147
Ã. Ãàéêî, Â. Á³ëåöüêèé, Ò. ̳êîñü, ß. Õìóðà
ðîá³òíîãî ëþäó ç Áºëãîðîäñüêî¿ ïðîâ³íö³¿. Ïåðøèé ïðîìèñåë êà-
ì’ÿíîãî âóã³ëëÿ áóâ îðãàí³çîâàíèé òèìè æ Âåïðåéñüêèì òà ×èðêî-
âèì ³ ðîçïî÷àâñÿ â 1723 ð.
Íàâåäåí³ âèùå ôàêòè çàô³êñîâàí³ â àðõ³âíèõ äîêóìåíòàõ
3
,
ïðîéøëè áàãàòîðàçîâó ïåðåâ³ðêó, âèêîðèñòîâóâàëèñÿ áàãàòüìà
äîñë³äíèêàìè (ó òîìó ÷èñë³ àâòîðèòåòíèìè ðîñ³éñüêèìè ³ñòîðè-
êàìè äîáè ²ìïåð³¿) é áóëè çàãàëüíîâ³äîì³ â ïåðø³é ÷âåðò³ ÕÕ ñò.
Âîíè ñâ³ä÷àòü ïðî ³ìåíà îô³ö³éíèõ ïåðøîâ³äêðèâà÷³â äîíåöüêîãî
âóã³ëëÿ, àëå çàëèøàþòü äóæå âàæëèâ³ ïèòàííÿ, íà ÿê³ òðåáà äàòè
â³äïîâ³ä³.
Ïåðøå ³ ãîëîâíå ç íèõ – ÿêèì äèâîâèæíèì ÷èíîì Âåïðåéñü-
êîìó òà ×èðêîâó âäàëîñÿ çíàéòè êàì’ÿíå âóã³ëëÿ? Âîíè îñîáèñòî
íå çíàëèñÿ íà êîðèñíèõ êîïàëèíàõ, â ñêëàä³ ¿õ ïîøóêîâîãî çàãîíó
íå áóëî æîäíîãî ðóäîçíàâöÿ, ¿õ åêñïåäèö³ÿ òðèâàëà âñüîãî ê³ëüêà
äí³â, àëå ç ïåðøîãî æ âè¿çäó íàòðàïèëà íà âèõîäè äâîõ ïåðñïåê-
òèâíèõ âóã³ëüíèõ ðîäîâèù.
Ö³ îáñòàâèíè ñòàþòü ùå á³ëüø çàãàäêîâèìè, ÿêùî çãàäàòè, ùî
â îïèñàíèé ÷àñ íà òåðåíàõ Ðîñ³éñüêî¿ ³ìïå𳿠ëèøå ë³÷åí³ ñïåö³àë³-
ñòè óÿâëÿëè, ÿê øóêàòè öåé ìàëîâ³äîìèé ùå ì³íåðàë ³, íàâ³òü, ÿê
óçàãàë³ â³í âèãëÿäàº. Á³ëüøå òîãî, ðîçãîðíóò³ çà ³í³ö³àòèâîþ Ïåòðà I
ñïåö³àëüí³ åêñïåäèö³¿ ç ïîøóêó êàì’ÿíîãî âóã³ëëÿ äîâãî íå ìàëè
óñï³õó. Âïðèòóë äî âóã³ëüíèõ ðîäîâèù íàáëèçèâñÿ ðóäíèõ ñïðàâ
ï³ääÿ÷èé Ãðèãîð³é Êàïóñò³í, ÿêèé áðàâ ïðîáè ïîáëèçó Òóëè, Âî-
ðîíåæà òà íà Äîíó (Êóíäðþ÷à òà Áèñòðÿíñüê, íåäàëåêî â³ä âïàä³í-
íÿ ѳâåðñüêîãî ijíöÿ â Äîí), àëå âèïðîáóâàííÿ öèõ êîïàëèí íå
ï³äòâåðäèëî íàÿâíîñò³ â íèõ ïàëèâíèõ ÿêîñòåé.
Íàâåäåìî (çáåð³ãàþ÷è ìîâó ³ ñòèë³ñòèêó îðèã³íàëó) ôðàãìåíò
ç ïðîòîêîëó Áåðã-êîëå㳿 (â³ä 4 ëèïíÿ 1723 ð.) ïðî ðåçóëüòàòè âèï-
ðîáóâàíü êîâàëüñüêèì ìàéñòðîì Ìàðêîì кåðîì ïðîá êàì’ÿíîãî
âóã³ëëÿ, âèäîáóòîãî Ã.Ã. Êàïóñò³íèì: «È ïðîòèâ âûøåïèñàííîãî
ïðîòîêîëó àðòèëëåðèè èíîçåìåö êóçíå÷íîé ìàñòåð Ìàðêî Ðåýð ñêà-
çàë: êîòîðîé äå çåìëÿíîé óãîëü äàí åìó ïðîáîâàòü, êîòîðîé âçÿò
3
Äèâèñü, íàïðèêëàä, øèðîêî öèòîâàíó «Îòïèñêó Áàõìóòñêîãî ñîëÿíîãî ïðàâëåíèÿ â Êàìîð-
êîëëåãèþ î êîïêå óãëÿ íà íàéäåííîì ìåñòîðîæäåíèè è î âàðåíèè ñîëè íà âíîâü èçûñêàííûõ
ñîëÿíûõ âîäàõ», Öåíòðàëüíèé äåðæàâíèé àðõ³â äàâí³õ àêò³â (ÖÄÀÄÀ), ôîíä Áåðã-êîëå㳿,
ñïðàâà 629, àðê. 187-188; à òàêîæ «Ñïðàâêó Áåðã-êîëëåãèè îá îðãàíèçàöèè ðàçâåäîê
êàìåííîãî óãëÿ è ðóä íà þãå Ðîññèè», ÖÄÀÄÀ, ô. Áåðã-êîëå㳿, ñïð. 629, àðê. 71-74.