ìຠñâî¿ êîðåí³ â ïîøèðåíí³ ïîçèòèâ³çìó ³ àòå¿çìó. Âè-
ðàçîì ïàä³ííÿ ðåë³ã³éíîñò³ º ì³ùàíñüêèé äóõ, ÿêèé
ñòâîðþº àòìîñôåðó áàéäóæîñò³ äî âñüîãî, ùî íàì íå äà-
íî áåçïîñåðåäíüî. Çâåðòàþ÷èñü äî ³íòåë³ãåíö³¿, Ìåðåæ-
êîâñüêèé ç ïðèñóòí³ì éîìó ïàôîñîì çàêëèêຠâñ³ìà
ñèëàìè áîðîòèñÿ ç ðàáñòâîì, ÿêèì ïðîíèçàíå âñå ºñòâî
ì³ùàíèíà. ̳ùàíñòâî, ââàæàâ Ìåðåæêîâñüêèé, º âèðà-
çîì ðàáñòâà; ðàá º, ÿê ïðàâèëî, õàìîì; ïàíóþ÷èé, êåðóþ-
÷èé õàì º äèÿâîëîì. Äåðæàâíà áþðîêðàò³ÿ, ïàðàë³çîâàíà
öåðêâà, ïîçèòèâ³ñòñüê³ ³ àòå¿ñòè÷í³ íàñòðî¿ ³íòåë³ãåíö³¿,
ðîçáåùåíèé ðåâîëþö³ºþ íàòîâï, — âñå öå, íàãîëîøóâàâ
Ìåðåæêîâñüêèé, º ñêëàäíèêàìè ³ äæåðåëàìè äóõîâíîãî
ì³ùàíñòâà, äóõîâíîãî ðàáñòâà, ïðè÷èíîþ êðèç ³ çàíåïàäó
ñâ³òó. ßêèé æå âèõ³ä ç óñ³õ íåãàðàçä³â ñó÷àñíîñò³? ªäèíèì
âèõîäîì ç êðèçîâèõ ÿâèù, ââàæຠÌåðåæêîâñüêèé, º
â³äðîäæåííÿ ðåë³ã³éíîñò³. Áîã ïîìåð ó ëþäñòâ³, àëå íå â
ëþäèí³; â ñóñï³ëüñòâ³, àëå íå â îñîá³. Ìîæå ñêëàñòèñÿ
âðàæåííÿ, ïèøå Ìåðåæêîâñüêèé, ùî ìè â³äðèâàºìî
ëþäñòâî â³ä ëþäèíè, ñóñï³ëüñòâî â³ä îñîáè. Öå çîâñ³ì íå
òàê. Íàãîëîøóþ÷è íà àíòðîïîöåíòðèçì³, çàçíà÷ຠâ³í,
ìè õî÷åìî òèì ñàìèì àêòèâ³çóâàòè ä³ÿëüí³ñòü îêðåìèõ
ëþäåé. óïåðòðîôîâàíå ðîçóì³ííÿ êîëåêòèâ³çìó, ñï³ëü-
íîòè äî äåÿêî¿ ì³ðè ñòâîðþº â³ä÷óòòÿ îñîáèñòî¿ áåçïåêè
ëþäèíè, àëå ðàçîì ç òèì çìåíøóºòüñÿ ¿¿ â³äïîâ³äàëüí³ñòü,
ïî÷óòòÿ îáîâ’ÿçêó ïåðåä ïðèðîäîþ, ñóñï³ëüñòâîì. Ùàñòÿ,
ðàä³ñòü, óñï³õè ÷àñòêîâî â³äîêðåìëþþòüñÿ â³ä ìîãî «ß» ³
ïåðåíîñÿòüñÿ íà ãðóïó, ñóñï³ëüñòâî, àëå òàêèì æå ñïî-
ñîáîì çí³ìàºòüñÿ ç «ß» ³ â³äïîâ³äàëüí³ñòü çà ñêîºí³ ïîãàí³
â÷èíêè.  êîëåêòèâ³ñòñüêîìó ìèñëåíí³ Áîã «ðîçëèâàºòü-
ñÿ» ì³æ îêðåìèìè ëþäüìè, à «ñåðöå» ëþäñòâà ³ ñóñï³ëüñò-
âà — ïîíÿòòÿ á³ëüø àáñòðàêòí³ ³ íåâèðàçí³, í³æ «ñåðöå»
îêðåìî âçÿòî¿ ëþäèíè, îñîáè.
 îñíîâ³ ðîçâèòêó ñâ³òó, ââàæàâ Ìåðåæêîâñüêèé, º áî-
ðîòüáà ì³æ Õðèñòîì ³ Àíòèõðèñòîì, äóøåþ ³ ò³ëîì, âè-
ñîêèì ³ í³ê÷åìíèì. Ðîçâèòîê ëþäñòâà â³äïîâ³äຠòð³àä³:
òåçà — àíòèòåçà — ñèíòåç. Ó Ñòàðîìó Çàâ³ò³ îðãàí³÷íî
âïëåòåíèé çì³ñò õðèñòèÿíñòâà, à â õðèñòèÿíñòâ³ — ðåë³ã³ÿ
Ñâÿòîãî Äóõà. ² òàê ñàìî, ÿê õðèñòèÿíñòâî â³äêðèëî Ñèíà
Áîæîãî, òàê ³ â³äêðèòòÿ Äóõà Ñâÿòîãî ï³äíåñå ùå íà îäèí
139
íåçðîçóì³ëå äëÿ ìóäðåö³â». (Mere¿ kowski D. Jezus objaw-
iony.— Warszawa, 1937.— S. 14.)
Ñâÿò³ñòü Äîáðî¿ Íîâèíè (ªâàíãåë³ÿ) íå ñòàëà âíóò-
ð³øí³ì ñâ³òîì ëþäèíè, à ëèøå ìåõàí³÷íèì âèêîíàííÿì
ðåë³ã³éíèõ ïðèïèñ³â.
Ä.Ìåðåæêîâñüêèé êðèòèêóº öåðêâó çà òå, ùî çàâäÿêè
¿¿ ïàñèâíîñò³ ²ñóñ íå äëÿ êîæíîãî ñòàâ æèâîþ îñîáîþ, à
ªâàíãå볺 äëÿ ëþäèíè º ÷èìîñü çîâí³øí³ì. Éîãî öè-
òóþòü, éîãî ïîëîæåííÿìè àðãóìåíòóþòü, àëå äóõ ªâàí-
ãåë³ÿ íå ñòàâ âíóòð³øí³ì ñâ³òîì äëÿ êîæíîãî.
³í ð³øó÷å êðèòèêóº ïðàâîñëàâíå ÷åðíåöòâî, ÿêå ³í-
òåðïðåòóº õðèñòèÿíñòâî ÿê âòå÷ó â³ä ñâ³òó, çàÿâëÿþ÷è, ùî
÷èì äàë³ ìè â³ä ñâ³òó, òèì áëèæ÷å äî Áîãà. Òàêà ³íòåð-
ïðåòàö³ÿ, íàãîëîøóº Ìåðåæêîâñüêèé, º àáñóðäíîþ, òîìó
ùî âåäå äî ïðîòèñòàâëåííÿ Áîãà ³ ñâ³òó. Îêð³ì öüîãî,
òàêà ³íòåðïðåòàö³ÿ ðîçøèðþº ïð³ðâó ì³æ äóøåþ ³ ò³ëîì.
Ïðàâîñëàâíà öåðêâà â³ä³ðâàëàñü ÿê â³ä ïðîñòîãî íàðîäó,
òàê ³ â³ä ³íòåë³ãåíö³¿. Íàâ³òü õðèñòèÿíñüê³ ñâÿò³ ðîçóì³ëè
ñâÿò³ñòü âèêëþ÷íî ÿê àñêåòèçì. Íàáëèæåííÿ äî Áîãà
âîíè ïðàãíóòü äîñÿãòè øëÿõîì óìåðòâë³ííÿ ò³ëà ëþäèíè,
çíåâàæàííÿì ¿¿ ïîòðåá. Ïðîòå, íà â³äì³íó â³ä ³íøèõ ðî-
ñ³éñüêèõ ìèñëèòåë³â, ÿê³ ðîçãëÿäàëè ò³ëî ÿê ñóòî ïðèðîä-
íå, ó Ä.Ìåðåæêîâñüêîãî — öå îñåðåääÿ, ñèìâîë íå ò³ëüêè
á³îëîã³÷íèõ ïîòðåá ëþäèíè; ó íüîãî çíàéøëè â³äáèòîê ³
ñóñï³ëüí³ ÿâèùà — ìèñòåöòâî, òåõí³÷í³ äîñÿãíåííÿ ³ ò.ä.,
ÿêèì õðèñòèÿíñòâî íå íàäàâàëî íà-ëåæíî¿ óâàãè. Õðèñ-
òèÿíñòâî, ïèñàâ â³í, — öå ìèë³ñòü äî âñ³º¿ ëþäèíè —
äóø³ ³ ò³ëà, à íå ò³ëüêè äóø³.
Õðèñòèÿíñòâî íå áóëî ìåòîþ, ëèøå äîðîãîþ äî ìåòè,
äî âäîñêîíàëåííÿ ëþäñòâà íà øëÿõó äî äîáðà, âçàºìíî¿
ïîøàíè. ³ä Áîãîëþäèíè äî Áîãîëþäñòâà — öå òà ìåòà,
ÿêó âèçíà÷èâ Õðèñòîñ. Îô³ö³éíå õðèñòèÿíñòâî æ ï³øëî
ïîìèëêîâîþ äîðîãîþ — çàêëèêàëî éòè äî Áîãà, ³ãíîðó-
þ÷è ñâ³ò. Ïîâíà ³çîëÿö³ÿ, õîä³ííÿ â ïóñòåëþ, ìàéæå
ïîâíà â³äìîâà â³ä ëþäñüêèõ ïîòðåá â ¿æ³, ðîçâàãàõ ³ ò. ä.
ïðèâåëè äî ðîç’ºäíàííÿ ëþäåé. Íå ìîæíà, ùîá âñ³ ïå-
ðåéøëè â ïå÷åðè, çàäîâîëüíÿþ÷èñü êóñíåì õë³áà ³ âîäîþ.
Êðèòèêóþ÷è ñó÷àñíå éîìó õðèñòèÿíñòâî, Ä.Ìåðåæ-
êîâñüêèé ïðèõîäèòü äî âèñíîâêó, ùî êðèçà ö³ííîñòåé
138