Федорченко В.К., Костюкова О.М. Історія екскурсійної діяльності в Україні

Подождите немного. Документ загружается.

Ðîçä³ë 2. Åêñêóðñ³éíà ä³ÿëüí³ñòü â Óêðà¿í³ â 20-30-èõ ðîêàõ ÕÕ ñò.61

ëåêö³é ç åêñêóðñ³éíî¿ òåìàòèêè íà ï³äïðèºìñòâàõ, çàïðîâàäæåí-

íÿ âèñòàâîê, ïîñò³éíå íàäàííÿ ìàòåð³àë³â äî ïðåñè äëÿ «âèñâ³ò-

ëåííÿ ñó÷àñíîãî ñòàíó» åêñêóðñ³éíî¿ ñïðàâè. Ä³ÿëüí³ñòü ñèñòåìè

åêñêóðñ³éíèõ çàêëàä³â çàáåçïå÷óâàëàñÿ ðîáîòîþ îñíîâíî¿ ëàíêè

åêñêóðñ³éíî¿ ìåðåæ³: åêñêóðñ³éíèõ êîìóí, åêñêóðñ³éíèõ áàç, åê-

ñêóðñ³éíèõ áþðî. Åêñêóðñ³éí³ êîìóíè â³äêðèâàëèñÿ ó âåëèêèõ

ì³ñòàõ. Ãîëîâíîþ áóëà Âñåóêðà¿íñüêà Åêñêóðñ³éíà Êîìóíà. Âîíà

êåðóâàëà ãóáåðíñüêèìè åêñêóðñêîìóíàìè, ÿê³ îáñëóãîâóâàëè âå-

ëèêó òåðèòîð³þ, ³ çàñîáàìè åêñêóðñ³é, ó ïåðøó ÷åðãó, ïîâèíí³ áóëè

ñïðèÿòè ç’ºäíàííþ ì³ñòà ³ ñåëà. Åêñêóðñ³éí³ êàá³íåòè êîìóí çàé-

ìàëèñÿ îðãàí³çàö³ºþ ³ñòîðè÷íèõ, ïðèðîäíè÷î-³ñòîðè÷íèõ, õó-

äîæí³õ, âèðîáíè÷èõ åêñêóðñ³é. Äëÿ ïðèéîìó åêñêóðñàíò³â, äî-

ðîñëèõ ³ ä³òåé, ùî ïðèáóâàëè çà íàïðàâëåííÿìè ïîâ³òîâèõ òà âî-

ëîñíèõ óñòàíîâ, â åêñêóðñêîìóíàõ ñòâîðþâàëèñÿ ãóðòîæèòêè.

Âîíè áóëè ðîçðàõîâàí³ ïðèáëèçíî íà 200 åêñêóðñàíò³â. Ó íèõ

òàêîæ ìîãëè ïðîæèâàòè êóðñàíòè, ÿê³ íàâ÷àëèñÿ íà êóðñàõ Åêñ-

êóðñ³éíî-âèñòàâî÷íî-ìóçåéíîãî â³ää³ëó ÍÊÎ.

Íàéá³ëüøå íàâàíòàæåííÿ â ñèñòåì³ åêñêóðñ³éíèõ çàêëàä³â

ïðèïàäàëî íà åêñêóðñ³éí³ áàçè. Âîíè â³äêðèâàëèñÿ â óñ³õ êóòî÷-

êàõ Óêðà¿íè, ÿê ó âåëèêèõ ì³ñòàõ, òàê ³ â ïîâ³òîâèõ ì³ñòå÷êàõ òà

ñåëèùàõ. Ïîòðåáà â íèõ áóëà âåëèêîþ, àäæå åêñêóðñ³éíèé ðóõ

ïîñò³éíî çðîñòàâ. Ó ð³÷íîìó çâ³ò³ ç ìóçåéíî-âèñòàâî÷íî-åêñêóð-

ñ³éíî¿ ðîáîòè Õàðê³âñüêî¿ Ãóáïîë³òîñâ³òè çà 1923-1924ðð.

â³äì³÷àëîñÿ, ùî ñòâîðåííÿ åêñêóðñáàç º íåîáõ³äíèì çàâäàííÿì

ìàéáóòíüîãî îïåðàö³éíîãî ðîêó. Åêñêóðñáàçè, â îñíîâíîìó,

â³äêðèâàëèñÿ â òàêèõ ì³ñöÿõ, äå áóëî áàãàòî âàæëèâèõ ïàì’ÿòîê,

à òàêîæ â ³íäóñòð³àëüíèõ öåíòðàõ. ² íàïåðåä âèçíà÷àëîñÿ, ùî

âîíè ìîæóòü âèêîðèñòîâóâàòèñÿ ó Âñåóêðà¿íñüêîìó ìàñøòàá³.

Öå ïîòð³áíî áóëî äëÿ øèðîêî¿ àã³òàö³éíî¿ ïðîïàãàíäè ñîö³àë³-

ñòè÷íèõ «çâåðøåíü». Öå òàêîæ äîïîìàãàëî âèð³øóâàòè åêî-

íîì³÷í³ ïðîáëåìè. Ñàìå ç òàêîãî åêîíîì³÷íîãî áîêó, ðîçãëÿäàëî-

ñÿ ïèòàííÿ ïðî áóä³âíèöòâî ³ â³äêðèòòÿ íîâèõ åêñêóðñ³éíèõ áàç â

îïåðàö³éíîìó ïëàí³ ðîáîòè Óêðà¿íñüêîãî ì³øàíîãî ïàéîâîãî åê-

ñêóðñ³éíîãî òîâàðèñòâà íà 1929-1930 ð³ê. Çîêðåìà, â ïëàí³ â³äçíà-

÷àëîñÿ, ùî ðîçâèíåíà ìåðåæà áàç íàäàñòü ìîæëèâ³ñòü ïîâí³ñòþ

íàëàãîäèòè îáñëóãîâóâàííÿ åêñêóðñàíò³â, îðãàí³çîâóâàòè äî 20

åêñêóðñ³éíèõ ìàðøðóò³â ïî Óêðà¿í³, Êðèìó ³ Êàâêàçó, à ãîëîâíå,

çäåøåâèòè îðãàí³çàö³þ ìàñîâèõ åêñêóðñ³é. Ðîáîòà åêñêóðñ³éíèõ

áàç íàïðèê³íö³ 20-õ ðîê³â çä³éñíþâàëàñÿ â³äïîâ³äíî äî ðåçîëþö³é,

²ñòîð³ÿ åêñêóðñ³éíî¿ ä³ÿëüíîñò³ â Óêðà¿í³

ïðèéíÿòèõ íà Ïåðø³é Âñåóêðà¿íñüê³é åêñêóðñ³éí³é íàðàä³, ÿêà

â³äáóëàñÿ â 1928 ðîö³. Åêñêóðñáàçè ïîâèíí³ áóëè îáîâ’ÿçêîâî

îðãàí³çîâóâàòè åêñêóðñ³¿, íàäàâàòè ìåòîäè÷í³ ïîðàäè òóðèñòàì,

çáèðàòè ³ îáðîáëÿòè åêñêóðñ³éí³ ìàòåð³àëè, ñòâîðþâàòè íîâ³ ìàðø-

ðóòè, ãîòóâàòè âèäàííÿ òóðèñòñüêèõ ïóò³âíèê³â, àëüáîì³â, ëèñò³-

âîê ³ç êðàºâèäàìè åêñêóðñ³éíî-òóðèñòñüêèõ ìàðøðóò³â, îðãàí³-

çîâóâàòè ëåêö³¿ ç ìåòîþ ïîïóëÿðèçàö³¿ åêñêóðñ³éíî¿ ñïðàâè â Óê-

ðà¿í³ òà çà ¿¿ ìåæàìè, çàáåçïå÷óâàòè ðîáîòó åêñêóðñ³éíèõ êóòî÷ê³â.

Ä³ÿëüí³ñòü åêñêóðñáàç òàêîæ ñïðÿìîâóâàëàñÿ íà ï³äãîòîâêó ³ ïå-

ðåï³äãîòîâêó åêñêóðñ³éíèõ êàäð³â òà çàëó÷åííÿ ìîëîä³ äî ó÷àñò³ â

åêñêóðñ³ÿõ. Ñòâîðåí³ åêñêóðñ³éí³ áàçè ïðàöþâàëè â ñêëàäíèõ óìî-

âàõ: â îñíîâíîìó â ïðèñòîñîâàíèõ ïðèì³ùåííÿõ ç ñòàðèì ³ íåïîâ-

íèì îáëàäíàííÿì òà ³íâåíòàðåì. Íå áóëî óìîâ äëÿ ðîáîòè ¿äàëåíü.

Àëå, äîëàþ÷è òðóäíîù³, ïðàö³âíèêè áàç ðîáèëè âñå ìîæëèâå äëÿ

ïðèéîìó åêñêóðñ³éíèõ ãðóï, îñîáëèâó óâàãó ïðèä³ëÿþ÷è øêîëÿ-

ðàì. Òàê, åêñêóðñàíòè, ÿê³ ïðèáóâàëè äî åêñêóðñáàçè ïðè Ëàâðñü-

êîìó çàïîâ³äíèêó â Êèºâ³, ìàëè í³÷ë³ã, ìîãëè õàð÷óâàòèñÿ, êîðèñ-

òóâàòèñÿ ìåäè÷íîþ äîïîìîãîþ, àïòåêîþ, ¿ì âèäàâàëè ïîñò³ëüíó

á³ëèçíó. Íà áàç³ ïðàöþâàëî ³íôîðìàö³éíå áþðî, ³ âîíè îòðèìóâà-

ëè äåòàëüíó ³íôîðìàö³þ ïðî åêñêóðñ³éí³ ìàðøðóòè ïî Êèºâó òà

éîãî îêîëèöÿõ. Çà îêðåìó ïëàòíþ ìîãëè çàìîâèòè êåð³âíèêà åê-

ñêóðñ³é. Íà 300 ì³ñöü áóëà ðîçðàõîâàíà åêñêóðñáàçà áþðî ïîäîðî-

æåé Ðàäòîðãôëîòó â Êèºâ³. Òóðèñòè çà äîáó ïåðåáóâàííÿ íà áàç³

ïëàòèëè 35 êîï³éîê

. Ìîæëèâà áóëà îïëàòà ò³ëüêè çà ë³æêî áåç

ïîñò³ëüíî¿ á³ëèçíè – 10 êîï³éîê. Âðàõîâóþ÷è ñêëàäíó åêîíîì³÷-

íó ñèòóàö³þ, òàêà âàð³àíòí³ñòü áóëà äóæå âàæëèâîþ äëÿ åêñêóð-

ñàíò³â ³ âîäíî÷àñ ñïðèÿëà çá³ëüøåííþ ¿õ çàãàëüíî¿ ê³ëüêîñò³ ³ ÷àñó

ïåðåáóâàííÿ íà áàç³. Åêñêóðñàíòè îá³äàëè â ¿äàëüí³ åêñêóðñáàçè,

îá³ä â ÿê³é êîøòóâàâ 45 êîï³éîê. Äâ³ åêñêóðñ³éí³ áàçè ä³ÿëè â

Äí³ïðîïåòðîâñüêó. Îäíà, á³ëüø óïîðÿäæåíà, çàéìàëà îêðåìèé áó-

äèíîê ïî âóëèö³ Âîðîøèëîâà, 25. Îïëàòà çà íî÷³âëþ â í³é áóëà

ïîð³âíÿíî âèñîêîþ – 50 êîï³éîê çà äîáó. Àëå äîáðå ïðàöþâàëà

¿äàëüíÿ, â ÿê³é ìîæíà áóëî çàìîâèòè íå ò³ëüêè îá³ä çà 35 êîï³éîê,

àëå é âå÷åðþ çà 25 êîï³éîê. Òà áàãàòî åêñêóðñáàç, ó çâ’ÿçêó ç íå-

ñòà÷åþ îêðåìèõ ïðèì³ùåíü, ðîçòàøîâóâàëèñÿ â øêîëàõ. ² ñàìå öå

äîïîìàãàëî çìåíøèòè âàðò³ñòü îáñëóãîâóâàííÿ. Òàê ³íøà Äí³ïðî-

ïåòðîâñüêà åêñêóðñ³éíà áàçà ïðàöþâàëà â òðóäøêîë³ ¹ 1 ïî âó-

_______________

Ó 1926-27 ðð. ì³ñÿ÷íà ñåðåäíÿ çàðîá³òíà ïëàòà ðîá³òíèê³â ïðîìèñëîâîñò³

ñòàíîâèëà 61 êðá. 70 êîï.

Ðîçä³ë 2. Åêñêóðñ³éíà ä³ÿëüí³ñòü â Óêðà¿í³ â 20-30-èõ ðîêàõ ÕÕ ñò.63

ëèö³ Êàðëà Ìàðêñà, 6. Îïëàòà çà îäíó äîáó ïåðåáóâàííÿ òóðèñòà

ñêëàäàëà ëèøå 10 êîï³éîê. Õî÷à áóëè âåëèê³ òðóäíîù³ ç â³äêðèò-

òÿì ¿äàëüí³. Àëå, çâàæàþ÷è íà òå, ùî íàäàííÿ òóðèñòàì õàð÷óâàí-

íÿ áóëî îäí³ºþ ç îáîâ’ÿçêîâèõ óìîâ ðîáîòè áàçè, ¿¿ êåð³âíèöòâî

óêëàëî óãîäó ç äåðæàâíîþ ¿äàëüíåþ íà îáñëóãîâóâàííÿ åêñêóð-

ñàíò³â. Åêñêóðñ³éíà áàçà â Ïîëòàâ³ ïðèéìàëà åêñêóðñàíò³â ç 1-ãî

òðàâíÿ äî 15-ãî âåðåñíÿ. Âîíà áóëà ðîçðàõîâàíà íà 100 ä³òåé ³ 50

äîðîñëèõ. Óìîâè ïðîæèâàííÿ íà í³é áóëè íå äóæå çàäîâ³ëüíè-

ìè. Åêñêóðñàíòè ïðè¿çäèëè ç ñâî¿ìè ïðîñòèðàäëàìè, êóõëÿìè,

ëîæêàìè. Îá³ä îòðèìóâàëè â äåðæàâí³é ¿äàëüí³ ³ ñïëà÷óâàëè çà

íüîãî 40 êîï³éîê. Òà, íåçâàæàþ÷è íà òàê³ óìîâè, áàæàþ÷èõ

â³äâ³äàòè ³ñòîðè÷í³ ì³ñöÿ Ïîëòàâñüêî¿ áèòâè áóëî äîñòàòíüî. ²,

ùîá çàäîâîëüíèòè ÿêíàéá³ëüøå áàæàþ÷èõ, íàâ³òü òåðì³í ïåðå-

áóâàííÿ íà áàç³ áóëî îáìåæåíî äî ÷îòèðüîõ äí³â. Îäí³ºþ ç íàé-

êðàùèõ â Óêðà¿í³ ââàæàëàñÿ Îäåñüêà åêñêóðñ³éíà áàçà. Ðîçòà-

øîâóâàëàñÿ âîíà â ïðåêðàñíîìó ïðèì³ùåíí³ íàðîäíîãî Õóäîæ-

íüîãî ìóçåþ ïî âóëèö³ Êîðîëåíêà, 5 (êîëèøíüîìó

íàðèøê³íñüêîìó ïàëàö³). Ìåòîäèñòàìè áàçè áóëî ðîçðîáëåíî

áàãàòî ð³çíîìàí³òíèõ çà òåìàòèêîþ ìàðøðóò³â ïî Îäåñ³ òà ¿¿ îêî-

ëèöÿõ. Ó öåíòð³ áàãàòüîõ åêñêóðñ³éíèõ ìàðøðóò³â îïèíèâñÿ

Êàí³â. Â³äêðèòòÿ â íüîìó åêñêóðñ³éíî¿ áàçè ñòàëî íàãàëüíîþ ïî-

òðåáîþ. Áàçà ïðàöþâàëà â øêîë³, ÿêà çíàõîäèëàñÿ äîñèòü áëèçü-

êî â³ä ìîãèëè Ò.Ã. Øåâ÷åíêà, ùî áóëî äóæå çðó÷íî äëÿ åêñêóð-

ñàíò³â. Âîíè ìîãëè òàì ïåðåíî÷óâàòè çà íåâåëèêó ïëàòíþ – 20 êî-

ï³éîê, ïîîá³äàòè â ¿äàëüí³ çà 45 êîï³éîê. Àëå òàêà ñåçîííà ³

íåâåëèêà åêñêóðñáàçà íå â³äïîâ³äàëà ñòàòóñó äåðæàâíîãî ³ñòî-

ðèêî-êóëüòóðíîãî çàïîâ³äíèêà «Ìîãèëà Ò.Ã. Øåâ÷åíêà». Ó

çâ’ÿçêó ç öèì, 2 òðàâíÿ 1928 ðîêó Êîì³òåò äåðæàâíîãî çàïîâ³ä-

íèêà ïðèéíÿâ ð³øåííÿ ïðî áóä³âíèöòâî ãîòåëþ. Íàïðèê³íö³

òðàâíÿ áóëî çàòâåðäæåíî ïðîåêò ãîòåëþ, à äåâ’ÿòîãî òðàâíÿ 1929

ðîêó â³äáóëîñÿ éîãî îô³ö³éíå â³äêðèòòÿ. Öå áóâ âåëèêèé äâîïî-

âåðõîâèé á³ëèé áóäèíîê, ÿêèé ì³ã îäðàçó ïðèéíÿòè ïîíàä ñîò-

íþ åêñêóðñàíò³â. Á³äíîòà ³ ñ³ëüñüê³ ä³òè çâ³ëüíÿëèñÿ â³ä ïëàòí³.

Ãîòåëü âèêîíóâàâ óñ³ îñíîâí³ ôóíêö³¿ åêñêóðñáàçè, ñïðÿìîâàí³

íà åêñêóðñ³éíî-ìåòîäè÷íå îáñëóãîâóâàííÿ â³äâ³äóâà÷³â Êàí³âñü-

êîãî çàïîâ³äíèêà. Ãîòåëü ä³éñíî ñòàâ çíà÷íèì îñåðåäêîì êóëüòó-

ðè. Â íüîìó áóëî îðãàí³çîâàíî ðîáîòó êëóáó ç ÷èòàëüíåþ, ðàä³î òà

á³áë³îòåêîþ, äâîõ ìóçåéíèõ ê³ìíàò, ë³òíüîãî ê³íîëåêö³éíîãî

çàëó. Íà Òàðàñîâó ãîðó ïîäîðîæóþ÷èõ ñóïðîâîäæóâàâ åêñêóðñî-

²ñòîð³ÿ åêñêóðñ³éíî¿ ä³ÿëüíîñò³ â Óêðà¿í³

âîä. Ñïî÷àòêó ãîòåëü ïðàöþâàâ ò³ëüêè âë³òêó, à â ãðóäí³ 1929 ðîêó

íà çàñ³äàíí³ Êîì³òåòó çàïîâ³äíèêà áóëî ïðèéíÿòî ð³øåííÿ ïðî

éîãî ïåðåáóäîâó ç òàêèì ðîçðàõóíêîì, ùîá â³í ì³ã îáñëóãîâóâàòè

åêñêóðñàíò³â òàêîæ ³ âçèìêó.

Åêñêóðñ³éí³ áàçè áóëè ðîçðàõîâàí³ íà ð³çíó ê³ëüê³ñòü åêñ-

êóðñàíò³â. Ó âåëèêèõ ì³ñòàõ, êóðîðòíèõ, ³íäóñòð³àëüíèõ öåíò-

ðàõ, â³äîìèõ çàïîâ³äíèêàõ, òàêèõ ÿê Õàðê³â, Äí³ïðåëüñòàí, Àñ-

êàí³ÿ-Íîâà, âîíè ìîãëè ïðèéíÿòè îäíîðàçîâî 250 åêñêóðñàíò³â.

Â ³íøèõ íàñåëåíèõ ïóíêòàõ: Äí³ïðîïåòðîâñüêó, Áåðäÿíñüêó,

Àðòåì³âñüêèõ ãîðàõ – 150 åêñêóðñàíò³â, ó Êðèâîìó Ðîç³, Ñòàë³-

íî, Í³êîïîë³, Êàõîâö³, Õåðñîí³, Ìåë³òîïîë³, Íîâãîðîä-Ñ³âåðñü-

êîìó, Ðîìíàõ, Ç³íîâ’ºâñüêó, Êîñòÿíòèí³âö³ – 50-30 åêñêóðñàíò³â.

Çíà÷íà ÷àñòèíà ä³ÿëüíîñò³ ñèñòåìè åêñêóðñ³éíèõ çàêëàä³â

ïðèïàäàëà íà åêñêóðñ³éí³ áþðî. Ó çâ³ò³ Ãîëîâïîë³òîñâ³òè ÓÑÐÐ

çà 1921-1923 îïåðàö³éíèé ð³ê â³äçíà÷àëîñÿ, ùî åêñêóðñ³¿ òîä³

çàéìàþòü íàëåæíå ì³ñöå, êîëè åêñêóðñ³éíó ðîáîòó âäàºòüñÿ öåí-

òðàë³çóâàòè â åêñêóðñáþðî. Àëå áóëè âèïàäêè, êîëè åêñêóðñ³¿

ïðîâîäèëè ð³çí³ ãðîìàäñüê³ îðãàí³çàö³¿ ñàìîñò³éíî. ßê³ñòü ¿õ

áóëà íàäçâè÷àéíî íèçüêîþ. Òàê, ó ÷åðâí³ 1928 ðîêó Òîâàðèñòâî

áåçâ³ðíèê³â ì³ñòà Îäåñè âèð³øèëî â³äâ³äàòè ³ îãëÿíóòè ðó¿íè

àíòè÷íîãî ì³ñòà Õåðñîíåñ, à òàêîæ Ñåâàñòîïîëü ³ ßëòó. Âñ³ 800

êâèòê³â íà çàôðàõòîâàíèé ïàðîïëàâ Ðàäòîðãôëîòó áóëî ðîçï-

ðîäàíî. Îðãàí³çàòîðè åêñêóðñ³¿ ïëàíóâàëè çàôðàõòóâàòè ùå äâà

òåïëîõîäè ³ ðîçïðîäàëè íà íèõ 1600 êâèòê³â, àëå íå äîâåëè äî

ê³íöÿ ðîáîòó ç âèð³øåííÿ öüîãî ïèòàííÿ. Ðàäòîðãôëîò íàäàâ äëÿ

åêñêóðñ³¿ ò³ëüêè îäèí ïàðîïëàâ, ïðî ùî îðãàí³çàòîðè íå âñòèã-

ëè ïîïåðåäèòè âñ³õ òóðèñò³â. Òîìó çàì³ñòü 800 òóðèñò³â íà ïî-

ñàäêó ïðèáóëî á³ëüøå 2000. ², ÿê íàñë³äîê, á³ëüøà ÷àñòèíà òó-

ðèñò³â òàê ³ íå ïîòðàïèëà íà ïàðîïëàâ. Îáóðåííÿ âñ³õ áóëî íà-

ñò³ëüêè âåëèêå, ùî ñïðàâó ìóñèëî ðîçáèðàòè áþðî îêðïàðòêîìó.

Åêñêóðñ³éí³ áþðî ñòâîðþâàëèñÿ ïðè ìóçåÿõ, ïðîôåñ³éíèõ

ñï³ëêàõ, îêðóæíèõ óïðàâë³ííÿõ ñîö³àëüíîãî âèõîâàííÿ ÍÊÎ,

ð³çíîìàí³òíèõ òîâàðèñòâàõ ³ ÿê ñàìîñò³éí³ îðãàí³çàö³¿. Âæå â 1919

ðîö³ ïðè Ñï³ëö³ ïðàö³âíèê³â îñâ³òè âèíèêëî ×åðí³ã³âñüêå åêñ-

êóðñáþðî, ÿêå íàäàë³ ïðàöþâàëî ïðè ìóçå¿ ³ ìàëî òàêó ïîâíó

íàçâó: ãóáåðíñüêå åêñêóðñ³éíî-âèñòàâêîâå áþðî. Âîíî ðîçðîáëÿ-

ëî ö³êàâ³ êðàºçíàâ÷³ åêñêóðñ³¿, ñòâîðþâàëî öèêëè ïðèðîäíè÷èõ,

³ñòîðèêî-àðõåîëîã³÷íèõ, ë³òåðàòóðíèõ, âèðîáíè÷èõ åêñêóðñ³é, äî

ïðîâåäåííÿ ÿêèõ çàëó÷àëèñÿ äîñâ³ä÷åí³ ôàõ³âö³. Ãîëîâíå çàâäàí-

Ðîçä³ë 2. Åêñêóðñ³éíà ä³ÿëüí³ñòü â Óêðà¿í³ â 20-30-èõ ðîêàõ ÕÕ ñò.65

íÿ áþðî ïîëÿãàëî â òîìó, ùîá íàäàòè åêñêóðñàíòàì óÿâëåííÿ ïðî

³ñòîðè÷íå ìèíóëå ×åðí³ãîâà, ïðî ïðèðîäó éîãî îêîëèöü, ïðî åêî-

íîì³÷íå æèòòÿ, ïðî çäîáóòêè êóëüòóðè. Ó 1924 ðîö³ ïðè Îêðóæ-

íîìó êîì³òåò³ ñîö³àëüíîãî âèõîâàííÿ Íàðîäíîãî Êîì³ñàð³àòó Îñ-

â³òè ïî÷àëî ä³ÿòè Çàïîð³çüêå åêñêóðñ³éíå áþðî. Åêñêóðñ³éíîþ ðî-

áîòîþ âîíî îõîïëþâàëî òðóäîâ³ øêîëè ì³ñòà òà îêðóãè ³ ç ñàìîãî

ïî÷àòêó ñâîº¿ ä³ÿëüíîñò³ ðîçðîáèëî äëÿ íèõ ð³çíîìàí³òí³ ìàðø-

ðóòè íà ë³òí³ êàí³êóëè: äî Êðèìó; äî Àñêàí³¿-Íîâî¿ – íà äåñÿòü

äí³â, äî Êðèâîãî Ðîãó – íà ï’ÿòü äí³â. Ó ïëàíàõ ñâîº¿ ðîáîòè áþðî

òàêîæ íàì³òèëî ñòâîðèòè ïðîãðàìó ñïåö³àë³çîâàíèõ åêñêóðñ³é,

ÿê³ âêëþ÷àëè â³äâ³äóâàííÿ äèòÿ÷èõ óñòàíîâ. Ï³ä ÷àñ òàêèõ åêñ-

êóðñ³é ó÷í³ ìîãëè îçíàéîìèòèñÿ ç ä³ÿëüí³ñòþ öèõ óñòàíîâ ³ òâîð-

÷³ñòþ ¿õ âèõîâàíö³â, à âèõîâàòåë³ – îáì³íÿòèñÿ äîñâ³äîì. Äëÿ

çä³éñíåííÿ òàêî¿ ïðîãðàìè ñï³âðîá³òíèêè áþðî ïîâèíí³ áóëè ïî-

ïåðåäíüî âè¿æäæàòè ó íàóêîâ³ â³äðÿäæåííÿ äî áàãàòüîõ ì³ñò Óê-

ðà¿íè: äî Êèºâà, ùîá âèâ÷èòè ðîáîòó çðàçêîâèõ òðóäîâèõ øê³ë,

äèòÿ÷èõ ñàäî÷ê³â ³ äèòÿ÷îãî òåàòðó, äî Îäåñè äëÿ îçíàéîìëåííÿ ç

ðîáîòîþ äèòÿ÷èõ ì³ñòå÷îê, äî Ìîñêâè ³ Ïåòðîãðàäà, ùîá ç³áðàòè

ìàòåð³àëè ïðî âñ³ çðàçêîâ³ äèòÿ÷³ óñòàíîâè, íà Äîíáàñ ç ìåòîþ

âèâ÷åííÿ ïèòàííÿ ïðî òå, íà ÿêîìó ð³âí³ ïîñòàâëåíà òàì ñïðàâà

íàðîäíî¿ îñâ³òè. Áþðî îðãàí³çóâàëî íàâ÷àííÿ êåð³âíèê³â åêñ-

êóðñ³é, äî ÿêèõ çàëó÷àëè êðàùèõ ó÷èòåë³â, ðåêîìåíäîâàíèõ

øê³ëüíèìè êîëåêòèâàìè. Ç ìåòîþ óäîñêîíàëåííÿ ìåòîäè÷íî¿

ðîáîòè, áþðî âåëèêó óâàãó ïðèä³ëÿëî çàáåçïå÷åííþ êóðñàíò³â

ôîòîãðàô³÷íèìè ìàòåð³àëàìè. À öå ï³äòâåðäæóº, ùî íàî÷í³ñòü ³

òîä³ âæå áóëà íåîáõ³äíèì ìåòîäè÷íèì çàñîáîì äëÿ âèñîêîÿê³ñíî-

ãî åêñêóðñ³éíîãî îáñëóãîâóâàííÿ. Ó ïåð³îä 1925-1926 îïåðàö³é-

íîãî ðîêó áóëî çàñíîâàíî öåíòðàëüíå åêñêóðñ³éíå áþðî Õàðê³âñü-

êîãî Îêðóãó, íà ÿêå â³äðàçó áóëî ïîêëàäåíî çàãàëüíå êåð³âíèöòâî

åêñêóðñ³éíîþ òà ìóçåéíîþ ñïðàâîþ. Áþðî ïðîâîäèëî ñâîþ ðî-

áîòó íå ò³ëüêè â îêðóæíîìó, àëå é ó âñåóêðà¿íñüêîìó ³ âñåñîþçíî-

ìó ìàñøòàá³. Âîíî ïðèéìàëî ³ îáñëóãîâóâàëî åêñêóðñàíò³â ç Êèº-

âà, Îäåñè, Ìîñêâè, Ðîñòîâà òà ³íøèõ ì³ñò. Òàêîæ ï³äòðèìóâàëî

çâ’ÿçêè ç åêñêóðñ³éíèìè áþðî Ìîñêâè, Ëåí³íãðàäà, Êðèìó, Êàâ-

êàçó, â³ä ÿêèõ îòðèìóâàëî ìàòåð³àëè ïðî åêñêóðñ³éí³ ìàðøðóòè.

Ä³ÿëüí³ñòü áþðî íàéá³ëüø áóëà ñïðÿìîâàíà íà ñòâîðåííÿ öèêë³â

âèðîáíè÷èõ åêñêóðñ³é ³ç çàä³ÿííÿì âñ³õ åêñêóðñïóíêò³â ïðîìèñ-

ëîâèõ ï³äïðèºìñòâ Õàðêîâà. Â³ä çàãàëüíî¿ ê³ëüêîñò³ ïðîâåäåíèõ

åêñêóðñ³é çà æîâòåíü-áåðåçåíü 1925-1926 îïåðàö³éíîãî ðîêó,

²ñòîð³ÿ åêñêóðñ³éíî¿ ä³ÿëüíîñò³ â Óêðà¿í³

âèðîáíè÷³ ñòàíîâèëè – 65%, ñ³ëüñüêîãîñïîäàðñüê³ – 20%, íà âè-

ñòàâêè òà äî ìóçå¿â – 15%. Äî öèõ åêñêóðñ³é áóëî çàëó÷åíî 73.624

åêñêóðñàíòà, â òîìó ÷èñë³: 40% – ðîá³òíèê³â, 14% -ñåëÿí, 14% –

ñëóæáîâö³â, 20% – øêîëÿð³â, 12% – ÷åðâîíîàðì³éö³â. Ïðè áþðî

ïðàöþâàâ ³íòåðíàò, ðîçðàõîâàíèé íà 25 ÷îëîâ³ê, â ÿêîìó

ïðè¿æäæ³ åêñêóðñàíòè ìîãëè çóïèíèòèñÿ áåçîïëàòíî. Ó Êèºâ³

àêòèâíî ïðàöþâàëî ëåêö³éíî-åêñêóðñ³éíå áþðî Îêðïîë³òîñâ³òè.

Éîãî ñï³âðîá³òíèêè ðîçðîáèëè ³ âèäàëè â 1927 ðîö³ «Äîâ³äíèê

òóðèñòà». Ó áþðî ìîæíà áóëî îòðèìàòè êîíñóëüòàö³þ ïðî ïî-

äîðîæ³ ïî Óêðà¿í³, Êðèìó, Êàâêàçó ³ ÐÐÔÑÐ. Îäíèì ç ïðîâ³äíèõ

ó Êèºâ³ áóëî áþðî ïîäîðîæåé Ðàäòîðãôëîòó, ÿêå ðîçòàøîâóâàëî-

ñÿ ïî âóëèö³ Âîðîâñüêîãî, 30. Âîíî âïðîâàäæóâàëî êîìïëåêñíå

îáñëóãîâóâàííÿ îðãàí³çîâàíèõ åêñêóðñ³éíèõ ãðóï, ÿê³ ïîäîðî-

æóâàëè íå ò³ëüêè ïî Óêðà¿í³, àëå é ïî âñüîìó Ñîþçó ÐÑÐ. Áþðî

âêëþ÷àëî â ñâî¿ ïîñëóãè íàäàííÿ ïðèì³ùåíü äëÿ ïðîæèâàííÿ

òóðèñò³â, çàáåçïå÷åííÿ ¿õ õàð÷óâàííÿì, îðãàí³çàö³þ åêñêóðñ³é

ì³ñòîì, äî ìóçå¿â ³ íàóêîâî-êóëüòóðíèõ óñòàíîâ. Òàêèé êîìï-

ëåêñíèé íàïðÿì ðîáîòè ñïðèÿâ ïîñò³éíîìó äèíàì³÷íîìó

çá³ëüøåííþ ê³ëüêîñò³ åêñêóðñ³é òà åêñêóðñàíò³â.

Ç ìåòîþ çàëó÷åííÿ ùå á³ëüøî¿ ê³ëüêîñò³ åêñêóðñàíò³â, áþðî

ïðîâîäèëî ïîïåðåäí³é ïðîäàæ êâèòê³â äî âñ³õ ïðè÷àë³â

Äí³ïðîâñüêîãî ³ Âîëçüêîãî ïàðîïëàâñòâà, äî âñ³õ ïîðò³â Êðèìñü-

êî-Êàâêàçüêîãî óçáåðåææÿ.

×åðêàñüêå åêñêóðñ³éíå áþðî çä³éñíþâàëî ñâîþ ä³ÿëüí³ñòü ïðè

Îêðóæíîìó ìóçå¿ ³ì. Ò.Ã. Øåâ÷åíêà. Âîíî îáñëóãîâóâàëî ì³ñüêèõ

åêñêóðñàíò³â ³ òèõ, ÿê³ ïðè¿æäæàëè ç óñ³º¿ Øåâ÷åíê³âñüêî¿ îêðó-

ãè òà ³íøèõ îêðóã Óêðà¿íè. Ó÷àñíèêàìè åêñêóðñ³é â îñíîâíîìó

áóëè ó÷í³, à òàêîæ â÷èòåë³, â³éñüêîâ³ òà ðîá³òíèêè ï³äïðèºìñòâ.

×åðêàñüêå áþðî ïðàãíóëî ï³äòðèìóâàòè ïîñò³éíèé çâ’ÿçîê ç åê-

ñêóðñ³éíèìè áþðî ³íøèõ ì³ñò, îñîáëèâî ç ñòîëè÷íèì, Õàðê³âñü-

êèì. Ç ö³ºþ ìåòîþ â êâ³òí³ 1926 ðîêó éîãî ñï³âðîá³òíèêè íàä-

³ñëàëè ëèñòà ç³ çâåðíåííÿì äî åêñêóðñáþðî ïðè Âñåóêðà¿íñüêî-

ìó Ñîö³àëüíîìó ìóçå¿ ³ì. òîâ. Àðòåìà. Â íüîìó áóëî ïðîõàííÿ

ïîâ³äîìèòè, â ÿêèõ ôîðìàõ ¿õ âçàºìîçâ’ÿçîê ìîæå áóòè âñòàíîâ-

ëåíèé. Òàêîæ ÷åðêàùàíè ïðîñèëè íàä³ñëàòè Ïîëîæåííÿ ïðî åêñ-

êóðñáþðî òà ³íø³ êåð³âí³ ìàòåð³àëè, êîøòîðèñè íîâèõ ìàðøðóò³â,

çðàçêè îôîðìëåííÿ ñïèñê³â åêñêóðñàíò³â. Çàïèòóâàëè ³ ïðî òå, ÿê

îðãàí³çàö³éíî â Õàðêîâ³ ïîáóäîâàíî îáñëóãîâóâàííÿ åêñêóðñàíò³â.

×åðêàñüêå áþðî ïðîâîäèëî ÿê ì³ñöåâ³ åêñêóðñ³¿ â ìåæàõ ñâîº¿ îê-

Ðîçä³ë 2. Åêñêóðñ³éíà ä³ÿëüí³ñòü â Óêðà¿í³ â 20-30-èõ ðîêàõ ÕÕ ñò.67

ðóãè, òàê ³ äàëåê³. Ç ñ³÷íÿ äî æîâòíÿ 1928 ðîêó â åêñêóðñ³ÿõ äî

Êàíåâà íà ìîãèëó Ò.Ã. Øåâ÷åíêà âçÿëî ó÷àñòü 1.130 åêñêóðñàíò³â,

äî Êèºâà â òðüîõ åêñêóðñ³ÿõ – 80 åêñêóðñàíò³â, äî Äí³ïðîïåò-

ðîâñüêà ³ Äí³ïðåëüñòàíó ó äâîõ åêñêóðñ³ÿõ -108 åêñêóðñàíò³â, â

åêñêóðñ³¿ äî Êðåìåí÷óãà – 29 åêñêóðñàíò³â. Êð³ì îðãàí³çîâàíèõ

åêñêóðñ³éíèõ ãðóï, áþðî îáñëóãîâóâàëî ³ îêðåìèõ òóðèñò³â.

Ð³çíîïëàíîâ³ åêñêóðñ³¿ ïðîïîíóâàëî ñâî¿ì åêñêóðñàíòàì Ïîë-

òàâñüêå åêñêóðñáþðî, ÿêå òàêîæ ïðàöþâàëî ïðè äåðæàâíîìó ìóçå¿.

Ï³ä ÷àñ åêñêóðñ³é ìîæíà áóëî îãëÿíóòè ì³ñòî òà éîãî îêîëèö³,

â³äâ³äàòè ìóçå¿ òà îçíàéîìèòèñÿ ç âèðîáíè÷èì ïðîöåñîì íàéá³ëü-

øèõ ï³äïðèºìñòâ Ïîëòàâè. Ó Äí³ïðîïåòðîâñüêó ä³ÿëî åêñêóðñ³éíå

áþðî Îêðïîë³òîñâ³òè. Âîíî çàéìàëîñÿ åêñêóðñ³éíèì îáñëóãîâó-

âàííÿì òóðèñò³â, çàáåçïå÷óâàëî ¿ì ïðîæèâàííÿ òà õàð÷óâàííÿ. Ó

Õåðñîí³ åêñêóðñ³¿ òà ïðèòóëîê òóðèñòàì íàäàâàëî åêñêóðñ³éíå áþðî,

ùî ä³ÿëî ïðè Öåíòðàëüíîìó ñåëÿíñüêîìó áóäèíêó. Àêòèâíî ðîç-

ãîðòàëî ñâîþ ä³ÿëüí³ñòü Æèòîìèðñüêå åêñêóðñ³éíå áþðî. Âîíî

ïðèéìàëî ³ çàáåçïå÷óâàëî åêñêóðñ³éíèì îáñëóãîâóâàííÿì åêñêóð-

ñàíò³â ç Êèºâà òà ³íøèõ ì³ñò Óêðà¿íè.

Åêñêóðñ³éíèé ðóõ ñòð³ìêî çðîñòàâ ³ ïî÷èíàâ íàáóâàòè òåí-

äåíö³é íåêîíòðîëüîâàíî¿ ñàìîä³ÿëüíîñò³, ùî äåçîðãàí³çîâóâà-

ëî ïëàíîâó ðîáîòó åêñêóðñ³éíèõ áþðî. Òóðèñòñüê³ ãðóïè ÷àñòî

ïðèáóâàëè äî íèõ áåç ïîïåðåäíüî¿ äîìîâëåíîñò³, íå äîòðèìóþ-

÷èñü ãðàô³êà ïðèéîìó, ³ òîìó íå ìîãëè îòðèìàòè îáñëóãîâóâàí-

íÿ íà ïîòð³áíîìó ð³âí³ àáî çîâñ³ì çàëèøàëèñÿ áåç íüîãî. Òàêèé

÷èííèê íåãàòèâíî âïëèâàâ íà çàãàëüíèé ðîçâèòîê åêñêóðñ³é-

íî¿ ñïðàâè ³ çóìîâèâ íåîáõ³äí³ñòü îðãàí³çàö³éíîãî çì³öíåííÿ

åêñêóðñ³éíîãî ðóõó òà âñòàíîâëåííÿ êîíòðîëþ íàä íèì. Ó çâ’ÿç-

êó ç öèì, ïåðåä åêñêóðñ³éíèìè áþðî áóëè ïîñòàâëåí³ âèìîãè

ñêîíöåíòðóâàòè óâàãó íà äîòðèìàíí³ íèìè ïðàâèë ïðèéîìó åê-

ñêóðñ³éíèõ ãðóï.

Ïðàâèëà çàòâåðäæóâàëèñÿ ³ çàïðîâàäæóâàëèñÿ ñïî÷àòêó â

öåíòð³, ó Ìîñêâ³, à ïîò³ì ÿê êåð³âí³ ìàòåð³àëè ïåðåäàâàëèñÿ â

óñ³ ðåñïóáë³êè. ¯õ ÷³òêå âèêîíàííÿ îñîáëèâî ñòîñóâàëîñÿ òèõ

åêñêóðñ³éíèõ ãðóï, ÿê³ ïëàíóâàëè ïîäîðîæ³ ç Óêðà¿íè äî ñòî-

ëèö³ ÑÐÑÐ, àäæå â îñíîâó ðîçðîáëåíèõ ïðàâèë áóëî ïîêëàäåíî

äîñâ³ä ðîáîòè Îá’ºäíàíîãî Åêñêóðñ³éíîãî Áþðî ÐÐÔÑÐ. Ãðó-

ïà ïîâèííà áóëà ïîïåðåäèòè áþðî ïðî ñâîº áàæàííÿ â³äâ³äàòè

Ìîñêâó íå ï³çí³øå, í³æ çà 12-15 äí³â, ³ âè¿æäæàòè ò³ëüêè ï³ñëÿ

îòðèìàííÿ çãîäè íà ïðèéîì. Ùîá çàáåçïå÷èòè ñîá³ ïðîæèâàííÿ,

²ñòîð³ÿ åêñêóðñ³éíî¿ ä³ÿëüíîñò³ â Óêðà¿í³

õàð÷óâàííÿ òà åêñêóðñ³éíå îáñëóãîâóâàííÿ, ãðóïà âèñèëàëà çàâ-

äàòîê ó ï’ÿòü êàðáîâàíö³â íà êîæíîãî åêñêóðñàíòà. Çàëèøîê íå-

îáõ³äíî¿ ñóìè ñïëà÷óâàâñÿ â äåíü ïðè¿çäó. Â ëèñò³-çàÿâ³ äî åêñ-

êóðñáþðî ïîòð³áíî áóëî ñïîâ³ñòèòè äàòó ³ ãîäèíó ïðè¿çäó,

ê³ëüê³ñòü äí³â ïåðåáóâàííÿ â Ìîñêâ³, ê³ëüê³ñòü åêñêóðñàíò³â, òåìè

åêñêóðñ³é, ÿê³ ö³êàâèëè åêñêóðñàíò³â. Ï³ñëÿ îòðèìàííÿ äîçâîëó

â³ä Ìîñêîâñüêîãî åêñêóðñáþðî íà ïðèéîì ãðóïà íàäñèëàëà ñïè-

ñîê åêñêóðñàíò³â. Âàðò³ñòü îðãàí³çàö³¿ ïîâíîãî îáñëóãîâóâàííÿ â

Ìîñêâ³ ìîæíà áóëî ïîðàõóâàòè â³äïîâ³äíî äî êîøòîðèñ³â, ÿê³ ç

Ìîñêâè íàäñèëàëèñÿ äî â³äïðàâëÿþ÷èõ åêñêóðñ³éíèõ áþðî.

Íàïðèê³íö³ 20-õ ðîê³â êîæåí åêñêóðñàíò ïëàòèâ çà äîáó îáñëóãî-

âóâàííÿ äâà êàðáîâàíö³ ï’ÿòäåñÿò êîï³éîê. Â îïëàòó âõîäèëî ïðî-

æèâàííÿ, îêð³ï äâ³÷³ íà äåíü, ÷àé ç õîëîäíîþ çàêóñêîþ äâ³÷³ íà

äåíü, îá³ä ç äâîõ ñòðàâ, ðîáîòà ïåäàãîã³â, âõ³ä äî ìóçå¿â. Äëÿ ãðóï,

ÿê³ ìàëè îáìåæåí³ êîøòè, îïëàòà ç îäíîãî åêñêóðñàíòà çà äîáó

ñòàíîâèëà îäèí êàðáîâàíåöü ï’ÿòäåñÿò êîï³éîê. Ó íå¿ âõîäèëî

ïðîæèâàííÿ, îêð³ï äâ³÷³ íà äåíü, îá³ä ç äâîõ ñòðàâ, ÷àé ç á³ëèì

õë³áîì äâ³÷³ íà äåíü. Àëå ïðî¿çä òðàìâàºì ³ âõ³ä äî ìóçå¿â òàê³

ãðóïè ñïëà÷óâàëè ñàìîñò³éíî. Ìîñêîâñüêå îá’ºäíàíå áþðî ïðî-

ïîíóâàëî áàãàòî ð³çíîìàí³òíèõ åêñêóðñ³é. Äëÿ îð³ºíòèðó: åêñêóð-

ñ³ÿ ïî ì³ñòó ³ äî çîîïàðêó êîøòóâàëà ñ³ì êàðáîâàíö³â äåñÿòü êîï-

³éîê.

Â³äïîâ³äíî äî ³íñòðóêö³é, ÿê³ íàäõîäèëè ç öåíòðó, îðãàí³-

çóâàëè ñâîþ ðîáîòó åêñêóðñ³éí³ áþðî îêðóæíèõ ³ ðàéîííèõ ì³ñò

Óêðà¿íè. Ñàìå òàê âîíà áóëà ïîñòàâëåíà â Ïîëòàâ³, äå åêñêóð-

ñ³éíèé ðóõ óæå â 1927 ðîö³ íàáóâ äîñèòü øèðîêîãî ðîçìàõó. Â

Ïîëòàâñüêå åêñêóðñáþðî çâåðòàëàñÿ âñå á³ëüøà ê³ëüê³ñòü îðãàí-

³çîâàíèõ ³ ñàìîñò³éíèõ òóðèñò³â, ùîá îòðèìàòè êîíñóëüòàö³þ: êóäè

éòè äàë³ çà ìàðøðóòîì, çà ÿêèì ïëàíîì îãëÿäàòè ì³ñòî, âèâ÷àòè

³ñòîðè÷í³ ïàì’ÿòêè. Ç ìåòîþ óïîðÿäêóâàííÿ ñâîº¿ ðîáîòè, áþðî

çä³éñíþâàëî ïðèéîì åêñêóðñ³éíèõ ãðóï ò³ëüêè íà îñíîâ³ ïîâ³äîì-

ëåííÿ, ïîäàíîãî íèìè íå ï³çí³øå, í³æ çà äåñÿòü äí³â äî ïðè¿çäó.

Ãðóïè ìîãëè çà¿æäæàòè ò³ëüêè ï³ñëÿ îòðèìàííÿ íà òå äîçâîëó

åêñêóðñáþðî. Ó ñâîºìó ïîâ³äîìëåíí³ øêîëè àáî ï³äïðèºìñòâà

îáîâ’ÿçêîâî âêàçóâàëè ñâîþ ïîâíó íàçâó òà àäðåñó. Âîíè òàêîæ

äîäàâàëè äîêëàäíèé ïåðåë³ê ìàéáóòí³õ åêñêóðñ³é, ùîá áþðî ìîã-

ëî çàçäàëåã³äü ï³äãîòóâàòèñÿ ³ îòðèìàòè äîçâ³ë íà ¿õ ïðîâåäåííÿ.

Îêðåìî ìîæíà áóëî çàìîâèòè êåð³âíèêà åêñêóðñ³é ïî ì³ñòó òà

éîãî îêîëèöÿõ ç îïëàòîþ â³ä òðüîõ äî ñåìè êàðáîâàíö³â çàëåæíî

Ðîçä³ë 2. Åêñêóðñ³éíà ä³ÿëüí³ñòü â Óêðà¿í³ â 20-30-èõ ðîêàõ ÕÕ ñò.69

â³ä òðèâàëîñò³ ¿õ ïðîâåäåííÿ. Ç ìåòîþ óäîñêîíàëåííÿ ðîáîòè

Øåâ÷åíê³âñüêîãî Îêðóæíîãî åêñêóðñ³éíîãî áþðî, ÿêå ä³ÿëî â

×åðêàñàõ, à òàêîæ çàãàëüíîãî óïîðÿäêóâàííÿ åêñêóðñ³éíîãî ðóõó

â íîâîìó ë³òíüîìó ñåçîí³ 1928 ðîêó Øåâ÷åíê³âñüêà Îêðóãîâà

³íñïåêòóðà ñóì³ñíî ç Îêðïðàâë³ííÿì Ñï³ëêè ðîá³òíèê³â îñâ³òè

ï³äãîòóâàëà çâåðíåííÿ äî âñ³õ ðàéîííèõ êîì³òåò³â, ì³ñüêèõ êîì³-

òåò³â òà êîëåêòèâ³â Ñï³ëêè ÐÎÁÎÑ Øåâ÷åíê³âùèíè ï³ä ãàñëîì:

« Îñâ³òÿíè! Ãîòóéòåñÿ äî åêñêóðñ³éíî¿ êàìïàí³¿!» Ó çâåðíåíí³

â³äì³÷àëîñÿ, ùî äîñâ³ä ðîáîòè ìèíóëèõ ðîê³â ç ï³äãîòîâêè òà

îðãàí³çàö³¿ åêñêóðñ³é ïðèâîäèòü äî äóìêè, ùî íèçîâ³ îñåðåäêè íå

çóì³ëè ÿê ñë³ä ïîïóëÿðèçóâàòè ñåðåä îñâ³òÿí ïèòàííÿ åêñêóðñ³é-

íî¿ êàìïàí³¿. Âíàñë³äîê íåäîñòàòíüî¿ ï³äãîòîâ÷î¿ ðîáîòè, ñòàëî

â³ä÷óòíèì íåäîïðàöþâàííÿ ç áàãàòüîõ ïèòàíü.

Âðàõîâóþ÷è ïîìèëêè ìèíóëîãî ðîêó, ó çâåðíåíí³ äî âñ³õ îñå-

ðåäê³â ì³ñöåâèõ êîì³òåò³â ³ îñâ³òÿí Øåâ÷åíê³âñüêî¿ îêðóãè, âèç-

íà÷àëîñÿ çàâäàííÿ: âæå ç áåðåçíÿ 1928 ðîêó ðîçïî÷àòè ï³äãî-

òîâêó äî íîâîãî åêñêóðñ³éíîãî ñåçîíó, à ñàìå: øèðîêî ïîïóëÿ-

ðèçóâàòè ïîðÿäîê ³ óìîâè ïðîâåäåííÿ åêñêóðñ³é, ìîá³ë³çóâàòè

ãðîìàäñüêó äóìêó íàâêîëî öüîãî ïèòàííÿ, ïðîâåñòè àã³òàö³þ,

ñïðÿìîâàíó íà çàîùàäæåííÿ îñâ³òÿíàìè êîøò³â íà åêñêóðñ³¿.

Âåëèêà óâàãà ó çâåðíåíí³ ïðèä³ëÿëàñÿ îôîðìëåííþ çàÿâ íà åê-

ñêóðñ³éíå îáñëóãîâóâàííÿ. Çàÿâè íà äàëåê³ åêñêóðñ³¿ ïî Óêðà¿í³

ïîòð³áíî áóëî ïîäàâàòè äî 15 êâ³òíÿ, à íà ì³ñöåâ³, â ìåæàõ îêðó-

ãó, – äî 1-ãî òðàâíÿ. Äëÿ ïëàíóâàííÿ ñâîº¿ ðîáîòè Îêðåêñêóðñ-

áþðî ïîâèííî áóëî îòðèìàòè çàÿâè â³ä ãðóï ç â³äïîâ³äíèìè

â³äîìîñòÿìè: ç ÿêî¿ âîíè øêîëè àáî ãóðòêà, ñê³ëüêè ó÷í³â áóäå

ïîäîðîæóâàòè ³ ñê³ëüêè ïåäàãîã³â; çà ÿêèì ìàðøðóòîì ³ ç ÿêîþ

ìåòîþ îðãàí³çîâóºòüñÿ åêñêóðñ³ÿ (ùî ñàìå ïîâèíí³ îãëÿíóòè,

âèâ÷èòè, äîñë³äèòè); ÿêîþ áóäå òðèâàë³ñòü åêñêóðñ³¿. ßêùî äè-

òÿ÷à ãðóïà çáèðàëàñÿ íà åêñêóðñ³þ â ×åðêàñè, òî â³äîìîñò³ âîíà

ïåðåäàâàëà ñïî÷àòêó äî â³ää³ëó íàðîäíî¿ îñâ³òè. Â³ää³ë äîäåðæó-

âàâñÿ ïðàâèëà: ùîá äî ×åðêàñ ç îäíîãî ðàéîíó ïðèáóâàëî îäíî-

÷àñíî íå á³ëüøå ñòà ó÷í³â, à òàêîæ âèçíà÷àâ ïîðÿäîê ïðè¿çäó

øê³ë ³ ïîâ³äîìëÿâ ïðî öå Îêðóæíå åêñêóðñ³éíå áþðî. Îñîáëèâà

óâàãà ïðèä³ëÿëàñÿ îôîðìëåííþ çàâ³ðåíèõ ñïèñê³â åêñêóðñàíò³â

äëÿ ïåðåïóñòîê â åêñêóðñáþðî ³ ï³ëüãîâèõ êâèòê³â äëÿ ïðî¿çäó

ïàðîïëàâîì. Åêñêóðñàíòàì íàäàâàëîñÿ ïðîæèâàííÿ â øêîëàõ

ì³ñòà. Êîæíà øêîëà áóëà çàêð³ïëåíà çà êîíêðåòíèì ðàéîíîì.

Âñüîãî 12 øê³ë áóëî ïðèêð³ïëåíî äî 24 ðàéîí³â. Òàêèé ïðî-

²ñòîð³ÿ åêñêóðñ³éíî¿ ä³ÿëüíîñò³ â Óêðà¿í³

öåñ îðãàí³çîâàíîãî êîíòðîëüîâàíîãî åêñêóðñ³éíîãî îáñëóãîâóâàí-

íÿ íà ì³ñöÿõ ³íòåíñèâíî ïîøèðþâàâñÿ ³ ñïðèÿâ çàãàëüíîìó ï³äâè-

ùåííþ åôåêòèâíîñò³ ðîáîòè åêñêóðñ³éíèõ áþðî â Óêðà¿í³.

Ó áàãàòîïëàíîâ³é ä³ÿëüíîñò³ åêñêóðñ³éíèõ çàêëàä³â çíà÷íå

ì³ñöå çàéìàëà ìåòîäè÷íà ðîáîòà. ¥ðóíòóþ÷èñü íà çàñàäàõ åêñêóð-

ñ³éíî¿ òåîð³¿, âîíà îõîïëþâàëà øèðîêå êîëî ïèòàíü, çîêðåìà,

çá³ð òà îïðàöþâàííÿ òåìàòè÷íèõ ìàòåð³àë³â äî òåêñò³â åêñêóðñ³é,

çàáåçïå÷åííÿ ïîñò³éíîãî ¿õ óäîñêîíàëåííÿ, ï³äãîòîâêó ìåòîäè÷-

íèõ ðåêîìåíäàö³é ç îðãàí³çàö³¿ òà ïðîâåäåííÿ åêñêóðñ³é, ñòâîðåí-

íÿ ³ñòîðèêî-ðåâîëþö³éíèõ, ñóñï³ëüíèõ, ïðèðîäíè÷èõ, ñ³ëüñüêî-

ãîñïîäàðñüêèõ, âèðîáíè÷èõ åêñêóðñ³éíèõ öèêë³â, çàñòîñóâàííÿ

äèôåðåíö³éîâàíîãî ï³äõîäó â ðîáîò³ ç åêñêóðñàíòàìè, âèäàííÿ

äîâ³äêîâî¿ ë³òåðàòóðè òîùî.

Ïðîáëåìè åêñêóðñ³éíî¿ ìåòîäèêè ³ òåîð³¿ îáãîâîðþâàëèñÿ

íà êîíôåðåíö³ÿõ ³ íàðàäàõ íàâ÷àëüíèõ çàêëàä³â øê³ëüíî¿ òà ïî-

çàøê³ëüíî¿ îñâ³òè, êðàºçíàâ÷èõ îðãàí³çàö³é, ìóçå¿â. Íàïðÿìêè

îñâ³òíüî¿ ðîáîòè âèìàãàëè ÿêíàéò³ñí³øîãî çâ’ÿçêó ç æèòòºâè-

ìè ïðîöåñàìè ³ åêñêóðñ³¿ áóëè ºäèíîþ ôîðìîþ, çà äîïîìîãîþ

ÿêî¿ åêñêóðñàíòà ââîäèëè â æèòòºâå îòî÷åííÿ ³ íàäàâàëè ìîæ-

ëèâ³ñòü áåçïîñåðåäíüî ç íüîãî çäîáóâàòè çíàííÿ. Åêñêóðñ³éíèé

ìåòîä ñâî¿ì çì³ñòîì îõîïëþâàâ óñå æèòòÿ ç éîãî ð³çíîìàí³òíèìè

âèÿâàìè. ² ñàìå òîìó, ÿê ìåòîä áåçïîñåðåäíüîãî ñïîñòåðåæåííÿ

æèòòºâèõ ÿâèù, â³í ïî÷àâ âñå á³ëüøå âèêîðèñòîâóâàòèñÿ ³ âèò³ñ-

íÿòè ëåêö³éíó ñèñòåìó ïîë³òîñâ³òðîáîòè. Íàïðèê³íö³ 20-õ – íà

ïî÷àòêó 30-õ ðîê³â åêñêóðñ³éíèé ìåòîä âçàãàë³ îòîòîæíþâàâñÿ ç

åêñêóðñ³éíèì ðóõîì. Â³äçíà÷àëàñÿ éîãî âåëèêà åôåêòèâí³ñòü, ³

òîìó Âñåóêðà¿íñüêå òîâàðèñòâî ïðîëåòàðñüêîãî òóðèçìó ³ åêñ-

êóðñ³é ïðàêòèêóâàëî âêëþ÷åííÿ åêñêóðñ³é â óñ³ ñâî¿ ìàðøðóòè.

Øèðîêå âèêîðèñòàííÿ åêñêóðñ³éíîãî ìåòîäó â ïðàêòè÷í³é

ä³ÿëüíîñò³ òóðèñòñüêî-åêñêóðñ³éíèõ çàêëàä³â ´ðóíòóâàëîñÿ íà

ãëèáîêèõ íàóêîâèõ äîñë³äæåííÿõ, ÿê³ ïðîâîäèëè òåîðåòèêè åê-

ñêóðñ³éíî¿ ñïðàâè, çîêðåìà, Á.ª. Ðàéêîâ, Ì.Ï. Àíöèôåðîâ, Â.À.

Ãåðä. ¯õí³ íàóêîâ³ ïðàö³ ðîçïîâñþäæóâàëèñÿ ç Ìîñêâè ÿê â

Óêðà¿íó, òàê ³ â óñ³ ðåñïóáë³êè, ³ âèêîðèñòîâóâàëèñÿ â ìåòîäè÷í³é

ðîáîò³ åêñêóðñ³éíèõ áàç, åêñêóðñ³éíèõ êîìóí, åêñêóðñ³éíèõ

áþðî. Äëÿ äîïîìîãè åêñêóðñ³éíèì ïðàö³âíèêàì íà ì³ñöÿõ áóëî

âèäàíî òàê³ ïðàö³ ÿê: çá³ðíèê íàóêîâî-ïåäàãîã³÷íèõ ñòàòåé

«Øê³ëüí³ åêñêóðñ³¿, ¿õ çíà÷åííÿ òà îðãàí³çàö³ÿ» çà ðåäàêö³ºþ

Á.ª. Ðàéêîâà, «Òåîð³ÿ ³ ïðàêòèêà åêñêóðñ³é ³ç ñóñï³ëüñòâîçíàâ-