íèõ, âåêñåëü (ÿêùî â³í, çâè÷àéíî, ìຠä³éñíó ö³íí³ñòü)
íà÷å ìàãí³òîì ïðèòÿãóºòüñÿ äî æèâèõ ãðîøåé ³ âèñî-
êîë³êâ³äíî¿ ïðîäóêö³¿.
Àíàë³ç ïàêåòà äîêóìåíò³â ³ç âïðîâàäæåííÿ ó ñèñòåì³
ÓÇ âåêñåëüíîãî îá³ãó ñâ³ä÷èòü, ùî â³í ìîæå ìàòè äàëåêî
íå îäíîçíà÷í³ íàñë³äêè äëÿ â³ò÷èçíÿíèõ çàë³çíèöü. Áåðó-
÷è äî óâàãè òå, ùî ðîçðîáíèêè öüîãî ïàêåòà áà÷àòü ó
âïðîâàäæåíí³ âåêñåëüíîãî îá³ãó â ñèñòåì³ ÓÇ ò³ëüêè ïî-
çèòèâíå, ñë³ä îêðåìî çóïèíèòèñü ³ íà íåãàòèâíèõ
íàñë³äêàõ ö³º¿ ïðîãðàìè. Îá’ºêòîì äîñë³äæåííÿ ïðè öüî-
ìó º íàéá³ëüøà çàë³çíèöÿ Óêðà¿íè — Äîíåöüêà, íà ÿêó
ïðèïàäຠäî 40% ïåðåâåçåíü â³ò÷èçíÿíîãî çàë³çíè÷íîãî
òðàíñïîðòó.
Äîíåöüêà çàë³çíèöÿ (ÄÇ) ïðàêòè÷íî íå âèêîðèñòîâó-
âàëà çàëó÷åíèõ êîøò³â òà áàíê³âñüêèõ êðåäèò³â (ïðîòÿãîì
äâîõ ðîê³â âîíè çàëó÷àëèñÿ åï³çîäè÷íî, ¿õ ðîçì³ð íå ïå-
ðåâèùóâàâ äâîõ ì³ëüéîí³â ãðèâåíü), ùî ñòàíîâèëî ìåíøå
í³æ 5% çàãàëüíî¿ êðåäèòîðñüêî¿ çàáîðãîâàíîñò³ ÄÇ. Íå-
âèêîðèñòàííÿ òàêîãî ìåòîäó ïîïîâíåííÿ îá³ãîâèõ
êîøò³â, ÿê êðåäèòóâàííÿ, âèêëèêàíå ðîçäóìàìè êåð³â-
íèöòâà ÄÇ, ùî ö³ çàëó÷åí³ êðåäèòí³ êîøòè ïðèçâåäóòü äî
ùå á³ëüøîãî ïîã³ðøåííÿ ô³íàíñîâèõ ïîêàçíèê³â çàë³ç-
íèö³ (äèâ. ðèñ. 4.1.1 [21, ñ.67]).
ßê âèäíî ç³ ñõåìè, ñòàíîì íà 1 ëèïíÿ òà 1 æîâòíÿ
1997 ðîêó ÄÇ ìàëà çáèòêè, òîáòî ¿¿ ä³ÿëüí³ñòü (÷åðåç ðÿä
îá’ºêòèâíèõ ïðè÷èí - òåìà îêðåìîãî äîñë³äæåííÿ) ÿê
ãîñïîäàðñüêîãî ñóá’ºêòà áóëà íååôåêòèâíîþ. Ó ö³é ñèòó-
àö³¿ çàëó÷åííÿ êðåäèòíèõ êîøò³â, çà ÿê³ íåîáõ³äíî ïëàòè-
òè, ïðèçâåäå ëèøå äî ùå á³ëüøîãî ï³äâèùåííÿ âèòðàò,
òîìó ùî â³äñîòêè çà êðåäèòàìè â³äíîñÿòüñÿ íà ñîá³âàð-
ò³ñòü çàë³çíèö³.
Îñê³ëüêè âåêñåëü º ³íñòðóìåíòîì êîìåðö³éíîãî êðå-
äèòóâàííÿ, äîâîäèòüñÿ ðîáèòè âèñíîâîê, ùî âèïóñê ïðî-
ñòèõ âåêñåë³â ÄÇ àáî ïåðåêàçíèõ âåêñåë³â ÓÇ, ïëàòíèêîì
çà ÿêèìè áóäå Äîíåöüêà çàë³çíèöÿ, ïðèçâåäå äî îäíî-
çíà÷íîãî ïîã³ðøåííÿ, â ïåðøîìó âèïàäêó ô³íàíñîâîãî
ñòàíó ÄÇ, ó äðóãîìó — Óêðçàë³çíèö³. ϳäñòàâîþ äëÿ òàêî-
ãî òâåðäæåííÿ º òå, ùî ïðè âèïóñêó âåêñåëÿ îñòàíí³é ïå-
ðåäàºòüñÿ êðåäèòîðó ç äèñêîíòîì, áî öåé ö³ííèé ïàï³ð
93
â òîìó ðóñë³, ÿê öå ñïåðøó çàäóìóâàëîñÿ, à ïîò³ì ¿¿ âæå
âàæêî (à ³íîä³ é íåìîæëèâî) êîíòðîëþâàòè.
Ó âèïàäêó ç âåêñåëÿìè â³äáóâàºòüñÿ ê³ëüêà åòàï³â:
ñïåðøó âèïóùåí³ ãàëóççþ âåêñåë³ âèõîäÿòü çà ¿¿ ìåæ³.
Ïîò³ì ³ç ïðîïîçèö³ºþ ïîãàñèòè ¿õ çâåðòàþòüñÿ ê볺íòè,
ÿê³ äîñ³ ðîçðàõîâóâàëèñÿ æèâèìè ãðîøèìà, ÿêèõ äåäàë³
íå âèñòà÷àº. Ó ïîäàëüøîìó ðîáèòüñÿ ñïðîáà äåô³öèò æè-
âèõ ãðîøåé çàïîâíèòè äðóêóâàííÿì íîâèõ ³ íîâèõ âåê-
ñåë³â. Îäíàê, ÷èì á³ëüøå ¿õ äðóêóºòüñÿ, òèì á³ëüøå âîíè
ï³äïàäàþòü ï³ä ³íôëÿö³þ (òîáòî ïåðåïðîäóþòüñÿ íà ðèí-
êó ç á³ëüøèì äèñêîíòîì òà é ó ãàëóçåâèõ ï³äïðèºìñòâàõ
í³õòî ¿õ çà íîì³íàëîì óæå íå áåðå). Ñïðîáà õî÷ ÿêîñü îá-
ìåæèòè âåêñåëüíó íàâàëó ïðèçâîäèòü äî êîíôë³êòó ³ç çà-
êîíîì (äî â³äìîâè ó ïðèéíÿòò³ âëàñíèõ âåêñåë³â äî îïëà-
òè ÷è ó ïðèéíÿòò³, àëå ç óìîâîþ, íàïðèêëàä, 50% îïëàòè
âåêñåëÿìè, à ðåøòè — æèâèìè ãðîøèìà) ³ äàë³ äî íå-
îáõ³äíîñò³ âèêîð³íþâàòè òå, ùî êîëèñü áóëî íåîá´ðóíòî-
âàíî íàðîäæåíî.
Çâè÷àéíî, ïðè îá´ðóíòóâàíí³ äîö³ëüíîñò³ âèêîðèñ-
òàííÿ âåêñåë³â ó ðîçðàõóíêàõ, ïîñèëàþòüñÿ íà äîñâ³ä
êðà¿í ³ç ðîçâèíóòîþ åêîíîì³êîþ, íå âðàõîâóþ÷è òèì ÷à-
ñîì â³äì³ííîñò³, ÿê³ çàâàæàþòü ó íàøèõ óìîâàõ ðîáèòè öå
òàê ñàìî. ²äåîëîã³ÿ á³çíåñó ðîçâèíóòîãî ðèíêó â³äð³çíÿ-
ºòüñÿ ó êðàùèé á³ê â³ä ³äåîëî㳿 ðèíêó, ùî áóäóºòüñÿ, â³ä
ðèíêó, ÿêîìó íåìຠé äåñÿòè ðîê³â. ̳æ ä³ëîâèìè ïàðò-
íåðàìè ðîçâèíóòîãî ðèíêó ÷àñòî âæå äåñÿòèë³òòÿìè ³ñíó-
þòü ñò³éê³ òîðãîâåëüí³ çâ’ÿçêè, äîâ³ð÷³ âçàºìîâ³äíîñèíè.
Ëèøå çà îñòàííüî¿ óìîâè ìîæå ³ñíóâàòè òàêà ôîðìà êî-
ìåðö³éíîãî êðåäèòóâàííÿ, ÿê ðîçðàõóíîê âåêñåëÿìè. Ó
íàøîìó æ âèïàäêó, êîëè «êèäàþòü» óñ³õ ³ âñå, ãîâîðèòè
ïðî ùîñü ïîä³áíå ïðîñòî íåìຠñåíñó.
Íåïðÿìèì íàñë³äêîì öüîãî º òå, ùî âåêñåë³ â íàø³é
åêîíîì³ö³ îáñëóãîâóþòü ò³ëüêè îáìåæåíèé âèä òîðãî-
âåëüíèõ îïåðàö³é ³ ðàíî ÷è ï³çíî âîíè â á³ëüøîñò³ âè-
ïàäê³â íàêîïè÷óþòüñÿ ó ïîñòà÷àëüíèê³â âèñîêîë³êâ³äíî¿
ïðîäóêö³¿ àáî ó ñòðóêòóðàõ, ùî ìàþòü æèâ³ ãðîø³ (íàïðè-
êëàä, áàíêàõ).  åêîíîì³ö³, äå º ãîñòðèé äåô³öèò êîøò³â ³
äå âåñü ãîñïîäàðñüêèé îá³ã çàìêíåíèé íà îáñëóãîâóâàíí³
òèõ íåáàãàòüîõ, õòî ¿õ ìຠàáî ëåãêî ìîæå «âèéòè» íà
92