³êñóþòü ï³äâèùåíèé âì³ñò ïèëó ³ ãàç³â. Ïàð-

ôóìè äåÿêèõ õ³ì³÷íèõ çàâîä³â Ñõîäó Óêðà¿íè ñâ³æ³ íîñè â³ä÷óâà-

ëè ç â³äñòàí³ áàãàòî ê³ëîìåòð³â (ó ì³ñöåâèõ æèòåë³â áàãàòîð³÷íà àäàï-

òàö³ÿ çóì³ëà-òàêè çíèçèòè çàõèñíó ðåàêö³þ îðãàí³çìó, âîíè íàâ³òü

äèâóþòüñÿ íåâäîâîëåííþ ïðè¿æäæèõ ïîâ³òðÿì ¿õíüîãî ð³äíîãî

ì³ñòà). Äëÿ äåòàëüí³øîãî îçíàéîìëåííÿ ç óñ³ìà îñîáëèâîñòÿìè âïëèâó

Ãðóïà ïîëþàíò³â òà

¿õ ìàñà, % çàãàëó

×ëåí ãðóïè,

õ³ì³÷íèé ñêëàä

Îñíîâíèé çàáðóäíþâà÷

Îêñèäè âóãëåöþ  50 % ÑÎ

ÑÎ

Âóëêàíè, ðèôòè, ãåéçåðè, ãîðè.

Ñïàëþâàííÿ âñ³õ âèä³â ïàëèâà.

Äèõàííÿ ³ á³îîêèñëåííÿ.

Âóëêàíè. Íåïîâíå ñïàëþâàííÿ

ïàëèâà

Îêñèäè ñ³ðêè  16 % SO

, SO

Âóëêàíè. Ñïàëþâàííÿ ïàëèâà.

Áàêòåð³¿. Ìîðñüê³ áðèçè

3. Îêñèäè àçîòó  14 % NO, NO

, N

O Âóëêàíè, ãðîçè. Ñïàëþâàííÿ

ïàëèâà. Áàêòåð³¿

4. Óñ³ âóãëåâîäè  15 %

Ó òîìó ÷èñë³ ëåòê³ îðãà-

í³÷í³ ñïîëóêè

ÑÍ

, Ñ

...

ÑÍ

Î, ÑÍÑl,

CFCl

òà ³í.

Âóëêàíè. Áàêòåð³¿. Ðîñëèíè.

Ñïàëþâàííÿ ïàëèâà.

Ïðîìèñëîâ³ñòü.

Õ³ì³÷íà ïðîìèñëîâ³ñòü.

Ñïàëþâàííÿ ñì³òòÿ.

Àåðîçîë³  5 % Ñàæà, ïèë, ñîë³ Êîêñîõ³ì³ÿ ³ ìåòàëóðã³ÿ.

Ñïàëþâàííÿ. Ïîæåæ³. Åðîç³ÿ.

Âóëêàíè ³ âîäÿíèé ïèë ç ìîðñüêî¿

ï³íè

Ðàä³îíóêë³äè (ìåíøå ÿê

0,01 %)

Xe, Cs, Ra, Pu

òà ³í.

ßäåðíà ïðîìèñëîâ³ñòü ³ ÀÅÑ.

Êàòàñòðîôà íà ×ÀÅÑ. Ãðàí³òè

162

âåëèêîãî ïðîìèñëîâîãî ì³ñòà íà ô³çèêî-õ³ì³÷í³ ïàðàìåòðè äîâê³ëëÿ

ìîæå ïðèñëóæèòèñÿ òàáë. 19 ç äåÿêèìè öèôðîâèìè äàíèìè. Íà íàø

ïîãëÿä, âîíè íàî÷í³øå ñâ³ä÷àòü ïðî îáñÿã ³ ãëèáèíó âïëèâó òè-

ïîâèõ âåëèêèõ ºâðîïåéñüêèõ ì³ñò íà äîâê³ëëÿ (ì³ñüêå çàáðóäíåííÿ

ñåðåäîâèùà), í³æ ê³ëüê³ñòü ó òîííàõ îêðåìèõ âèêèä³â.

Òàáëèöÿ 19

Çì³íè ô³çèêî-õ³ì³÷íèõ òà ³íøèõ õàðàêòåðèñòèê ì³ñüêîãî ñåðåäîâèùà

ïîð³âíÿíî ç óìîâàìè ñ³ëüñüêîãî ñåðåäîâèùà

Çóñèëëÿìè ëèøå äâîõ îñòàíí³õ ïîêîë³íü çàãàëüíèé îáñÿã ³ òîê-

ñè÷í³ñòü âèêèä³â çá³ëüøèëèñÿ íàñò³ëüêè, ùî (áåç íàéìåíøîãî ïåðå-

á³ëüøåííÿ) íà ïîâåðõí³ Çåìë³, ÿê ðàêîâà ïóõëèíà, ïî÷àëè øâèäêî

ðîçðîñòàòèñÿ àíòðîïîïàòîãåíí³ çîíè. Ñòâîðåí³ ëþäèíîþ ó ãîíèòâ³

çà âèïóñêîì ïîòð³áíî¿ ¿é ïðîìèñëîâî¿ ³ ñ³ëüñüêîãîñïîäàðñüêî¿ ïðî-

äóêö³¿, âîíè ñòàëè ñìåðòåëüíî íåáåçïå÷íèìè äëÿ íå¿ ñàìî¿.

Íàéÿñêðàâ³øèé ïðèêëàä  ñóìíîçâ³ñíà 30-ê³ëîìåòðîâà çîíà

íàâêîëî ×ÀÅÑ, ïðî ÿêó ùå éòèìåòüñÿ äàë³. Âêðàé íåáåçïå÷í³ äåÿê³

õ³ì³÷í³ çàâîäè, çàáðóäíåíå äîâê³ëëÿ ÿêèõ ñòàëî íåïðèäàòíèì äëÿ

æèòòÿ. ×àñòî, íå ìàþ÷è çìîãè ïåðå¿õàòè â ³íøå ì³ñöå, òàì æèâóòü ³

ïîâ³ëüíî âìèðàþòü â³ä õâîðîá ëþäè.

Ãðóïè õàðàêòåðèñòèê Â³äíîñíà çì³íà

(çíàê, âåëè÷èíà)

1. Âñ³ âèäè ñîíÿ÷íîãî âèïðîì³íþâàííÿ

çîêðåìà óëüòðàô³îëåòó-À: âçèìêó

âë³òêó

– 20–30 %

– 70–100 %

– 10–30 %

2. Ð³÷í³ îïàäè (âñ³ âèäè ðàçîì)

çîêðåìà: ñí³ã

ðîñà

+ 5–10 %

– 5–10 %

– 65 %

3. Ïîêðèòòÿ íåáà õìàðàìè + 5–10 %

4. Âèêëèêàí³ àåðîçîëÿìè òóìàíè: âçèìêó

âë³òêó

+ 100 %

+ 20–30 %

5. Òðèâàë³ñòü ÷àñó ç â³äºìíèìè òåìïåðàòóðàìè – 25–35 %

6. Ê³ëüê³ñòü äí³â ç ì³íóñîâèìè òåìïåðàòóðàìè – 40–45 %

7. Âèïàðîâóâàííÿ âîäè çà ð³ê – 30–60 %

8. Çíà÷åííÿ ñåðåäíüî¿ âîëîãîñò³ ïîâ³òðÿ – 5–10 %

9. Øâèäê³ñòü â³òðó – 20–30 %

0. Ñåðåäíÿ ð³÷íà òåìïåðàòóðà ïîâ³òðÿ

+ 0,5–1

1. Ñåðåäíÿ çèìîâà òåìïåðàòóðà

+ 1–3

2. Òðèâàë³ñòü âåãåòàö³¿ ðîñëèí 8–10 äí³â

163

Òà, ìàáóòü, íàéã³ðøèìè ³ íàéá³ëüøèìè çà ïëîùåþ çàáðóäíåííÿ º

ïåñòèöèäí³ çåìë³ ó áàãàòüîõ çîíàõ ³íòåíñèâíîãî ñ³ëüñüêîãî ãîñïî-

äàðñòâà: Ìîëäîâà, ÷àñòèíà Ï³âäíÿ Óêðà¿íè, ì³ñöÿ âèðîùóâàííÿ áà-

âîâíèêó ó Ñåðåäí³é Àç³¿, ðèñó â Ïðèàçîâñüê³é Êóáàí³ òîùî. Ïðî íà-

ñë³äêè öüîãî îòðóºííÿ çåìåëü éòèìåòüñÿ ìîâà ó ðîçä. 9.

IÕ. Äëÿ äîïèòëèâèõ. Óðîêè Ì³íàìàòà

Ïðî îòðóéí³ñòü ïàð³â ðòóò³ çíàëè ùå àëõ³ì³êè, òà öå íå ñòî¿òü íà

çàâàä³ ñó÷àñí³é ëþäèí³ â ¿¿ íàì³ðàõ ÿêíàéøâèäøå îòðó¿òèñÿ öèì óí³êàëü-

íèì (ñòàº òâåðäèì ëèøå ïðè ñèëüíîìó çàìîðîæóâàíí³!) ìåòàëîì. Íàé-

á³ëüøîãî ³ íàéã³ðê³øîãî äîñâ³äó çíàéîìñòâà ç òîêñè÷íèìè âëàñòèâîñòÿ-

ìè ðòóò³ òà ¿¿ ñïîëóê íàáóëè ÿïîíö³, çáàãàòèâøè ìåäè÷íèé ëåêñèêîí

òåðì³íîì õâîðîáà Ì³íàìàòà.

Òàêó íàçâó ìàº ì³ñòî íà çàõîä³ ßïîí³¿, ùî ðàçîì ç áàãàòüìà ðèáàëüñü-

êèìè ñåëèùàìè ðîçòàøîâàíå íà áåðåç³ âåëèêî¿ ìàëîïðîòî÷íî¿ ì³ëêî¿ çà-

òîêè (îñòð³â Êþñþ). Á³ëÿ ì³ñòà ó ðîêè â³éíè (1939 ð.) ïî÷àâ ïðàöþâàòè

õ³ì³÷íèé çàâîä, ùî âèêîðèñòîâóâàâ õëîðíó ðòóòü ÿê êàòàë³çàòîð äëÿ ïðî-

öåñ³â ñèíòåçó. Ñòîêè ï³äïðèºìñòâà ïîñòóïîâî ï³äâèùóâàëè ê³ëüê³ñòü ðòó-

ò³ ó ìîðñüê³é âîä³, àëå ¿¿ êîíöåíòðàö³ÿ ëèøàëàñÿ ó áàãàòî ðàç³â íèæ÷îþ

â³ä ìåæ³ íåáåçïåêè, òîìó í³õòî íå ì³ã ïåðåäáà÷èòè ïîäàëüøèõ íåùàñòü.

Ñèãíàëüíèì äçâîíèêîì ó 1953 ð. ìîãëà ñòàòè äèâíà ïîâåä³íêà ñ³ëü-

ñüêèõ (òî÷í³øå ðèáàëüñüêèõ) ê³øîê: òâàðèíè ïî÷àëè ðóõàòèñÿ, çàòèíà-

þ÷èñü, õâîð³òè íà äèâíó õâîðîáó, ³íêîëè êèäàòèñü ó ìîðå, íà÷å çáèðàþ-

÷èñü éîãî ïåðåòíóòè. Íå â³äîìî, ÷è çâåðòàâñÿ òîä³ õòîñü ç ðèáàëîê äî

âåòåðèíàð³â.

×åðåç òðè ðîêè äèâíà åï³äåì³ÿ ïî÷àëà ïîøèðþâàòèñÿ âæå ñåðåä ðè-

áàëîê òà ¿õí³õ ñ³ìåé, ùî õàð÷óâàëèñÿ ìàéæå âèêëþ÷íî ðèáîþ, êðåâåòêà-

ìè ³ ìîëþñêàìè ³ç çàòîêè. Õî÷ õâîðîáà, ÿê âñòàíîâèëè ë³êàð³, íå áóëà

çàðàçíîþ, òà âèÿâèëàñÿ íàäçâè÷àéíî ãð³çíîþ. Âîíà ìàéæå íå ï³ääàâàëà-

ñÿ ë³êóâàííþ, âðàæàëà ìîçîê, ïîðóøóþ÷è ÿê ³íòåëåêò, òàê ³ âñ³ âòîðèíí³

²ç çàðóá³æíãî äîñâ³äó

11 ëèïíÿ 1978 ð. íà ïðèìîðñüêîìó

øîñå ó Ñàí-Êàðëîñ³ íà ñõîä³ ²ñïàí³¿

ëîïíóëà ïåðåïîâíåíà àâòîöèñòåðíà

áåç çàïîá³æíîãî êëàïàíà, ÿêà ì³ñòèëà

23,5 ò ð³äêîãî ïðîï³ëåíó. Íåâäîâç³ ñó-

ì³ø ïàð³â ³ ïîâ³òðÿ ñïàëàõíóëà, ñïîïå-

ëèâøè 215 ïëÿæíèê³â, ÿê³ ïåðåáóâàëè

íà â³äñòàí³ 150 ì â³ä ïàëàþ÷î¿ íà-

ï³âñôåðè.

Çàðóá³æí³ äæåðåëà

²ç íàøîãî äîñâ³äó

Óðÿäîâà êîì³ñ³ÿ âñòàíîâèëà, ùî çàãè-

áåëü 17 ã³ðíèê³â ³ øêîäó äëÿ çäîðîâÿ 64

³íøèõ ñïðè÷èíèâ âèáóõ ìåòàíó ó ïîâ³ò-

ð³, âèêëèêàíèé íàéãðóá³øèì ïîðóøåí-

íÿì òåõí³êè áåçïåêè, êîëè íà äîíåöüê³é

øàõò³ ³ì. Ñêî÷èíñüêîãî ïî íåñïðàâíîìó

êàáåëþ ïîäàëè íàïðóãó ó çàá³é, ÿêèé ùå

íå ïðîâ³òðèëè ï³ñëÿ âèêèäó ìåòàíó, õî÷

ó íüîìó ïåðåáóâàëè ëþäè.

Ãîëîñ Óêðà¿íè, 02.09.92

164

ñèñòåìè (ç³ð, ñëóõ, ìîâó, êîîðäèíàö³þ ðóõ³â òîùî). Â ñ³ìÿõ íàéá³äí³øèõ

ðèáàëîê ñìåðòí³ñòü äîñÿãàëà 35 %. Îô³ö³éíèé ñïèñîê ïîìåðëèõ ñòàíî-

âèâ 42 îñîáè, òà ì³ñöåâ³ ë³êàð³ ñòâåðäæóâàëè, ùî õâîðîáà ïðèñêîðèëà

ñìåðòü ùå ê³ëüêîõ ñîòåíü, à çàãàëüíà ê³ëüê³ñòü õâîðèõ äîñÿãàëà âæå

òèñÿ÷.

Íàóêîâö³ âæå ó 1956 ð. çäîãàäàëèñÿ, ùî ïðè÷èíà õâîðîáè ëþäåé ³

çâ³ð³â êðèºòüñÿ â ¿æ³ (ì³êðîáè? â³ðóñè? õ³ì³÷í³ ñïîëóêè?), òà âèÿâèòè ¿¿

áóëî äóæå ñêëàäíî. Çà ê³ëüêà ðîê³â ó áàãàò³é íà õ³ì³þ âîä³ çàòîêè âèÿ-

âèëè ïîíàä äþæèíó ïîòåíö³éíî îòðóéíèõ åëåìåíò³â, àëå æîäåí ç íèõ

(³ ðòóòü òåæ) íå âèõîäèâ çà ìåæ³ äîçâîëåíèõ ñàí³òàðíèìè íîðìàìè êîí-

öåíòðàö³é. Ñïðîáè âèâ÷èòè òåõíîëîã³÷í³ ïðîöåñè ïðèáåðåæíèõ çàâîä³â

óòðóäíèëèñÿ íåáàæàííÿì ¿õ êåð³âíèöòâà ðîçêðèâàòè ñåêðåòè (êîì³ñ³ÿ

íàóêîâö³â çàçíà÷èëà, ùî íàéàãðåñèâí³øîþ áóëà ñàìå àäì³í³ñòðàö³ÿ çãà-

äàíîãî õ³ìçàâîäó).

Ó 1959 ð. çàâäÿêè òî÷íîìó àíàë³çó òêàíèí ðèá çàòîêè áóëî âèÿâëåíî

âåëèêå ïåðåâèùåííÿ äîçâîëåíèõ ìåæ âì³ñòó ðòóò³. Êîì³ñ³ÿ âïåðøå ÷³òêî

êîíñòàòóâàëà  âèííèé õ³ìçàâîä á³ëÿ Ì³íàìàòà. Êîìïàí³ÿ, ùîá çàïîá³-

ãòè çáèòêàì, çàõèùàëàñÿ, ÿê ìîãëà. Ï³äêóïèëà (öå áóëî äîâåäåíî çãîäîì)

îäíîãî ç íàéâ³äîì³øèõ õ³ì³ê³â êðà¿íè, ùî àâòîðèòåòíî ðîçêðèòèêóâàâ

ã³ïîòåçó ïðî øê³äëèâ³ñòü òàêèõ ìàëèõ êîíöåíòðàö³é ðòóò³.

Ëèøå ñïàëàõ ó 1965 ð. àíàëîã³÷íî¿ õâîðîáè á³ëÿ ì³ñòà Í³¿ãàòà, â³ääà-

ëåíîãî â³ä Ì³íàìàòà íà ñîòí³ ê³ëîìåòð³â (ç 30 õâîðèõ ïîìåðëî 5), çìóñèâ

óðÿä âèêîíàòè òå, äëÿ ÷îãî éîãî é îáðàëè. Õî÷à ùå áóëè ñïðîáè êåð³â-

íèê³â õ³ì³÷íî¿ ïðîìèñëîâîñò³ ïðèìóñèòè ì³í³ñòðà îõîðîíè çäîðîâÿ ïî-

âí³ñòþ ïðèïèíèòè ô³íàíñóâàííÿ ãðóïè íàóêîâö³â, ùî ðîçøèôðîâóâàëà

õâîðîáó Ì³íàìàòà, òà çàìîâ÷àòè ñïðàâó âæå íå âäàëîñÿ. Íà òîé ÷àñ

íàóêîâö³ ³íøèõ êðà¿í âæå äîïîìàãàëè ÿïîíñüêèì êîëåãàì, à ñâ³òîâà ïðå-

ñà ñòàëà íà çàõèñò ðèáàëîê. Íàñòóïíîãî ðîêó øâåäñüê³ ôàõ³âö³ âñòàíî-

âèëè âåñü ìåõàí³çì ïåðåòâîðåííÿ ìåòàë³÷íî¿ ðòóò³ â íàáàãàòî îòðóéí³ø³

ñïîëóêè. Âèííèìè áóëè äâà âèäè áàêòåð³é ç îñàä³â íà ì³ëèíàõ, ùî ÷åðåç

ëàíöþæîê ðåàêö³é ïåðåòâîðþâàëè ìåòàë â íàäòîêñè÷íó ñïîëóêó (ìåòèë-

ðòóòü), ùî ìàíäðóâàëà óçäîâæ òðîô³÷íîãî ëàíöþãà. Çà äâà-òðè éîãî

êðîêè êîíöåíòðàö³ÿ ìåòèë-ðòóò³ ï³äâèùóâàëàñÿ ó ñîòí³ òèñÿ÷ ðàç³â (!),

ïåðåòâîðþþ÷è ðèáó íà ñìåðòåëüíó îòðóòó. Âåëèêà ¿¿ ñò³éê³ñòü ïðîòè ðîç-

êëàäó ïîÿñíþâàëà íàêîïè÷åííÿ îòðóòè â çàòîö³ (àäæå ïî ñìåðò³ ðèáè

âîíà í³êóäè íå çíèêàëà, à çíîâó âêëþ÷àëàñÿ â öèêëè æèâèõ ³ñòîò).

Òàê áàãàòî ðîê³â ÷åñí³ â÷åí³ ïåðåáîðþâàëè òðóäíîù³ ó ïîøóêàõ ðîç-

ãàäêè õâîðîáè Ì³íàìàòà (âò³ì, ñóäîâèé ïðîöåñ ïðîòè îòðóþâà÷³â òðè-

âàâ óäâ³÷³ äîâøå). Öå áåçñóìí³âíå äîñÿãíåííÿ ñòàëî âàæëèâèì íå ëèøå

äëÿ ßïîí³¿, à é äëÿ åêîëîã³â (ïî÷àñòè é óðÿä³â) óñüîãî ñâ³òó.

Ðàäèìî ÷èòà÷àì òåæ ïîäóìàòè íàä óðîêîì Ì³íàìàòà, çîêðåìà, íàä

òàêèìè ôàêòàìè:

• îäíîãî ôàõ³âöÿ, íàâ³òü íàéâ³äîì³øîãî, ëåãêî ïåðåêóïèòè, ïåðåêî-

íàâøè, ùî òðåáà ðÿòóâàòè ³ çàõèùàòè éîãî õ³ì³þ (á³îëîã³þ, ô³çè-

êó ÷è ³íøó íàóêó) â³ä äèëåòàíò³â;

165

• á³îñôåðíå ï³äâèùåííÿ òîêñè÷íîñò³ ìîæå ñÿãàòè ñîòåíü òèñÿ÷ ÷è

ì³ëüéîí³â, òîìó íåïåðåâèùåííÿ ÃÄÊ çîâñ³ì íå ìîæíà ââàæàòè ãà-

ðàíò³ºþ áåçïå÷íîãî ³ñíóâàííÿ (îñòàííº ìîæëèâå ëèøå çà óìîâè çáå-

ðåæåííÿ ó äîâê³ëë³ ïðèðîäíèõ êîíöåíòðàö³é ïîòåíö³éíî îòðóéíèõ

ñïîëóê ÷è åëåìåíò³â).

6.4. Ïðîáëåìè àòìîñôåðè

6.4.1. ×îìó ñó÷àñíèé âàð³àíò àòìîñôåðè

Çåìë³ º ³äåàëüíèì?

Ïîñò³éí³ ñêëàäîâ³ àòìîñôåðè. ×îìó ñó÷àñíà àòìîñôåðà Çåìë³

îñîáëèâî ñïðèÿòëèâà äëÿ æèòòÿ? Íà öå çàïèòàííÿ ìîæíà â³äïîâ³ñòè

êîðîòêî: Âîíà ì³ñòèòü äîñèòü êèñíþ ³ íå ìàº îòðóéíèõ ãàç³â.

Òà ÿêùî ìè õî÷åìî çä³éñíèòè ñâîºð³äíó åêîëîã³÷íó åêñïåðòèçó ³

îö³íþâàííÿ ãàçîâî¿ îáîëîíêè Çåìë³, òî îáìåæèòèñÿ öèì òâåðäæåí-

íÿì àæ í³ÿê íå çìîæåìî.

Íà íàø ïîãëÿä, ïåðøîþ ç áàãàòüîõ âëàñòèâîñòåé àòìîñôåðè º ¿¿

îäíàêîâ³ñòü äëÿ âñ³º¿ ïîâåðõí³ Çåìë³. ßêùî çíåõòóâàòè äîì³øêà-

ìè ³ çàáðóäíåííÿìè, òî âñ³ çåìëÿíè äèõàþòü ïðàêòè÷íî îäíàêîâèì

ïîâ³òðÿì, êîëè ïåðåáóâàþòü íà îäí³é ³ ò³é ñàì³é âèñîò³ íàä ð³âíåì

ìîðÿ. Ìàíäð³âíèêè äàâí³õ ÷àñ³â íå ñóøèëè ñîá³ ãîëîâó ïåðåä ìàíä-

ð³âêîþ çàïèòàííÿì òèïó: À ÷èì ³ ÿê òàì ìè áóäåìî äèõàòè? Âîíè

íàìàãàëèñÿ ðîçâÿçàòè ³íø³ ïðîáëåì³, à ñàìå: ßêà òàì âîäà? Äå

çíàéòè ¿æó?

Öå âèäàºòüñÿ íàñò³ëüêè î÷åâèäíèì, ùî ñó÷àñí³ ìàíäð³âíèêè ïî

âåðòèêàë³ (àëüï³í³ñòè ³ òóðèñòè) ³íêîëè çàáóâàþòü ïðî òó âàæëèâó

îáñòàâèíó, ùî, ïëàíóþ÷è ñõîäæåííÿ, âàðòî äîáðå ïîäóìàòè íàä

òèì, ÷èì ìè áóäåìî äèõàòè? Òóò, çâ³ñíî, ìîæíà çàïåðå÷èòè, ùî

ö³ ëþäè ïðåêðàñíî çíàþòü, ÿêà âèñîòà áàæàíî¿ âåðøèíè. ßêùî öå

56 êì, òî îáõîäÿòüñÿ áåç êèñíåâèõ ìàñîê, àäæå íà ö³é âèñîò³ ëþäè

æèâóòü ïîñò³éíî â Ã³ìàëàÿõ ³ Òèáåò³. Ëèøå êîëè ïåðåäáà÷àºòüñÿ

ñõîäæåííÿ íà 78 êì, òî çàïàñàþòüñÿ êèñíåì. Òà íå ðàç òðàïëÿëîñÿ,

ùî çà öèìè ì³ðêóâàííÿìè çàáóâàëè ïðî çì³íè ïîãîäè, ïðî ìîæ-

ëèâ³ñòü òèì÷àñîâî¿ çì³íè òèñêó. Çíèæåííÿ òèñêó â öåíòð³ ïîòóæ-

íîãî öèêëîíó ôàêòè÷íî åêâ³âàëåíòíå ï³äí³ìàííþ ì³ñöåâîñò³ íà

á³ëüøó âèñîòó (³ íå íà ìåòðè  íà ñîòí³ ìåòð³â ³ á³ëüøå), à ï³ä-

âèùåííÿ éîãî äëÿ óìîâ àíòèöèêëîíó  îïóñêàííþ ì³ñöåâîñò³

166

áëèæ÷å äî ð³âíÿ ìîðÿ. Íà æàëü, íå ðàç ãèíóëè â³ä çàäóõè íà âèñîò³

67 êì ò³ àëüï³í³ñòè, íà íåùàñòÿ ÿêèõ ãëèáîêèé öèêëîí ï³äí³ìàâ

¿õ íà íåáåçïå÷íó âèñîòó.

Â³äîìî, ùî ïðàêòè÷íî âñÿ òåðèòîð³ÿ Óêðà¿íè ëåæèòü ó êîìôîðò-

í³é äëÿ äèõàííÿ çîí³ ìàëî¿ âèñîòè íàä ð³âíåì ìîðÿ. Ñòðèáêè òèñ-

êó ïîãîäíîãî õàðàêòåðó íå â³ä÷óâàº á³ëüøà ÷àñòèíà çäîðîâîãî

íàñåëåííÿ. Âîíè íå ñòàíîâëÿòü äëÿ íèõ æîäíî¿ íåáåçïåêè. À îò äëÿ

òèõ, õòî ëåäü äèõàº íàâ³òü ó ñïðèÿòëèâèõ ïîãîäíèõ óìîâàõ, çíè-

æåííÿ òèñêó ïîâ³òðÿ ó öèêëîííó íåãîäó ïîì³òíî óñêëàäíþº æèòòÿ ³

ïîã³ðøóº ñàìîïî÷óòòÿ.

Â³äíîñíà ñòàë³ñòü ñêëàäó àòìîñôåðè ñïîñòåð³ãàºòüñÿ â óñ³é ¿¿ íèæ-

í³é ÷àñòèí³ (äî âèñîò 9294 êì), äå ñèëà òÿæ³ííÿ ñêóï÷èëà ïåðåâàæíó

á³ëüø³ñòü ìîëåêóë ãàç³â. Çàñîáîì äëÿ âèð³âíþâàííÿ ñêëàäó ³ áåçïå-

ðåðâíîãî ïåðåì³øóâàííÿ º âñ³ âèäè â³òð³â ³ êîíâåêòèâíèé ðóõ âãî-

ðó ÷è âíèç ïðè ð³çíèö³ òåìïåðàòóð (³ òèñê³â) ïîâ³òðÿíèõ ìàñ ó ð³çíèõ

ì³ñöÿõ ïîâåðõí³ Çåìë³.

×àñòèíó ïîâ³òðÿ, ÿêà ïðèáëèçíî îäíàêîâà â óñ³õ êóòî÷êàõ Çåìë³ é

ìàëî çì³íþºòüñÿ çà äåíü, òèæäåíü ÷è íàâ³òü ð³ê, íàçâàëè ñòàëîþ ñêëà-

äîâîþ àòìîñôåðè.

Äî íå¿ âõîäÿòü äåñÿòü ãàç³â. Äîì³íóþòü äâà ç íèõ: àçîò N



78,084 % ³ êèñåíü Î

 20,946 %. ×àñòêà âñ³õ ³íøèõ óçÿòèõ ðàçîì

ãàç³â íå ñÿãàº é îäíîãî ïðîöåíòà ó ñóõîìó ïîâ³òð³. Ö³ ³íø³ â³ñ³ì ãàç³â

ïîñò³éíî¿ ñêëàäîâî¿ àòìîñôåðè çà êîíöåíòðàö³ºþ ðîçòàøîâóþòüñÿ ó

òàê³é ïîñë³äîâíîñò³:

3. Àðãîí (Ar)  0,934 % 7. Ìåòàí (ÑÍ

)  0,0002 %

4. Âóãëåêèñëèé ãàç

(ÑÎ

)  0,036 % 8. Êðèïòîí (Kr)  0,00014 %

5. Íåîí (Nå)  0,0018 % 9. Âîäåíü (Í )  0,00005 %

6. Ãåë³é (Íå)  0,000524 % 10. Êñåíîí (Õå)  0,000009 %

Íàãîëîñèìî, ùî òåðì³í ñòàëà ñêëàäîâà ñòîñóºòüñÿ îäíîð³äíîñò³

ñêëàäó ïîâ³òðÿ ó ìåæàõ íèæí³õ 94 êì àòìîñôåðè (çîíà ³íòåíñèâíîãî

êîíâåêòèâíîãî ïåðåì³øóâàííÿ), à íå éîãî íåçì³ííîñò³ âïðîäîâæ òðè-

âàëîãî ÷àñó.

Äóæå òî÷í³ âèì³ðè íà îêåàí³÷íèõ îñòðîâàõ ïîêàçóþòü, ùî âì³ñò

âóãëåêèñëîãî ãàçó íåâïèííî ï³äâèùóºòüñÿ, êîëèâàþ÷èñü óïðîäîâæ

ðîêó. Ùîâåñíè â³í òðîõè á³ëüøèé, àí³æ âîñåíè, êîëè ÷àñòèíó ÑÎ

ïîãëèíàþòü ï³ä ÷àñ ë³òíüî¿ âåãåòàö³¿ ðîñëèíè ñóõîäîëó Ï³âí³÷íî¿

ï³âêóë³ (ðèñ. 25). À îñü ïëàâíå ï³äâèùåííÿ ïîÿñíþþòü íàé÷àñò³øå

167

òèì, ùî ëþäñòâî âåñåëî ³ ðàä³ñíî ñïàëþº ïðàêòè÷íî âñå, ùî ìîæå ãî-

ð³òè, äîáóâàþ÷è òåïëîâó åíåðã³þ ³ âèä³ëÿþ÷è ó ïîâ³òðÿ ùîðîêó ìàé-

æå 10 àáî âæå é 20 ìëðä ò ÑÎ

ßêùî ïðèãàäàòè, ùî ñïàëþâàííÿ ñóïðîâîäæóºòüñÿ âèëó÷åííÿì ç

ïîâ³òðÿ êèñíþ é ïðèºäíàííÿì éîãî äî àòîì³â âóãëåöþ ÷è âîäíþ ç

ïàëèâà, òî ìîæóòü âèíèêíóòè ïîáîþâàííÿ òèïó: À ÷è âèñòà÷èòü íà

íàø â³ê êèñíþ?

Âèÿâëÿºòüñÿ, âîíè àáñîëþòíî áåçï³äñòàâí³, áî ê³ëüê³ñòü êèñíþ

íàäòî âåëèêà ïîð³âíÿíî ç ìàñîþ âóãëåöþ ó ïàëèâ³. Íàâ³òü ÿêùî îä-

íîìîìåíòíî ñïàëèòè âñå, ùî ì³ñòèòüñÿ ó â³äîìèõ ðîäîâèùàõ âóã³ë-

ëÿ, íàôòè ³ ãàçó, òî âì³ñò êèñíþ çíèçèòüñÿ ç 21 % äî ïðèáëèçíî 12 %,

à îñü ê³ëüê³ñòü âóãëåêèñëîãî ãàçó ó ïîâ³òð³ çá³ëüøèòüñÿ ó áàãàòî ðàç³â

³ íàñë³äêè öüîãî áóäóòü íàäòî â³ä÷óòí³.

Âèâ÷åííÿ âïëèâó âóãëåêèñëîãî ãàçó íà òåìïåðàòóðó ïðèçåìíîãî

øàðó ïîâ³òðÿ º îäíèì ç äîñÿãíåíü ñó÷àñíî¿ íàóêè. ßêùî ðàí³øå ïðî

íüîãî ò³ëüêè çäîãàäóâàëèñÿ, òî äîñë³äæåííÿ ïîâ³òðÿ ó çðàçêàõ ëüîäó

ç íèæí³õ øàð³â ëüîäîâèê³â Ãðåíëàíä³¿ òà Àíòàðêòèäè äàëè íåçàïå-

ðå÷í³ äîêàçè çâÿçêó ì³æ âì³ñòîì ÑÎ

³ òåìïåðàòóðîþ íà Çåìë³.

Âèÿâèëîñÿ, ùî ìàêñèìàëüí³ êîíöåíòðàö³¿ âóãëåêèñëîãî ãàçó ó ïåâ-

í³ ìîìåíòè âïðîäîâæ îñòàíí³õ 150 òèñ. ðîê³â ùîðàçó â³äïîâ³äàëè ïî-

òåïë³ííÿì. Çíèæåííÿ âì³ñòó ÑÎ

³ ñõîæîãî äî íüîãî çà âïëèâîì íà

Ðèñ. 25. Çì³íè âì³ñòó âóãëåêèñëîãî ãàçó â ïîâ³òð³

168

òåìïåðàòóðó ïîâ³òðÿ ìåòàíó ñóïðîâîäæóâàëîñÿ ðîçâèòêîì ëüîäî-

âèê³â (ëüîäîâèêîâ³ ïåð³îäè). Ïîãîäüòåñÿ, ùî öå ñåðéîçíèé çäîáóòîê

ñó÷àñíî¿ íàóêè. Ëèøàºòüñÿ ëèøå çà÷åêàòè, êîëè âîíà çìîæå âñòàíî-

âèòè, ùî ç öèõ äâîõ ÷èííèê³â º ïðè÷èíîþ, à ùî  íàñë³äêîì.

Ïîøóêè â³äïîâ³ä³ íà îñòàííº çàïèòàííÿ àêòóàëüí³ ùå é òîìó, ùî

îñòàíí³ì ÷àñîì ãîñïîäàðñüêà àêòèâí³ñòü ëþäñòâà òåæ ïîçíà÷àºòüñÿ

íà ñòàë³é ñêëàäîâ³é àòìîñôåðè, áî ³íòåíñèô³êàö³ÿ ð³ëüíèöòâà ³ òâà-

ðèííèöòâà çà 300 ðîê³â ïîäâî¿ëà ê³ëüê³ñòü ìåòàíó â àòìîñôåð³, à ñïà-

ëþâàííÿ îðãàí³÷íîãî ïàëèâà ùîíàéìåíøå íà ÷âåðòü çá³ëüøèëî êîí-

öåíòðàö³þ âóãëåêèñëîãî ãàçó â í³é. Ïðî ìîæëèâ³ íàñë³äêè öüîãî ÿâè-

ùà éòèìåòüñÿ â ï. 6.4.4.

Ñåðåä çãàäàíèõ ñòàëèõ ñêëàäîâèõ àòìîñôåðè íåìàº ÿâíî îòðóé-

íèõ. Ö³êàâî, ùî ³ñòîòí³ çì³íè êîíöåíòðàö³¿ êîæíîãî ç ãàç³â øê³äëèâ³

÷è íåáàæàí³, àäæå ïåðåâàæíà á³ëüø³ñòü ç íèõ íå ï³äòðèìóº äèõàííÿ.

Öå ñòîñóºòüñÿ íàâ³òü ïîòð³áíîãî íàì êèñíþ. Äîâåäåíî, ùî âíàñë³äîê

ï³äâèùåííÿ éîãî âì³ñòó ïîíàä ìåæó 27 % ñòàíå ïðàêòè÷íî íåìîæ-

ëèâèì ñàìîçãàñàííÿ ïîæåæ ó ë³ñàõ, ÿê³ ñïðè÷èíþþòüñÿ áëèñêàâêàìè

(äîù íå çìîæå çðîáèòè ëèñòÿ ÷è ã³ëêè äîñèòü ìîêðèìè). Ùå ã³ðøå,

ùî ïîñèëåííÿ îêèñëåííÿ ïðèçâåäå äî ðîç³ãð³âàííÿ ³ ñàìîçàéìàííÿ

êóï ëèñòÿ ÷è âóã³ëëÿ, åëåâàòîð³â ³ ñõîâèù çåðíà, òîðôîâèù òîùî.

Ñòàëà ñêëàäîâà ïîâ³òðÿ  åêîëîã³÷íî áåçïå÷íà íà âñ³é ïîâåðõí³ Çåìë³.

Çì³íí³ ñêëàäîâ³ àòìîñôåðè (äîì³øêè). Òàêîãî ïåðåêîíëèâîãî çà-

ñïîê³éëèâîãî òâåðäæåííÿ, íà æàëü, íå ìîæíà âèñëîâèòè ñòîñîâíî äî-

ì³øîê â àòìîñôåð³.

Ðîçãëÿíåìî ñïî÷àòêó ò³ çì³íí³ ñêëàäîâ³ àòìîñôåðè, ÿê³ ìàþòü ïðè-

ðîäíå ïîõîäæåííÿ. Ñåðåä íèõ ïåðåä âåäå âîäÿíà ïàðà, çì³íí³ñòü êîí-

öåíòðàö³¿ ÿêî¿ íàì ³ â³äîìà, ³ çâè÷íà.

Ìè ïî÷óâàºìîñÿ íå äóæå äîáðå, êîëè ïîâ³òðÿ íàäòî ñóõå. Ñèòóàö³ÿ

ïîã³ðøóºòüñÿ, êîëè âèñîêèé âì³ñò ïàðè ïîºäíóºòüñÿ ç ï³äâèùåííÿì

òåìïåðàòóðè. Ó öèõ óìîâàõ íàâ³òü ó çäîðîâî¿ ëþäèíè óòðóäíþºòüñÿ

òåïëîâà ðåãóëÿö³ÿ, âàæêî (³ íåáåçïå÷íî) âèêîíóâàòè ³íòåíñèâíó ô³çè÷-

íó ïðàöþ, äóæå ï³äâèùóºòüñÿ éìîâ³ðí³ñòü âèíèêíåííÿ òåïëîâîãî óäà-

ðó. Ñàìå òîìó âîëîã³ òðîï³êè ë³êàð³ ââàæàþòü ìàëîñïðèÿòëèâèìè äëÿ

ëþäèíè çîíàìè Çåìë³. Ðåêîðäíà êîíöåíòðàö³ÿ âîäÿíî¿ ïàðè ñÿãàº òàì

56 %, à ñåðåäíÿ áëèçüêà äî 34 %.

Âë³òêó íàä Óêðà¿íîþ ïîâ³òðÿ ì³ñòèòü íàéá³ëüøó ê³ëüê³ñòü âîäÿ-

íî¿ ïàðè. Âçèìêó ïîâ³òðÿ ñóõ³øå, áî âîíà êîíäåíñóºòüñÿ â ñí³ã òà ³í³é.

Íàéíèæ÷³ êîíöåíòðàö³¿ âîäÿíî¿ ïàðè  äî 0,00001 %  ñïîñòåð³ãà-

þòüñÿ íàä âêðèòîþ ëüîäîì Àíòàðêòèäîþ.

169

Çíà÷íî íèæ÷à êîíöåíòðàö³ÿ ³íøèõ äîì³øîê ó ïîâ³òð³. Íàïðèêëàä,

ñåðåäíÿ êîíöåíòðàö³ÿ îçîíó (Î

) çá³ãàºòüñÿ ç ðåêîðäíî ìàëîþ êîí-

öåíòðàö³ºþ ïàðè âîäè. Â³äîìî ê³ëüêà ïðèðîäíèõ äæåðåë óòâîðåííÿ

öüîãî àêòèâíîãî îêèñëþâà÷à ç õàðàêòåðíèì çàïàõîì. Ó ïðèçåìíèõ

øàðàõ àòìîñôåðè öå áëèñêàâêè é îêèñëåííÿ ñìîë õâîéíèõ äåðåâ, à

óòâîðåí³ íèìè êîíöåíòðàö³¿ îçîíó ïîçèòèâíî âïëèâàþòü íà íàøå ñà-

ìîïî÷óòòÿ.

Á³ëüø³ñòü îçîíó ïîñò³éíî ïåðåáóâàº â øàðàõ ñòðàòîñôåðè íà âè-

ñîòàõ 1570 êì (ìàêñèìóì  íà âèñîò³ 25 êì), óòâîðþþ÷è îçîíîñôå-

ðó  ïðîòèóëüòðàô³îëåòîâèé ùèò Çåìë³. Ïîãëèíàþ÷è á³îàêòèâíå

âèïðîì³íþâàííÿ Ñîíöÿ ï³ä ÷àñ ñâîãî óòâîðåííÿ é ðîçïàäó, îçîí íå

ïðîïóñêàº äî ïîâåðõí³ Çåìë³ áåçñóìí³âíî øê³äëèâó äëÿ á³îñôåðè ÷à-

ñòèíó ñîíÿ÷íî¿ åíåðã³¿.

Íà æàëü, àíòðîïîãåíí³ äîì³øêè â àòìîñôåð³ âæå ñòâîðèëè ðåàëü-

íó çàãðîçó âòðàòè òàêîãî íåîáõ³äíîãî äëÿ ñó÷àñíî¿ á³îñôåðè øàðó

îçîíó ó ñòðàòîñôåð³ òà çàì³íîþ éîãî âêðàé íåáåçïå÷íèì ïðèçåì-

íèì îçîíîì. Ïðî öå éòèìåòüñÿ òðîõè äàë³.

Ñåðåä çì³ííèõ ñêëàäîâèõ àòìîñôåðè º ê³ëüêà ñïîëóê àçîòó ç êèñ-

íåì (N

O, NO, NO

), ÿê³, ÿê ³ îçîí, òåæ óòâîðþþòüñÿ ï³ä ÷àñ ãðîç

åíåðã³ºþ áëèñêàâîê.

Äóæå ñêëàäí³ ñóì³ø³ ãàç³â âèõîäÿòü íàçîâí³ ç âóëêàí³â. Ó ïîðÿä-

êó çìåíøåííÿ êîíöåíòðàö³¿ öå Í

Î, ÑO

, ÑÎ, Í

, ÍCl, HF, SÎ

S, NH

, COS, CH

òà äåÿê³ ³íø³. ×àñòèíà ç íèõ áåðå àêòèâíó

ó÷àñòü ó ð³çíîìàí³òíèõ õ³ì³÷íèõ ðåàêö³ÿõ â àòìîñôåð³ òà íà ïî-

âåðõí³ ´ðóíòó.

Çàçíà÷åí³ ãàçè àáî ÿâíî îòðóéí³ (ÿê ÑÎ), àáî á³ëüø-ìåíø øê³äëèâ³

äëÿ ëþäèíè, òà ¿õíÿ ïðèðîäíà êîíöåíòðàö³ÿ íà âåëèêèõ â³äñòàíÿõ â³ä

âóëêàí³â äóæå ìàëà, âîíà ìåíøà ì³ëüéîííî¿ ÷àñòêè ïðîöåíòà ³ íå ñòà-

íîâèòü íåáåçïåêè äëÿ çäîðîâÿ ëþäèíè. Äîáðå â³äîìî, ùî îòðóéí³

âèêèäè ç âóëêàí³â íå ðàç âáèâàëè áàãàòî ëþäåé (³íêîëè  äåñÿòêè

òèñÿ÷!) â éîãî íàéáëèæ÷èõ îêîëèöÿõ. Òà, íà ùàñòÿ, ïåðåì³øóâàííÿ ïî-

â³òðÿ øâèäêî çìåíøóº êîíöåíòðàö³þ øê³äëèâèõ ãàç³â âóëêàí³â, òîìó

âîíè íå ñòàíîâëÿòü íåáåçïåêè äëÿ ñïðàâä³ âåëèêèõ òåðèòîð³é.

Ðàí³øå íåõòóâàëè âèä³ëåííÿì ãàç³â ç ã³ðñüêèõ ïîð³ä, çâåðòàþ÷è

âñþ óâàãó íà äîáðå ïîì³òí³ ñòîâïè äèìó ç âóëêàí³â. Ëèøå íå òàê äàâ-

íî âñòàíîâëåíî, ùî ñóìàðíèé ãàçîâèé ïîò³ê ó ãîðàõ (ãåéçåðè, äæåðå-

ëà ãàçîâàíèõ âîä òèïó íàðçàíó, ïðîñî÷óâàííÿ ç òð³ùèí òîùî) áëèçü-

êèé äî âóëêàí³÷íîãî. Íàâ³òü âèõîäè êîð³ííèõ ïîð³ä íà ð³âíèíàõ âè-

äèõàþòü ãàçè, õî÷ ³ ïîð³âíÿíî ìàëî (âîäåíü, ÑH

òà ³í.).

170

Ñåðåä öèõ ³íøèõ ðàäîí ñòàâ îáºêòîì ïîãëèáëåíîãî âèâ÷åííÿ.

Öåé âàæêèé ³íåðòíèé ãàç íàëåæèòü äî ïðèðîäíèõ ðàä³îíóêë³ä³â ç

α-àêòèâí³ñòþ. Òðèâàëå ïåðåáóâàííÿ ëþäèíè ó ãðàí³òíèõ ïå÷åðàõ,

øàõòàõ, íàï³âï³äâàëüíèõ ïðèì³ùåííÿõ, ÿê³ êîíòàêòóþòü ç ãðàí³òàìè,

ñóòòºâî ï³äâèùóþòü ðèçèê çàõâîð³òè íà ðàê ëåãåí³â. Íà â³äêðèòîìó

ïîâ³òð³ ³ â çâè÷àéíèõ áóäèíêàõ ðàäîí íå ñòàíîâèòü íåáåçïåêè, à éîãî

êîíòðîëüîâàíå âèêîðèñòàííÿ ó ñàíàòîð³ÿõ äàº çìîãó ë³êóâàòè äåÿê³

õâîðîáè.

Äî ïîð³âíÿíî íîâèõ îáºêò³â óâàãè â÷åíèõ íàëåæàòü äð³áí³ òâåðä³

÷è ð³äê³ àòìîñôåðí³ àåðîçîëüí³ ÷àñòèíêè, ñåðåäíÿ êîíöåíòðàö³ÿ ÿêèõ

áëèçüêà äî êîíöåíòðàö³¿ êñåíîíó, à ì³í³ìàëüíà  ïðèáëèçíî 100 ÷à-

ñòèíîê ó êóá³÷íîìó ñàíòèìåòð³ ÷èñòîãî ïîâ³òðÿ.

Íàéìåíø³ àåðîçîëüí³ ÷àñòèíêè ìàþòü 610 ìîëåêóë, íàé-

á³ëüø³ 10

. Òà é ò³ òàê³ ìàë³, ùî ïîâ³òðÿ äëÿ íèõ º äóæå ãóñòèì

ñåðåäîâèùåì (ÿê äëÿ íàñ ìåä). Âíàñë³äîê ïîäð³áíåííÿ ã³ðñüêèõ

ïîð³ä óòâîðþþòüñÿ ÷àñòèíêè ä³àìåòðîì íå ìåíøå 1 ìêì, à ùå

äð³áí³ø³  ò³ëüêè êîíäåíñàö³ºþ ç ãàç³â ïîâ³òðÿ ÷è âèïàðîâóâàí-

íÿì êðàïåëü âîäè (ïåðåâàæíî, ñîëîíî¿). Êîíòèíåíòàëüíèé àåðî-

çîëü ç ö³º¿ ïðè÷èíè çíà÷íî á³ëüøèé, í³æ îêåàí³÷íèé. Êîæåí ìîæå

ëåãêî íàçâàòè ê³ëüêà âåëèêèõ ³ ïîì³òíèõ ïðèðîäíèõ äæåðåë àåðî-

çîë³â: âóëêàíè âñ³õ òèï³â, ïèëîâ³ áóð³, äèì â³ä ÷èñëåííèõ ïîæåæ

òîùî.

Òà íàéïîòóæí³øèì äæåðåëîì íàéïîòð³áí³øîãî äëÿ óòâîðåííÿ äî-

ùîâèõ êðàïåëü àåðîçîëþ º ñîëîíà âîíà îêåàíó ³ ìîð³â, òî÷í³øå 

ï³íà íåçë³÷åííèõ õâèëü. Äîâåäåíî ïðÿìèìè âèì³ðàìè, ùî äâî-

ì³ë³ìåòðîâà áóëüáàøêà, ëîïàþ÷èñü, óòâîðþº ïîíàä 2000 ì³êðîêðà-

ïåëü, âèïàðîâóâàííÿ ÿêèõ äàº íàéêðàù³ ÿäðà êîíäåíñàö³¿ âîäÿíèõ

êðàïåëü ó âñ³õ äîùîâèõ õìàðàõ Çåìë³.

Áåç àåðîçîëþ äîù³ ÷è ³íø³ îïàäè ñòàíóòü íåìîæëèâèìè, à áóäîâà

àòìîñôåðè  íåñïðèÿòëèâîþ äëÿ æèòòÿ. Îäíå öå ðîáèòü ö³ ÷àñòèíêè

äóæå êîðèñíèìè äëÿ á³îñôåðè, ÿêà äîáðå ïðèñòîñóâàëàñÿ äî ¿õ ³ñíó-

âàííÿ. Ó íàø ÷àñ ìåäèêè ³íòåíñèâíî âèâ÷àþòü âïëèâ ïðèðîäíèõ òà

àíòðîïîãåííèõ àåðîçîë³â íà çäîðîâÿ, áî äåäàë³ çá³ëüøóºòüñÿ ê³ëü-

ê³ñòü îñ³á, ÿê³ õâîðîáëèâî ðåàãóþòü íà ïèëîê äåðåâ òà ³íø³ ì³êðî-

÷àñòèíêè.

Íàäçâè÷àéíà ð³çíîìàí³òí³ñòü ãîñïîäàðñüêî¿ àêòèâíîñò³ ëþäèíè

ñïðè÷èíèëà ïîÿâó ó ïîâ³òð³ íå ò³ëüêè ïèëó, à é âåëèêî¿ ê³ëüêîñò³

ãàç³â-çàáðóäíþâà÷³â. Äåòàëüí³øå ðîçãëÿíåìî ¿õ ï³çí³øå.