Льовочкіна А.М. Основи екологічної психології

Подождите немного. Документ загружается.

çíà÷íîãî íàïðóæåííÿ. Âîäíî÷àñ íàâêîëèøíº ñåðåäîâèùå, ÿê

ïðàâèëî, äàº äóæå âåëèêèé îáñÿã ³íôîðìàö³¿ (ÿê ïîòð³áíî¿ ëþ-

äèí³ íà öåé ìîìåíò, òàê ³ çàéâî¿, íàäì³ðíî¿). ×åðåç òå ñàìå êî-

ðèñíà ³íôîðìàö³ÿ, ÿêó ëþäèíà ââàæàº â öåé ìîìåíò íàéâàæëè-

â³øîþ, ïåðåáóâàòèìå â öåíòð³ óâàãè, à ³íøà áóäå íà ïåðèôåð³¿, àëå

âîíà òåæ ñïðèéìàòèìåòüñÿ. Öå  âàæëèâà îñîáëèâ³ñòü ñïðèé-

ìàííÿ ñåðåäîâèùà, àäæå ïîðÿä ç îñíîâíîþ äëÿ íàñ ³íôîðìàö³ºþ

ìè ñïðèéìàºìî ³íôîðìàö³þ, ÿêó íå ââàæàºìî ñóòòºâîþ, àëå âîíà

ìîæå ñòàòè âàæëèâîþ äëÿ ïîäàëüøî¿ ä³ÿëüíîñò³ ó ñåðåäîâèù³.

Âèçíà÷åííÿ öåíòð ïåðèôåð³ÿ âèêîðèñòîâóºòüñÿ íå ò³ëü-

êè ó ñïðèéìàíí³ ñåðåäîâèùà. Ñïðàâà ó òîìó, ùî ñïðèéìàííÿ

ñåðåäîâèùà ëþäüìè îáóìîâëþºòüñÿ îñíîâíîþ ³äåºþ ³äåºþ

îðãàí³çàö³¿ ïðîñòîðó: ñåðåäèíà ³ îêðà¿íà, öåíòð ³ ïåðèôåð³ÿ. ßê

ââàæàº Ì. ×åðíîóøåê, öå óí³âåðñàëüíà îö³ííà ñèñòåìà êîîð-

äèíàò. Âîíà ïîâÿçàíà ç òèì, ùî ëþäèíà ñïðèéìàº ïðîñò³ð åãî-

öåíòðè÷íî. Íàïðèêëàä, ó ñîö³àëüíîìó òà êóëüòóðíîìó ñåíñ³

ãåîãðàô³÷íèé ïðîñò³ð ñïðèéìàºòüñÿ é ïåðåæèâàºòüñÿ åòíîöåí-

òðè÷íî ³ ñòðóêòóðóºòüñÿ â³äïîâ³äíî äî ïðîòèñòàâëåííÿ Áàòüê-

³âùèíà ÷óæèíà. Òàêèì ÷èíîì, ó öåíòð³ óñüîãî ïîñòàº ß, ùî

ñòâîðþº íàâêîëî ñåáå óÿâí³ ïîëÿ, çà äîïîìîãîþ ÿêèõ îö³íþºòü-

ñÿ íàâêîëèøíº ñåðåäîâèùå. Öåíòð ìàº íàéâèùó ö³íí³ñòü, à

â³ääàëåí³, ïåðèôåð³éí³ îáºêòè ðîçòàøîâàí³ â ïîðÿäêó çíèæåí-

íÿ ö³ííîñò³. Çà ïðèêëàä ìîæå ñëóãóâàòè ïðîáëåìà çâàëèù àáî

ïîøóêó ì³ñöü, äå ìîæíà ñêëàäóâàòè òå, â³ä ÷îãî ìè õî÷åìî

ïîçáóòèñü. Ó öüîìó ðàç³ ëþäèíà ìîæå ðîçì³ðêîâóâàòè òàê:

Íåïîòð³áí³ ìåí³ ðå÷³ íàéêðàùå â³äâåçòè òóäè, äå âîíè íå ïî-

òðàïëÿòèìóòü ìåí³ íà î÷³. Òîáòî âîíè áóäóòü ïîçà öåíòðîì

åãîöåíòðè÷íîãî áà÷åííÿ ñâ³òó. Òàêèé ï³äõ³ä ïðèçâîäèòü äî òîãî,

ùî ³íîä³ äîñèòü çàëèøåíî¿ íà ëîí³ ïðèðîäè êóïêè ñì³òòÿ, ùîá

³ç ÷àñîì íà öüîìó ì³ñö³ ïî÷àëè ñêëàäàòè ñì³òòÿ ó âåëèêèõ

ê³ëüêîñòÿõ. Ëþäèíà ç åãî¿ñòè÷íîþ ñâ³äîì³ñòþ â³äçíà÷àº: Öåé

ïðîñò³ð íå íàëåæèòü í³êîìó, òîìó ÿ ìîæó çâàëþâàòè òàì ñì³òòÿ,

îñê³ëüêè öå íå º öåíòðîì ìîãî íàâêîëèøíüîãî ñåðåäîâèùà.

Ñåðåäîâèùå âì³ùóº çàâæäè á³ëüøå ³íôîðìàö³¿, í³æ ëþäèíà

ñïðîìîæíà ñâ³äîìî ñïðèéíÿòè é çðîçóì³òè ¿¿. Îòæå, íå âñÿ ³í-

ôîðìàö³ÿ ç äîâê³ëëÿ óñâ³äîìëþºòüñÿ ëþäèíîþ. Àëå ïîðÿä ç óñâ³-

äîìëåíèì ñïðèéìàííÿì ³ñíóº ñïðèéìàííÿ ï³äñâ³äîìå. Îñîá-

ëèâî ìîæíà âèîêðåìèòè òàê çâàíå ñóáë³ìîâàíå ñïðèéìàííÿ.

Ñóáë³ìîâàíå ñïðèéìàííÿ õàðàêòåðíå äëÿ ïåðåáóâàííÿ ëþäèíè

â äîáðå çíàéîìîìó ñåðåäîâèù³. ßê çàçíà÷àº Ì. ×åðíîóøåê, ïî-

ñèëàþ÷èñü íà àíãë³éñüêîãî àðõ³òåêòîðà Ï³òåðà Ñì³òà ³ éîãî

êíèãó Äèíàì³êà óðáàí³çìó, 90 % â³äîìîãî àðõ³òåêòóðíîãî òà

óðáàí³ñòè÷íîãî ñåðåäîâèùà æèòåë³ ì³ñò ñïðèéìàþòü ñóáë³ìîâà-

íî. Òàêå ñïðèéìàííÿ ìàº ñâ³é ñåíñ, îñê³ëüêè ïåðåíàñè÷åííÿ

³ìïóëüñàìè øê³äëèâå äëÿ ïñèõ³êè. Äîâãî æèâó÷è ó ïåâíîìó

ðàéîí³ ì³ñòà, ëþäèíà ïåðåñòàº ñïðèéìàòè îñîáëèâîñò³ ñâîãî äîâ-

ê³ëëÿ, âîíà ïîì³÷àº ëèøå ð³çê³ çì³íè â íüîìó. Öÿ îñîáëèâ³ñòü

ñïðèéìàííÿ ä³ñòàëà âëó÷íó íàçâó óðáàí³ñòè÷íèé ñîìíàì-

áóë³çì. Óðáàí³ñòè÷íèé ñîìíàìáóë³çì ìàº ïåâí³ íàñë³äêè äëÿ

åêîëîã³÷íî¿ àêòèâíîñò³ ëþäåé. Òàê, ìè çâèêàºìî äî íåçàäîâ³ëü-

íîãî ç åñòåòè÷íîãî ïîãëÿäó ñåðåäîâèùà çàâäÿêè äóæå ïðîñòî-

ìó çàõèñíîìó ìåõàí³çìîâ³  ìè ïåðåñòàºìî ñïðèéìàòè öå

ñåðåäîâèùå ³ íàì íå ñïàäàº íà äóìêó, ùî ìè ñàì³ ìîãëè á ïî-

ë³ïøèòè öå ñåðåäîâèùå. Íàïðèêëàä, íàâåñòè ëàä ó âëàñíîìó

ï³ä¿çä³ ÷è íà ïîäâ³ð¿ á³ëÿ áóäèíêó. Äëÿ ãëèáøîãî ñïðèéíÿò-

òÿ é ï³çíàííÿ ñåðåäîâèùà, â ÿêîìó ìè ïåðåáóâàºìî, ðåêîìåíäó-

þòüñÿ äâà ìåòîäè.

Ïåðøèé ìåòîä. Âäÿãí³òü ïîâÿçêó íà î÷³ é ïîïðîñ³òü ïðè-

ÿòåëÿ, ùîá â³í õîäèâ ç âàìè ïîäâ³ðÿì. ×åðåç äåÿêèé ÷àñ âè

â³ä÷óºòå, ÿê çàãîñòðþºòüñÿ ñïðèéìàííÿ çà äîïîìîãîþ ³íøèõ

îðãàí³â â³ä÷óòò³â ñëóõó, íþõó, äîòèêó ³ çðîçóì³ºòå, ùî âàñ

îòî÷óº áàãàòèé ñâ³ò ³ìïóëüñ³â. Â ðåçóëüòàò³ öüîãî åêñïåðèìåí-

òó ó âàñ ñêëàäåòüñÿ ÿñêðàâ³øà êàðòèíà ñåðåäîâèùà.

Äðóãèé ìåòîä. Öåé ìåòîä ïðîñò³øèé. Ïîñòàâòå íîãè íà øè-

ðèíó ïëå÷åé, íàõèë³òüñÿ òàê, ùîá ìîæíà áóëî ïîáà÷èòè ïðîñò³ð

ïîçàä ñåáå. ßêùî âè çáåðåæåòå òàêó ïîçó òðèâàëèé ÷àñ, òî ïî-

áà÷èòå áàãàòî ö³êàâèõ äåòàëåé, ÿêèõ äîñ³ íå ïîì³÷àëè. Öå ìîæå

ñïîíóêàòè âàñ äî åêîëîã³÷íèõ ä³é òà äî àäåêâàòíîãî ôîðìóâàí-

íÿ õî÷à á ì³í³ìàëüíîãî ïðîñòîðó íàâêîëèøíüîãî ñåðåäîâèùà,

íàïðèêëàä, ïðîñòîðó âëàñíî¿ îñåë³ àáî ÷àñòèíè ïîäâ³ðÿ.

Ñåðåäîâèùå ñïðèéìàºòüñÿ â ò³ñíîìó çâÿçêó ç ïðàêòè÷íîþ

ä³ÿëüí³ñòþ: ñïðèéìàííÿ ïîâÿçàíå ç ä³ºþ ³ íàâïàêè. Ñïðèéìàí-

íÿ äîâê³ëëÿ, ÿê ³ ñïðèéìàííÿ âçàãàë³, öå àêòèâíèé ïðîöåñ.

Ëþäè ñïðèéìàþòü äîâê³ëëÿ â ïðîöåñ³ ïîñò³éíî¿ âçàºìîä³¿ ç

íèì. Ëþäèíà çàâæäè ä³º ÿê íåâ³ää³ëüíà ñêëàäîâà ñèòóàö³¿, â

ÿê³é âîíà ïåðåáóâàº. Òîáòî çàâæäè ³ñíóº ñèñòåìà çâîðîòíîãî

çâÿçêó: íàø³ ä³¿ äîïîìàãàþòü íàì ïåðåêîíàòèñÿ â àäåêâàò-

íîñò³ íàøîãî ñïðèéìàííÿ.

Ð³çíå çà ñâî¿ìè õàðàêòåðèñòèêàìè ñåðåäîâèùå ñïîíóêàº äî

ð³çíèõ ä³é. Îñîáëèâî öå âèÿâëÿºòüñÿ â øòó÷íîìó ñåðåäîâèù³.

Òàê, ó õðàì³ Áîæîìó ëþäè ïîâîäÿòü ñåáå ³íàêøå, í³æ ó ðåñòî-

ðàí³, ó ë³òàêó ³íàêøå, í³æ ó ïî¿çä³, â ì³ñò³ ³íàêøå, í³æ ó

ñåë³. Ð³çêå â³äõèëåííÿ ïîâåä³íêè â³ä íîðì, îáóìîâëåíèõ ñóñ-

ï³ëüñòâîì òà êóëüòóðîþ ó â³äïîâ³äíîìó ñåðåäîâèù³, ñïðèé-

ìàºòüñÿ ÿê íåïðèéíÿòíå é ëþäè íåãàòèâíî ðåàãóþòü íà ïîâå-

ä³íêó ïîðóøíèêà íîðì.

Áóäü-ÿêå ñåðåäîâèùå ìàº íå ëèøå ô³çè÷í³ é õ³ì³÷í³ îñîáëè-

âîñò³, à é ïñèõîëîã³÷í³ òà ñèìâîë³÷í³ çíà÷åííÿ. Ëþäèí³ âëàñ-

òèâî íàä³ëÿòè íàâêîëèøí³é ñâ³ò ïåâíèìè ñèìâîëàìè, à ïîò³ì

ñïðèéìàòè öåé ñâ³ò çà äîïîìîãîþ ñèìâîë³â.

Áóäü-ÿêèé îðãàí³çîâàíèé ïðîñò³ð, íàïðèêëàä, àëüòàíêà â ïàð-

êó, ñàä ó çàìêó, ³íòåðºð õðàìó, ôàáðè÷íèé öåõ, çàá³é ó øàõò³,

ïàðòà â êëàñ³, âèêëèêàþòü ïî÷óòòÿ, àñîö³àö³¿ òà â³äïîâ³äíå

ñòàâëåííÿ, ÿê³, ïîðÿä ç ³íôîðìàö³éíèì ñïðèéìàííÿì, âèçíà÷à-

þòü ³ ÷óòòºâå ñïðèéìàííÿ ñåðåäîâèùà.

Æèòòºâèé äîñâ³ä ñâ³ä÷èòü, ùî ñåðåäîâèùå ìîæå ñïðàâëÿòè

íà íàñ ÿê ïðèºìíå âðàæåííÿ, òàê ³ âèêëèêàòè äåïðåñ³þ; ÿâëÿ-

òèñÿ íàì ÿê ùîñü åêçîòè÷íå ÷è, íàâïàêè, áóäåííå; çàêëèêàº äî

ä³¿ ÷è ñïîíóêàº äî â³äïî÷èíêó.

Çãàäóâàíèé íàìè Ï.Ñì³ò, àâòîð äîñë³äæåíü ïðî äèíàì³êó

óðáàí³çìó, ðîçð³çíÿº ÷îòèðè ð³âí³ ñèìâîë³çìó, ÿê³ â³ä³ãðàþòü

âàæëèâó ðîëü ó øòó÷íî ñòâîðåíîìó ì³ñüêîìó ñåðåäîâèù³: àñî-

ö³àòèâíèé ñèìâîë³çì; îêóëüòóðåíèé ñèìâîë³çì; ñèìâîë³çì

â³äîìîãî òà ñèìâîë³çì àðõåòèïó.

Àñîö³àòèâíèé ñèìâîë³çì âêëþ÷àº â ñåáå îñíîâí³ ³íäèâ³äó-

àëüí³ àñîö³àö³¿, çàâäÿêè ÿêèì êîæåí ç íàñ îö³íþº çíà÷óù³ñòü

ïåâíîãî ñåðåäîâèùà. Öå äóæå âàæëèâ³ çâÿçêè, àäæå âîíè ïî-

ºäíóþòü ñåãìåíòè ì³ñüêîãî ñåðåäîâèùà é ôîðìóþòü îáðàç ì³ñòà,

ùî çàëèøàºòüñÿ â íàø³é ïàìÿò³, ñòâîðþþ÷è òàê çâàíó ìåí-

òàëüíó êàðòó  ñóáºêòèâíó êàðòèíó ñåðåäîâèùà. Òàêà êàðòè-

íà ìàº â³äíîñíî ñòàá³ëüíèé õàðàêòåð ³ ëèøå ³íîä³ ìîäèô³êóºòü-

ñÿ â³äïîâ³äíî äî çì³í ñåðåäîâèùà. Àêòèâíî ñòâîðþþ÷è âëàñíó

ìåíòàëüíó êàðòó ñåðåäîâèùà, ëþäèíà â³äñ³þº çíà÷íó ê³ëüê³ñòü

³íôîðìàö³¿ òàêèì ÷èíîì, ùîá ó íå¿ çàëèøèëèñÿ ÿê îïîðí³ òî÷-

êè ëèøå íàéâàæëèâ³ø³ îáºêòè.

Îêóëüòóðåíèé ñèìâîë³çì ñåðåäîâèùà ì³ñòà áåðå ñâ³é ïî÷à-

òîê â ³ñòîð³¿ êóëüòóðè ³ º ñèìâîë³çìîì îáºêò³â ó çàãàëüíîïðè-

éíÿòîìó ñåíñ³. Êóëüòóðí³ ñèìâîë³÷í³ çíà÷åííÿ äîñèòü ëåãêî

ðîçøèôðîâóþòüñÿ: ÷åðâîíèé õðåñò íà ñò³í³ áóä³âë³ íàãàäóº íàì,

ùî öå ìåäè÷íèé çàêëàä, à õðåñò íà äàõó áóä³âë³ ãîâîðèòü, ùî

öå õðèñòèÿíñüêà ñïîðóäà. Òàê³ ñèìâîëè º íåçì³ííèìè ³ äîïîìà-

ãàþòü îð³ºíòóâàòèñÿ ó ñåðåäîâèù³.

Ñèìâîë³çì â³äîìîãî. Ñèìâîë³çì â³äîìîãî ñòâîðþº áóäåííå

ñåðåäîâèùå, ÿêå º îñíîâîþ íàøîãî ³ñíóâàííÿ ó ì³ñò³. Ëþäè ìî-

æóòü ñòâîðþâàòè ïîñò³éíî ä³þ÷ó ñèìâîë³êó ñâîãî áåçïîñåðåä-

íüîãî îòî÷åííÿ. ²ñíóþòü ñèìâîëè Áàòüê³âùèíè, ñèìâîëè ì³ñòà,

ñèìâîëè âóëèö³ àáî êâàðòàëó. ßê ò³ëüêè öåé ñèìâîë³çì â³äî-

ìîãî ïîðóøóºòüñÿ (çíîñèòüñÿ ïåâíèé áóäèíîê, ðóáàþòü â³äîìå

óñ³ì äåðåâî, ðóéíóºòüñÿ ïàìÿòêà àðõ³òåêòóðè), ëþäè ñïðèéìà-

þòü öå ÿê çàãðîçó ñâî¿é ºäíîñò³ ç â³äîìèì ¿ì ñåðåäîâèùåì.

Ñèìâîë³çì àðõåòèïó. Àðõ³òåêòóðà ñàìà ïî ñîá³ âèêëèêàº

äóìêè ïðî â³÷íå, â³ä÷óòòÿ òîãî, ùî ñòî¿òü íàä ÷àñîì. Òàê, óñ³

ñòàðîäàâí³ ì³ñòà ïî÷èíàþòü ñâ³é ðîçâèòîê ç öåíòðó, ÿêèé áóâ

ñêîìïîíîâàíèé êîíöåíòðè÷íî, ç³ çìåíøåííÿì çíà÷åííÿ éîãî

÷àñòèí ó íàïðÿìêó äî îêðà¿í. Àäæå ç âèíèêíåííÿì çåìëåðîá-

ñòâà çÿâëÿþòüñÿ ïåðø³ ïîñò³éí³ ïîñåëåííÿ ëþäèíè, ùî ïðîòè-

ñòàâèëè ¿¿ ïðèðîä³. Ì³ñòî ñïðèéìàëîñÿ ÿê îáðàç êîñìîñó. Îòæå,

ôîðìà, äëÿ ÿêî¿ õàðàêòåðíå àáñîëþòíå çíà÷åííÿ öåíòðó, â³äîá-

ðàæàº àðõåòèï Â³÷íîãî Ïîðÿäêó Êîñìîñó ÿê ïðîòèñòàâëåííÿ

õàîñó çåìíî¿ ïðèðîäè.

Íàâêîëèøíº ñåðåäîâèùå ä³º ÿê ºäèíå ö³ëå. Ñïðèéìàííÿ íàâ-

êîëèøíüîãî ñåðåäîâèùà òàêîæ ìàº ñèñòåìíèé õàðàêòåð.

Ïîòð³áíî çàçíà÷èòè é âàæëèâ³ñòü ôîðìóâàííÿ àäåêâàòíîãî

ñïðèéíÿòòÿ äîâê³ëëÿ, ùî ïðèâîäèòü äî åêîëîã³÷íî ïðàâèëüíî¿

ïîâåä³íêè. Áî íå ò³ëüêè ëþäèíà çì³íþº ñåðåäîâèùà, à é âîíî 

ëþäèíó. Íà æàëü, çàçíà÷àº Ì.×åðíîóøåê, íå âñ³ çì³íè â ñåðå-

äîâèù³, ùî â³äáóâàþòüñÿ âíàñë³äîê ä³ÿëüíîñò³ ëþäèíè,  ðå-

çóëüòàò ö³ëåñïðÿìîâàíîãî é åêîëîã³÷íî äîö³ëüíîãî ïëàíóâàííÿ.

Äåÿê³ ç íèõ ñòàþòü íåáàæàíèìè àáî íåî÷³êóâàíèìè ÷åðåç ð³çê³

òåõí³÷í³ çì³íè [28]. Íàéãîñòð³øèì ïðèêëàäîì òóò ìîæå áóòè

çì³íà åêîëîã³¿ íà çíà÷íèõ òåðèòîð³ÿõ âíàñë³äîê íåâäàëîãî åêñ-

ïåðèìåíòó íà ×îðíîáèëüñüê³é ÀÅÑ ó 1986 ðîö³.

3.2. ÂÏËÈÂ Ð²ÇÍÎÌÀÍ²ÒÍÈÕ ÔÀÊÒÎÐ²Â

ÑÅÐÅÄÎÂÈÙÀ ÍÀ ËÞÄÈÍÓ

Êëàñèô³êàö³ÿ åêîëîã³÷íèõ ôàêòîð³â,

ùî âïëèâàþòü íà ïñèõ³êó ëþäèíè

Ó ïîïåðåäíüîìó ðîçä³ë³ çàçíà÷àëîñÿ, ùî ñåðåäîâèùå öå

ñèñòåìà ð³çíîìàí³òíèõ ôàêòîð³â, ÿê³ âïëèâàþòü íà ñïîñ³á ³ñíó-

âàííÿ ëþäèíè, íà ¿¿ ïñèõ³êó. Âò³ì, õî÷à íà ëþäèíó ä³º ñèñòåìà

ôàêòîð³â, êîæåí ³ç íèõ ìàº ñâ³é îñîáëèâèé âïëèâ, ÿêèé çàëå-

æèòü â³ä ïåâíèõ óìîâ.

Îòæå, ³ñíóº âåëè÷åçíà ê³ëüê³ñòü åêîëîã³÷íèõ ôàêòîð³â, ùî

âïëèâàþòü íà ëþäñüêó ïñèõ³êó. Ó çâÿçêó ç öèì ¿õ íåîáõ³äíî

êëàñèô³êóâàòè ç ìåòîþ ïîäàëüøîãî, ãëèáøîãî äîñë³äæåííÿ.

²ñíóº ê³ëüêà ïðèíöèï³â êëàñèô³êàö³¿ åêîëîã³÷íèõ ôàêòîð³â.

². Êëàñèô³êàö³ÿ åêîëîã³÷íèõ ôàêòîð³â çà ¿õ ïîõîäæåííÿì.

Òóò âèð³çíÿòü á³îãåíí³ é àíòðîïîãåíí³ ôàêòîðè.

Á³îãåíí³ ôàêòîðè åêîëîã³¿ öå ïðèðîäíî-ãåîãðàô³÷í³ ôàê-

òîðè: òåìïåðàòóðà ïîâ³òðÿ, ñîíÿ÷íà ðàä³àö³ÿ, ïðèðîäí³ ëàíä-

øàôòè, çâóêè ïðèðîäè (ãð³ì, øåëåñò ëèñòÿ, ñï³âè ïòàõ³â, øóì

âîäè). Äëÿ öèõ ôàêòîð³â õàðàêòåðíå òå, ùî âîíè âïëèâàþòü íà

ïñèõ³êó ëþäèíè ïîçèòèâíî. Âèíÿòîê åêñòðåìàëüí³ ïðîÿâè

ïðèðîäíèõ ñòèõ³é (òàê çâàí³ ñòèõ³éí³ ëèõà) ïàâîäêè, ïîñó-

õè, òðèâàëà ñïåêà òà ³í.

Àíòðîïîãåíí³ ôàêòîðè åêîëîã³¿. Äî àíòðîïîãåííèõ ôàê-

òîð³â åêîëîã³¿ íàëåæàòü ôàêòîðè øòó÷íîãî ñåðåäîâèùà, òîáòî

ñòâîðåíîãî ëþäèíîþ. Öå çîêðåìà àðõ³òåêòóðí³ ñïîðóäè, óðáàí³-

ñòè÷í³ ëàíäøàôòè, æèòëîâ³ òà ðîáî÷³ ïðèì³ùåííÿ, øóì, ìóçèêà,

ðàä³àö³ÿ, çàáðóäíåííÿ ïîâ³òðÿ, çåìë³, âîäè. Çàçíà÷åí³ ôàêòîðè

íåãàòèâíî âïëèâàþòü íà ïñèõ³÷íèé òà ñîìàòè÷íèé ñòàí ëþäè-

íè. Îòæå, êîëè éäåòüñÿ ïðî ïîãàíó åêîëîã³þ, òî ìàþòü íà

óâàç³ àíòðîïîãåíí³ ôàêòîðè ñåðåäîâèùà. Â Óêðà¿í³ òà Á³ëî-

ðóñ³ öå íàñàìïåðåä ðàä³àö³éíå çàáðóäíåííÿ äîâê³ëëÿ âíàñ-

ë³äîê ×îðíîáèëüñüêî¿ êàòàñòðîôè.

Cîö³àëüí³ ôàêòîðè åêîëîã³¿. Ñîö³àëüí³ ôàêòîðè åêîëîã³¿ º

ñïåöèô³÷íèìè. Âîíè íàëåæàòü ÿê äî á³îãåííèõ ôàêòîð³â, îñ-

ê³ëüêè ëþäèíà º ïðèðîäíîþ ³ñòîòîþ, òàê ³ äî àíòðîïîãåííèõ,

àäæå ëþäñòâî  íå ò³ëüêè ïîòóæíà ñèëà, ùî âïëèâàº íà äîâê³ë-

ëÿ, öå ñèëà òâîð÷à, ùî çì³íþº ñåáå é óòâîðþº ð³çíîìàí³òí³ ñîö³î-

åêîëîã³÷í³ ñèñòåìè. Îòæå, ñîö³óì, ç îäíîãî áîêó, º ÷àñòèíîþ äîâ-

ê³ëëÿ, à ç ³íøîãî ñòàí äîâê³ëëÿ çíà÷íîþ ì³ðîþ çàëåæèòü â³ä

ä³ÿëüíîñò³ ñîö³óìó. Íèí³ ³ñíóº ðåàëüíà çàãðîçà ³ñíóâàííþ ëþä-

ñòâà ñàìå â³ä ñîö³àëüíîãî ôàêòîðà: â³ä ïîë³òè÷íî¿ òà åêîíîì³-

÷íî¿ íåñòàá³ëüíîñò³, çëî÷èííîñò³, òåðîðèçìó, íàðêîìàí³¿, àëêîãî-

ë³çìó.

Ñîö³àëüíèé ôàêòîð åêîëîã³¿ íåçð³äêà ìàº âïëèâ íà ïñèõ³÷íèé

ñòàí îêðåìî¿ ëþäèíè íå ìåíøèé, í³æ á³îãåííèé òà àíòðîïîãåí-

íèé, áî ëþäèíà ñîö³àëüíà ³ñòîòà ³ ìàéæå çàâæäè ïåðåáóâàº

â ïåâíîìó ñîö³óì³. ×ëåíè ñ³ì¿, ñóñ³äè, ñï³âðîá³òíèêè, ïàñàæèðè

ì³ñüêîãî òðàíñïîðòó, ïåðåõîæ³ öå íå ëèøå âëàñíå ñîö³óì, à

é âàæëèâèé åêîëîã³÷íèé ôàêòîð, ùî ä³º íà ïñèõ³êó êîæíî¿ îê-

ðåìî¿ ëþäèíè. ßê çàçíà÷àþòü äîñë³äíèêè (Þ. Àëåêñàíäðîâñü-

êèé, Â. Øóáí³êîâ, Ë. Øóáí³êîâà), îñòàíí³ì ÷àñîì çÿâèëàñü

îñîáëèâà ãðóïà íåâðîòè÷íèõ ðîçëàä³â  ñîö³àëüíî-ñòðåñîâ³ ðîç-

ëàäè (ÑÑÐ), ùî ðîçâèâàþòüñÿ ï³ä âïëèâîì ñîö³àëüíèõ ïñèõî-

ãåííèõ ôàêòîð³â.

Âîäíî÷àñ ñîö³àëüíèé ôàêòîð åêîëîã³¿ íåîáõ³äíèé äëÿ ëþäè-

íè é â³ä³ãðàº ó ¿¿ æèòò³ âàæëèâó ïîçèòèâíó ðîëü. Ëþäèíà 

íàñàìïåðåä ³ñòîòà ñîö³àëüíà, òîìó êîìôîðòí³øå âîíà ïî÷óâà-

ºòüñÿ â ñîö³óì³, ³ ïðîáëåìè ëèøå â òîìó, ÿê îïòèì³çóâàòè öåé

ñîö³óì.

Ö³ ïðîáëåìè ìàþòü âèð³øóâàòè ñîö³àëüí³ ïñèõîëîãè ðàçîì

ç åêîïñèõîëîãàìè.

Ãîâîðÿ÷è ïðî ïîçèòèâíèé âïëèâ íà ëþäèíó ñîö³àëüíîãî

ôàêòîðà, åêîëîãàì ñë³ä çãàäàòè òàêîæ â³äêðèòòÿ ïñèõîëîã³â,

ÿê³ äîâåëè, ùî íàâ³òü íàâ÷àííÿ åôåêòèâí³øå â ãðóï³, í³æ ³íäè-

â³äóàëüíå. Øèðîêå çàïðîâàäæåííÿ ð³çíîìàí³òíèõ ãðóïîâèõ

ïñèõîëîã³÷íèõ òðåí³íã³â òà îðãàí³çàö³ÿ ïñèõîòåðàïåâòè÷íèõ

ãðóï òàêîæ äîâåëà åôåêòèâí³ñòü ³ ïîçèòèâíó ðîëü ñîö³àëüíîãî

ôàêòîðà åêîëîã³¿.

²². Êëàñèô³êàö³ÿ åêîëîã³÷íèõ ôàêòîð³â çà ïåðåâàæàþ÷èì

âèäîì ñïðèéìàííÿ. Òóò ìîæíà âèîêðåìèòè òàê³ åêîëîã³÷í³

ôàêòîðè: çîðîâ³, ñëóõîâ³, òàêòèëüí³, ê³íåñòåòè÷í³, íþõîâ³ òà ñìà-

êîâ³. Êð³ì òîãî, äåÿê³ äîñë³äíèêè ââàæàþòü, ùî ëþäèíà ìàº ùå

îäèí îðãàí â³ä÷óòòÿ ìàãí³òíèé.

Ðîçãëÿíåìî äåòàëüí³øå âïëèâ öèõ ôàêòîð³â íà ïñèõ³êó ëþ-

äèíè.

Çîðîâ³ ôàêòîðè. Äî ö³º¿ êàòåãîð³¿ ôàêòîð³â íàëåæàòü ôàê-

òîðè äîâê³ëëÿ, ÿê³ ñïðèéìàþòüñÿ ïåðåâàæíî çà äîïîìîãîþ çî-

ðîâîãî àíàë³çàòîðà,  ïðèðîäíî-ãåîãðàô³÷íèé òà ïðåäìåòíèé

ïðîñò³ð, à òàêîæ êîë³ð ³ îñâ³òëåííÿ. ßê ï³äãðóïà òóò òàêîæ ìî-

æóòü ðîçãëÿäàòèñÿ çîðîâ³ ôàêòîðè â ïîºäíàíí³ ç òàêòèëüíèìè.

Ñëóõîâ³ ôàêòîðè. Äî ö³º¿ ãðóïè ôàêòîð³â íàëåæàòü ð³çíî-

ìàí³òí³ çâóêîâ³ åôåêòè  ãîëîñè ëþäåé, çâóêè ïðèðîäè, ìóçè-

êà, øóì.

Ïîºäíàííÿ çîðîâîãî òà ñëóõîâîãî ôàêòîð³â. Äî çàçíà÷åíî¿

ãðóïè ôàêòîð³â íàëåæàòü, ç îäíîãî áîêó, ïðèðîäà çàãàëîì ç ¿¿

êðàºâèäàìè òà øóìîì âîäè ³ øåëåñòîì ëèñòÿ, à ç ³íøîãî 

òàêèé àíòðîïîãåííèé ôàêòîð, ÿê ³íôîðìàö³ÿ (ê³íî, òåëåáà÷åííÿ).

Íþõîâèé ôàêòîð. Òóò ìàþòüñÿ íà óâàç³ ð³çíîìàí³òí³ çàïà-

õè, ÿê ïðèºìí³, òàê ³ íåïðèºìí³ é øê³äëèâ³.

Â³áðàö³éíèé ôàêòîð. Öå ïåðåâàæíî àíòðîïîãåíí³ ôàêòîðè,

ïîâÿçàí³ ç âèðîáíè÷îþ ä³ÿëüí³ñòþ (íàïðèêëàä, ïðàöÿ ç â³ä-

á³éíèì ìîëîòêîì, íà òðàêòîð³ òîùî).

Ãåîìàãí³òíèé ôàêòîð. Öåé ôàêòîð ìàº á³îãåííó ïðèðîäó,

îñê³ëüêè º ïðîÿâîì ïðèðîäíîãî ìàãí³òíîãî ïîëÿ Çåìë³. Éîãî

íàïðóæåííÿ ìîæå çì³íþâàòèñü ÿê ïåð³îäè÷íî (äîáîâ³, ð³÷í³

çì³íè), òàê ³ àïåð³îäè÷íî (ìàãí³òí³ áóð³). Âïëèâ ãåîìàãí³òíîãî

ôàêòîðà íà ïñèõ³êó ëþäèíè ùå äîñë³äæóºòüñÿ.

²²². Êëàñèô³êàö³ÿ åêîëîã³÷íèõ ôàêòîð³â çà åôåêòîì ä³¿ íà

ëþäèíó. Êð³ì çàïðîïîíîâàíèõ ï³äõîä³â äî êëàñèô³êàö³¿ åêîëî-

ã³÷íèõ ôàêòîð³â ìîæíà òàêîæ âèêîðèñòàòè êëàñèô³êàö³þ åêî-

ëîã³÷íèõ ôàêòîð³â çà åôåêòîì ä³¿ íà ïñèõ³êó: øê³äëèâ³, êî-

ðèñí³, íåéòðàëüí³.

Íàâåñòè ïðèêëàäè ôàêòîð³â, ÿê³ á âïëèâàëè íà ïñèõ³êó ëþ-

äèíè îäíîçíà÷íî ïîçèòèâíî àáî îäíîçíà÷íî íåãàòèâíî ÷è íåé-

òðàëüíî,  äîñèòü ñêëàäíî. Àäæå ïîòð³áíî âðàõîâóâàòè íå

ò³ëüêè òèï ñàìîãî ôàêòîðà, à é ³íòåíñèâí³ñòü éîãî, òðèâàë³ñòü ³

ñèòóàö³þ, çà ÿêî¿ â³í ä³º.

Òàê, ÷àð³âíèé ïåéçàæ çà â³êíîì àáî ÷óäîâà êàðòèíà íà ñò³í³

ðîáî÷îãî êàá³íåòó ìîæóòü äîñèòü äîâãî âïëèâàòè íà îêðåìó

ëþäèíó ÿê ïîçèòèâíèé ôàêòîð, àëå ç ÷àñîì ëþäèíà çâèêàº äî

íèõ, ïåðåñòàº ¿õ ïîì³÷àòè ³ ö³ ôàêòîðè ñòàþòü äëÿ íå¿ íåéòðàëü-

íèìè. Äåÿê³ äåòàë³ ³íòåðºðó (íàïðèêëàä, ôîòîøïàëåðè, ìàëþí-

êè íà ñò³íàõ), ÿê³ äîâãî ò³øèëè îêî, ç ÷àñîì ìîæóòü äðàòóâàòè,

ä³ÿòè íà íåðâè, òîáòî ïåðåõîäÿòü äî ðîçðÿäó íåãàòèâíèõ.

Òàêèé ôàêòîð åêîëîã³¿, ÿê ³íôîðìàö³ÿ, çàëåæíî â³ä ¿¿ çì³ñòó

ìîæå áóòè ³ íåãàòèâíèì, ³ ïîçèòèâíèì. Íàâ³òü òàêèé îä³îç-

íèé ôàêòîð, ÿê ðàä³àö³ÿ, ìîæå áóòè íå ò³ëüêè íåãàòèâíèì, à é

ïîçèòèâíèì ÷è íåéòðàëüíèì çàëåæíî â³ä òðèâàëîñò³ âïëèâó,

äîçè òà ìåòè éîãî çàñòîñóâàííÿ (â³äîìî, ùî íåâåëèê³ äîçè ðàä³î-

àêòèâíîãî âïëèâó çàñòîñîâóþòüñÿ â ìåäèöèí³).

Îñîáëèâîñò³ ä³¿ ð³çíîìàí³òíèõ ôàêòîð³â

ñåðåäîâèùà íà ëþäèíó òà øëÿõè ¿õ îïòèì³çàö³¿

Çîðîâ³ ôàêòîðè. Çîðîâ³ ôàêòîðè íàâêîëèøíüîãî ñåðåäîâèùà

ïîä³ëÿþòüñÿ íà á³îãåíí³ òà àíòðîïîãåíí³, à òàêîæ íà êîðèñí³,

øê³äëèâ³ òà íåéòðàëüí³.

Îòæå, âèð³çíÿþòü áåçë³÷ ôàêòîð³â íàâêîëèøíüîãî ñåðåäîâè-

ùà, ÿê³ âïëèâàþòü íà ëþäèíó ÷åðåç çîðîâèé àíàë³çàòîð. Íàñàì-

ïåðåä öå ïðåäìåòíî-ïðîñòîðîâèé ôàêòîð  ÿê á³îãåííîãî,

òàê ³ àíòðîïîãåííîãî õàðàêòåðó. Äî á³îãåííèõ ôàêòîð³â íàëå-

æàòü ïðèðîäí³ ëàíäøàôòè, âèä íåáà ÷è ìîðÿ. Äî àíòðîïîãåí-

íèõ  ñïîðóäæåí³ ëþäüìè áóä³âë³, ïàìÿòíèêè, ôîíòàíè, ³ãðîâ³

òà ñïîðòèâí³ ìàéäàí÷èêè. Ïðåäìåòíî-ïðîñòîðîâèé àíòðîïîãåí-

íèé ôàêòîð  öå é íàø³ îñåë³, ³ òðàíñïîðòí³ çàñîáè. Àëå íàé-

÷àñò³øå (îñîáëèâî ó ì³ñò³) ëþäè ìàþòü ñïðàâó ç³ çì³øàíèì á³î-

àíòðîïîãåííèìè ïðîñòîðîì. Ó ñó÷àñíîìó ì³ñò³ äóæå âàæêî

çíàéòè ïðèðîäíèé ëàíäøàôò, ÿêèé áè íå ìåæóâàâ ç ÿêèìèñü

ñïîðóäàìè.

Ùî ñòîñóºòüñÿ âïëèâó öüîãî ôàêòîðà íà ëþäñüêó ïñèõ³êó, òî

òóò ñë³ä çàçíà÷èòè òàêå. Ïðèðîäíå ñåðåäîâèùå, ùî ñïðèéìàºòü-

ñÿ ëþäèíîþ çà äîïîìîãîþ çîðîâîãî àíàë³çàòîðà, ÿê ïðàâèëî,

âïëèâàº íà ëþäñüêó ïñèõ³êó ïîçèòèâíî. Ëþäèíà çàñïîêîþºòü-

ñÿ, ñïîãëÿäàþ÷è ìàëüîâíè÷³ êðàºâèäè ÷è áåçêðà¿ ìîðñüê³ ïðî-

ñòîðè. Â íå¿ ïîë³ïøóºòüñÿ íàñòð³é, íîðìàë³çóºòüñÿ òèñê, ïîêðà-

ùóºòüñÿ ç³ð. Ó ïðàêòèö³ ñó÷àñíî¿ ïñèõîòåðàï³¿ ³ñíóº òàêèé

íàïðÿìîê, ÿê ëàíäøàôòîòåðàï³ÿ,  ë³êóâàííÿ çà äîïîìîãîþ

ïåâíèõ ëàíäøàôò³â.

ßê âèíÿòîê ³ñíóþòü âèïàäêè íåãàòèâíîãî âïëèâó á³îãåííî-

ãî ïðîñòîðîâîãî ôàêòîðà íà ëþäèíó. Öå íàñàìïåðåä, ÿê çàçíà-

÷àëîñÿ, ãí³òþ÷èé âïëèâ íà ëþäñüêó ïñèõ³êó áåçêðà¿õ ñí³ã³â

(á³ëèé æàõ) òà àíàëîã³÷íèõ ¿ì ïóñòåë³ êîñì³÷íîãî ïðîñòî-

ðó àáî ìîðñüêîãî (êîëè ëþäèíà ñïîñòåð³ãàº éîãî íå ç áåðåãà, à ç

ñóäíà ó â³äêðèòîìó ìîð³ ÷è ç ìàÿêà). Íåãàòèâíèé âïëèâ á³îãåí-

íîãî ïðîñòîðó òàêîæ ñïîñòåð³ãàºòüñÿ â ïåâíèõ åêñòðåìàëüíèõ

óìîâàõ: íàïðèêëàä, ëþäèíà ïîòðàïèëà ó ï³äçåìíó ïå÷åðó é íå

ìîæå ç íå¿ âèáðàòèñü àáî, ñêàæ³ìî, çàáëóêàëà â ë³ñ³.

Àíòðîïîãåííå ïðåäìåòíî-ïðîñòîðîâå ñåðåäîâèùå òàêîæ ìîæå

âïëèâàòè íà ïñèõ³êó ÷åðåç ç³ð ÿê ïîçèòèâíî, òàê ³ íåãàòèâíî. Òàê,

äåÿê³ äîñë³äíèêè â³äçíà÷àþòü ïîçèòèâíèé âïëèâ àðõ³òåêòóðè ì³ñ-

òà íà ðîçâèòîê ³íòåëåêòó é ïðîñòîðîâîãî ìèñëåííÿ. Âîäíî÷àñ

â³äçíà÷àºòüñÿ íåãàòèâíèé âïëèâ àðõ³òåêòóðè òàê çâàíèõ ñïàëü-

íèõ ìàñèâ³â íà ïñèõ³÷íèé ðîçâèòîê. Íåãàòèâíî âïëèâàº íà ëþäè-

íó é ïåðåíàñè÷åíèé ïðîñò³ð êâàðòèð òà ì³ñüêîãî òðàíñïîðòó.

²íøèì âàæëèâèì ôàêòîðîì, ùî âïëèâàº íà çîðîâèé àíàë³-

çàòîð, º êîë³ð. Ó ïñèõîëîã³¿, òà é íå ò³ëüêè â í³é, à é â åðãî-

íîì³ö³, ó ìèñòåöòâîçíàâñòâ³, åòíîãðàô³¿, â êóëüòóðîëîã³¿ ³ñíóº

áåçë³÷ äîñë³äæåíü ïðî âïëèâ êîëüîðó íà ïñèõ³÷íèé ñòàí ëþäè-

íè. Ïåâí³ êîëüîðè (çåëåíèé, áëàêèòíèé) ä³þòü çàñïîê³éëèâî,

³íø³ (÷åðâîíèé, ïîìàðàí÷åâèé) çáóäæóþòü. Ìè âæå çãàäóâà-

ëè ïðî á³ëèé æàõ òÿæêèé ïñèõ³÷íèé ñòàí, ùî âèíèêàº â

ëþäèíè, ÿêà òðèâàëèé ÷àñ ïåðåáóâàº ñåðåä ñí³ã³â. Àëå òóò ñïðà-

âà íå ò³ëüêè â á³ëîìó êîëüîð³, à é â îäíîìàí³òíîñò³ áàðâ, ùî òà-

êîæ ïðèãí³÷óº ïñèõ³êó. Â³äîìî, ùî ëþäè, ÿê³ æèâóòü ó ì³ñöå-

âîñò³, äëÿ ÿêî¿ õàðàêòåðíà êîë³ðíà îäíîìàí³òí³ñòü, íàìàãàþòüñÿ

êîìïåíñóâàòè öå, îôîðìëÿþ÷è ñâî¿ îñåë³ ÿñêðàâî é ð³çíîáàðâíî

(íàâ³òü çàíàäòî, ÿê äëÿ ñòîðîííüîãî ñïîñòåð³ãà÷à). Íàïðèêëàä,

âàííà ê³ìíàòà ó íèõ ìîæå áóòè ÷åðâîíîãî êîëüîðó, à êóõíÿ

ó æîâòî-çåëåíó ñìóæêó.

Âïëèâ êîëüîðó íà ïñèõ³êó ëþäèíè çàâæäè ö³êàâèâ äîñë³ä-

íèê³â. Öèì íàâ³òü ïåðåéìàâñÿ â³äîìèé í³ìåöüêèé ïîåò É.Ãå-

òå, ÿêèé ö³íóâàâ ñâîþ ïðàöþ, ïðèñâÿ÷åíó êîëüîðîâ³, âèùå çà

ñâîþ ïîåòè÷íó òâîð÷³ñòü. Ãåòå ñòàâèâ ó â³äïîâ³äí³ñòü ïåâíèì

êîëüîðàì ïåâí³ ïñèõ³÷í³ ñòàíè ëþäèíè. Ñïèðàþ÷èñü íà îñíîâ-

í³ ïîëîæåííÿ ïñèõîëîã³÷íîãî ðîçä³ëó ñâîº¿ òåîð³¿, â³í ïîä³ëÿâ

êîëüîðè íà ïîçèòèâí³, íåãàòèâí³ òà íåéòðàëüí³. Äî ïîçè-

òèâíèõ íàëåæàòü æîâòèé, ïîìàðàí÷åâèé ³ æîâòî-÷åðâîíèé (ñó-

ðèê, ê³íîâàð). Äî íåãàòèâíèõ ñèí³é, ÷åðâîíî-ñèí³é òà ñèíüî-

÷åðâîíèé. Äî íåéòðàëüíèõ íàëåæèòü çåëåíèé êîë³ð. Ïîçèòèâí³

êîëüîðè ñòâîðþþòü áàäüîðèé íàñòð³é, ï³ä ¿õ âïëèâîì ëþäèíà

ñòàº æèòòºðàä³ñíîþ òà ä³ÿëüíîþ. Íåãàòèâí³ êîëüîðè ñïðèÿþòü

òîìó, ùî ëþäèíà ñòàº íåñïîê³éíîþ àáî ïî÷èíàº íóäüãóâàòè. Îñ-

ê³ëüêè òåîð³ÿ êîëüîðó Ãåòå àêòóàëüíà é íèí³, çóïèí³ìîñÿ íà í³é

äîêëàäí³øå. Îñü ùî ïèñàâ É.Ãåòå ïðî âïëèâ íà ïñèõ³êó ëþ-

äèíè ïåâíèõ êîëüîð³â.

Æîâòèé. ßêùî ïîäèâèòèñÿ êð³çü æîâòå ñêëî, òî îêî çðàä³º,

ñåðöå ðîçøèðèòüñÿ, íà äóø³ ñòàíå âåñåë³øå, çäàâàòèìåòüñÿ, ùî

ïîâ³ÿëî òåïëîì. Àëå êîëè ñêëî çàáðóäíåíå, âîíî ñòàº õîëîäíèõ

òîí³â (êîë³ð ñ³ðêè) àáî æ êîëè íà íåáëàãîðîäíó ïîâåðõíþ íà-

íåñåíà æîâòà áàðâà íàáóâàº íåãàòèâíîãî çâó÷àííÿ òà íåãàòèâíî-

ãî ñèìâîë³÷íîãî çì³ñòó. Íàïðèêëàä, ïñèõ³àòðè÷í³ êë³í³êè ÷àñ-

òî íàçèâàëè æîâòèì äîìîì.

Ïîìàðàí÷åâèé. Âñå ïîçèòèâíå ùîäî æîâòîãî êîëüîðó ñòî-

ñóºòüñÿ é ïîìàðàí÷åâîãî, àëå á³ëüøîþ ì³ðîþ. Ïîìàðàí÷åâèé

åíåðã³éí³øèé, í³æ æîâòèé. Òîìó öåé êîë³ð á³ëüøå ëþáëÿòü

åíåðã³éí³, æèòòºðàä³ñí³ ôðàíöóçè, í³æ ñïîê³éí³ é óð³âíîâàæåí³

í³ìö³ òà àíãë³éö³.

Æîâòî-÷åðâîíèé. Ïðèºìíå òà âåñåëå ïî÷óòòÿ, ùî âèêëèêàº

ïîìàðàí÷åâèé êîë³ð, ïîñèëþºòüñÿ äî åéôîð³éíî-ìîãóòíüîãî â

ÿñêðàâîìó æîâòî-÷åðâîíîìó. Àêòèâíèé á³ê öüîãî êîëüîðó ñÿãàº

ï³êó. Áàðâà öÿ ïðèâàáëþº ëþäåé åíåðã³éíèõ, çäîðîâèõ, à òàêîæ

ä³òåé òà ïðåäñòàâíèê³â äèêèõ ïëåìåí. Ó ëþäåé ³ç ñëàáêîþ ïñè-

õ³êîþ âîíà ìîæå âèêëèêàòè ïîòðÿñ³ííÿ.

Ñèí³é. ßê êîë³ð öå åíåðã³ÿ, çàçíà÷àº Ãåòå, àëå â³í

ðîçòàøîâàíèé íà íåãàòèâíîìó ïîëþñ³ ³ ó ñâî¿é âåëè÷í³é ÷èñ-

òîò³ ÿâëÿº ñîáîþ íà÷åáòî õâèëþþ÷å í³ùî. Ãåòå â³ä÷óâàâ ì³ñ-

òèöèçì ñèíüîãî é çàçíà÷àº, ùî â³í ìàº äèâíó, íåâèìîâíó ä³þ.

Ñèí³é íà÷åáòî ïðèòÿãóº äî ñåáå ³ âîäíî÷àñ â³ääàëÿºòüñÿ â³ä ëþ-

äèíè. Ñèí³é ïîâÿçàíèé òàêîæ ç â³ä÷óòòÿì õîëîäó. Ê³ìíàòè, äå

ïåðåâàæàº ñèí³é, çäàþòüñÿ ïðîñòîðèìè, àëå ïóñòèìè é õîëîäíè-

ìè. ßêùî äèâèòèñÿ íà ñâ³ò êð³çü ñèíº ñêëî, òî â³í ïîñòàº ó ñóì-

íîìó âèãëÿä³.

×åðâîíî-ñèí³é (áóçêîâèé). Öåé êîë³ð âèêëèêàº â³ä÷óòòÿ òðè-

âîãè. Êîë³ð æèâèé, àëå áåçðàä³ñíèé.

Ñèíüî-÷åðâîíèé (ô³àëêîâèé). Â³ä÷óòòÿ òðèâîãè çíà÷íî ïîñè-

ëþºòüñÿ. Âèòðèìàòè öåé êîë³ð òðèâàëèé ÷àñ äóæå âàæêî, ÿêùî

â³í íå ðîçáàâëåíèé.

×åðâîíèé. Ãàðìîí³éíå ïîºäíàííÿ æîâòîãî òà ñèíüîãî ïîëþñ³â,

òîìó îêî çíàõîäèòü ó öüîìó êîëüîð³ ³äåàëüíå çàäîâîëåííÿ.

×åðâîíèé ñïðàâëÿº âðàæåííÿ ñåðéîçíîñò³, ã³äíîñò³, áëàãîâîë³ííÿ.

Òåìíèé â³äò³íîê ñèìâîë³çóº ñòàð³ñòü, à ñâ³òëèé þí³ñòü.