71
Êàê è äðóãèå ãîðîäà Óëóñà Äæó÷è, Ñàðàé àë-Äæàäèä áûë âàæíûì
òîðãîâûì ïóíêòîì, ïðèâëåêàâøèì êóïöîâ ñî âñåãî öèâèëèçîâàííîãî
ìèðà. Ïðè ðàñêîïêàõ çäåñü áûëè íàéäåíû êèòàéñêèé ôàðôîð è
ñåëàäîí, âèçàíòèéñêèå èêîíêè, èòàëüÿíñêàÿ ñòåêëÿííàÿ ïîñóäà, óêðà-
øåííîå ýìàëÿìè ñèðèéñêî-åãèïåòñêîå ñòåêëî, èíäèéñêèå çîëîòûå ìî-
íåòû è àðàáñêèå òêàíè. Ïðàêòè÷åñêè äî êîíöà ÕIV â. íèæíåâîëæñêèå
è ïðè÷åðíîìîðñêèå ãîðîäà áûëè ãëàâíûìè âîðîòàìè, ÷åðåç êîòîðûå
øåë â Åâðîïó ïîòîê êèòàéñêîãî øåëêà, âîñòî÷íûõ ïðÿíîñòåé è
íåâîëüíèêîâ. Ìíîãî÷èñëåííûå êàðàâàíû, èäóùèå èç ñåðäöà Àçèè, íå
òîëüêî îáîãàùàëè Îðäó, íî è âêëþ÷àëè åå â ìèðîâîé âçàèìîîáìåí
òîâàðàìè è èäåÿìè, äåëàëè åå íåìàëîâàæíîé ÷àñòüþ ñðåäíåâåêîâîãî
Ñòàðîãî Ñâåòà (Ôåäîðîâ-Äàâûäîâ 1998: 38-59).
Íàñåëåíèå Çîëîòîé Îäðû â àíòðîïîëîãè÷åñêîì îòíîøåíèè áûëî
òàêæå ñìåøàííûì: ñõîäíûì, íî íå îäíîðîäíûì. Ñóäÿ ïî êðàíèîëîãè-
÷åñêèì äàííûì, íàñåëåíèå íèæíåâîëæñêèõ ãîðîäîâ ìîæíî îòíåñòè ê
åäèíîìó ðàñîâîìó òèïó: áðàõèêðàííîìó åâðîïåîèäíîìó ñ íàëè÷èåì
îïðåäåëåííîé ìîíãîëîèäíîé ïðèìåñè. Ïîäîáíûé òèï â öåëîì áûë
õàðàêòåðåí äëÿ ñðåäíåâåêîâîãî íàñåëåíèÿ Âîëæñêîé Áóëãàðèè è Õîðåç-
ìà. Âìåñòå ñ òåì, ïî ñóììå ïðèçíàêîâ, àíòðîïîëîãè÷åñêèé òèï
ãîðîæàí îòëè÷àëñÿ îò ñåðèè, ïîëó÷åííîé èç ðàñêîïîê êî÷åâíè÷åñêèõ
êóðãàíîâ XIII-XIV ââ., êîòîðàÿ äàåò ñäâèã â ñòîðîíó áîëüøåé ìîíãî-
ëîèäíîñòè. Èññëåäîâàòåëè èç ýòîãî äåëàþò âûâîä, ÷òî íàñåëåíèå
ãîðîäîâ ôîðìèðîâàëîñü, â îñíîâíîì, èç âûõîäöåâ èç îñåäëûõ ðàéîíîâ,
â òî âðåìÿ êàê êî÷åâíèêè ïðîäîëæàëè âåñòè ïðèâû÷íûé îáðàç æèçíè,
ëèøü ÷àñòè÷íî ïåðåñåëÿÿñü â ãîðîäà. Òîò ôàêò, ÷òî ïî ïðèçíàêàì
ìîíãîëîèäíîñòè (ïî äàííûì Â.Ï. Àëåêñååâà, þæíîñèáèðñêîãî ïðîèñõîæ-
äåíèÿ) ñòåïíîå íàñåëåíèå ïðåâîñõîäèò ãîðîäñêîå, ñâèäåòåëüñòâóåò íå î
ïåðåñåëåíèè íîâîãî íàñåëåíèÿ èç Çàïàäíîé Ñèáèðè, à ñêîðåå î
çíà÷èòåëüíî áîëüøåì ïðîöåíòå ìîíãîëîèäíîñòè ó êûï÷àêîâ, ÷åì ïðèâûê-
ëè ñ÷èòàòü èñòîðèêè, èñõîäÿ èç ïðîèçâîëüíîé ãèïîòåçû î åâðîïåîèä-
íîñòè åâðîïåéñêèõ êûï÷àêîâ (Ãóìèëåâ 1960: 250; Ãåðàñèìîâà è äð.
1987: 223-227). Ïðè ýòîì íàäî èìåòü â âèäó, ÷òî ïîãðåáåíèÿ â
ñêëåïàõ íèæíåâîëæñêèõ ãîðîäîâ äàåò áîëåå âûñîêèé ïðîöåíò ìîíãîëîèä-
íîñòè, ÷åì îñòàëüíûå ïîãðåáåíèÿ â äðóãèõ ãîðîäñêèõ íåêðîïîëÿõ, ÷òî,
â îïðåäåëåííîì ñìûñëå, ìîæåò ñâèäåòåëüñòâîâàòü î ñîöèàëüíîì ðàçãðà-
íè÷åíèè çíàòè è íîáèëèòåòà (ôîðìèðóåìîãî èç ïðåäñòàâèòåëåé «òàòàð-
ñêèõ» êëàíîâ) ñ ïðîñòûìè ãîðîæàíàìè (áûñòðî ñìåøèâàþùåãîñÿ èç
ðàçëè÷íûõ êîìïîíåíòîâ è ïîýòîìó äîâîëüíî ñèëüíî ìåòèñèðîâàííîãî).
Íàñåëåíèå ïðèíàäëåæàùèõ Îðäå îñåäëûõ ðåãèîíîâ (Ðóñè, Áóëãà-
ðèè, Ñåâåðíîãî Êàâêàçà), ñóäÿ ïî äàííûì ïàëåîàíòðîïîëîãèè, íå