Корсак К.В., Плахотнік О.В. Основи сучасної екології

Подождите немного. Документ загружается.

131

Ñïðîáóéòå ñàìîñò³éíî ïðîàíàë³çóâàòè íàëåæí³ñòü ê³ëüêîõ â³äî-

ìèõ ³ âàæëèâèõ âèä³â ïðèðîäíèõ ðåñóðñ³â äî íàâåäåíèõ øåñòè ãðóï

(òåðèòîð³¿, âîäè, êóõîííî¿ ñîë³, â³òðó, äîùó òîùî). Ïåðåêîíàéòåñÿ,

ùî öå äîâîë³-òàêè ö³êàâå çàíÿòòÿ.

À ìè ïîâèíí³ ðóõàòèñÿ ó ñâî¿é ðîçïîâ³ä³ äàë³, çàóâàæóþ÷è òó ñóì-

íó îáñòàâèíó, ùî çà ³ñòîðè÷íî äóæå êîðîòêèé ÷àñ ïðèêðî ñêîðîòè-

ëàñÿ ê³ëüê³ñòü òèõ ðåñóðñ³â, ÿê³ ìàëè øàíñè ââàæàòèñÿ íàëåæíèìè äî

ãðóï 2, 3 ³ 5.

Ïðîàíàë³çóºìî ñèòóàö³þ ç åíåðãîðåñóðñàìè íà Çåìë³ òà â Óêðà¿í³.

5.6.3. Ãåíåçà âèêîðèñòàííÿ

åíåðãåòè÷íèõ ðåñóðñ³â

Â³äîìî, ùî íàéïîøèðåí³øèìè ³ íàéóëþáëåí³øèìè êàçêàìè äëÿ

ìàëèõ ³ äîðîñëèõ º ò³, äå çä³éñíþþòüñÿ îñíîâí³ áàæàííÿ, à óìîâè

æèòòÿ º ëåãêèìè ³ ïðèºìíèìè.

Íå äèâíî, ùî âñ³ â³äîì³ àâòîðàì ïîë³òè÷í³ â÷åííÿ ÷è ðåë³ã³¿ àíàëî-

ã³÷íîãî ñïðÿìóâàííÿ ñïîêóøàëè ñâî¿õ ïîòåíö³éíèõ àäåïò³â àáî áëèçü-

êèì ³ éìîâ³ðíèì çä³éñíåííÿì ðàþ íà âñ³é Çåìë³ ÷è â îêðåìî âçÿò³é

êðà¿í³ (êîìóí³çì, íàö³îíàë-ñîö³àë³çì òîùî), àáî ãàðàíòîâàíîþ ïåðå-

ïóñòêîþ íà äîâ³÷íå ïîñåëåííÿ ó ðàéñüêó çîíó íà òîìó ñâ³ò³ (õðèñòè-

ÿíñòâî, ìóñóëüìàíñòâî òà áåçë³÷ ³íøèõ âåëèêèõ ³ ìàëèõ ðåë³ã³é).

Ïðîòå ä³éñí³ñòü íà ïîâåðõí³ Çåìë³ ³ çàðàç äàëåêà â³ä ðàéñüêî¿, à

â ìèíóëîìó âîíà áóëà ùå ñóâîð³øîþ. Íå áóëî òîä³ í³ ïðîôåñ³éíèõ

õóäîæíèê³â, í³ ô³ëîñîô³â, í³ ïîï-ñï³âàê³â/ìóçèêàíò³â. Óñ³ì äîâîäèëî-

ñÿ ïðàöþâàòè ô³çè÷íî, ðóõàòèñÿ, âèêîíóâàòè âàæêó, à îòæå, âòîìëþ-

þ÷ó ³ íåïðèºìíó ðîáîòó. Äî òîãî æ òîä³ (óò³ì, ÿê çäåá³ëüøîãî é íèí³)

ëþäè é íå çäîãàäóâàëèñÿ, ùî â³ä÷óòòÿ ùàñòÿ íå çàëåæèòü â³ä

ê³ëüêîñò³ ¿æ³, îäÿãó, ðîçâàã, â³ä ïðèðîäíîãî îòî÷åííÿ òà ³í. ßê íåäàâ-

íî äîâåëè íàóêîâö³, â³äñîòîê ùàñëèâèõ ³ íåùàñíèõ º êîíñòàíòîþ, ÿêà

âèçíà÷àºòüñÿ ïñèõîô³çè÷íèìè îñîáëèâîñòÿìè ñàìî¿ ëþäèíè. Âîíà

îäíà é òà ñàìà ñåðåä á³äíèõ ³ áàãàòèõ, óâÿçíåíèõ ³ â³ëüíèõ, á³ëèõ ³

÷îðíèõ. Ñïîä³âàòèñÿ íà òå, ùî â ÿêèõîñü óìîâàõ óñ³ ñòàíóòü ùàñëè-

âèìè  áåçãëóçäî.

²íøà ñïðàâà  ñë³ä óíèêàòè ÷àñòèõ ³ ãëèáîêèõ ñóñï³ëüíèõ çì³í,

ï³ä ÷àñ ÿêèõ â³äñîòîê íåùàñíèõ òèì÷àñîâî ñòàº àíîìàëüíî âèñîêèì.

Â³ä ëþäåé çàëåæèòü ³íøå  ÿê³ñòü æèòòÿ, áåçïåêà æèòòºä³ÿëüíîñò³,

çíèæåííÿ ê³ëüêîñò³ íåâèë³êîâíèõ çàõâîðþâàíü òà ³í. Ñàìå öå é áóëî

ìåòîþ ëþäåé çàâæäè  â³ä äî³ñòîðè÷íèõ ÷àñ³â àæ äî ñüîãîäåííÿ.

132

ßê³ñòü æèòòÿ çàëåæèòü íàñàìïåðåä â³ä âèêîðèñòàííÿ ð³çíîìàí³ò-

íèõ çíàðÿäü ïðàö³ ³ ÿêíàéá³ëüøî¿ ê³ëüêîñò³ åíåðã³¿.

Ó ìåæàõ òåìè åíåðãåòè÷í³ ðåñóðñè äëÿ íàñ íàéñóòòºâ³øà òà îá-

ñòàâèíà, ùî homo sapiens äóæå äàâíî ñïðîì³ãñÿ ðîçäîáóòè ñîá³ òà-

êîãî åíåðãåòè÷íîãî ðàáà, ÿê âîãíèùå. Çíà÷íî ï³çí³øå äî íüîãî äî-

äàëèñÿ ñâ³éñüê³ òâàðèíè, âîäÿí³ ìëèíè ³ â³òðÿêè, âðåøò³  òåïëîâ³

ìàøèíè.

Íåìàº í³÷îãî äèâíîãî â òîìó, ùî ïðîãðåñ öèâ³ë³çàö³¿ (ê³ëüê³ñòü

ëþäåé ³ ÿê³ñòü ¿õ æèòòÿ)  öå ïðîãðåñ ó âèíàéäåíí³ äîñòóïó é îñ-

âîºíí³ ëþäèíîþ ùîðàç íîâèõ äæåðåë åíåðã³¿. ², ùî ö³êàâî, íå áóëî,

íà íàø ïîãëÿä, í³ ñåðéîçíîãî âèïåðåäæåííÿ åíåðãåòèêîþ ïîòðåá ñóñ-

ï³ëüñòâà, í³ ñåðéîçíîãî â³äñòàâàííÿ, ÿêå î÷åâèäíî (³ íàäîâãî) çàãàëü-

ìóâàëî á ðîçâèòîê.

Éäåòüñÿ ïðî òå, ùî áàãàòî ðàç³â ó ïðåñ³ çâó÷àëè ïåðåäáà÷åííÿ ïðî

íàñòàííÿ íàôòîâî¿ êðèçè â ... ðîö³, ãàçîâî¿ êðèçè  â ... ðîö³, áî âñ³

çàïàñè áóäóòü âè÷åðïàí³ çà ... ³ ... ðîê³â. ßêáè çä³éñíèëîñÿ áîäàé

10 % öèõ ïðîãíîç³â, òî äàâíî íå ñòàëî á ë³òàê³â, à íà äîðîãàõ äîì³íó-

âàëè á ê³íí³ êàðåòè ³, çâè÷àéíî, âåëîñèïåäè.

Ïîçèòèâíèé á³ê öèõ ïðîãíîç³â ïîëÿãàº, ìàáóòü, ëèøå â òîìó, ùî

âîíè ïîëåãøóþòü óñâ³äîìëåííÿ íåîáõ³äíîñò³ âñ³ëÿêî¿ åêîíîì³¿

åíåðã³¿, âèíàéäåííÿ ³ çàïðîâàäæåííÿ ìåòîä³â ¿¿ ÿêíàéäîö³ëüí³øîãî

âèêîðèñòàííÿ. À ùî öå ñóïåðàêòóàëüíî íàñàìïåðåä äëÿ óìîâ Óêðà¿-

íè  ãîä³ é ãîâîðèòè.

Öå òàê âàæëèâî, ùî, ðèçèêóþ÷è ïîâòîðèòèñÿ, òðîõè ïîì³ðêóéìî.

Ñåðåäíÿ ïîòóæí³ñòü â³ñëþêà ïðèáëèçíî 100150 Âò, êîíÿ (äëÿ

òðèâàëî¿ ðîáîòè)  500 Âò. ßêùî ëþäèíà âèêîíóâàòèìå ðîáîòó âèê-

ëþ÷íî íîãàìè ³ âïðîäîâæ íå á³ëüøå 8 ãîä, òî ¿¿ ñåðåäíÿ ïîòóæí³ñòü

äîñÿãíå 80 Âò. Ï³äêëþ÷åííÿ ðóê çíèæóº åôåêòèâí³ñòü âèêîðèñòàííÿ

åíåðã³¿ ¿æ³ ó ê³ëüêà ðàç³â. Öå îçíà÷àº, ùî ðóêàìè ïðîòÿãîì

8 ãîä ìè çìîæåìî ðîçâèâàòè ïîòóæí³ñòü 1020 Âò. Ö³ äàí³ äîïîìî-

æóòü ÷èòà÷àì ïðèêèíóòè, ñê³ëüêè ðó÷íèõ ðàá³â ï³òí³þòü íàäàðåì-

íå, ÿêùî ó ê³ìíàòàõ áåç ëþäåé ñâ³òÿòü äâ³ ëàìïî÷êè ïî 100 Âò ³ ëþñò-

ðà 500 Âò, íà êóõí³ ãîðèòü äàðåìíî ãàç, íàãð³âàþ÷è ñâî¿ìè 1500 Âò ³

áåç òîãî ñïåêîòíå ïîâ³òðÿ ³ âèä³ëÿþ÷è ó ïðèì³ùåííÿ îòðóéíèé ãàç

ÑÎ, à ó âàíí³ ç ä³ðÿâîãî êðàíèêà òå÷å ñòðóìî÷êîì ãàðÿ÷à âîäà, äëÿ

ï³ä³ãð³âàííÿ ÿêî¿ òåæ íåîáõ³äí³ 5001000 Âò.

Ïîøêîäóéòå ðàá³â ³ â³ñëþ÷ê³â, âèìêí³òü íåïîòð³áíå.

Åêîíîìòå åíåðã³þ é òîä³, êîëè ðîçáàãàò³ºòå ³ âèäàòêè íà ãàç, ãàðÿ-

÷ó âîäó ³ åëåêòðîåíåðã³þ íå îáòÿæóâàòèìóòü âàñ!

133

À ùå êðàùå  ïîºäíàòè óíèêíåííÿ áåçãëóçäîãî âèòðà÷àííÿ åíåð-

ã³¿ ç ìîäèô³êàö³ºþ âèðîáíèöòâà ç ìåòîþ ¿¿ ðàö³îíàëüí³øîãî âèêî-

ðèñòàííÿ äëÿ çàäîâîëåííÿ íàøèõ ïîòðåá. Ïîì³ðêóéòå òðîõè íàä íå-

âåëèêîþ òàáë. 9, ñêëàäåíîþ ôàõ³âöÿìè Ì³æíàðîäíîãî åíåðãåòè÷íî-

ãî àãåíòñòâà ó 1988 ð.

Ïîãîäüòåñÿ, ùî âîíà äóæå ïðîìîâèñòà. Äî íå¿ óâ³éøëè ëèøå ò³

ñîö³àë³ñòè÷í³ êðà¿íè, ÿê³ íå çàñåêðå÷óâàëè îñíîâíèõ ñòàòèñòè÷íèõ

äàíèõ ïðî ñâîþ ïðîìèñëîâ³ñòü ³ ð³âåíü æèòòÿ íàñåëåííÿ. Îñê³ëüêè

ñòðóêòóðà óêðà¿íñüêî¿ ïðîìèñëîâîñò³ äóæå áëèçüêà äî ïîëüñüêî¿,

ìàéæå îäíàêîâå ñòàíîâèùå ç åíåðãîíîñ³ÿìè, òî òîä³ ìè òåæ âèòðà÷à-

ëè íà ñòâîðåííÿ îäèíèö³ äîáðîáóòó âäåñÿòåðî á³ëüøå åíåðã³¿, àí³æ

ôðàíöóçè ÷è ÿïîíö³.

Òàáëèöÿ 9

Â³äíîñí³ âèòðàòè åíåðã³¿

äëÿ îòðèìàííÿ îäèíèö³ âàëîâîãî íàö³îíàëüíîãî ïðîäóêòó

Ìè ãëèáîêî ïåðåêîíàí³, ùî êîëè íåãàéíî ³ áåççàñòåðåæíî íå â³ä-

ìîâèìîñÿ â³ä åíåðãîðîçòðèíüêóþ÷èõ òåõíîëîã³é ³ âèðîáíèöòâ, òî

í³êîëè íå íàáëèçèìîñÿ äî ñåðåäíüî¿ çàõ³äíîºâðîïåéñüêî¿ çàðïëàòè.

Êîíêóðåíòîñïðîìîæí³ñòü íàøî¿ ïðîäóêö³¿ äîâåäåòüñÿ çàáåçïå÷óâàòè

ÿê ì³çåðíîþ ñåðåäíüîì³ñÿ÷íîþ ïëàòîþ ðîá³òíèêàì (³ ùå ìåíøîþ 

â÷èòåëÿì, ïåíñ³îíåðàì, íàóêîâöÿì), òàê ³ äàëüøèì ðóéíóâàííÿì ³

çàáðóäíåííÿì äîâê³ëëÿ.

Íåäîâ³ðëèâ³ ìîæóòü çàïåðå÷èòè, ùî îñòàíí³ ðÿäêè òàáë. 9 âèäà-

þòüñÿ ¿ì íàäòî ìàëîéìîâ³ðíèìè. Çâåðí³ìîñÿ äëÿ àðá³òðàæó äî

ðèñ. 22.

Òóò çîáðàæåíî ðîçïîä³ë ê³ëüêîõ ðîçâèíåíèõ êðà¿í çà åíåðãåòè÷-

íèìè âèòðàòàìè (âîíè â³äêëàäàþòüñÿ íà âåðòèêàëüí³é îñ³) ³ âàëîâèì

íàö³îíàëüíèì ïðîäóêòîì, ùî ïðèïàäàº íà îäíîãî æèòåëÿ. Öåé ðîç-

ïîä³ë (ç íåâåëèêèìè âàð³àö³ÿìè) îñü óæå ïîíàä äåñÿòü ðîê³â âõîäèòü

â óñ³ ì³æíàðîäí³ åêîíîì³÷í³ äîâ³äíèêè, íå âèêëèêàþ÷è ñóòòºâî¿ êðè-

òèêè ÷è çàïåðå÷åíü åêñïåðò³â é åêîíîì³ñò³â. Â³í ïðèäàòíèé ³ íèí³ (ç

êîðåêö³ºþ íà òó îáñòàâèíó, ùî óäâ³÷³ ïîäåøåâøàâ äîëàð ÑØÀ).

Êðà¿íà

Â³äíîñí³ âèòðàòè

åíåðã³¿

Êðà¿íà

Â³äíîñí³ âèòðàòè

åíåðã³¿

Ôðàíö³ÿ 1,0000 ²íä³ÿ 3,3658

ßïîí³ÿ 1,1235 Áðàçèë³ÿ 4,9768

²òàë³ÿ 1,2965 Óãîðùèíà 5,6972

ÔÐÍ 1,2967 Ïîëüùà 10,1217

ÑØÀ 2,3699

134

Öåé ðîçïîä³ë åêñïåðòè é åêîíîì³ñòè âèêîðèñòîâóþòü äëÿ ï³äòâåð-

äæåííÿ âæå âèñëîâëåíîãî òâåðäæåííÿ ïðî ïðèáëèçíó ïðîïîðö³éí³ñòü

ì³æ âàëîâèì íàö³îíàëüíèì ïðîäóêòîì ó ðîçðàõóíêó íà îäíîãî æè-

òåëÿ ³ ð³âíåì çàãàëüíîãî åíåðãîñïîæèâàííÿ. Ñàìå ïðèáëèçíó, áî

ô³çèêî-ãåîãðàô³÷í³ óìîâè, ñòðóêòóðà ïðîìèñëîâîñò³ ³ çâè÷êè íàñå-

ëåííÿ ðîáëÿòü åêîíîì³êó Øâåéöàð³¿, ßïîí³¿, Ôðàíö³¿ äåùî (â 1,5

2 ðàçè) åêîíîì³÷í³øîþ â³ä êàíàäñüêî¿ ÷è àìåðèêàíñüêî¿.

Äëÿ íàñ ñóòòºâà òà îáñòàâèíà, ùî, ìÿêî êàæó÷è, íå äóæå ðîçâè-

íåí³ êðà¿íè ïðåäñòàâëåí³ òî÷êàìè á³ëÿ ïî÷àòêó êîîðäèíàò. ² ìè, íà

æàëü, ïîêè ùî ïåðåáóâàºìî ó ìàëîïðèºìí³é çîí³, ÿêà ïîçíà÷åíà çà-

ïèòàëüíèìè çíàêàìè: ðîçòðèíüêóºìî åíåðã³þ íà ð³âí³ âèòðàò í³ìö³â,

à æèâåìî ìàéæå ÿê åô³îïè.

Äëÿ âèïðàâëåííÿ ñèòóàö³¿ é ïåðåì³ùåííÿ Óêðà¿íè íà ïðîòèëåæ-

íèé á³ê â³ä ñåðåäíüî¿ ë³í³¿ ìàëî ïðîãîëîñèòè (íàâ³òü çä³éñíèòè)

ïðèíöèïè ðèíêîâî¿ ñàìîðåãóëüîâàíî¿ åêîíîì³êè. Äëÿ öüîãî íåîáõ³-

äí³ ïîâíà ñòðóêòóðíà ïåðåáóäîâà é îíîâëåííÿ âñ³º¿ íàøî¿ ïðîìèñ-

ëîâîñò³. À öå ³ âàæêî, ³ äóæå äîâãî. Ìè ïîâèíí³ óñâ³äîìèòè, ùî íà

öå ìîæå ï³òè âñå íàøå ïðîäóêòèâíå æèòòÿ.

Ðèñ. 22. Çâÿçîê âèòðàò åíåðã³¿ òà âàëîâîãî íàö³îíàëüíîãî

ïðîäóêòó äëÿ ð³çíèõ êðà¿í (äàí³ Ñâ³òîâîãî áàíêó)

135

5.6.4. Åíåðãåòè÷í³ ðåñóðñè Çåìë³ òà Óêðà¿íè

Çâåðí³ìîñÿ òåïåð äî åíåðãåòè÷íèõ ðåñóðñ³â Çåìë³ òà Óêðà¿íè, äî

àíàë³çó éìîâ³ðíîñò³ åíåðãåòè÷íèõ êàòàêë³çì³â.

Íà íàøó äóìêó, äëÿ ëþäñòâà çàãàëîì íåìàº áåçïîñåðåäíüî¿ ³ áëèçü-

êî¿ íåáåçïåêè åíåðãåòè÷íî¿ êðèçè. Çâè÷àéíî, íå âèêëþ÷åí³ ïåâí³ çáó-

ðåííÿ òèïó òèì÷àñîâîãî ñïåêóëÿòèâíîãî ï³äâèùåííÿ ö³í íà òîé ÷è

³íøèé åíåðãîíîñ³é, ïåâí³ óòðóäíåííÿ ó ò³º¿ ÷è ³íøî¿ êðà¿íè. Àëå çà-

ãàëîì ïîêè ùî (³ â íàéáëèæ÷îìó ìàéáóòíüîìó) ëþäè çíàõîäÿòü òå,

÷îãî äóæå ïðàãíóòü.

Çà îñòàíí³ 200 ðîê³â â³äáóëèñÿ çàêîíîì³ðí³ çì³íè ó ñèñòåì³ äæå-

ðåë åíåðã³¿ ó ÑØÀ òà ³íøèõ ðîçâèíåíèõ êðà¿íàõ. Äîêè îäí³ ñïàëþ-

âàëè ë³ñè, äðóã³ íàâ÷èëèñÿ âèäîáóâàòè ³ âèêîðèñòîâóâàòè âèêîïíå

âóã³ëëÿ. Òðåò³ ó áîðîòüá³ çà ðèíîê åíåðãîïîñëóã îñâî¿ëè íàôòó, ÷åò-

âåðò³  ñïîðóäèëè ã³äðîåëåêòðîñòàíö³¿. Ç ñåðåäèíè ÕÕ ñò. ðîçïî÷à-

ëîñÿ âèêîðèñòàííÿ ÿäåðíî¿ åíåðã³¿. Íà æàëü, ó ÑØÀ (à ùå á³ëüøå â

Ðàäÿíñüêîìó Ñîþç³) âîíî áóëî ñïîòâîðåíå íàìàãàííÿì ïîºäíàòè âè-

ðîáíèöòâî åëåêòðîåíåðã³¿ ç ïðîäóêóâàííÿì ÿäåðíî¿ âèáóõ³âêè (ïëó-

òîí³þ).

ßêèì áóäå íàñòóïíèé êðîê ó ÑØÀ? Áåçñóìí³âíî, öå çàñòîñóâàííÿ

òåðìîÿäåðíîãî ñèíòåçó. Îñü ò³ëüêè ïî÷àòîê íîâî¿ åðè ó äæåðåëàõ

åíåðãîïîñòà÷àííÿ íàñòàíå íå ðàí³øå, í³æ àìåðèêàíñüêå ñóñï³ëüñòâî

â³ä÷óº íàãàëüíó ïîòðåáó ó ñèíòåç³. Êîëè ðèíîê åíåðã³¿ âèÿâèòü, ùî

ê³ëîâàò-ãîäèíà ç íàôòè ç Âåíåñóåëè äîðîæ÷à â³ä ê³ëîâàò-ãîäèíè ç òåð-

ìîÿäåðíèõ åëåêòðîñòàíö³é, òî ö³ äæåðåëà çÿâëÿþòüñÿ äîñèòü øâèäêî.

Îñòàíí³ìè äåñÿòèð³÷÷ÿìè âèêîðèñòàííÿ åíåðãîíîñ³¿â ó ñâ³ò³ íå-

âïèííî ï³äâèùóâàëîñÿ. Ó 1994 ð. çàãàëüíå åíåðãîñïîæèâàííÿ çåìëÿí

ïðàêòè÷íî äîñÿãëî ïîçíà÷êè 10 ìëðä ò ó íàôòîâîìó åêâ³âàëåíò³. Öÿ

ñóìà óòâîðèëàñÿ òàê: 3,2 ìëðä ò íàôòè + 1,9 ìëðä ò ãàçó + 2,4 ìëðä ò

âóã³ëëÿ + 2 ìëðä ò ç â³äíîâëþâàíèõ äæåðåë + 0,5 ìëðä ò ç ÿäåðíèõ

åëåêòðîñòàíö³é = 10 ìëðä ò íàôòîâîãî åêâ³âàëåíòà.

Íà ÿêèé æå ÷àñ âèñòà÷èòü íàÿâíèõ çàïàñ³â çà òàêèõ ìàñøòàá³â

ñïîæèâàííÿ? ßêùî óçàãàëüíèòè òðîõè ñóïåðå÷ëèâ³ äàí³ ç áàãàòüîõ

äæåðåë (ïåðåâàæíî çàêîðäîííèõ), òî ìîæíà ñêëàñòè òàáë. 10.

Òàáëèöÿ 10

×àñ âè÷åðïàííÿ ðîçâ³äàíèõ çàïàñ³â âèêîïíîãî ïàëèâà

çà çáåðåæåííÿ ð³âíÿ ñïîæèâàííÿ 1994 ð.

Âèêîïíå ïàëèâî

Âóã³ëëÿ Íàôòà Ãàç

×àñ âè÷åðïàííÿ

440 ðîê³â 30 ðîê³â 50 ðîê³â

136

Ñèòóàö³ÿ ó ñâ³ò³ ç íàôòîþ ìîæå âèäàòèñÿ çàãðîçëèâîþ, àëå öå áóäå

ïîìèëêîâå âðàæåííÿ. Áî âèäîáóâà÷³ ïðàöþþòü óäàðíî, òà é ãåî-

ëîãè íå ìàðíóþòü ÷àñó. Òîìó îñü óæå ðîê³â ç äâàäöÿòü ãåîëîãè ïå-

ðåìàãàþòü ³ çàãàëüíà ê³ëüê³ñòü äîâåäåíèõ çàïàñ³â íå çìåíøóºòüñÿ, à

ïîâ³ëüíî çá³ëüøóºòüñÿ. Ëèøàºòüñÿ ùå ÷èìàëî íåäîñòàòíüî äîñë³ä-

æåíèõ çîí ó ãëèáèíàõ Çåìë³, òîìó öåé ïðîöåñ ìîæå òðèâàòè ùå 10

20 ðîê³â (àáî é á³ëüøå, ÿêùî âóëêàíè é ñïðàâä³ ôîðìóþòü ðîäîâèùà

íàôòè).

ßêùî âðàõóâàòè çàñåêðå÷óâàííÿ äàíèõ á³ëüø³ñòþ êðà¿í, òî íå

áóäå ïîìèëêîþ ñòâåðäæóâàòè, ùî íàôòè ³ ãàçó âèñòà÷èòü (âðàõîâó-

þ÷è çá³ëüøåííÿ âèäîáóòêó âíàñë³äîê çðîñòàííÿ íàñåëåííÿ Çåìë³) äî

ñåðåäèíè ÕÕ² ñòîë³òòÿ.

Ùî ñòîñóºòüñÿ âóã³ëëÿ íèæ÷î¿ ÿêîñò³ ³ ñëàíö³â ç á³òóìîì (íå çãà-

äàíèõ ó òàáë. 10), òî ¿õí³ ïðîãíîçí³ çàïàñè ó 34 ðàçè á³ëüø³, àí³æ âó-

ã³ëëÿ, ùî ââ³éøëî ó òàáëèöþ. Ïðîáëåìîþ º ëèøå âèñîêà âàðò³ñòü ¿õ

âèäîáóòêó ³ âåëèêå çàáðóäíåííÿ äîâê³ëëÿ âíàñë³äîê ñïàëþâàííÿ.

Ùå ïðèáëèçí³ø³ äàí³ ïðî íàéñòðàòåã³÷í³ø³ åíåðãîíîñ³¿, ÿêèìè

º óðàí ³ òîð³é. Åêñïåðòè çàçíà÷àþòü, ç ïåâíèìè ïåðåñòîðîãàìè, ùî

çà ñó÷àñíèõ ö³í íà åëåêòðîåíåðã³þ åêîíîì³÷íî âèã³äíî âèêîðèñòîâó-

âàòè ëèøå ÷àñòèíó ðîäîâèù ç âèñîêèì âì³ñòîì öèõ åëåìåíò³â. Òå, ùî

âèçíàëè îêðåì³ êðà¿íè (Àâñòðàë³ÿ, Êàíàäà, Íàì³á³ÿ, Ï³âäåííî-Àôðè-

êàíñüêà Ðåñïóáë³êà, ÑØÀ òà ³í.), äàº ï³äñòàâè ñòâåðäæóâàòè, ùî íà

îñíîâ³ ñó÷àñíèõ òèï³â ðåàêòîð³â (âîíè âèêîðèñòîâóþòü åíåðã³þ ëèøå

óðàíó-235, ÿêîãî ìåíø ÿê 0,7 % â³ä óñ³º¿ ê³ëüêîñò³ öüîãî åëåìåíòà) ç

óðàíó ìîæíà îòðèìàòè ïðèáëèçíî ñò³ëüêè æ åíåðã³¿, ÿê ç íàôòè ³ ãàçó

ðàçîì.

ßêùî âæå îð³ºíòóâàòèñÿ íà ÿäåðíó åíåðãåòèêó, òî íàñàìïåðåä â³ä-

ðàçó ïîòð³áíî çàñòîñîâóâàòè ðåàêòîðè-ðîçìíîæóâà÷³, ÿê³ äàþòü çìî-

ãó ïåðåòâîðèòè íà ÿäåðíå ïàëèâî âåñü óðàí ³ âåñü òîð³é.

Ó ê³ëüêîõ êðà¿íàõ òðèâàëèé ÷àñ ïðàöþþòü åêñïåðèìåíòàëüí³ óñ-

òàíîâêè öüîãî òèïó, òîìó öåé øëÿõ ö³ëêîì ðåàëüíèé. Ó öüîìó ðàç³

çàïàñè åíåðã³¿ ó ìîæëèâèõ äëÿ ðîçðîáêè ðîäîâèùàõ öèõ åëåìåíò³â

âèÿâëÿòüñÿ á³ëüøèìè â³ä óñ³º¿ åíåðã³¿, íàãðîìàäæåíî¿ çà ì³ëüÿðäè

ðîê³â ó âóã³ëë³, ñëàíöÿõ, íàôò³ é ãàç³.

Ö³êàâà îáñòàâèíà: Ï³âí³÷íà ï³âêóëÿ çíà÷íî áàãàòøà íà âèêîïíå

ïàëèâî, í³æ Ï³âäåííà (òàì ³ äîñ³ íå çíàéäåíî æîäíîãî âåëèêîãî íàô-

òîâîãî ðîäîâèùà). Ïðè÷èíîþ º òå, ùî â ìîìåíò íàêîïè÷åííÿ îð-

ãàí³êè ó ïðàäàâí³õ áîëîòàõ òðîï³êè ðîçòàøîâóâàëèñÿ â ªâðîï³, Ñèá³-

ðó, ÑØÀ ³ Êàíàä³. ¯ì ³ íàëåæèòü ëåâîâà ÷àñòêà âóã³ëëÿ, íàôòè ³ ãàçó.

137

Óêðà¿í³ ïîùàñòèëî ç âóã³ëëÿì, íàáàãàòî ìåíøå  ç íàôòîþ ³ ãà-

çîì. Ïåâíå óÿâëåííÿ ïðî çàïàñè ³ âèäîáóòîê îñíîâíèõ âèä³â âèêîï-

íîãî ïàëèâà äàº òàáë. 11.

Òàáëèöÿ 11

Áàëàíñîâ³ çàïàñè ³ âèäîáóòîê âèêîïíîãî ïàëèâà â Óêðà¿í³ â 1992

ð.

Çàïàñè óðàíó é òîð³þ ñóâîðî çàñåêðå÷åí³. Âò³ì, ó ïðåñ³ äåäàë³ ÷àñ-

ò³øå çÿâëÿþòüñÿ ïîâ³äîìëåííÿ ïðî òå, ùî â öåíòð³ Óêðà¿íè ðîçòàøî-

âàíà íàéá³ëüøà ó ªâðîï³ êîïàëüíÿ äëÿ âèäîáóòêó óðàíó, à çàãàëüí³

ðåñóðñè éîãî ö³ëêîì äîñòàòí³ äëÿ ñàìîñò³éíîãî âèðîáíèöòâà ïàëèâ-

íèõ åëåìåíò³â (ñòåðæí³â) äëÿ óêðà¿íñüêèõ ÿäåðíèõ åëåêòðîñòàíö³é.

Ìîæëèâîñò³ æ íåãàéíîãî çá³ëüøåííÿ âèäîáóòêó íàôòè ³ ãàçó óò-

ðóäíþþòüñÿ äëÿ íàñ òèì, ùî âîíè ðîçîñåðåäæåí³ íà ìàéæå 400 äð³á-

íèõ ðîäîâèùàõ.

Íàéâàæëèâ³øèé åíåðãîíîñ³é  âóã³ëëÿ. Òà òóò, ÿê çàçíà÷àëîñÿ, º

÷èìàëî íåáåçïåê, ÿêèõ ìîæóòü çàçíàòè øàõòàð³ ï³ä çåìëåþ. Íåäîãëÿä

÷è çàñòàð³ëå îáëàäíàííÿ âåäóòü äî íåùàñòü. Äëÿ ¿õ â³äâåðíåííÿ íå-

îáõ³-äí³ ÷èìàë³ êîøòè íà îíîâëåííÿ øàõò.

Äåøåâî¿ åíåðã³¿ íà íàø³é òåðèòîð³¿ íåìàº. Íå äàäóòü íàì ¿¿ áåç-

êîøòîâíî í³ áëèæ÷³, í³ â³ääàëåí³ø³ ñóñ³äè.

Ïîðà åêîíîìèòè.

5.6.5. Çåìåëüí³ òà âîäí³ ðåñóðñè Çåìë³

Ìè íå ðîçãëÿäàòèìåìî, ÿê á³ëüø³ñòü àâòîð³â, öèõ äâîõ âèä³â ðå-

ñóðñ³â îêðåìî. ² ïðè÷èíîþ º íå ò³ëüêè òà îáñòàâèíà, ùî çåìëÿ áåç

âîäè òàê ñàìî ìàëîêîðèñíà, ÿê ³ âîäà áåç çåìë³. ²ñòîòí³øîþ º ¿õ íå-

ðîçðèâíà ºäí³ñòü (íà çðîøåííÿ éäå 70 % âñ³º¿ âèêîðèñòîâóâàíî¿ ëþä-

ñòâîì ïð³ñíî¿ âîäè), íàëåæí³ñòü äî âè÷åðïíèõ, íåçàì³ííèõ ³ ìàéæå

íåâ³äíîâíèõ ðåñóðñ³â.

Ñèòóàö³ÿ ç íèìè âæå äàâíî êðèòè÷íà ó áàãàòüîõ çîíàõ Çåìë³, ùî

ïðèâàáèëè ëþäåé íàäçâè÷àéíî ñïðèÿòëèâèìè óìîâàìè äëÿ âåäåííÿ

Âèêîïíå ïàëèâî

Ïîêàçíèê

Âóã³ëëÿ,

ìëí ò

Áóðå âóã³ëëÿ,

ìëí ò

Íàôòà

³ êîíäåíñàò, ìëí ò

Ãàç,

ìëðä ì

Çàïàñè 44043 2680 235 1135

Âèäîáóòîê 100 6,5 4,3 19

Çà íàñòóïí³ 10 ðîê³â âèäîáóòîê âóã³ëëÿ çìåíøèâñÿ ìàéæå óäâ³÷³, ïî÷èíàþ÷è ç

2000 ð. ïîì³òíî çá³ëüøóºòüñÿ âèäîáóòîê íàôòè é ãàçó.

138

ñ³ëüñüêîãî ãîñïîäàðñòâà. ¯õ íå ìîæíà íå ïîì³òèòè, ÿêùî áîäàé ïî-

á³æíî îãëÿíóòè êàðòó ç ïîçíà÷åííÿì ãóñòîòè ëþäíîñò³. 4510 ³ íà-

â³òü 20 îñ³á ïðèïàäàº íà îäèí ãåêòàð (öå êâàäðàòíà ä³ëÿíêà ç³ ñòîðî-

íîþ 100 ì) ó ì³ñöÿõ çãóùåíü ñåëÿí ó êðà¿íàõ òðåòüîãî ñâ³òó. ßêùî

ïîäóìêè ðîçòàøóâàòè 1020 îñ³á íà ö³é ïëîù³, òî ëåãêî óÿâèòè, ùî

âîíè áåç òðóäíîù³â ïåðåìîâëÿòèìóòüñÿ îäèí ç îäíèì, áî â³äñòàíü

ì³æ íèìè ñòàíîâèòèìå âñüîãî 2535 ìåòð³â.

² â öèõ óìîâàõ íàñò³éëèâ³ ëþäè ïðèìóäðÿþòüñÿ âèðîñòèòè äîñèòü

ðîñëèí ³ òâàðèí äëÿ æèòòÿ, çâåñòè ÿêóñü õàëóïó, îäðóæèòèñÿ ³ íàðî-

äèòè ä³òåé, çíàéòè ì³ñöå íà öþ õàëóïó, íà ñòåæêè é äîðîãè, íà øêî-

ëè é ë³êàðí³ òà ³í.

Òàê æèâå ñüîãîäí³ ïðèáëèçíî ïîëîâèíà ëþäíîñò³! ², ïîãîäüòåñÿ,

ìîæíà ò³ëüêè ïîäèâóâàòèñÿ ñò³éêîñò³ é ïðàöüîâèòîñò³ homo agricolus,

áî æèòòÿ ó ïîä³áíèõ óìîâàõ ç ïîêîë³ííÿ ó ïîêîë³ííÿ âèäàºòüñÿ ìàé-

æå äèâîì. Òèì, õòî õî÷å îçíàéîìèòèñÿ ç ðåêîðäàìè âèòðèâàëîñò³

ëþäèíè òà ¿¿ çàâçÿòîñò³, ðàäèìî â³äâ³äàòè Áàíãëàäåø (ó ìèíóëîìó 

Ñõ³äíà Áåíãàë³ÿ), äå âæå äàâíî íà îäíîãî ìåøêàíöÿ ïðèïàäàº ìåíøå

1000 ì

ïðèäàòíî¿ äëÿ ñ³ëüñüêîãîñïîäàðñüêîãî âèêîðèñòàííÿ çåìë³.

Êàðòà ãóñòîòè ðîçñåëåííÿ òàêîæ ïåðåêîíóº íàñ, ùî íà á³ëüøîñò³

ñóõîäîëó àáî íåìàº, àáî äóæå ìàëî ëþäåé. Íà âåëè÷åçíèõ ïðîñòîðàõ

(íàâ³òü ìàòåðèêó!) íåìàº ³ íå ïåðåäáà÷àºòüñÿ ó íàéáëèæ÷îìó ìàéáóò-

íüîìó ïîñò³éíîãî íàñåëåííÿ.

Ìîæå âèäàòèñÿ äèâíèì, ÷îìó öå ëþäè òàê³ êîìïàí³éñüê³, ùî

äåñÿòêàìè ñêóï÷óþòüñÿ íà îäíîìó ãåêòàð³?

Ïðè÷èíà, çâ³ñíî, íå â îñîáëèâîñòÿõ ïîâåä³íêè. Âîíà íå â òîìó, ùî

õë³áîðîá íå õî÷å çá³ëüøèòè ñâî¿ ïîëÿ, à â òîìó, ùî çðîáèòè öüîãî

ïðàêòè÷íî íåìîæëèâî.

Çåìåëüí³ ðåñóðñè Çåìë³ âè÷åðïàí³ äî êðàþ.

Õî÷à ôîðìàëüíî íà êîæíîãî çåìëÿíèíà (ìàéæå 6 ìëðä îñ³á) ïðè-

ïàäàº 2,5 ãà (ïëîùà ñóõîäîëó 15 ìëðä ãà), íàñïðàâä³ æ (â³äí³ì³òü ëüî-

äîâèêè, ãîðè, ïóñòåë³, áîëîòà, ñîëîí÷àêè, ì³ñòà, àåðîäðîìè, øîñå, ñòà-

ä³îíè, áàñåéíè, òóàëåòè... ³ áàãàòî ÷îãî ùå) äëÿ âèðîáíèöòâà ¿æ³ ó

1990 ð. çîñòàëîñÿ ëèøå 0,28ãà, à â 2005 ð. áóäå ìåíøå 0,2 ãà.

Íåâæå ç ðåøòè 2,3 ãà íåìàº ìîæëèâîñò³ õî÷ ÷àñòèíó ïåðåòâîðèòè

íà ãîðîäè, ïîëÿ ³ ëóêè?

Òåîðåòè÷íî òàêà ìîæëèâ³ñòü ëèøàºòüñÿ. Îäíàê äëÿ ¿¿ çä³éñíåííÿ

íåîáõ³äíî äëÿ çðó÷íèõ, ïðèäàòíèõ, àëå çîâñ³ì ñóõèõ çåìåëü çíàéòè

ïîñò³éíå äæåðåëî ïð³ñíî¿ âîäè â óìîâàõ, êîëè äî íàéáëèæ÷î¿ ð³êè ñîò-

í³ àáî é òèñÿ÷³ ê³ëîìåòð³â (Ñàõàðà, á³ëüøà ÷àñòèíà Àâñòðàë³¿, Àðàâ³ÿ

139

òîùî). Äî òîãî æ òðåáà ñòâîðèòè â³äâåäåííÿ âèêîðèñòàíî¿ âîäè, æèò-

ëî ³ áåçë³÷ ðå÷åé, ÿê³ ïîòð³áí³ ëþäÿì. Öå, çâè÷àéíî, ëåãøå, àí³æ çàñå-

ëèòè Ìàðñ ÷è Ì³ñÿöü, àëå íå íàáàãàòî.

À âè õî÷åòå îñâîþâàòè ïëàòî Òàññ³ë³ ç ì³ëüéîíàìè ìàëþíê³â äî-

³ñòîðè÷íèõ ëþäåé ó öåíòð³ Ñàõàðè?

Ñïðàâà íàâ³òü íå â òîìó, ùî ëþäè çãîäí³ ïåðåñåëÿòèñÿ ëèøå íà

êðàùå ì³ñöå (³, áàæàíî, íåäàëåêî â³ä òàòà é ìàìè), à â òîìó, ùî ëþä-

ñòâî íå ìàº â³ëüíèõ åíåðãåòè÷íèõ ðåñóðñ³â äëÿ ñåðéîçíîãî îñâîºííÿ

ïóñòåëü, òóíäðè ÷è ñõèë³â ã³ð. Ç³ ñêàçàíîãî çðîçóì³ëî, ùî ëþäí³ñòü

Çåìë³ ç âåëèêèì íàïðóæåííÿì, âäàþ÷èñü äî âèìóøåíîãî ìàñîâîãî

âèêîðèñòàííÿ äóæå çðó÷íèõ (õî÷ ³ âè÷åðïíèõ) íîñ³¿â åíåðã³¿, ëåäü óò-

ðèìóºòüñÿ â³ä íåáåçïåêè âèíèêíåííÿ ìàñîâîãî ãîëîäó, ï³äòðèìóþ÷è

õèòêó ð³âíîâàãó ì³æ çá³ëüøåííÿì âðîæà¿â ³ çðîñòàííÿì ñâîº¿ ÷èñåëü-

íîñò³.

Íà ðèñ. 23 ïîêàçàíî åòàïè çá³ëüøåííÿ ñåðåäí³õ âðîæà¿â çåðíîâèõ

ó ñó÷àñíèõ ðîçâèíåíèõ êðà¿íàõ ªâðîïè. Çâåðí³ìî óâàãó íà òå, ùî ç

ïåâíîãî ìîìåíòó öå ö³ëêîâèòî ïîâÿçàíî ç äîäàòêîâèìè âèòðàòàìè

åíåðã³¿ (íà îáðîá³òîê çåìë³, ì³íäîáðèâà, õ³ì³÷íèé ÷è á³îëîã³÷íèé çà-

õèñò âðîæàþ òîùî).

Ñïðàâä³, òóò ïðèãàäóºòüñÿ âèñë³â ïðî òå, ùî çà âñå òðåáà ïëàòè-

òè. ² ÿêùî º ÷èì, òî é ïóñòåëÿ ïîñòóïîâî ïåðåòâîðþºòüñÿ íà êâ³òó-

÷èé ñàä.

Ðèñ. 23. Äèíàì³êà çì³í ñåðåäíüîãî âðîæàþ çåðíîâèõ ó Çàõ³äí³é ªâðîï³

140

Òèïîâèì ïðèêëàäîì ñêàçàíîãî º íåâåëèê³ àðàáñüê³ êðà¿íè íà áå-

ðåãàõ ³ îñòð³âöÿõ ï³âäåííî¿ ÷àñòèíè Ïåðñüêî¿ çàòîêè. Â³äêðèòòÿ é îñ-

âîºííÿ îñòàíí³ìè ðîêàìè äóæå áàãàòèõ ³ çðó÷íèõ äëÿ âèäîáóâàííÿ

ðîäîâèù íàôòè äàëî á³äíèì êî÷³âíèêàì ³ ðèáàëêàì òàêå äæåðåëî

åíåðã³¿, ùî óìîæëèâèëî çà äâàäöÿòü ðîê³â ïåðåòâîðèòè çãðîìàäæåí-

íÿ ãëèíÿíèõ õàëàáóä íà óëüòðàñó÷àñí³ çðó÷í³ ì³ñòà, à ïóñòåëþ  íà

ïîëÿ ³ ãîðîäè, ïðîäóêö³ÿ ÿêèõ âæå çíàõîäèòü ðèíîê çáóòó â ªâðîï³.

Íàâåäåìî îô³ö³éí³ äàí³ çì³íè ïëîù³ îáðîáëþâàíî¿ çåìë³, ùî ïðè-

ïàäàº íà îäíîãî æèòåëÿ ó äâîõ îñíîâíèõ ãðóïàõ êðà¿í ñâ³òó (íàãàäàº-

ìî, ùî â êðà¿íàõ, ÿê³ ðîçâèâàþòüñÿ, ïðîæèâàº çíà÷íî á³ëüøå ïîëî-

âèíè çåìëÿí) (òàáë. 12).

Òàáëèöÿ 12

Òåíäåíö³¿ çì³íè ïëîù³ îáðîáëþâàíî¿ çåìë³,

ùî ïðèïàäàº íà îäíîãî æèòåëÿ

Õî÷ ³ â ðîçâèíåíèõ êðà¿íàõ íå âñ³ õàð÷óþòüñÿ îäíàêîâî, òà íåë³-íèâà

³ çäîðîâà îñîáà ìàº ìîæëèâ³ñòü çàáåçïå÷èòè ñîá³ ñâî¿ 3000 ê³ëî-êà-

ëîð³é ç â³äïîâ³äíîþ ê³ëüê³ñòþ (äèâ. ïîïåðåäí³é ðîçä³ë) â³òàì³í³â, á³ëê³â,

æèð³â ³ âóãëåâîä³â. Ó á³ëüøîñò³ öèõ êðà¿í, äå íåìàº ïåðåáóäîâ, ðåâî-

ëþö³é ÷è ³íøèõ êàòàêë³çì³â, ô³ç³îëîã³÷íèé ì³í³ìóì ñóñï³ëüñòâî çàáåçïå-

÷óº ³ äëÿ ³íâàë³ä³â, õâîðèõ, óñ³õ, õòî íå ìîæå (õî÷ ³ õî÷å) ïðàöþâàòè.

Íà æàëü, çîâñ³ì ³íøà ñèòóàö³ÿ ñêëàëàñÿ (³ íàéáëèæ÷èì ÷àñîì íà-

âðÿä ÷è ïîë³ïøèòüñÿ) ó íàéçàñåëåí³øèõ ³ íàéá³äí³øèõ êðà¿íàõ ñâ³òó.

Íàéàâòîðèòåòí³ø³ âñåñâ³òí³ îðãàí³çàö³¿ ç ñóìîì êîíñòàòóþòü, ùî

ïîâ³ëüíî, àëå íåâáëàãàííî çá³ëüøóºòüñÿ ê³ëüê³ñòü ïîñò³éíî ãîëîäíèõ

ëþäåé:

460 000 000 ó 1970 ð.;

550 000 000 ó 1990 ð.;

650 000 000 ó 2000 ð.

Çàíàäòî ïîõìóðèé ïðîãíîç íà ìàéáóòíº. À âñå òîìó, ùî ôàõ³âö³

êðàùå, àí³æ ïîë³òèêè, ùî ìàþòü çâè÷êó ïåðåä ÷åðãîâèìè âèáîðàìè

ðîçäàâàòè îá³öÿíêè (íàâ³òü ãàðàíò³¿) âèð³øèòè îñíîâí³ ïðîáëåìè

íàñåëåííÿ, çíàþòü ðåàëüí³ ìîæëèâîñò³ çä³éñíåííÿ áîäàé íåâåëèêîãî

ïðîãðåñó. Âîíè âæå äàâíî âðàõóâàëè êîæíèé ãåêòàð íåçàñ³ÿíî¿ òåðè-

Ãðóïà êðà¿í

Ïëîùà îáðîáëþâàíî¿ çåìë³ (íà 1 ÷îë.), ãà

1970 ð. 1975 ð. 1980 ð. 1985 ð. 1990 ð.

Ðîçâèíåí³ 0,64 0,61 0,57 0,58 0,56

Ùî ðîçâèâàþòüñÿ 0,28 0,26 0,24 0,22 0,20