Гайченко В.А, Коваль Г.М. Основи безпеки життєдіяльності людини

Подождите немного. Документ загружается.

211

²íøèì ìåòîäîì º îð³ºíòóâàííÿ çà äîïîìîãîþ ãîäèííèêà. ßêùî

ïîêëàñòè ãîäèííèêà ãîðèçîíòàëüíî ³ ïîâåðòàòè äîòè, ïîêè ãîäèííà

ñòð³ëêà íå áóäå ñïðÿìîâàíà â á³ê ñîíöÿ, à ïîò³ì ïîäóìêè ïðîâåñòè

ë³í³þ ÷åðåç öåíòð ãîäèííèêà ³ öèôðó 1 (13 ãîäèí), òî, ðîçä³ëèâøè êóò

ì³æ ãîäèííîþ ñòð³ëêîþ ³ ö³ºþ ë³í³ºþ íàâï³ë, îòðèìàºìî íàïðÿì òî÷-

íî íà ï³âäåíü. Ñë³ä ïàìÿòàòè, ùî äî ïîëóäíÿ ï³âäåíü áóäå ñïðàâà â³ä

ñîíöÿ, à ï³ñëÿ ïîëóäíÿ  çë³âà (ó Ï³âí³÷í³é ï³âêóë³).

Â ÿñíó çîðÿíó í³÷ ìîæíà, õî÷à á ïðèáëèçíî, çîð³ºíòóâàòèñÿ çà Ïî-

ëÿðíîþ çîðåþ, ÿêà ðîçì³ùóºòüñÿ íà ê³íö³ ðóê³âÿ Ìàëîãî êîâøà (Ìà-

ëî¿ Âåäìåäèö³). Íàéïðîñò³øå âíî÷³ çíàéòè Âåëèêèé ê³âø (Âåëèêó Âåä-

ìåäèöþ). Ïðîâ³âøè óÿâíó ë³í³þ âçäîâæ äâîõ êðàéí³õ ç³ðîê éîãî êîâ-

øà íà â³äñòàíü, ùî ïðèáëèçíî äîð³âíþº ïÿòè â³äñòàíÿì ì³æ öèìè

ç³ðêàìè, ìîæíà ïîáà÷èòè Ïîëÿðíó çîðþ. Çà äîïîìîãîþ öèõ íàéïðî-

ñò³øèõ ñïîñîá³â ìîæíà áîäàé ïðèáëèçíî âèçíà÷èòè íàïðÿì ðóõó.

Àâàð³éíèé çàïàñ

Ó áóäü-ÿê³é åêñïåäèö³¿, ïîäîðîæ³, íàâ³òü ïðîñòî ó ä³ëîâ³é ïî¿çäö³

ìîæå âèíèêíóòè àâàð³éíà ñèòóàö³ÿ. Äîáðå, ÿêùî öÿ ñèòóàö³ÿ ñòàëàñü

ó ãóñòîíàñåëåí³é ì³ñöåâîñò³. À ÿêùî ùîñü òðàïèòüñÿ ï³ä ÷àñ êðó¿çó

àáî ïîäîðîæ³ ë³òàêîì? Ñàìå íà òàêèé âèïàäîê óñ³ çàñîáè ñïîëó÷åí-

íÿ, à òàêîæ âñ³ åêñïåäèö³¿, ùî ñïðÿìîâóþòüñÿ â áåçëþäíó ì³ñöåâ³ñòü,

ñïîðÿäæàþòüñÿ àâàð³éíèì çàïàñîì, àáî òàê çâàíèì íîñèìèì àâàð³é-

íèì çàïàñîì (ÍÀÇ).

Ö³ àâàð³éí³ çàïàñè ð³çíîìàí³òí³ çà ñêëàäîì, àëå âñ³ âîíè â³äïîâ³-

äàþòü ïåâíèì âèìîãàì ³ ïîâèíí³ ì³ñòèòè:

 çàñîáè çâÿçêó (ðàä³îñòàíö³¿, ðàä³îìàÿêè);

 çàñîáè â³çóàëüíî¿ ñèãíàë³çàö³¿ (äåíí³ òà í³÷í³ ï³ðîïàòðîíè, ñèã-

íàëüí³ äçåðêàëà, ôàðáóþ÷èé ïîðîøîê);

 àâàð³éíèé çàïàñ ¿æ³ (êîíñåðâîâàí³ àáî âèñóøåí³ ïðîäóêòè);

 àâàð³éíèé çàïàñ âîäè, à òàêîæ çàñîáè ¿¿ äîáóâàííÿ  ñîíÿ÷í³ êîí-

äåíñàòîðè ³ äèñòèëÿòîðè, çàñîáè çíåçàðàæåííÿ âîäè;

 ñïåö³àëüíå ñïîðÿäæåííÿ  í³æ-ìà÷åòå, ìèñëèâñüêèé í³æ, çàñîáè

äîáóâàííÿ âîãíþ, çîêðåìà â³òðî- òà âîëîãîñò³éê³ ñ³ðíèêè, ñóõå ïà-

ëèâî, äðîòÿíà ïèëêà, êîìïëåêò ðèáàëüñüêîãî çíàðÿääÿ, ôîëüãà

òîùî;

 ìåäè÷íà àïòå÷êà, ÿêà ïîâèííà ì³ñòèòè êð³ì çàñîá³â ïåðøî¿ äîïî-

ìîãè ïðîòèøîêîâ³ ïðåïàðàòè, ðåïåëåíòè.

Òàêèé àâàð³éíèé çàïàñ êîìïëåêòóºòüñÿ öåíòðàë³çîâàíî ³ ïîâèíåí

áóòè â íåäîòîðêàííîìó ñòàí³ íà âèïàäîê àâàð³¿ ÷è íàäçâè÷àéíî¿ ñè-

òóàö³¿.

212

Ïðîòå íàâ³òü çáèðàþ÷èñü íà ï³êí³ê, äîö³ëüíî âçÿòè ³ç ñîáîþ ì³í³-

óêëàäêó, ÿêó ìîæíà ïðèãîòóâàòè çàçäàëåã³äü. Äî áóäü-ÿêîãî ôóòëÿðà

(ìîæíà âèêîðèñòàòè êîðïóñ â³ä àâòîðó÷êè, ôëîìàñòåðà òîùî) íåîáõ³ä-

íî ïîêëàñòè 23 øâàöüê³ ãîëêè òà íèòêó çàâäîâæêè 1,52 ì; 2

3 àíãë³éñüê³ áóëàâêè; 68 íåâåëèêèõ (¹ 13) ðèáîëîâíèõ ãà÷ê³â; 8

10 ìåòð³â òîíêî¿ æèëêè; ëåçî äëÿ ãîë³ííÿ, ðîçëàìàíå íà ïîëîâèíêè;

810 çëàìàíèõ íàâï³ë ñ³ðíèê³â ç ãîëîâêàìè, ïîêðèòèìè òîíêèì øà-

ðîì ñòåàðèíó; ñêðó÷åí³ òà îáïàëåí³ øìàòî÷êè âàòè (òðóòè); ê³ëüêà

øìàòî÷ê³â ñâèíöþ. Òàêà ì³í³óêëàäêà îáîâÿçêîâî ñòàíå ó ïðèãîä³.

Ñó÷àñí³ çàñîáè êîìóí³êàö³¿ äàþòü çìîãó çà äîïîìîãîþ ñóïóòíè-

êîâî¿ ðàä³îëîêàö³¿ ðîçðàõóâàòè êîîðäèíàòè, çîêðåìà ðàä³îìàÿêà, ðà-

ä³îñòàíö³¿, âðåøò³-ðåøò ñò³ëüíèêîâîãî òåëåôîíó, ³ ïåðåäàòè ¿õ äî ðÿ-

òóâàëüíî¿ ñëóæáè â áóäü-ÿê³é òî÷ö³ ïëàíåòè.

Ïîøóêè ëþäåé, ÿê³ çàçíàëè àâàð³¿ àáî ïðîñòî çàáëóêàëè, ïî÷èíà-

þòüñÿ, ÿê ïðàâèëî, ç ïîâ³òðÿ. Öå äóæå ñêëàäíà ñïðàâà, îñîáëèâî ÿêùî

ïîøóê âåäåòüñÿ â ë³ñîâèõ ìàñèâàõ àáî â ãîðàõ. Òóò ïîòåðï³ëèì ó ïðè-

ãîä³ ñòàíóòü çàñîáè ñèãíàë³çàö³¿ ç àâàð³éíîãî çàïàñó àáî ï³äðó÷í³ çà-

ñîáè ñèãíàë³çàö³¿. Ïîòåðï³ë³, ïî÷óâøè çâóê ë³òàêà àáî ãåë³êîïòåðà,

ïîâèíí³ íåãàéíî ïîäàòè ñèãíàë, ÿêèé âêàçóº ¿õíº ì³ñöåçíàõîäæåííÿ.

Ñàìå â öüîìó ðàç³ ñòàþòü ó ïðèãîä³ çàñîáè ñèãíàë³çàö³¿. ßêùî º äåí-

íèé àáî í³÷íèé ï³ðîïàòðîí, íåîáõ³äíî ïîäàòè íèì ñèãíàë. Äåííèé

ï³ðîïàòðîí äàº äèìîâèé ñèãíàë ÿñêðàâî-îðàíæåâîãî êîëüîðó ïðîòÿ-

ãîì 30 õâèëèí, à í³÷íèé  ãîðèòü ÿñêðàâî-ìàëèíîâèì ïîëóìÿì.

ßêùî º ñèãíàëüí³ ðàêåòè, òî âèêîðèñòîâóþòü ¿õ.

Ùî æ ðîáèòè, ÿêùî òàêèõ çàñîá³â íåìàº? Íàéïðîñò³øå  âäåíü

ðîçâåñòè áàãàòòÿ, ÿêå äàº áàãàòî äèìó, âíî÷³  âåëèêå áàãàòòÿ. ßêùî

º ìîæëèâ³ñòü ðîçâåñòè ê³ëüêà áàãàòü, ùî óòâîðþâàòèìóòü ïåâíó (áóäü-

ÿêó) ãåîìåòðè÷íó ô³ãóðó, ñèãíàë áóäå ñïðèéíÿòèé ïîøóêîâöÿìè çíà÷-

íî øâèäøå.

Êîæíà ëþäèíà â äèòèíñòâ³ áàâèëàñÿ õî÷ ðàç ñîíÿ÷íèì çàé÷è-

êîì, àëå íå êîæíîìó â³äîìî, ùî ìåõàí³ê äèðèæàáëÿ ²òàë³ÿ ×å÷-

÷îí³, âèãîòîâèâøè ç äåðåâÿíî¿ äîùå÷êè ³ ñòàí³îëåâî¿ îáãîðòêè â³ä

øîêîëàäó äçåðêàëî, âðÿòóâàâ öèì åê³ïàæ äèðèæàáëÿ, ùî ïîòðàïèâ â

àâàð³þ â Àðêòèö³ ó 1928 ð. Ñàìå ñîíÿ÷íèé çàé÷èê âèÿâèâñÿ ºäèíèì

ñèãíàëîì, ÿêèé ëüîò÷èê ñâîº÷àñíî ïîì³òèâ ç ïîâ³òðÿ. Ñïðàâä³, ïðè

êóò³ ñîíöåñòîÿííÿ 130

ÿñêðàâ³ñòü ñâ³òëîâîãî çàé÷èêà ñòàíîâèòü

4 ìëí ñâ³÷îê, à ïðè êóò³ 90

 çðîñòàº äî 7 ìëí ñâ³÷îê. Ç ë³òàêà, ùî

ëåòèòü íà âèñîò³ 10001500 ì, òàêèé ñïàëàõ âèäíî ç â³äñòàí³ 24 êì,

òîáòî çíà÷íî ðàí³øå, í³æ âñ³ ³íø³ ñèãíàëè.

213

ßêùî äîçâîëÿº ì³ñöåâ³ñòü, ìîæíà çâåðíóòè óâàãó ðÿò³âíèê³â ñïåö³-

àëüíèìè ñèãíàëàìè, ÿê³, íàïðèêëàä, ìîæíà âèòîïòàòè íà ñí³ãó àáî

çðîáèòè íà ï³ñêó ÷è íà îãîëåíîìó ñõèë³ ãîðè. ²ñíóº íàâ³òü ñïåö³àëüíà

ì³æíàðîäíà êîäîâà òàáëèöÿ ñèãíàë³â.

Ìîæíà âèêîðèñòîâóâàòè áóäü-ÿê³ ï³äðó÷í³ çàñîáè  ïàëàòêó ÿñê-

ðàâîãî êîëüîðó, øìàòêè ïàðàøóòà òîùî.

Õàð÷óâàííÿ â óìîâàõ àâòîíîìíîãî ³ñíóâàííÿ

Ùå ó 80-ò³ ðîêè Õ²Õ ñò. áóëî äîâåäåíî, ùî ïðîòÿãîì 3075 äí³â ëþ-

äèíà çäàòíà áåç øêîäè âëàñíîìó çäîðîâþ âèêîíóâàòè ô³çè÷íó ðîáîòó

áåç ïîïîâíåííÿ åíåðã³¿. Ïðèñòîñóâàííÿ îðãàí³çìó äî â³äñóòíîñò³ ¿æ³ âè-

ðàæàºòüñÿ íàñàìïåðåä ó ñêîðî÷åíí³ çàãàëüíèõ åíåðãîâèòðàò, çíèæåíí³

ð³âíÿ îñíîâíîãî îáì³íó. Ï³ñëÿ â³äïîâ³äíî¿ ïåðåáóäîâè îðãàí³çì ïî÷è-

íàº âèòðà÷àòè âëàñí³ òêàíèíí³ çàïàñè. Òàê, ëþäèíà ìàñîþ 70 êã ì³ñòèòü

áëèçüêî 15 êã æèðó (141 òèñ. êêàë), 6 êã ìÿçîâîãî á³ëêà (24 òèñ. êêàë),

0,15 êã ãë³êîãåíó ìÿç³â (660 êêàë), 0,075 êã ãë³êîãåíó ïå÷³íêè (300 êêàë).

Îòæå, îðãàí³çì ìàº ïðî çàïàñ 165900 êêàë. Áåç øêîäè äëÿ çäîðîâÿ

îðãàí³çì ìîæå âèòðàòèòè 4045 % ñâî¿õ çàïàñ³â, ï³ñëÿ ÷îãî íàñòàº éîãî

çàãèáåëü. Ïðîòå íå ñë³ä çàáóâàòè, ùî áåç íàäõîäæåííÿ ïîæèâíèõ ðå÷î-

âèí ëþäèíà ïðèðå÷åíà íà çàãèáåëü.

Äîáîâ³ åíåðãîâèòðàòè îðãàí³çìó ó ñòàí³ ñïîêîþ ñòàíîâëÿòü áëèçü-

êî 1800 êêàë, òîáòî òêàíèííèõ çàïàñ³â ëþäèí³ ìîæå âèñòà÷èòè íà 30

40 ä³á ïîâíîãî ãîëîäóâàííÿ.

Çâè÷àéí³é ëþäèí³ çà äîáó íåîáõ³äíî ñïîæèâàòè 80100 ã á³ëê³â,

400500 ã âóãëåâîä³â, 80100 ã æèð³â, 20 ã õëîðèäó íàòð³þ, 0,1 ã

â³òàì³í³â. Êàëîð³éí³ñòü ðàö³îíó ïîâèííà êîìïåíñóâàòè åíåðãîâèòðà-

òè îðãàí³çìó, ÿê³ ïðè ïîì³ðí³é ô³çè÷í³é ðîáîò³ çà äîáó ñòàíîâëÿòü 3

3,5 òèñ. êêàë. Ïðîòå â óìîâàõ àâòîíîìíîãî ³ñíóâàííÿ, íàâ³òü çà íàÿâ-

íîñò³ àâàð³éíîãî çàïàñó ¿æ³, òàêó ê³ëüê³ñòü åíåðã³¿ îòðèìàòè íåìîæ-

ëèâî, à â îêðåìèõ âèïàäêàõ ³ íåäîö³ëüíî. Äîñë³äæåííÿìè áóëî

äîâåäåíî, ùî õàð÷óâàííÿ çà ðàö³îíîì, ÿêèé êîìïåíñóº ëèøå 1015 %

äîáîâèõ åíåðãîâèòðàò (400500 êêàë) íå ïðèçâîäèòü ïðîòÿãîì òðè-

âàëîãî ÷àñó äî íåçâîðîòíèõ çì³í ó ô³ç³îëîã³÷íîìó ñòàí³ îðãàí³çìó.

Ùî ìîæíà ðåêîìåíäóâàòè ëþäÿì, ÿê³ ïîòðàïèëè â áåçëþäíó

ì³ñöåâ³ñòü ç íåâåëèêèì çàïàñîì ¿æ³?

Íàñàìïåðåä íåîáõ³äíî ðîçïîä³ëèòè íàÿâí³ ïðîäóêòè íà íåâåëèê³

ïîðö³¿ êàëîð³éí³ñòþ áëèçüêî 500 êêàë. Ðîçðàõóâàòè öå ïðîñòî: 1 ã æèðó

ìàº 9,1 êêàë, 1 ã á³ëêà ³ 1 ã âóãëåâîä³â  ïî 4 êêàë. Âîäíî÷àñ ïîòð³áíî

ìàêñèìàëüíî âèêîðèñòîâóâàòè âñå, ùî äàº íàâêîëèøíº ñåðåäîâèùå 

214

ìÿñî ðèáè, ññàâö³â, ïòàõ³â, ðåïòèë³é, àìô³á³é, âåëèêèõ êîìàõ (ñàðà-

íà), äèêîðîñë³ ðîñëèíè. Ïåðåäóñ³ì ïîòð³áíî (çàäëÿ òîãî ùîá âèæè-

òè) ïîäîëàòè óïåðåäæåí³ñòü äî îêðåìèõ âèä³â ¿æ³, íåçâè÷íèõ àáî íå-

ïðèºìíèõ íà âèãëÿä. Òàê, â³äîìî, ùî â ¿æó ìîæíà âèêîðèñòîâóâàòè

êîíèê³â, ñàðàíó, öèêàä òà ¿õ ëè÷èíîê, íåâîëîõàòó ãóñ³íü, ëè÷èíîê

êîìàõ, ÿê³ æèâóòü ó çåìë³, æàá, çì³é òà ³íøèõ òâàðèí. Êîíèêè ³ ñàðà-

íà, íàïðèêëàä, äóæå áàãàò³ íà á³ëîê ³ â³òàì³íè ãðóïè Â, à êàëîð³éí³ñòü

100 ã õàð÷îâî¿ ìàñè, âèãîòîâëåíî¿ ç íèõ, ñòàíîâèòü 225 êêàë; 100 ã.

õàð÷îâî¿ ìàñè, âèãîòîâëåíî¿ ç òóòîâîãî øîâêîïðÿäà, ìàº êàëîð³éí³ñòü

205 êêàë ³ ì³ñòèòü 23,1 % âóãëåâîä³â, 14,2 % á³ëê³â, 1,25 % æèð³â. Ïðî-

òå íàéíàä³éí³øèì ³ òðàäèö³éíèì ñïîñîáîì õàð÷óâàííÿ ëþäèíè º ïî-

ëþâàííÿ ³ ðèáàëüñòâî, õî÷à äëÿ öüîãî íåîáõ³äíî ìàòè ïåâí³ íàâè÷êè

³ âì³ííÿ.

Ïîëþþ÷è, ñë³ä ïàìÿòàòè, ùî íàéëåãøå çäîáóòè äð³áíîãî çâ³ðà 

õîâðàõà, á³ëêó, äèêîãî êðîëÿ, çàéöÿ, áàéáàêà, à òàêîæ âîäîïëàâíèõ ³

ñóõîä³ëüíèõ ïòàõ³â. Íàéïðîñò³øèìè çàñîáàìè ïîëþâàííÿ çà â³äñóò-

íîñò³ çáðî¿ º ð³çíîìàí³òí³ ñèëüöÿ é ïàñòêè. ¯õ óëàøòîâóþòü íà çâ³ðè-

íèõ ñòåæêàõ, âóçüêèõ ïðîòîêàõ, íàéêðàùå  ó ì³ñöÿõ ïðèðîäíèõ ïå-

ðåïîí àáî á³ëÿ âõîäó â íîðó.

Íàéïðîñò³øå ñèëüöå  ïåòëÿ-óäàâêà, ÿêó ðîáëÿòü ç êàïðîíîâî¿

íèòêè, æèëêè, òîíêîãî äðîòó ÷è ê³íñüêîãî âîëîññÿ. Â³ëüíèé ê³íåöü

ïåòë³ çàêð³ïëþþòü çà êóù, äåðåâî, à ïåòëþ ðîçïðàâëÿþòü óïîïåðåê

çâ³ðèíî¿ ñòåæå÷êè òàê, ùîá ¿¿ íèæí³é êðàé íå òîðêàâñÿ ïîâåðõí³ çåìë³.

Ó ã³ðñüê³é áåçë³ñ³é ì³ñöåâîñò³ âèêîðèñòîâóþòü ïàñòêè ó âèãëÿä³ ï³äíÿ-

òîãî ç îäíîãî áîêó êàìåíÿ ³ ï³äïåðòîãî òîíêèì ñòîðîæêîì, íà ÿêèé

ïðèëàøòîâóþòü íàæèâêó.

Ñë³ä ïàìÿòàòè, ùî íàéêðàùèì ÷àñîì äëÿ ïîëþâàííÿ º ðàíîê îä-

ðàçó ï³ñëÿ ñõîäó ñîíöÿ, à òàêîæ âå÷³ðí³ ñóò³íêè.

Ó ì³ñöÿõ, äå º âîäîéìè àáî âîäîòîêè, ëþäèíà â óìîâàõ àâòîíîì-

íîãî ³ñíóâàííÿ íå ïîâèííà â³ä÷óâàòè ãîëîäó. ßêùî ëþäèíà ìàº àâà-

ð³éíèé çàïàñ àáî âëàñíó ì³í³-óêëàäêó, çðîáèòè âóäèëèùå äóæå ïðî-

ñòî. Ó áóäü-ÿêîìó ðàç³ äåÿêó ïîäîáó æèëêè ìîæíà çðîáèòè íàâ³òü ç

âëàñíîãî íîñîâè÷êà, øíóðê³â òîùî. Ãà÷êè ìîæíà âèãîòîâèòè ç áëÿ-

øàíêè â³ä êîíñåðâ³â, áóëàâêè, çàù³ïêè â³ä çíà÷êà.

Ó ðèáí³é ëîâë³ ñë³ä ïàìÿòàòè äóæå ïðîñò³, àëå íàäòî êîðèñí³ ïðà-

âèëà:

 ëîâèòè ðèáó íàéêðàùå ï³ñëÿ ñõîäó ñîíöÿ àáî ïåðåä éîãî çàõîäîì;

âäåíü öå ìîæíà ðîáèòè ëèøå ïðè õìàðí³é ïîãîä³;

215

 ïåðåä ð³çêîþ çì³íîþ ïîãîäè ðèáà íå êëþº;

 íàéêðàùå ëîâèòè ðèáó â ì³ñöÿõ ç ïðîçîðîþ âîäîþ ³ íà ä³ëÿíêàõ

âîäîéìè, äå ñïîñòåð³ãàºòüñÿ ñêóï÷åííÿ êîìàõ (êîìàð³â, ìîøîê,

ëè÷èíîê êîìàð³â);

 ï³ä ÷àñ ëîâë³ ç áåðåãà íàéêðàùå çàìàñêóâàòèñü ó êóù³ àáî ï³ä äå-

ðåâîì. Ïðè öüîìó áàæàíî, ùîá ñîíöå çíàõîäèëîñü çà ñïèíîþ, à

ò³íü ïàäàëà íà âîäó;

 íàéñïðèÿòëèâ³øèìè äëÿ ðèáîëîâë³ ì³ñöÿìè ó âóçüêèõ ð³÷êàõ º

ì³ñöÿ, äå âîíè ðîçøèðÿþòüñÿ, à â øèðîêèõ  ì³ñöÿ çâóæåííÿ; ó

ãëèáîêèõ âîäîéìàõ  ì³ëèíè, ó ì³ëêèõ  ÿìè; ó ñòîÿ÷èõ âîäàõ 

ïîòîêè, ó áóäü-ÿê³é âîäîéì³  çàòîêè ³ çàòîíè;

 íà ã³ðñüêèõ ð³÷êàõ íàéêðàùèìè äëÿ ðèáîëîâë³ º ïîðîãè ³ ïåðåêàòè.

Ñë³ä çíàòè, ùî õèæó ðèáó ìîæíà ñï³éìàòè íàâ³òü áåç íàæèâêè,

âèêîðèñòîâóþ÷è øìàòî÷êè ôîëüãè, áëèñêó÷³ àáî ïåðëàìóòðîâ³ ãóä-

çèêè.

Äèêîðîñòó÷³ ¿ñò³âí³ ðîñëèíè òðàïëÿþòüñÿ âñþäè, çà âèíÿòêîì ïó-

ñòåëü ³ íàï³âïóñòåëü, ñêåëÿñòèõ ã³ð ³ çñóâ³â. Çàâäàííÿ ïîëÿãàº ëèøå â

òîìó, ùîá çíàéòè ³ ðîçï³çíàòè ¿õ. Â ¿æó âèêîðèñòîâóþòü ïëîäè, êîð³ííÿ

³ êîðåíåâèùà öèáóëèíè, ñòåáëà, ëèñòÿ, áðóíüêè. Çàïàìÿòàòè ñë³ä äâ³

âàæëèâ³ óìîâè  íå âèêîðèñòîâóâàòè â ¿æó öèáóëèí äèêèõ ðîñëèí,

ÿêùî âîíè íå ìàþòü õàðàêòåðíîãî öèáóëèííîãî àáî ÷àñíèêîâîãî

çàïàõó, à òàêîæ ðîñëèíè, ùî íà çëàì³ âèä³ëÿþòü ìîëî÷íèé ñ³ê.

¯ñò³âí³ñòü ïëîä³â äèêèõ ðîñëèí ìîæíà âèçíà÷èòè çà äîïîìîãîþ ïî-

á³÷íèõ îçíàê  ïòàøèíèì ïîñë³äîì íàâêîëî äåðåâà àáî êóùà, ðîç-

êèäàíèìè øìàòî÷êàìè øêîðèíêè ³ ïëîä³â, íàäêëüîâàíèìè ïëîäàìè.

Ïðè âèêîðèñòàíí³ â ¿æó íåçíàéîìèõ ðîñëèí ñë³ä ç¿äàòè çà îäèí ðàç

íå á³ëüøå 35 ã. Ðîñëèííà îòðóòà, ÿêùî âîíà º, ó òàê³é ê³ëüêîñò³ íå

çìîæå çàâäàòè çíà÷íî¿ øêîäè.

ßêùî ÷åðåç îäíó-äâ³ ãîäèíè ëþäèíà íå ñïîñòåð³ãàº îçíàê ëåãêîãî

îòðóºííÿ (íóäîòà ³ áëþâàííÿ, áîë³ â æèâîò³, çàïàìîðî÷åííÿ, ðîçëàä

øëóíêà), òî ðîñëèíà º ¿ñò³âíîþ.

Çà ìîæëèâîñò³ íåâ³äîì³ ïëîäè òà êîðåíåâèùà ñë³ä â³äâàðþâàòè,

îñê³ëüêè ðîñëèíí³ àëêàëî¿äè  îñíîâà ðîñëèííèõ îòðóò  ðîçêëà-

äàþòüñÿ ï³ä ä³ºþ âèñîêèõ òåìïåðàòóð.

Ïðèãîòóâàííÿ ¿æ³ â óìîâàõ àâòîíîìíîãî ³ñíóâàííÿ

Ëèñòêè, ñòåáëà, ïàãîíè íàéêðàùå çáèðàòè ç ðîñëèí äî ¿õ öâ³ò³ííÿ 

âîíè íàéí³æí³ø³, ñîêîâèò³ø³, ëåãøå çàñâîþþòüñÿ. Íàéïîæèâí³ø³ ìî-

ëîä³ ëèñòêè, ïàãîíè òà âåðõ³âÿ ìîëîäèõ ã³ëîê. Îñîáëèâî í³æíèìè º

216

çåëåí³ ïàãîíè ðîñëèí, ùî ðîñòóòü ó çàò³íêó äåðåâ ³ êóù³â. Âèêîïàí³

êîðåí³, êîðåíåâèùà, öèáóëèíè ñë³ä îäðàçó î÷èñòèòè â³ä áðóäó, âèìè-

òè, çð³çàòè ä³ëÿíêè, óðàæåí³ ãíèëëþ.

Ïðèãîòóâàòè ¿æó â åêñòðåìàëüíèõ óìîâàõ äóæå âàæêî, îñîáëèâî

ÿêùî â³äñóòí³é ïîñóä ³ ïëèòà. Ïðîòå õî÷à á ðàç íà äåíü ëþäèí³ íåîá-

õ³äíî âæèâàòè ãàðÿ÷ó ¿æó. ßê öå çðîáèòè?

Íàñàìïåðåä êîðåí³ òà áóëüáè ðîñëèí, äð³áíèõ òâàðèí ìîæíà ïðè-

ãîòóâàòè ïðÿìî íà ãàðÿ÷îìó âóã³ëë³ âîãíèùà, ïîïåðåäíüî îáìàçàâ-

øè ¿õ ãëèíîþ. Äð³áíèõ òâàðèí òàê ñàìî ìîæíà ï³äñìàæèòè íà âåð-

òåë³ íå çí³ìàþ÷è øêóðêè ÷è ï³ðÿ. Ï³ñëÿ ïðèãîòóâàííÿ øêóðêó ïðî-

ñòî îáëàìóþòü ³ òóøêó âè÷èùàþòü â³ä íóòðîù³â.

Äóæå çðó÷íèì ñïîñîáîì º ïðèãîòóâàííÿ ¿æ³ ï³ä âîãíèùåì. Äëÿ

öüîãî âèêîïóþòü ÿìêó ãëèáèíîþ 3040 ñì, âèñòåëÿþòü ¿¿ çåëåíèì

ëèñòÿì àáî òðàâîþ, êëàäóòü ìÿñî, êîð³ííÿ, íàêðèâàþòü ëèñòÿì ³ çà-

ñèïàþòü ¿õ øàðîì ï³ñêó çàâòîâøêè 12 ñì. ×åðåç 3040 õâ ï³ñëÿ òîãî,

ÿê íàä ÿìêîþ ðîçâåëè âîãíèùå, ¿æà ãîòîâà äî âæèâàííÿ.

Ìîæíà ñìàæèòè ìÿñî íà ðîçïå÷åíîìó êàì³íí³, ïîïåðåäíüî íà-

êðèâøè éîãî òðàâîþ, ëèñòÿì, à ïîò³ì çàñèïàâøè êàì³íü øàðîì çåìë³

àáî ï³ñêó. Äî ðå÷³, ïðè ïðèãîòóâàíí³ â òàêèé ñïîñ³á ìîëþñê³â ¿õ íå

ñë³ä âêðèâàòè ëèñòÿì àáî òðàâîþ.

Ëåãêî çâàðèòè ¿æó, ÿêùî, çâè÷àéíî, º øìàòîê ôîëüãè. Òðåáà âè-

êîïàòè íåãëèáîêó ÿìêó, çàñòåëèòè ¿¿ ôîëüãîþ, çàëèòè âîäîþ ³ äîäàòè

íàÿâí³ ïðîäóêòè. Ðîçïå÷åíå íà âîãíèù³ êàì³ííÿ ñë³ä çàíóðþâàòè â

öåé ³ìïðîâ³çîâàíèé êàçàíîê äîòè, ïîêè âîäà íå çàêèïèòü. Çà 3040 õâ

òàêî¿ ïðîöåäóðè ¿æà áóäå ãîòîâà.

Çàáåçïå÷åííÿ âîäîþ â óìîâàõ

àâòîíîìíîãî ³ñíóâàííÿ

Â³äøóêàòè äæåðåëî âîäè â óìîâàõ ïîì³ðíîãî êë³ìàòó äóæå ïðî-

ñòî. ²íøà ð³÷  çàáåçïå÷åííÿ âîäîþ â çîíàõ ç ïîñóøëèâèì êë³ìàòîì

(ñòåïè, ïóñòåë³). Ïðîòå ³íîä³ íàâ³òü ó ë³ñ³ çíàéòè ïðèðîäí³ äæåðåëà

âîäè äîñèòü âàæêî. Ó öüîìó ðàç³ ñë³ä íàòÿãòè íà ã³ëêó äåðåâà ç ãóñ-

òèì ëèñòÿì ïëàñòèêîâèé ïàêåò (ÿêùî â³í º) ³ òóãî çàâÿçàòè. Âîëîãà,

ùî âèïàðîâóºòüñÿ ëèñòÿì, êîíäåíñóâàòèìåòüñÿ â ïàêåò³ ³ çà äîáó â

òàêèé ñïîñ³á ìîæíà îòðèìàòè äî ë³òðà ïèòíî¿ âîäè.

Âîäó ç äæåðåë, ñòðóìê³â, ã³ðñüêèõ ³ ë³ñîâèõ ð³÷îê ìîæíà ïèòè ñè-

ðîþ. Àëå ïåðåä òèì ÿê íàïèòèñÿ ç âîäîéì ç³ ñòîÿ÷îþ âîäîþ àáî íàâ³òü

êàëþæ, âîäó ñë³ä õî÷à á ìåõàí³÷íî î÷èñòèòè. Äëÿ öüîãî ìîæíà çðî-

áèòè íàéïðîñò³øèé ô³ëüòð ç ê³ëüêîõ øàð³â áèíòà ³ áëÿøàíêè, ó äåíö³

217

ÿêî¿ ïðîáèòè ê³ëüêà îòâîð³â. ßêùî âîäîéìà á³ëüø-ìåíø âåëèêèõ

ðîçì³ð³â  íà â³äñòàí³ 4050 ñì â³ä óð³çó âîäè ïîòð³áíî âèêîïàòè íå-

ãëèáîêó ÿìêó, ÿêà ïîñòóïîâî íàïîâíèòüñÿ ÷èñòîþ âîäîþ.

Äëÿ çíåçàðàæåííÿ âîäè êð³ì êèïÿò³ííÿ âèêîðèñòîâóþòü ñïåö³àëüí³

õ³ì³÷í³ ïðåïàðàòè, ÿê³ ïîâèíí³ áóòè â àâàð³éíîìó çàïàñ³  öå ïàíòî-

öèä, éîäèí, õîëàçîë òà ³í. Â³äîìèé ùå ìåòîä, ÿêèé çàïðîïîíóâàâ íà-

ïðèê³íö³ Õ²Õ ñò. í³ìåöüêèé áîòàí³ê Íåãåë³. Äëÿ çíåçàðàæåííÿ âîäè

äîñòàòíüî íà 23 ãîä ïîêëàñòè â íå¿ ñð³áíèé ïðåäìåò. Áàêòåðèöèäíà

ä³ÿ ñð³áëà ó 1750 ðàç³â ïåðåâèùóº ä³þ êàðáîëîâî¿ êèñëîòè ³ ó 3,5 ðàçà

ïåðåâèùóº ä³þ ñóëåìè. Ââàæàºòüñÿ, ùî àíòèì³êðîáíà ä³ÿ ñð³áëà íà-

áàãàòî ïåðåâèùóº ä³þ áàãàòüîõ àíòèá³îòèê³â; âîíî çíèùóº íàâ³òü

àíòèá³îòèêîñò³éê³ øòàìè ì³êðîîðãàí³çì³â. Îáðîáëåíó ñð³áëîì âîäó

ìîæíà çáåð³ãàòè òðèâàëèé ÷àñ.

Çàïàñè âîäè, íàâ³òü â óìîâàõ ïóñòåë³, ìîæíà ïîïîâíþâàòè çà äî-

ïîìîãîþ íàéïðîñò³øîãî ñîíÿ÷íîãî äèñòèëÿòîðà. Îñíîâíèìè ñêëà-

äîâèìè òàêîãî äèñòèëÿòîðà º ïëàñòèêîâà ïë³âêà ³ áëÿøàíêà. Ó ï³ñêó

âèêîïóþòü ÿìó ä³àìåòðîì áëèçüêî 6080 ñì ³ ãëèáèíîþ 40 ñì. Íà äíî

ÿìè ñòàâëÿòü áëÿøàíêó ³ íàêëàäàþòü â ÿìó ã³ëêè âåðáëþæî¿ êîëþ÷-

êè, ³íø³ ñâ³æ³ ðîñëèíè, ÿê³ ìîæíà çíàéòè ïîðÿä. Çâåðõó ÿìó íàêðèâà-

þòü ïëàñòèêîâîþ ïë³âêîþ òàê, ùîá âîíà ïðîâèñàëà. Íà ñåðåäèíó

ïë³âêè êëàäóòü êàì³íü àáî íàñèïàþòü ï³ñîê äëÿ òîãî, ùîá óòâîðèëà-

ñÿ âîðîíêà ç âåðøèíîþ äî áëÿøàíêè. Çà äîáó ç äîïîìîãîþ òàêîãî

äèñòèëÿòîðà ìîæíà îòðèìàòè äî ë³òðà ïèòíî¿ âîäè.

Çà óìîâè îáìåæåíèõ çàïàñ³â âîäè ó ñïåêîòíîìó êë³ìàò³ âàæëèâî

çíèçèòè ïîòîâèä³ëåííÿ, ï³ä ÷àñ ÿêîãî ëþäèíà âòðà÷àº çíà÷íó ê³ëüê³ñòü

âîäè ³ ñîëåé. Íàéïðîñò³øèì ñïîñîáîì çàïîá³ãàííÿ öüîìó º îáëàøòó-

âàííÿ ñîíöåçàõèñíèõ òåíò³â, çíèæåííÿ ð³âíÿ ô³çè÷íî¿ àêòèâíîñò³ âäåíü

òîùî.

Ìåäè÷íà äîïîìîãà â óìîâàõ àâòîíîìíîãî ³ñíóâàííÿ

ßê çàçíà÷àëîñÿ, ó áóäü-ÿêîìó àâàð³éíîìó çàïàñ³ ïîâèííà áóòè ìå-

äè÷íà àïòå÷êà ç ì³í³ìàëüíèì çàïàñîì ìåäèêàìåíò³â é ³íøèõ çàñîá³â,

íåîáõ³äíèõ äëÿ íàäàííÿ íåâ³äêëàäíî¿ äîïîìîãè.

Äî ñêëàäó àâàð³éíî¿ àïòå÷êè çàçâè÷àé âõîäÿòü:

 äæãóò äëÿ çóïèíêè êðîâîòå÷³;

 ³íäèâ³äóàëüí³ ïåðåâÿçí³ ïàêåòè;

 ñòåðèëüí³ áèíòè ³ ñåðâåòêè;

 áàêòåðèöèäíèé ³ ëèïêèé ïëàñòèð³;

 íàñòîéêà éîäó ³ ìåäè÷íèé ñïèðò;

218

 ïðîòèøîêîâ³ ïðåïàðàòè ó øïðèöàõ-òþáèêàõ (ðîç÷èí ìîðô³íó, ïàí-

òîïîíó);

 àíòèá³îòèêè øèðîêîãî ñïåêòðà ä³¿;

 ñåðöåâ³ ïðåïàðàòè (í³òðîãë³öåðèí, êîðâàëîë, îáçèäàí, ðîç÷èíè êî-

ôå¿íó, àäðåíàë³íó ³ ëîáåë³íó);

 çàñîáè, ùî çàñòîñîâóþòü ïðè îï³êàõ ³ îáìîðîæåííÿõ (ñèíòîì³öè-

íîâà åìóëüñ³ÿ, ïðîòèîï³êîâà ð³äèíà);

 ïðåïàðàòè, ÿê³ ï³äí³ìàþòü òîíóñ îðãàí³çìó (ñèäíîêàðá, ôåíàì³í,

êîëà);

 ñåäàòèâí³ çàñîáè (ôåí³áóò, òðèîêñàçèí, ñåäóêñåí, ôåíàçåïàì);

 íàéïðîñò³ø³ ³íñòðóìåíòè (íîæèö³, ï³íöåòè, ëàíöåòè, øïðèöè).

²íîä³ â³ä â÷àñíîãî ïîäàííÿ ëþäèí³ íåâ³äêëàäíî¿ äîë³êàðñüêî¿ äî-

ïîìîãè çàëåæèòü ¿¿ æèòòÿ. Ñàìå òîìó ñë³ä çíàòè íàéïðîñò³ø³ ñïîñî-

áè ïîäàííÿ ïåðøî¿ ìåäè÷íî¿ äîïîìîãè. Íàéãîëîâí³øå  íå âòðàòè-

òè ñàìîâëàäàííÿ ³ òî÷íî é â÷àñíî ïîäàòè äîïîìîãó.

Êðîâîòå÷³. Çàëåæíî â³ä òðàâìîâàíî¿ ñóäèíè êðîâîòå÷³ áóâàþòü âå-

íîçí³ òà àðòåð³àëüí³.

Êðîâîòå÷à ç âåëèêî¿ ñóäèíè (ñòåãíîâî¿ àáî ñîííî¿ àðòåð³¿) äóæå

íåáåçïå÷íà äëÿ ëþäèíè ³ ìîæå ïðèçâåñòè äî ñìåðò³, àëå çóïèíêà êðî-

âîòå÷³, íàâ³òü òèì÷àñîâà, äàº çìîãó ïîïåðåäèòè çíà÷íó âòðàòó êðîâ³.

Íàéøâèäøèé çàñ³á  íàòèñíóòè ïàëüöåì âèùå ì³ñöÿ òðàâìóâàí-

íÿ. Íà ëþäñüêîìó ò³ë³ ³ñíóº 11 òî÷îê, ïðèòèñêàííÿ â ÿêèõ äàº íàéá³ëü-

øèé åôåêò.

Êðîâîòå÷ó ç ê³íö³âîê ìîæíà çóïèíèòè çàòèñêàííÿì ê³íö³âêè. Äëÿ

öüîãî â ë³êòüîâèé çãèí àáî â ï³äêîë³ííó ÿìêó âêëàäàþòü ìàðëåâèé

âàëèê, à ïîò³ì ê³íö³âêà ìàêñèìàëüíî çãèíàºòüñÿ â ñóãëîá³, ¿¿ ïðèáèí-

òîâóþòü äî ïëå÷à ÷è ñòåãíà.

Çðó÷í³øèì ³ íàä³éí³øèì ñïîñîáîì çóïèíêè êðîâîòå÷³ ç ê³íö³âîê º

íàêëàäàííÿ äæãóòà.

Íåçâàæàþ÷è íà òå, ùî íàêëàñòè äæãóò ïðîñòî, ñë³ä çàïàìÿòàòè

îñíîâí³ ïðàâèëà. Äæãóò íàêëàäàºòüñÿ íà 510 ñì âèùå ì³ñöÿ êðîâî-

òå÷³ ê³ëüêîìà òóãèìè îáåðòàìè äî ïîâíîãî ¿¿ ïðèïèíåííÿ. ßêùî íå-

ìàº ñïåö³àëüíîãî ãóìîâîãî äæãóòà, ìîæíà âèêîðèñòàòè äæãóò-çàêðóò-

êó ç áóäü-ÿêîãî ï³äðó÷íîãî ìàòåð³àëó. Êàòåãîðè÷íî çàáîðîíÿºòüñÿ

íàêëàäàòè äæãóò ïðÿìî íà ò³ëî ³ òðèìàòè éîãî ïîíàä 1,5 ãîäèíè. Ï³ñëÿ

öüîãî äæãóò íåîáõ³äíî ïîñëàáèòè, äëÿ òîãî ùîá â³äíîâèòè öèðêóëÿ-

ö³þ êðîâ³ â ê³íö³âö³. Ñâ³ä÷åííÿì ïðî â³äíîâëåííÿ öèðêóëÿö³¿ êðîâ³ º

ïîòåïë³ííÿ ïàëüö³â ³ çì³íà ¿õ êîëüîðó â³ä áë³äîãî äî ðîæåâîãî. Ñë³ä

219

ïàìÿòàòè, ùî ï³ä ÷àñ ïîñëàáëåííÿ äæãóòà, ÿêùî êðîâîòå÷à íå ïðè-

ïèíèëàñÿ, ñóäèíó íåîáõ³äíî ïðèòèñíóòè ïàëüöåì, à ïîò³ì çíîâó íà-

êëàñòè äæãóò, àëå âèùå àáî íèæ÷å ì³ñöÿ ïîïåðåäíüîãî íàêëàäàííÿ.

Ó õîëîäíó ïîðó ðîêó ê³íö³âêó, íà ÿêó íàêëàäåíî äæãóò, ñë³ä ðå-

òåëüíî çàõèùàòè â³ä ìîðîçó.

Êðîâîòå÷³ ç íîñà ïðèïèíÿþòüñÿ çà äîïîìîãîþ âàòíèõ àáî ìàðëå-

âèõ òàìïîí³â, ÿê³ ãëèáîêî âñòàâëÿþòü ó íîñîâ³ õîäè. Ïîñòðàæäàëó

ëþäèíó ñë³ä ïîñàäèòè òàê, ùîá ¿¿ ãîëîâà áóëà ÿêîìîãà á³ëüøå â³äêè-

íóòà íàçàä. Íà ïåðåí³ññÿ ³ ëîá íàêëàäàþòü ñåðâåòêó, çìî÷åíó õîëîä-

íîþ âîäîþ, çãîðòîê ³ç ëüîäîì àáî ñí³ãîì.

Ïåðåëîìè. Ïåðåëîìè  öå ïîðóøåííÿ ö³ë³ñíîñò³ ê³ñòîê ç ðîçºä-

íàííÿì óëàìê³â. Ïðè öüîìó íàé÷àñò³øå ñòðàæäàþòü ³ ïðèëåãë³ ìÿê³

òêàíèíè, ñóäèíè, íåðâè, âíóòð³øí³ îðãàíè. Íàéíåáåçïå÷í³øèì äëÿ

æèòòÿ ëþäèíè º ïåðåëîì õðåáòà.

ßêùî óëàìêè ê³ñòêè çì³ùåí³ ³ ¿õ âèäíî ç ðàíè àáî ï³ä øê³ðîþ,

ðîçï³çíàòè ïåðåëîìè äîñèòü ëåãêî. Âàæ÷å ðîçï³çíàòè ïåðåëîì áåç

çì³ùåííÿ àáî íåïîâíèé. Ó öüîìó ðàç³ íàñàìïåðåä íåîáõ³äíî ïîð³âíÿ-

òè äîâæèíó çäîðîâî¿ ê³íö³âêè ç óðàæåíîþ. Íàé÷àñò³øå ïðè ïåðåëîì³

óðàæåíà ê³íö³âêà íà âèãëÿä êîðîòøà â³ä çäîðîâî¿. Íà ì³ñö³ ïåðåëîìó

÷àñòî óòâîðþºòüñÿ áîëþ÷à ïóõëèíà.

Ïðè ïåðåëîìàõ íàéïåðøå ³ íàéãîëîâí³øå  çìåíøèòè á³ëü, çàáåç-

ïå÷èòè ïîðàíåíîìó ïîâíèé ñïîê³é, íå äîïóñòèòè òðàâìóâàííÿ òêà-

íèí ³ ñóõîæèëü ó ì³ñö³ ïåðåëîìó. Äëÿ öüîãî ïîñòðàæäàëîãî ïîòð³áíî

ïîêëàñòè íåðóõîìî, äàòè éîìó ïðîòèøîêîâèé àïàðàò àáî ñèëüíèé

àíàëüãåòèê ³ çàô³êñóâàòè òðàâìîâàíó ê³íö³âêó.

Ïðè çàêðèòîìó ïåðåëîì³ íå ñë³ä çí³ìàòè ç ïîòåðï³ëîãî îäÿã ÷è âçóò-

òÿ. Äîñòàòíüî ëèøå îãîëèòè ê³íö³âêó â íåîáõ³äíîìó ì³ñö³.

Ïðè â³äêðèòèõ ïåðåëîìàõ ï³ñëÿ çóïèíåííÿ êðîâîòå÷³ íà ðàíó íà-

êëàäàþòü ñòåðèëüíó ïîâÿçêó.

Êàòåãîðè÷íî çàáîðîíåíî, ñàìîòóæêè íàìàãàòèñÿ âïðàâëÿòè ïåðå-

ëîìè, íå çíàþ÷è â³äïîâ³äíî¿ òåõí³êè. Íåâì³ëå âïðàâëÿííÿ ìîæå ïðè-

çâåñòè äî äîäàòêîâîãî òðàâìóâàííÿ ïîòåðï³ëîãî ³ äî áîëüîâîãî øîêó,

ç ÿêîãî ëþäèíó áóäå äóæå âàæêî âèâåñòè. Íåîáõ³äíî ïðîñòî çàáåçïå-

÷èòè íåïîðóøí³ñòü ê³íö³âêè ³ çàô³êñóâàòè ì³ñöå ïåðåëîìó øèíàìè

(ñïåö³àëüíèìè àáî ç ï³äðó÷íîãî ìàòåð³àëó).

Ïðè íàêëàäàíí³ øèíè íåîáõ³äíà óìîâà ïîëÿãàº â òîìó, ùî âîíà

ïîâèííà ô³êñóâàòè ùîíàéìåíøå äâà íàéáëèæ÷³ äî ì³ñöÿ ïåðåëîìó

ñóãëîáè. Ïðè ïåðåëîì³ ñòåãíà øèíà ïîâèííà ô³êñóâàòè âñ³ òðè ñóãëîáè

220

íîãè. Íàêëàäàòè øèíó ñë³ä ç íàéð³âí³øîãî áîêó ê³íö³âêè ³ â æîäíîìó

ðàç³ íå íà ïîâåðõíþ ðàíè àáî ì³ñöå øê³ðè, äå ïðîãëÿäàþòüñÿ óëàìêè

ê³ñòêè. Êàòåãîðè÷íî çàáîðîíÿºòüñÿ ïðèòÿãóâàòè óëàìêè ê³ñòêè äî

øèíè ïîâÿçêîþ.

Ïðè ïåðåëîìàõ ê³ñòîê ÷åðåïà, ÿê³ ä³àãíîñòóþòüñÿ (ÿêùî íå âèäíî

â³äêðèòèõ óðàæåíü) çà òàêèìè îçíàêàìè, ÿê âòðàòà ñâ³äîìîñò³, êðî-

âîòå÷à ç ðîòà, íîñà, âóõ, ïîòåðï³ëîìó ïîòð³áíî çàáåçïå÷èòè ïîâíó

íåðóõîì³ñòü, ïîêëàñòè íà ãîëîâó õîëîä. Ïðè ãîëîâíîìó áîëþ ïîòåð-

ï³ëîìó ñë³ä äàòè àíàëüãåòèêè  àíàëüã³í, áàðàëã³í, òåìïàëã³í òîùî.

Ï³ñëÿ öüîãî ïîòåðï³ëîìó âêðàé íåîáõ³äíà êâàë³ô³êîâàíà ìåäè÷íà äî-

ïîìîãà.

Ïåðåëîìè íèæíüî¿ ùåëåïè âèçíà÷àþòü çà ¿¿ íåïðàâèëüíèì ïîëî-

æåííÿì, çì³ùåííÿì çóá³â, êðîâîòå÷åþ ç ðîòîâî¿ ïîðîæíèíè. Ïåðøà

äîïîìîãà ïîëÿãàº â íàêëàäàíí³ ïðàùîïîä³áíî¿ ïîâÿçêè íà ùåëåïó ³

çíåáîëåíí³.

Ïðè ïåðåëîì³ ðåáåð íàéâèðàæåí³øîþ îçíàêîþ º ñèëüíèé á³ëü ó

ì³ñö³ ïîøêîäæåííÿ ï³ä ÷àñ âäèõó àáî íàòèñêàííÿ, íàñë³äêîì ÷îãî º

îáìåæåííÿ äèõàëüíèõ ðóõ³â. Íàéïðîñò³øà äîïîìîãà ïðè òàêèõ òðàâ-

ìàõ  íàêëàäàííÿ òóãî¿ ïîâÿçêè íà ãðóäíó êë³òèíó ï³ñëÿ âèäèõó.

Íàéòÿæ÷èìè íàñë³äêàìè õàðàêòåðèçóþòüñÿ ïåðåëîìè õðåáòà ³ òà-

çîâèõ ê³ñòîê.

Ïåðåëîì õðåáòà, îñîáëèâî ç óðàæåííÿì ñïèííîãî ìîçêó íèæ÷å

ïÿòîãî øèéíîãî õðåáöÿ, äóæå ÷àñòî ñóïðîâîäæóºòüñÿ ïàðàë³÷åì

ê³íö³âîê ³ ðîçëàäîì ÷óòëèâîñò³. Ïîñòðàæäàëîìó ïîòð³áíà òåðì³íîâà

êâàë³ô³êîâàíà ìåäè÷íà äîïîìîãà, äî ïðèáóòòÿ ÿêî¿ éîãî íåîáõ³äíî

ïîêëàñòè íà òâåðäó ð³âíó ïîâåðõíþ, çàáåçïå÷èòè ïîâíó íåïîðóøí³ñòü

³ äàòè çíåáîëþþ÷èé çàñ³á. Ïðè ïåðåëîìàõ øèéíèõ õðåáö³â ïîñòðàæ-

äàëîãî êëàäóòü íà ñïèíó, à ï³ä øèþ (â îêðåìèõ âèïàäêàõ ³ ï³ä ïëå÷³)

ï³äêëàäàþòü âàëèê ³ç çãîðíóòîãî îäÿãó àáî áóäü-ÿêîãî ìÿêîãî ï³äðó÷-

íîãî ìàòåð³àëó.

Ïðè ïîøêîäæåíí³ ãðóäíîãî àáî ïîïåðåêîâîãî â³ää³ë³â õðåáòà ïî-

ñòðàæäàëîãî êëàäóòü íà æèâ³ò, à ï³ä ãðóäíó êë³òêó ï³äêëàäàþòü âàëèê.

Ïðè ïåðåëîìàõ òàçîâèõ ê³ñòîê, ÿê³ ñóïðîâîäæóþòüñÿ ð³çêèì îá-

ìåæåííÿì ðóõëèâîñò³ (íåìîæëèâ³ñòü ïðèñ³ñòè, ïîâåðíóòèñÿ âá³ê,

ï³äíÿòè íîãè) ³ ñèëüíèì áîëåì, ïîñòðàæäàëîìó íåîáõ³äíèé ïîâíèé

ñïîê³é. Éîãî ïîòð³áíî ïîêëàñòè íà ð³âíó ïîâåðõíþ ³ çëåãêà ï³ä³ãíó-

òè éîìó íîãè â êîë³íàõ äëÿ çàïîá³ãàííÿ áîëüîâîãî øîêó. Òàêîìó

ïîñòðàæäàëîìó íåîáõ³äíà òåðì³íîâà êâàë³ô³êîâàíà ìåäè÷íà äîïî-

ìîãà.