ðó, à îðãáþðî ãîòóâàëî ìàòåð³àëè
äëÿ ðîçãëÿäó íà ïîë³òáþðî, ð³-
øåííÿ ÿêîãî ââàæàëèñÿ ð³øåííÿ-
ìè ÖÊ, ³ ñàìîñò³éíî ðîçãëÿäàëî
ìåíø âàæëèâ³ ïèòàííÿ, çîêðåìà
êàäðîâ³. гøåííÿ îðãáþðî, íå
îïðîòåñòîâàí³ êèì-íåáóäü ³ç ÷ëå-
í³â ïîë³òáþðî, àâòîìàòè÷íî ñòà-
âàëè ð³øåííÿìè ÖÊ. Ç âèíè-
êíåííÿì ïîë³òáþðî òà îðãáþðî
íàì³òèâñÿ ïåðåõ³ä âëàäè äî íèõ
â³ä ÖÊ ÐÊÏ(á). Ïîñòóïîâî ïå-
ð³îäè÷í³ñòü çàñ³äàíü ÖÊ ó ïîâíî-
ìó ñêëàä³ (ïëåíóì³â) ñêîðîòèëàñÿ
ç äâîõ ðàç³â íà ì³ñÿöü ó 1919 äî
îäíîãî íà äâà ì³ñÿö³ ó 1921.
Ïåðøèé ñêëàä ïîë³òáþðî ÖÊ
íàë³÷óâàâ ï’ÿòü îñ³á — Ë.Êàìå-
íºâ, Ì.Êðåñòèíñüêèé, Â.Ëåí³í,
É.Ñòàë³í ³ Ë.Òðîöüêèé. Ïåðñî-
íàëüí³ çì³íè ó ãîë. á³ëüøîâèöü-
êîìó øòàá³ â³äáóëèñÿ ï³ñëÿ äèñ-
êóñ³¿ ïðî ïðîôñï³ëêè. Ì.Êðå-
ñòèíñüêîãî ÿê ïðèõèëüíèêà
Ë.Òðîöüêîãî çàì³íèëè êåð³âíè-
êîì Êîì³íòåðíó (äèâ. ²íòåðíà-
ö³îíàë Êîìóí³ñòè÷íèé) Ã.dzíîâ’º-
âèì. Çâ³ëüíåíå ì³ñöå êàíäèäàòà â
÷ëåíè ïîë³òáþðî ÖÊ, ÿêå ïîñ³äàâ
Ã.dzíîâ’ºâ, â³ääàëè ïåðåâåäåíîìó
ç Óêðà¿íè â öåíòð. ïàðò. àïàðàò
Â.Ìîëîòîâó. Ùå ÷åðåç ð³ê, ó êâ³ò.
1922, ÖÊ ÐÊÏ(á) ïîïîâíèâ
ñêëàä ïîë³òáþðî Î.Ðèêîâèì,
ÿêîãî Â.Ëåí³í çðîáèâ ñâî¿ì çà-
ñòóïíèêîì ó Ðàäíàðêîì³, ³
Ì.Òîìñüêèì, ÿêèé î÷îëþâàâ
ïðîôñï³ëêè. Ó òàêîìó ñêëàä³ ïî-
ë³òáþðî ÖÊ ïðî³ñíóâàëî äî ÷åðâ.
1924, êîëè íà ì³ñöå, ùî çâ³ëüíè-
ëîñÿ ï³ñëÿ ñìåðò³ Â.Ëåí³íà, áóëî
îáðàíî Ì.Áóõàð³íà.
Ñåðåä 5 ÷ëåí³â 1-ãî ³ 2-ãî
ñêëàä³â îðãáþðî ÖÊ 2 áóëè îäíî-
÷àñíî ÷ëåíàìè ïîë³òáþðî —
Ì.Êðåñòèíñüêèé ³ É.Ñòàë³í. Äî
1-ãî ñêëàäó îðãáþðî óâ³éøëà òà-
êîæ Î.Ñòàñîâà — â³äï. ñåêðåòàð
ÖÊ. Ôóíêö³¿ ñåêðåòàðÿ òîä³ áóëè
ñóòî òåõí³÷íèìè, Î.Ñòàñîâà íà-
â³òü íå âõîäèëà äî ñêëàäó ÖÊ.
ϳñëÿ IÕ ç’¿çäó ïàðò³¿, ç êâ³ò.
1920, áóëî âèð³øåíî ìàòè 3 ñå-
êðåòàð³â, ó ò. ÷. â³äïîâ³äàëüíîãî,
ÿêèì ñòàâ Ì.Êðåñòèíñüêèé.
ϳñëÿ Õ ç’¿çäó ÐÊÏ(á) ïîñàäó
â³äï. ñåêðåòàðÿ çàéíÿâ Â.Ìîëî-
òîâ. Ùå ÷åðåç ð³ê, ó êâ³ò. 1922,
Â.Ëåí³í çàñíóâàâ ïîñàäó ãåí. ñå-
êðåòàðÿ ³ ðåôîðìóâàâ ñåêðåòàð³àò
ÖÊ. Çàñ³äàííÿ éîãî ñòàâàëè ðåãó-
ëÿðíèìè, à éîãî ãîëîâíîþ ôóíê-
ö³ºþ áóëî âèçíà÷åíî ï³äãîòîâêó
ìàòåð³àë³â íà ðîçãëÿä ïîë³òáþðî
òà îðãáþðî ÖÊ. Êâ³òíåâèé (1922)
ïëåíóì ÖÊ âèð³øèâ, ùî ð³øåííÿ
ñåêðåòàð³àòó, íå îïðîòåñòîâàí³
êèì-íåáóäü ³ç ÷ëåí³â ïîë³òáþðî
àáî îðãáþðî, íàáóâàòèìóòü ñèëè
ÿê ð³øåííÿ ÖÊ. Öå îçíà÷àëî, ùî
ñåêðåòàð³àò ïåðåòâîðþâàâñÿ íà
ïîë³ò. îðãàí.
Çâàæàþ÷è íà áëèçüê³ñòü ôóíê-
ö³é îðãáþðî òà ñåêðåòàð³àòó (ç
÷àñîì ñåêðåòàð³àò ïåðåáðàâ íà
ñåáå âñ³ ôóíêö³¿ îðãáþðî, âíàñë³-
äîê ÷îãî âîíî 1952 áóëî ë³êâ³äî-
âàíå), à òàêîæ íà ïðèíöèï ïåð-
ñîíàëüíîãî ñóì³ùåííÿ ïîñàä ñå-
êðåòàð³â ³ ÷ëåí³â îðãáþðî, ðå-
ôîðìà 1922 íå ïðèâåëà äî ïîÿâè
â ÖÊ òðåòüîãî ñóáöåíòðó âëàäè.
Àëå âîíà ïîñèëèëà ïîâíîâàæåí-
íÿ îäíîãî ç ñóáöåíòð³â çà ðàõó-
íîê ³í., à òàêîæ íàäàëà á³ëüøî¿
âàãè ïîñàä³ ãåí. ñåêðåòàðÿ ÖÊ.
Ãåí. ñåêðåòàðåì ñòàâ É.Ñòà-
ë³í — ÷ëåí îáîõ ñóáöåíòð³â ÖÊ
ç ìîìåíòó ¿õ óòâîðåííÿ. ³äòîä³
â éîãî ðóêàõ, çà âèñëîâîì Â.Ëå-
í³íà, çîñåðåäèëàñÿ «áåçìåæíà
âëàäà».
Áîðîòüáà çà âëàäó. 26 òðàâ.
1922 Â.Ëåí³í çàçíàâ ïåðøîãî óäà-
ðó õâîðîáè, âíàñë³äîê ÷îãî íà
ê³ëüêà ì³ñÿö³â óòðàòèâ ìîæëè-
â³ñòü âïëèâàòè íà ä³ÿëüí³ñòü îð-
ãàí³â âëàäè. Çà â³äñóòíîñò³ Â.Ëå-
í³íà ë³äåðñòâî â ïàðò³¿ ïåðåáèðàâ
íà ñåáå Ë.Òðîöüêèé. Ç ìåòîþ
ïðîòè䳿 öüîìó Ë.Êàìåíºâ, Ã.dz-
íîⒺ⠳ É.Ñòàë³í îá’ºäíàëèñÿ â
«òð³éêó». É.Ñòàë³í ä³ÿâ îñîáëèâî
åôåêòèâíî, ðîçñòàâëÿþ÷è çàëåæ-
íèõ â³ä ñåáå ïðàö³âíèê³â íà â³ä-
ïîâ³äàëüí³ ïîñàäè â ïàðò. àïàðàò³.
Â.Ëåí³í íà ïîðîç³ ñìåðò³ çðî-
çóì³â, ùî äëÿ çàáåçïå÷åííÿ ñòà-
á³ëüíîñò³ âëàäè ïîòð³áí³ îðãàí³-
çàö³éí³ ðåôîðìè. ³í çàïðîïîíó-
âàâ çá³ëüøèòè ê³ëüê³ñòü ÷ëåí³â
ÖÊ ÐÊÏ(á) äî 50—100 îñ³á çà ðà-
õóíîê íàéá³ëüø àâòîðèòåòíèõ
ïðåäñòàâíèê³â ðîá³òí. êëàñó. Öå
ïîâèííî áóëî çàïîá³ãòè ðîçêîëó,
ÿêèì ìîãëî çàâåðøèòèñÿ ïðîòè-
ñòîÿííÿ Ë.Òðîöüêîãî ³ É.Ñòàë³-
íà. ³í òàêîæ çàïðîïîíóâàâ ïå-
ðåòâîðèòè ïëåíóìè ÖÊ (âîíè
çáèðàëèñÿ çà ðåãëàìåíòîì îäèí
ðàç íà äâà ì³ñÿö³) ó ïàðò. êîíôå-
ðåíö³¿ çà ó÷àñòþ Öåíòð. êîí-
òðîëüíî¿ êîì³ñ³¿ (ÖÊÊ), à òàêîæ
îá’ºäíàòè ÖÊÊ ç îñí. ÷àñòèíîþ
Ðîá³òíè÷î-ñåëÿíñüêî¿ ³íñïåêö³¿
(ÐѲ), ðîçøèðåíî¿ íà 75—100 íî-
âèõ ÷ëåí³â. Ïîïîâíèòè ñêëàä ÐѲ
ïåðåäáà÷àëîñÿ ðîá³òíèêàìè ³ ñå-
ëÿíàìè, ÿê³ äîáðå ïðîÿâèëè ñåáå
â êîíòðîëüí³é ðîáîò³.
Ðîçøèðåííÿ ñêëàäó ÖÊ ³
ÖÊÊ çà ðàõóíîê íåàïàðàòíî¿ ÷à-
ñòèíè ïàðò³¿ ³ íàä³ëåííÿ ñï³ëüíèõ
çàñ³äàíü îáîõ âèùèõ îðãàí³â ïàð-
ò³¿ ïðàâàìè ïàðòêîíôåðåíö³¿ ³ñ-
òîòíî îáìåæóâàëî á êîìïåòåíö³þ
íåôîðìàëüíèõ ñóáöåíòð³â âèùî¿
âëàäè, ÿê³ óòâîðèëèñÿ âñåðåäèí³
ÖÊ. Çà òàêèõ óìîâ ïîë³òáþðî,
îðãáþðî ³ ñåêðåòàð³àò âòðà÷àëè
ïðàâî ñàìîñò³éíî âèð³øóâàòè ïî-
ë³ò. ïèòàííÿ. Çà íèìè çàëèøàëà-
ñÿ á ò³ëüêè ôóíêö³ÿ ï³äãîòîâêè
ïèòàíü íà ðîçãëÿä êîíôåðåíö³¿.
²äåÿ ïðî çá³ëüøåííÿ ÷èñëà
÷ëåí³â ÖÊ áóëà ðåàë³çîâàíà, ïðî-
òå çàì³ñòü ðîá³òíèê³â êîìïàðò.
êåð-âî ïîïîâíèëîñÿ àïàðàòíèêà-
ìè. ßê ³ ïðîïîíóâàâ Â.Ëåí³í,
ÖÊÊ áóëà îá’ºäíàíà ç ÐѲ ³ òà-
êîæ çá³ëüøèëàñÿ ó ñâî¿é ÷èñåëü-
íîñò³, àëå çíîâó-òàêè çà ðàõóíîê
àïàðàòíèê³â. Ïðîïîçèö³ÿ ùîäî
ñêëèêàííÿ îá’ºäíàíèõ çàñ³äàíü
ÖÊ ³ ÖÊÊ ÐÊÏ(á) òåæ áóëà âò³-
ëåíà â æèòòÿ, àëå òàê³ çàñ³äàííÿ
íå áóëè íàä³ëåí³ ïðàâàìè êîíôå-
ðåíö³é. Îá’ºäíàí³ ïëåíóìè ÖÊ ³
ÖÊÊ ïàðò³¿ çáèðàëèñÿ ïåðåâàæíî
äëÿ òîãî, ùîá ïðèäóøóâàòè çà
äîïîìîãîþ ïîñòàíîâè «Ïðî ºä-
í³ñòü ïàðò³¿» îïîçèö³îíåð³â â ïî-
ë³òáþðî òà ³í. êåð³âíèõ îðãàíàõ
ïàðò³¿.
Áîðîòüáà ì³æ Ë.Òðîöüêèì ³
«òð³éêîþ» íå âùóõëà. «Òð³éêà»
ïî÷àëà çâ³ëüíÿòè ïðèá³÷íèê³â
Ë.Òðîöüêîãî, â ïåðøó ÷åðãó òèõ,
õòî ìàâ âïëèâ ó ïàðò³¿. Íà ÷îë³
âåëè÷åçíî¿ ïàðò. îðã-ö³¿ Óêðà¿íè
ñòîÿâ Õ.Ðàêîâñüêèé — äàâí³é òî-
âàðèø Ë.Òðîöüêîãî. Ó ÷åðâ. 1923
«òð³éêà» óõâàëèëà ð³øåííÿ ïîñòà-
âèòè íà ÷îë³ Ðàäíàðêîìó ÓÑÐÐ
Â.×óáàðÿ. Õ.Ðàêîâñüêîìó áóëî çà-
ïðîïîíîâàíî ïåðåéòè íà äèïëî-
ìàòè÷íó ðîáîòó.
Ó æîâò. 1923 Ë.Òðîöüêèé
çâåðíóâñÿ ç ëèñòîì äî ÖÊ ³ ÖÊÊ
ÐÊÏ(á), â ÿêîìó çâèíóâàòèâ ñå-
êðåòàð³àò ÖÊ ó ìàí³ïóëþâàíí³
ñêëàäîì äåëåãàò³â ÕII ç’¿çäó ïàð-
ò³¿. Öåé ëèñò ï³äïèñàëè 46 ïðî-
â³äíèõ ä³ÿ÷³â ïàðò³¿, ó ò. ÷. ò³, õòî
â öåé ÷àñ àáî ðàí³øå ïðàöþâàâ â
Óêðà¿í³ — Â.Àíòîíîâ-Îâñ³ºíêî,
ª.Áîø, ß.Äðîáí³ñ, Ã.Ïÿòàêîâ,
Õ.Ðàêîâñüêèé, Ò.Ñàïðîíîâ, Ðà-
ôà¿ë (Ð.Ôàðáìàí), Ò.Õàðå÷êî òà
³í. Ó çàÿâ³ 46-òè âêàçóâàëîñÿ, ùî
ïàðò³ÿ âñå á³ëüøå ïîä³ëÿºòüñÿ íà
ñåêðåòàðñüêó ³ºðàðõ³þ ³ «ìèðÿí»,
íà ïðèçíà÷óâàíèõ çâåðõó ïàðò-
ôóíêö³îíåð³â ³ ÷ëåíñüêó ìàñó,
ÿêà íå áåðå àêòèâíî¿ ó÷àñò³ ó
493
ÊÎÌÏÀÐÒ²ÉÍÎ