Чмут Т.К. Етика ділового спілкування

Подождите немного. Документ загружается.

!

Ìîðàëü ³ ìîðàëüí³ñòü

ó ñóñï³ëüñòâ³

Ëåêö³ÿ 3

ÌÎÐÀËÜÍ² ÏÅÐÅÄÓÌÎÂÈ

Ä²ËÎÂÎÃÎ ÑÏ²ËÊÓÂÀÍÍß

Ðîçãëÿäàþ÷è ä³ÿëüí³ñòü ëþäèíè, ¿¿

ñï³ëêóâàííÿ ç ³íøèìè êð³çü ïðè-

çìó åòè÷íèõ íîðì ³ ö³ííîñòåé,

ìîæíà çðîçóì³òè ïðèðîäó åòèêè

ä³ëîâîãî ñï³ëêóâàííÿ. Äî ïðîöåñó ñï³ëüíî¿ ä³ÿëüíîñò³, äî ä³ëîâîãî

ñï³ëêóâàííÿ äîëó÷àºòüñÿ áàãàòî ëþäåé. Êîæíà ëþäèíà º îñîáèñò³ñòþ

ç ïîçèòèâíèìè òà íåãàòèâíèìè ðèñàìè. Äî òîãî æ êîæíà ñôåðà æèòòÿ

òà ä³ÿëüíîñò³ ëþäèíè ìàº ïåâíó ñïåöèô³êó. Òîìó ïîñòàº ïèòàííÿ

ïðî âèçíà÷åííÿ ìîðàëüíèõ ïåðåäóìîâ, ùî âïëèâàþòü íà ä³ëîâ³ ñòî-

ñóíêè ì³æ ëþäüìè. Ó ïðîöåñ³ ñï³ëüíî¿ ä³ÿëüíîñò³ òà ä³ëîâîãî ñï³ëêó-

âàííÿ ôîðìóºòüñÿ åòèêà ä³ëîâîãî ñï³ëêóâàííÿ ÿê ñóêóïí³ñòü ö³ííîñ-

òåé òà íîðì, ùî îð³ºíòóþòü ³ ðåãóëþþòü ä³¿ ëþäåé.

Ìîðàëü  öå ôîðìà ãðîìàäñüêî¿ ñâ³äîìîñò³ òà âèä ãðîìàäñüêèõ

â³äíîñèí, ñïðÿìîâàíèõ íà óòâåðäæåííÿ ñàìîö³ííîñò³ îñîáèñòîñò³,

ð³âíîïðàâíîñò³ âñ³õ ëþäåé ó ¿õíüîìó ïðàãíåíí³ äî ùàñëèâîãî òà ã³äíî-

ü Ìîðàëü ³ ìîðàëüí³ñòü ó

ñóñï³ëüñòâ³

ü Ìîðàëüí³ ö³ííîñò³ ÿê îñíîâà

ãóìàí³ñòè÷íîãî ñï³ëêóâàííÿ

ü Ìîðàëüí³ íîðìè òà ïðèíöè-

ïè, ¿õ çíà÷åííÿ äëÿ äîñÿãíåí-

íÿ âèñîêîãî ð³âíÿ êóëüòóðè

ñï³ëêóâàííÿ

ü Îñíîâí³ ïîíÿòòÿ ãóìàí³ñòè÷-

íî¿ åòèêè

ãî æèòòÿ. Ó ìîðàë³ îö³íþþòüñÿ íå ëèøå ïðàêòè÷í³ ä³¿ ëþäåé, à é

¿õí³ ìîòèâè, ïðàãíåííÿ òà íàì³ðè. Ìîðàëüí³ âèìîãè äî ëþäèíè â³äïî-

â³äàþòü çàãàëüíèì íîðìàì ³ ïðèíöèïàì ïîâåä³íêè.

Ìîðàëü íàëåæèòü äî îñíîâíèõ ñôåð íîðìàòèâíî¿ ðåãóëÿö³¿ ä³é

ëþäèíè, òàêèõ ÿê ïðàâî, çâè÷à¿, òðàäèö³¿ òà ³í., ïåðåïë³òàºòüñÿ ç íèìè

³ âîäíî÷àñ ³ñòîòíî â³äð³çíÿºòüñÿ â³ä íèõ. Âèìîãè ìîðàëüíîñò³ ôîð-

ìóþòüñÿ ó ïðàêòèö³ ìàñîâî¿ ïîâåä³íêè, ó ïðîöåñ³ âçàºìíîãî ñï³ëêó-

âàííÿ ëþäåé, â³äáèâàþòü æèòòºâî-ïðàêòè÷íèé òà ³ñòîðè÷íèé äîñâ³ä.

Ìîðàëü ³ ìîðàëüí³ñòü íå ³ñíóþòü ïîçà ñóñï³ëüñòâîì, áåç âçàºìîä³¿

ëþäåé. Âîíè çíà÷íîþ ì³ðîþ çàëåæàòü â³ä îñîáëèâîñòåé ðîçâèòêó

ñóñï³ëüñòâà, íàñàìïåðåä â³ä ñîö³àëüíî-åêîíîì³÷íîãî ëàäó, ùî ïàíóº â

íüîìó.

Ùå â äàâíüîðóñüêîìó ë³òîïèñàíí³ Ïîâ³ñòü âðåìåííèõ ë³ò, ñêëà-

äåíîìó ìîíàõîì Êèºâî-Ïå÷åðñüêîãî ìîíàñòèðÿ Íåñòîðîì, ïîäàíî

ñâîºð³äíèé îáðàç êîëåêòèâíî¿ ìîðàë³ àáî, òî÷í³øå, êîëåêòèâíî¿

ìîðàëüíî¿ â³äïîâ³äàëüíîñò³. Ëîã³êà ö³º¿ â³äïîâ³äàëüíîñò³ òàêà, ùî âñ³

ëþäè, ÿê³ æèâóòü ³ ñòðàæäàþòü ðàçîì, ìàþòü çìîãó æèòè ïðàâåäíî.

Ç ÷àñ³â õðèñòèÿí³çàö³¿ Ðóñ³ öåðêâà ïî÷àëà ðîçìåæîâóâàòè òàê³ ïî-

íÿòòÿ, ÿê çëî÷èí ³ ãð³õ. ßêùî ãð³õ  öå ìîðàëüíà íåñïðàâåä-

ëèâ³ñòü àáî ïîðóøåííÿ áîæîãî çàêîíó, òî çëî÷èí  öå ïîðóøåííÿ

çàêîíó çàãàëüíîëþäñüêîãî [6, ñ. 219]. Ñâîºð³äíèì ìîðàëüíèì êîäåê-

ñîì º Ïîâ÷àííÿ êíÿçÿ Âîëîäèìèðà Ìîíîìàõà. Äî åòè÷íèõ íîðì

íàëåæàòü éîãî âèìîãè: Íå ë³íóéòåñÿ, Ñòåðåæ³òüñÿ áðåõí³ ³ ïèÿö-

òâà, ³ áëóäó, Äî ñòàðøîãî ñòàâèòèñÿ òðåáà ÿê äî áàòüêà, à äî ìîëî-

äèõ ÿê äî áðàò³â òà ³í. [6].

Òðèâàëèé ÷àñ ó ªâðîï³, çîêðåìà â åïîõó Â³äðîäæåííÿ, åòè÷íèì

íîðìàì ³ ïðàâèëàì íàëåæàëà ïåðø³ñòü ï³ä ÷àñ ðîçâÿçàííÿ åêîíîì³÷íèõ

ïðîáëåì ïîð³âíÿíî, ñêàæ³ìî, ç ïðàãíåííÿì äî âèãîäè, äî íàæèâè. Åòè÷-

íèé ï³äõ³ä, çîêðåìà, ïðîñë³äêîâóºòüñÿ ó ïðàöÿõ ôðàíöóçüêèõ ìîðàë³ñò³â

ÕVI



ÕVIII ñò. Ì. Ìîíòåíÿ, Ô. Ëàðîøôóêî, Á. Ïàñêàëÿ òà ³í. [8]. Ïîêè

â ªâðîï³ áóëî ñóñï³ëüñòâî ìåõàí³÷íî¿ ñîë³äàðíîñò³, ùî ãðóíòóâàëî-

ñÿ íà êîëåêòèâíèõ óÿâëåííÿõ òà ì³ôîëîã³÷í³é ñâ³äîìîñò³ (çà òâåðä-

æåííÿì â³äîìîãî ñîö³îëîãà Å. Äþðêãåéìà), ñóñï³ëüíå æèòòÿ â íüîìó

áóëî í³÷èì ³íøèì, ÿê ìîðàëüíîþ ñôåðîþ [5, ñ. 120].

Çà ÷àñ³â ðàííüîãî êàï³òàë³çìó âèíèêëà ñóïåðå÷í³ñòü ì³æ ñòàâëåí-

íÿì äî ä³ëà òà åòè÷íèìè íîðìàìè. Âñòàíîâëþºòüñÿ òàêà îñîáëèâ³ñòü

ìèñëåííÿ, êîëè õàðàêòåðíèì º ñèñòåìàòè÷íå ïðàãíåííÿ îòðèìàòè çà-

êîííèé ïðèáóòîê ó ìåæàõ ñâîº¿ ïðîôåñ³¿ [1, ñ. 85]. Ó ñóñï³ëüñòâ³

ôîðìóºòüñÿ îðãàí³÷íà ñîë³äàðí³ñòü ëþäåé, ùî ãðóíòóºòüñÿ íà âçàºìî-

Ìîðàëüí³ ö³ííîñò³

ÿê îñíîâà ãóìàí³ñòè÷íîãî

ñï³ëêóâàííÿ

äîïîâíåíîñò³ ðîëåé ³ ïðîôåñ³é, à òàêîæ ³äåÿ ïðîôåñ³éíî¿ â³ääàíîñò³,

ïåâíîãî àñêåòèçìó â ïîâåä³íö³ òà ñï³ëêóâàíí³ ëþäåé. Âçàºìèíè ì³æ

ëþäüìè ³ ïðè âèð³øåíí³ åêîíîì³÷íèõ ïèòàíü ïåâíîþ ì³ðîþ ðåãóëþ-

âàëèñÿ âèùèìè ö³ííîñòÿìè, çîêðåìà ðåë³ã³éíèìè (öå îñîáëèâî õà-

ðàêòåðíî äëÿ ïðîòåñòàíòñüêî¿ åòèêè). Ç ðîçâèòêîì ðèíêîâèõ â³äíî-

ñèí ëþäèíà äåäàë³ á³ëüøå ñòàº ñàìîòíüîþ, â³ääàëÿºòüñÿ â³ä ñóñï³ëü-

ñòâà, â³ä ñîá³ ïîä³áíèõ, â³ä òèõ, õòî çíàõîäèòüñÿ ïîðó÷. Ëþäèíà ñòàº

ïðàãìàòè÷íîþ, à ñóñï³ëüñòâî ï³ä âïëèâîì ãðîøåé ñòàº äåäàë³ ðàö³î-

íàëüí³øèì. Ãðîø³ ïî÷èíàþòü áóòè çàñîáîì áóäü-ÿêîãî îáì³íó, çîêðå-

ìà â åêîíîì³ö³, ìèñòåöòâ³, íàóö³, ïðàêòèö³. ¯õ âïëèâ ïîøèðþºòüñÿ, çâè-

÷àéíî, íà ä³ëîâ³ ñòîñóíêè ì³æ ëþäüìè òà íà ñï³ëêóâàííÿ. Ó òàêîìó

ñóñï³ëüñòâ³ çðîñòàþòü êîðóìïîâàí³ñòü, æîðñòîê³ñòü, åãî¿çì, ³íäèâ³äó-

àë³çì òà ³í.

Îòæå, ñóñï³ëüñòâî, ÿêå ñòî¿òü íà øëÿõó ãðîø³ çàðàäè ãðîøåé,

âèðîáíèöòâî çàðàäè âèðîáíèöòâà, ä³ÿ çàðàäè ä³¿, ïðèðå÷åíå äî

ìîðàëüíîãî çàíåïàäó. Ùîá öüîìó çàïîá³ãòè, ñóñï³ëüñòâî ìàº ïîâåð-

íóòèñÿ äî îáîâÿçêîâî¿ ïåðâèííîñò³ åòè÷íèõ íîðì íàä ïðàãíåííÿì

äîñÿãòè åêîíîì³÷íèõ ðåçóëüòàò³â áóäü-ÿêîþ ö³íîþ. Éäåòüñÿ ïðî ìî-

ðàëüíó â³äïîâ³äàëüí³ñòü êîæíîãî çà ñåáå òà çà ³íøèõ, çà æèòòÿ çà-

ãàëîì. ² òóò ëþäè ìàþòü óñâ³äîìèòè, ùî ³íäèâ³äóàëüíî¿ â³äïîâ³-

äàëüíîñò³ äëÿ ðîçâÿçàííÿ ö³º¿ ïðîáëåìè ÿâíî çàìàëî. Ïîòð³áí³

ñï³ëêóâàííÿ, ä³àëîã ³íäèâ³ä³â, äèñêóñ³ÿ, õî÷à ëèøå ïðàãíåííÿ äî öüîãî

íå äîñèòü. Äèñêóñ³ÿ ïðî ìàéáóòí³ ö³ííîñò³, ¿õ ³ºðàðõ³þ, ðåàëüí³ çì³íè

â ñóñï³ëüñòâ³ áóäå òèì äîñêîíàë³øîþ, ÷èì íåçàëåæí³øèìè áóäóòü

³íäèâ³äè, ÿê³ áåðóòü ó í³é ó÷àñòü, ÷èì á³ëüøå âîíè ïðàãíóòèìóòü

âèêîðèñòàòè ðàö³îíàëüí³ àðãóìåíòè, íå íàäàþ÷è æîäíîìó ç íèõ àá-

ñîëþòíîãî ÷è îñòàòî÷íîãî çì³ñòó, ÷èì á³ëüøå ñï³ëêóâàííÿ ì³æ ëþäü-

ìè áóäå ñïðÿìîâàíå íà äîñÿãíåííÿ â³ëüíîãî êîíñåíñóñó ì³æ íèìè

[5, ñ. 511].

Îäí³ºþ ç ôîðì ïðîÿâó ìîðàëü-

íèõ â³äíîñèí ó ñóñï³ëüñòâ³ º ìî-

ðàëüí³ ö³ííîñò³. Ö³íí³ñòü  öå

ïîíÿòòÿ, ùî âèêîðèñòîâóºòüñÿ ó

ô³ëîñîô³¿ òà ñîö³îëîã³¿ äëÿ ïîçíà-

÷åííÿ îáºêò³â, ÿâèù òà ¿õ âëàñòèâîñòåé, à òàêîæ àáñòðàêòíèõ ³äåé,

ÿê³ âò³ëþþòü ó ñîá³ óçàãàëüíåí³ ³äåàëè ³ ïîñòàþòü çàâäÿêè öüîìó

ÿê åòàëîí íàëåæíîãî. Ó ñó÷àñí³é ô³ëîñîô³¿ òà åòèö³  öå íå ëèøå

ñóáºêòèâíà çíà÷óù³ñòü ïåâíèõ ÿâèù ðåàëüíîñò³, ïîâÿçàíà ³ç çàäîâî-

ëåííÿì ïîòðåá ñóáºêòà, ó äóõîâíîìó â³äíîøåíí³ ö³ííîñò³ â³äðîäæó-

þòü éîãî ñàìîãî ç óñ³ìà éîãî ïîòðåáàìè [3]. Îáèðàþ÷è ïåâí³ ìî-

ðàëüí³ ö³ííîñò³, òèì ñàìèì ëþäèíà ï³äòâåðäæóº ñâ³äîìå ñòàâëåííÿ

äî íîðì ³ ïðèíöèï³â ìîðàë³, ä³ºâ³ñòü ñâî¿õ ìîòèâ³â, ö³ë³ñí³ñòü ìî-

ðàëüíî¿ ñâ³äîìîñò³ çàãàëîì.

Ìîðàëüí³ ö³ííîñò³ äîáðà, îáîâÿçêó, â³äïîâ³äàëüíîñò³, ñïðàâåäëè-

âîñò³, ÷åñò³ é ã³äíîñò³ ëþäèíè, ñîâ³ñò³ òîùî ïîì³òíî âïëèâàþòü íà

ñï³ëüíó ä³ÿëüí³ñòü ëþäåé, íà õàðàêòåð ³ åôåêòèâí³ñòü ñï³ëêóâàííÿ.

ßêùî ñï³âðîçìîâíèêè, íàïðèêëàä, ï³ä ÷àñ ðîçâÿçàííÿ êîíôë³êòó äå-

ìîíñòðóþòü ñâîþ â³äïîâ³äàëüí³ñòü çà ñòàí ñïðàâè, âì³ííÿ áóòè ñïðà-

âåäëèâèìè ùîäî îïîíåíòà, áàæàþòü íå ëèøå ñîá³, à é ñï³âðîçìîâíè-

êó äîáðà, òî º áàãàòî øàíñ³â, ùî âîíè äîñÿãíóòü çëàãîäè, à ñï³ëêó-

âàííÿ â³äáóâàòèìåòüñÿ íà âèñîêîìó ìîðàëüíîìó ð³âí³.

ßê çàçíà÷àëîñÿ, íà ñó÷àñíîìó åòàï³ ðîçâèòêó íàøîãî ñóñï³ëüñòâà,

êîëè ð³âåíü äóõîâíîñò³ ó êðà¿í³ çàãàëîì ïàäàº, ìîðàëüí³ ö³ííîñò³ íå-

ð³äêî çíåö³íþþòüñÿ. Òîìó íàøå ñóñï³ëüñòâî ìàº ÿêîìîãà á³ëüøå óâà-

ãè ïðèä³ëÿòè ñàìå ìîðàëüíèì ö³ííîñòÿì, îð³ºíòóâàòèñÿ íà íèõ â óñ³õ

ñôåðàõ æèòòÿ  åêîíîì³÷í³é, ïîë³òè÷í³é, ñîö³àëüí³é, çàêîíîäàâ÷³é òà

³í. Çàãðîçà äåãóìàí³çàö³¿ âèíèêàº òàì, äå ëþäèíà çâèêàº îòîòîæíþâà-

òè ñåáå ç³ ñâîºþ ôóíêö³ºþ, ñâîºþ ñîö³àëüíîþ ðîëëþ. Îáðàç òàêî¿ ñà-

ìîâ³ä÷óæåíî¿ ëþäèíè-ôóíêö³îíåðà, ëþäèíè-ðîëüîâèêà ñòàâ òàê áè

ìîâèòè êîøìàðîì òåõí³÷íî¿ öèâ³ë³çàö³¿ îñòàíí³õ ñòîë³òü [3, ñ. 258].

Ñèñòåìó ìîðàëüíèõ ö³ííîñòåé, ÿêó äîö³ëüíî âïðîâàäæóâàòè â

ñóñï³ëüñòâ³ ðèíêîâèõ â³äíîñèí, äåòàëüíî îïèñàâ â³äîìèé àìåðèêàíñü-

êèé ïñèõîëîã ³ ô³ëîñîô Å. Ôðîìì. Çìàëüîâóþ÷è ðèíêîâèé ñîö³àëü-

íèé õàðàêòåð ó ïðàö³ Ïñèõîàíàë³ç ³ åòèêà, â³í çàçíà÷àº, ùî ó ä³ëî-

âîìó ñï³ëêóâàíí³ ïðîÿâëÿºòüñÿ ñòàâëåííÿ äî ñåáå òà ³íøèõ ÿê äî

òîâàðó, ÿêèé ìîæíà ÿêíàéâèã³äí³øå ïðîäàòè é êóïèòè. Îòæå, íà æàëü,

ö³íí³ñòü ëþäèíè ïîëÿãàº â òîìó, ùî âîíà º òîâàðîì [13].

Ïîä³¿, ùî â³äáóâàþòüñÿ â îêðåì³é êðà¿í³ é ó âñüîìó ñâ³ò³, çìóøó-

þòü ëþäåé ïåðåãëÿíóòè ñèñòåìó ö³ííîñòåé ÿê ñóñï³ëüñòâà, òàê ³ îêðå-

ìî¿ îñîáèñòîñò³. Êåð³âíèêè îðãàí³çàö³é, ÿê³ óñï³õ åêîíîì³÷íî¿ ä³ÿëü-

íîñò³ ïîâÿçóþòü áåçïîñåðåäíüî ç ëþäüìè, óâàæíî ñë³äêóþòü çà öèìè

ïðîöåñàìè ³ ñâîº÷àñíî ðåàãóþòü íà íèõ. Âîíè âðàõîâóþòü áóäü-ÿê³

çì³íè ó ñòàâëåíí³ ëþäåé äî çâè÷à¿â, òðàäèö³é, ðåë³ã³¿, ïðàö³, îñâ³òè

òîùî. ßêùî ö³ çì³íè îð³ºíòàö³é íà ïåâí³ ö³ííîñò³ ñâîº÷àñíî íå ïî-

ì³òèòè, âèíèêíóòü äîäàòêîâ³ òðóäíîù³. Ñàìå çì³íà ö³ííîñòåé áóëà îä-

í³ºþ ç ïðè÷èí çíèæåííÿ òåìï³â çðîñòàííÿ ïðîìèñëîâîãî âèðîáíèöòâà

ó ÑØÀ â 1965 ð. Ï³äïðèºìö³, ÿê³ íå óñâ³äîìèëè õàðàêòåð ïîä³é, ùî

â³äáóëèñÿ, ïî÷àëè ñêîðî÷óâàòè êàäðè ³ âòðà÷àòè êë³ºíò³â. Òèì ç

íèõ, õòî ïðîäîâæóâàâ ïîâàæàòè îñîáèñò³ñòü, çàäîâîëüíÿòè ïîòðåáè

êë³ºíò³â òà îð³ºíòóâàòèñÿ íà âèñîêó ïðîôåñ³éíó ìàéñòåðí³ñòü ïðàö³â-

íèê³â, ïàä³ííÿ âèðîáíèöòâà ìàéæå íå çàãðîæóâàëî.

Çâè÷àéíî, ëþäè ìàþòü äîáðå çàðîáëÿòè, àáè æèòè â äîáðèõ óìî-

âàõ. Îäíàê ÿêùî âåñü ÷àñ ëþäèíà ïðèñâÿ÷óº ñåáå ò³ëüêè ðîáîò³, ³ãíî-

ðóþ÷è âëàñí³ ³íòåðåñè òà ³íòåðåñè ñ³ì¿, âîíà âðåøò³-ðåøò ðàíî âòðà-

÷àº çäîðîâÿ, íå çäàòíà íàðîäæóâàòè íîâ³ ³äå¿, ïåðåñòàº áóòè ö³êàâîþ

ó ñï³ëêóâàíí³. Ùîá öüîãî íå ñòàëîñÿ, çàçíà÷àº Å. Ôðîìì, ëþäèíà ïî-

âèííà îð³ºíòóâàòèñÿ íå íà ïðèíöèï ìàòè, à íà ïðèíöèï áóòè [11,

ñ. 35



55]. Öå îçíà÷àº, ùî ëþäèíà ìîæå é õî÷å æèòè ïîâíèì æèòòÿì.

Âîíà õî÷å çäîáóâàòè çíàííÿ òà â³ääàâàòè ¿õ, îáèðàòè çàíÿòòÿ äî âïî-

äîáè, ïîºäíóâàòè ïðîäóêòèâíó âèðîáíè÷ó ä³ÿëüí³ñòü ³ç âëàñíèìè ³íòå-

ðåñàìè â ³íøèõ ñôåðàõ. Ðîçóìí³ êåð³âíèêè ïîä³ëÿþòü òàê³ îð³ºíòàö³¿

ñâî¿õ ï³äëåãëèõ, íå çàâàæàþòü ¿õí³ì ïðàãíåííÿì äî ñàìîðåàë³çàö³¿, ³ íå

ò³ëüêè ïðè âèêîíàíí³ íèìè ñâî¿õ ïðîôåñ³éíèõ îáîâÿçê³â. ßê ñâ³ä÷èòü

äîñâ³ä êðàùèõ êîðïîðàö³é ñâ³òó, â³ä öüîãî âèãðàþòü âñ³: êîæíà îêðå-

ìà ëþäèíà ³ îðãàí³çàö³ÿ çàãàëîì.

Ìîðàëüí³ ö³ííîñò³ â óñ³õ ñôå-

ðàõ æèòòÿ ëþäèíè ðåãëàìåíòó-

þòüñÿ ìîðàëüíèìè íîðìàìè é

ïðèíöèïàìè. Ìîðàëüí³ íîðìè ³

ïðèíöèïè  öå ïåâí³ âèìîãè òà

çàáîðîíè, ùî ðåãóëþþòü ä³ÿëü-

í³ñòü, ïîâåä³íêó ëþäåé, ¿õíþ âçàºìîä³þ òà ñï³ëêóâàííÿ. Ö³ íîðìè òà

ïðèíöèïè, âñòàíîâëåí³ ëþäüìè â ñóñï³ëüñòâ³ íà ïåâíîìó åòàï³ éîãî

ðîçâèòêó, º ïåâíèì âç³ðöåì ïîâåä³íêè òà îáîâÿçêîâ³ äëÿ âèêîíàííÿ.

Ïðèíöèïè ìîðàë³ ìàþòü çàãàëüíå ñîö³àëüíå çíà÷åííÿ ³ ïîøèðþ-

þòüñÿ íà âñ³õ ëþäåé, óîñîáëþþ÷è òå çàãàëüíå, îñíîâíå òà ïåðâèííå,

ùî óìîæëèâëþº ö³ âèìîãè òà ñòàíîâèòü ö³íí³ñíèé áàçèñ ñóñï³ëü-

ñòâà, âçàºìîâ³äíîñèí ëþäåé. Ìîðàëüí³ ïðèíöèïè ï³äòðèìóþòü

³ ñàíêö³îíóþòü â óçàãàëüíåí³é ôîðì³ ñóñï³ëüí³ ï³äâàëèíè æèòòÿ,

ñîö³àëüíèé óñòð³é, ñï³ëêóâàííÿ. Âîíè ïðåòåíäóþòü íà àáñîëþòí³ñòü,

íå äîïóñêàþòü âèíÿòê³â. Áóäó÷è óçàãàëüíåíèìè, ìîðàëüí³ ïðèíöè-

ïè â³äáèâàþòü ñîö³àëüíî-³ñòîðè÷í³ óìîâè áóòòÿ ëþäèíè, ¿¿ ñóòí³ñí³

ïîòðåáè.

Ïîðÿä ç ³íøèìè ñôåðàìè æèòòºä³ÿëüíîñò³ ëþäèíè ìîðàëüí³ ïðèí-

öèïè òà íîðìè ðåãóëþþòü ïðîöåñ ñï³ëêóâàííÿ ëþäåé, áî ñàìå ï³ä

Ìîðàëüí³ íîðìè

òà ïðèíöèïè, ¿õ çíà÷åííÿ äëÿ

äîñÿãíåííÿ âèñîêîãî ð³âíÿ

êóëüòóðè ñï³ëêóâàííÿ

÷àñ ñï³ëêóâàííÿ ëþäè ïîãîäæóþòü âëàñí³ òà ñóñï³ëüí³ ³íòåðåñè. Á³ëüøå

òîãî, ñï³ëêóâàííÿ ëþäåé ìàº â³äáóâàòèñÿ çà öèìè ìîðàëüíèìè ïðèí-

öèïàìè òà íîðìàìè. Ïðîòå äëÿ ³íäèâ³äóàëüíîãî æèòòÿ òà ïîâåä³íêè

ëþäèíè âîíè º ëèøå ïåðåäóìîâîþ ôîðìóâàííÿ ãóìàí³ñòè÷íèõ óñòà-

íîâîê ñï³ëêóâàííÿ [14, ñ. 95]. Ãóìàí³çàö³ÿ ñï³ëêóâàííÿ  öå íàñàìïå-

ðåä ðîçâèòîê ³ çðîñòàííÿ ïîòðåáè ëþäèíè â òàêîìó ñï³ëêóâàíí³. Âîíî

ïåðåäáà÷àº çäàòí³ñòü ëþäèíè â³ä÷óâàòè òà ñï³â÷óâàòè, ïåðåæèâàòè ³

ñï³âïåðåæèâàòè, âì³ííÿ ðîçð³çíÿòè äîáðî òà çëî, ñïðàâåäëèâ³ñòü ³ íå-

ñïðàâåäëèâ³ñòü, âèÿâ òàêèõ ¿¿ ÿêîñòåé, ÿê ìèëîñåðäÿ, ïîðÿäí³ñòü, äîá-

ðîä³éí³ñòü ³ ñîâ³ñòü, à òàêîæ ìîðàëüíî-åñòåòè÷í³ ïîòðåáè, îö³íêè, ñìàêè,

³äåàëè, ìîòèâè, â÷èíêè. Òîìó íå ìåíøå çíà÷åííÿ ó ïðîöåñ³ ñï³ëêóâàí-

íÿ ëþäåé â³ä³ãðàþòü òàêîæ ìîðàëüí³ çíàííÿ, çäàòí³ñòü äî ðàö³îíàëü-

íîãî îñìèñëåííÿ ìîðàëüíèõ ñèòóàö³é òà ä³é.

Â³äîìî, ùî çîâí³ äîáðî÷èíí³ â÷èíêè ìîæóòü ñïèðàòèñÿ íà ìîòè-

âè, ÿê³ ÿâíî ñóïåðå÷àòü ïðèíöèïàì ³ íîðìàì ìîðàë³: êîðèñòîëþáñòâî,

íàæèâà, âëàñòîëþáñòâî òà ³í. ², íàâïàêè, â÷èíîê, ÿêèé çàøêîäèâ ³íøèì,

ìîæå ìàòè â îñíîâ³ äîáðî÷èíí³ íàì³ðè. Íàïðèêëàä, ëþäèíà, ÿêà ëèøå

ïðàãíå äî âëàäè, ó ñï³ëêóâàíí³ ç ³íøèìè äåìîíñòðóº ñâîþ äåìîêðà-

òè÷í³ñòü, ãóìàíí³ñòü. Äîñÿãøè æàäàíî¿ âëàäè, âîíà øâèäêî çàáóâàº

ïðî ñâî¿ îá³öÿíêè ³ ÷àñòî íå âèÿâëÿº äîáðîòè, ÷åñíîñò³, â³äïîâ³äàëü-

íîñò³ òîùî. Òàêó ïîâåä³íêó â åòèö³ íàçèâàþòü ëåãàëüíîþ, à òèï ïî-

âåä³íêè  ëåãàë³çìîì.

Â³äîìèé êèòàéñüêèé ô³ëîñîô Êîíôóö³é ïîêàçàâ, ùî ð³çí³ ëþäè

ó ñâî¿é ïîâåä³íö³ òà ñï³ëêóâàíí³ äîòðèìóþòüñÿ ð³çíèõ ìîðàëüíèõ

íîðì ³ ïðàâèë. Íà éîãî äóìêó, ðîçóìíà ëþäèíà: êîëè äèâèòüñÿ, òî

äóìàº, ÷è äîáðå âîíà ðîçäèâèëàñÿ, à ñëóõàº  äóìàº, ÷è â³ðíî âîíà

ïî÷óëà; äóìàº, ÷è ëàñêàâèé ó íå¿ âèðàç îáëè÷÷ÿ, ÷è øàíîáëèâ³ ¿¿

ìàíåðè, ÷è ùèðå ìîâëåííÿ, ÷è ïðèñòîéíå ñòàâëåííÿ äî ñïðàâè; ïðè

ñóìí³âàõ äóìàº ïðî òå, ùîá ïîðàäèòèñÿ; êîëè æ ó ãí³â³, òî äóìàº

ïðî íàñë³äêè; ³ ïåðåä òèì ÿê ùîñü ïðèäáàòè, äóìàº ïðî ñïðàâåä-

ëèâ³ñòü. Íåðîçóìíà ëþäèíà ðîáèòü òðè ïîìèëêè: ãîâîðèòü, êîëè

íå ÷àñ ãîâîðèòè (öå íåðîçâàæëèâ³ñòü), íå ãîâîðèòü, êîëè íàñòàº

÷àñ ãîâîðèòè (öå ïîòàéëèâ³ñòü), ³ ãîâîðèòü, íå ïîì³÷àþ÷è ì³ì³êè

(öå ñë³ïîòà) [2].

Íèí³ ó ñêëàäíèõ óìîâàõ ðèíêîâèõ â³äíîñèí ëþäÿì äîâîäèòüñÿ ðî-

áèòè âèá³ð ùîäî îð³ºíòàö³¿ íà ñïðàâåäëèâå ñòàâëåííÿ äî ³íøèõ ³ âðà-

õóâàííÿ ¿õí³õ ³íòåðåñ³â ÷è íà åãî¿çì; íà àêòèâí³ñòü ÷è ïàñèâí³ñòü; íà

àãðåñ³þ ÷è àëüòðó¿çì; íà ëþáîâ äî ëþäåé ÷è áàéäóæ³ñòü äî íèõ

³ ò. ³í. Öåé âèá³ð ïðîÿâëÿºòüñÿ â ïîâåä³íö³ ëþäèíè òà â ¿¿ ñï³ëêó-

âàíí³ ç ³íøèìè. Ï³ä ÷àñ òàêîãî âèáîðó ëþäèíà çâåðòàºòüñÿ àáî äî

ïðèéíÿòèõ ñóñï³ëüñòâîì, àáî äî îñîáèñòèõ ìîðàëüíèõ íîðì ³ ïðèíöèï³â.

Â óìîâàõ æîðñòêî¿ êîíêóðåíö³¿ òà çíèæåííÿ æèòòºâîãî ð³âíÿ

ëþäåé çðîñòàº çíà÷åííÿ òàêèõ ðèñ õàðàêòåðó ëþäèíè, ÿê ñò³éê³ñòü,

ëîÿëüí³ñòü, â³ðí³ñòü, ìèëîñåðäÿ òà ³í. ²äåòüñÿ ïðî ìîðàëü ñï³ââ³äíå-

ñåííÿ, äèëåìà ÿêî¿ ãðóíòóºòüñÿ íà òîìó, ùî íå âàðòî ñëóõàòè àí³

äðóç³â, àí³ âîðîã³â, êîëè ñîâ³ñòü ï³äêàçóº â÷èíè òàê. Ï³ä ÷àñ ñï³ëêó-

âàííÿ  öå âì³ííÿ ãîâîðèòè òàê, ùîá íå ïðèíèæóâàòè ã³äíîñò³ ëþäåé,

âñòóïàòè ç íèìè â ïåðåãîâîðè, éòè íà êîìïðîì³ñè, âèòðà÷àþ÷è ìèò-

òºâó âëàñíó âèãîäó, àëå çáåð³ãàþ÷è äîáðîçè÷ëèâ³ ñòîñóíêè. Êîæåí,

õòî çíàéîìèé ç ³ñòîð³ºþ ñòâîðåííÿ òà ðîçâèòêó â³äîìî¿ àìåðèêàíñü-

êî¿ êîìïàí³¿ ²BM, ïîãîäèòüñÿ ç òèì, ùî ñâî¿ì óñï³õîì âîíà çíà÷-

íîþ ì³ðîþ çîáîâÿçàíà ìîðàëüíî-åòè÷íèì ³äåÿì ¿¿ çàñíîâíèêà Òîìàñà

Äæ. Óîòñîíà-ñòàðøîãî (1914 ð.), àí³æ òåõí³÷íèì íîâîââåäåííÿì àáî

ô³íàíñîâèì ðåñóðñàì. Â³í ÿê ÷åñòîëþáèâèé ï³äïðèºìåöü, áåçóìîâíî,

õîò³â áà÷èòè ñâîþ êîìïàí³þ òàêîþ, ùî äîñÿãëà óñï³õó. Àëå ìàþ÷è

âëàñí³ ìîðàëüí³ ö³ííîñò³, â³í íå õîò³â öå ðîáèòè â áóäü-ÿêèé ñïîñ³á.

Íà øëÿõó äî óñï³õó Ò. Óîòñîí õîò³â îáºäíàòè ëþäåé ºäèíîþ ìå-

òîþ. Òîìó â³í ðîçðîáèâ êîäåêñ ïîâåä³íêè ïðàö³âíèê³â êîìïàí³¿, ïðèí-

öèïè ÿêîãî äóæå ïðîñò³: 1) êîæíà ëþäèíà çàñëóãîâóº íà ïîâàãó;

2) êîæíèé êë³ºíò ô³ðìè ìàº ïðàâî íà îñîáëèâó óâàãó òà íàéêðàùå

îáñëóãîâóâàííÿ; 3) óñå, ùî ðîáèòüñÿ ó ô³ðì³, ìàº ïîñò³éíî âäîñêî-

íàëþâàòèñÿ. Öèõ ïðèíöèï³â äîòðèìóþòüñÿ é çàðàç âñ³ ïðàö³âíèêè

ô³ðìè  â³ä àäì³í³ñòðàòîð³â íàéâèùîãî ðàíãó äî ï³äñîáíèê³â. Çà-

çíà÷åí³ ïðèíöèïè ñòàíîâëÿòü ñòðèæåíü óñ³º¿ ä³ÿëüíîñò³ êîìïàí³¿, äî

ÿêî¿ âñ³ ñòàâëÿòüñÿ ç ïîâàãîþ ³ äîâ³ðîþ, ùî áåçïîñåðåäíüî âïëèâàº

íà êîæíèé êðîê ³ âñþ ïîë³òèêó ²BM. Ìàáóòü, òîìó çà 34 ðîêè

í³êîãî íå çâ³ëüíèëè ÷åðåç ñêîðî÷åííÿ ïðîãðàì, øòàò³â, àñîðòèìåíòó

ïðîäóêö³¿ ÷è áþäæåòó. Àëå íåçàëåæíî â³ä ïîñàäè ðîçëó÷àëèñÿ ç

ò³ºþ ëþäèíîþ, ÿêà ïîðóøóâàëà ìîðàëüí³ íîðìè êîìïàí³¿ àáî ïðèïóñ-

êàëàñÿ ïîìèëîê ó ðîáîò³ ³ íå áàæàëà ñï³âïðàöþâàòè ç ³íøèìè [9,

ñ. 60



61, 66



67].

Çà ïðàâèëàìè ä³ëîâîãî ñï³ëêóâàííÿ, ïðèéíÿòèìè â ²BM, óñ³ ¿¿

ïðàö³âíèêè ó ñâî¿õ ä³ÿõ ìàþòü êåðóâàòèñÿ âèñîêèìè íîðìàìè ä³ëî-

âîãî ñï³ëêóâàííÿ [9, ñ. 263



268]. Êîæíèé, ç êèì âè ìàºòå ñïðàâó,

ïîâèíåí ðîçðàõîâóâàòè íà ñïðàâåäëèâå ³ íåóïåðåäæåíå ñòàâëåííÿ

äî ñåáå ç âàøîãî áîêó. ×åñí³ñòü º íåâ³äºìíîþ ÷àñòèíîþ ìîðàëüíî¿

ïîâåä³íêè, à äîâ³ðà íåîáõ³äíà äëÿ âñòàíîâëåííÿ äîáðèõ òà ì³öíèõ

ñòîñóíê³â [9, ñ. 263



268].

Ùîá çðîçóì³òè ìîðàëüí³ñòü ñï³ë-

êóâàííÿ, ïîòð³áíî çíàòè îñíîâí³

ïîíÿòòÿ åòèêè, îáºäíàí³ â ö³ë³ñíó

ñèñòåìó ç ºäèíèì ïðèíöèïîì ¿¿

ïîáóäîâè. Êîíêðåòíèé çì³ñò öèõ ïîíÿòü, ¿õ ëîã³÷íà ôîðìà é ì³ñöå

êîæíîãî ç íèõ ó çàãàëüí³é ñèñòåì³ çì³íþâàëèñü â ³ñòîð³¿ åòè÷íî¿

äóìêè çàëåæíî â³ä ðîçóì³ííÿ ïðèðîäè ìîðàëüíîñò³. Îäíàê ó âñ³

÷àñè â ³ñòîð³¿ åòèêè îñíîâíèìè êàòåãîð³ÿìè ââàæàëèñÿ íàñàìïåðåä

äîáðî òà îáîâÿçîê, à òàêîæ äîáðî÷èíí³ñòü, ñîâ³ñòü òà ³í.

Ðîçãëÿäàþ÷è åòèêó ñï³ëêóâàííÿ, êð³ì çàçíà÷åíèõ ïîíÿòü òðåáà

âðàõîâóâàòè é ïîíÿòòÿ åòèêè ñîö³àëüíîãî õàðàêòåðó, ï³äâàëèíè ÿêî¿

áóëè çàêëàäåí³ Å. Ôðîììîì. Â³í äåòàëüíî îïèñàâ åòè÷í³ çì³íè, ùî

â³äáóâàþòüñÿ â ñîö³àëüíîìó õàðàêòåð³ ëþäåé íà ð³çíèõ åòàïàõ ðîç-

âèòêó êàï³òàë³çìó. Ö³ çì³íè ÿñêðàâî ïðîÿâëÿþòüñÿ â ïîâåä³íö³ ëþ-

äåé, íàñàìïåðåä ó ¿õí³é ìîðàëüíîñò³ [13].

Ëþäèíà íàðîäæóºòüñÿ äîáðîþ, ÿê ñòâåðäæóº á³ëüø³ñòü ïðåäñòàâ-

íèê³â ãóìàí³ñòè÷íî¿ åòèêè. Óñå, ùî â íå¿ º äîáðîãî, ñëóãóº çáåðåæåí-

íþ é ðîçâèòêó æèòòÿ, ñàìîðîçâèòêó òà âèêîðèñòàííþ òâîð÷îãî ïî-

òåíö³àëó, à çëî ïðèçâîäèòü äî ¿¿ ðóéíàö³¿. Îòæå, ÿêùî ëþäèíà ó ñï³ëêó-

âàíí³ â³äñòîþº ñâî¿ ïîçèö³¿, âïåâíåíà â ñîá³, âèÿâëÿº íàïîëåãëèâ³ñòü

ó äîñÿãíåíí³ ìåòè, íå ïðèíèæóþ÷è ³íøîãî, âèçíàþ÷è éîãî ïðàâî íà

âëàñíó äóìêó, òî âîíà íå ÷èíèòü çëà. Äëÿ íå¿ äîáðî  öå éòè

øëÿõîì, ÿêèé âîíà îáðàëà, àëå íå æåðòâóþ÷è ñîáîþ, ùîá äîãîäèòè

³íøîìó. Ñüîãîäí³ òàê³ âì³ííÿ, ùî íàçèâàþòüñÿ àñåðòèâíèìè, ôîðìó-

þòü ó ëþäåé çà äîïîìîãîþ ð³çíèõ ï³äõîä³â. Ó ëþäèíè º ëèøå îäèí

ñïîñ³á áóòè â ºäíîñò³ ç³ ñâ³òîì ³ âîäíî÷àñ ó çëàãîä³ ³ç ñîáîþ 

ðåàë³çóâàòè ñâî¿ çä³áíîñò³. Öå áóäå äîáðîì ³ äëÿ íå¿, ³ äëÿ ñóñï³ëü-

ñòâà, òîáòî äëÿ ³íøèõ. Ó ïðîòèâíîìó ðàç³ ïåðåä ëþäèíîþ ïîñòàþòü

ìîðàëüí³ ïðîáëåìè, à íåìîæëèâ³ñòü ¿õ ðîçâÿçàííÿ ÷àñòî ïðèçâîäèòü

äî íåâðîçó. Ùîá öèõ ïðîáëåì íå âèíèêàëî, çîêðåìà ï³ä ÷àñ ñï³ëêó-

âàííÿ, ñë³ä äîòðèìóâàòèñü îñíîâíèõ ïðèíöèï³â åòèêè: íå ðîáè ³íøîìó

òîãî, ÷îãî á òè íå õîò³â, ùîá â³í ðîáèâ òîá³; ùî òè ðîáèø ³íøèì,

òå ðîáèø ³ ñîá³. ²íøèìè ñëîâàìè, ÿêùî ëþäèíà â ä³ëîâîìó ñï³ëêó-

âàíí³, ìàí³ïóëþþ÷è ³íøèì, õî÷å äîñÿãòè âèãîäè ëèøå ñîá³, îñîáëè-

âî ÷åðåç õèòðîù³, ìàõ³íàö³¿, íå÷åñíó ãðó, òî ïîðóøóºòüñÿ ïåðøèé ³ç

çàçíà÷åíèõ ïðèíöèï³â åòèêè. ßêùî æ ï³ä ÷àñ ðîçâÿçàííÿ êîíôë³ê-

òó ïåðåìîãà äîñÿãàºòüñÿ çà ðàõóíîê ïîðàçêè îïîíåíò³â, ìîæíà ïðèä-

áàòè âîðîã³â. Ïðè öüîìó ïîðóøóºòüñÿ äðóãèé ³ç íàçâàíèõ ïðèíöèï³â

åòèêè.

Îñíîâí³ ïîíÿòòÿ

ãóìàí³ñòè÷íî¿ åòèêè

Â³äáèòêîì íàøîãî ÿ º ñîâ³ñòü. Âîíà óîñîáëþº ñóòü âëàñíîãî

ìîðàëüíîãî äîñâ³äó. Öå íàø âïëèâ íà ñåáå ñàìîãî. Ãóìàí³ñòè÷íà ñîâ³ñòü

ïðîòåñòóº ïðîòè óòèñêó, ïðèíèæåííÿ ñåáå, ïðîòè çàãðîçè ñòàòè ³íñòðó-

ìåíòîì ó ðóêàõ òèõ, õòî ïðàãíå ñâ³äîìî ÷è íåñâ³äîìî çàíèçèòè íàøó

ñàìîö³íí³ñòü ³ îáìåæèòè ñàìîñò³éí³ñòü. Ïîðÿä ç ãóìàí³ñòè÷íîþ

ñï³â³ñíóº ³ ñîâ³ñòü àâòîðèòàðíà. Ó íèõ îäíàêîâèé çì³ñò åòè÷íèõ íîðì,

àëå ìîòèâè ¿õ âèêîðèñòàííÿ ð³çí³. Àâòîðèòàðíà ñîâ³ñòü âèìàãàº â³ä

ëþäèíè ï³äêîðÿòèñÿ àâòîðèòåòàì, ÿê³ âèðîáèëè, ñêàæ³ìî, ïåâí³ åòè÷í³

íîðìè, äîãîäæàòè ¿ì. ßêùî âîíà öüîãî íå ÷èíèòü ³ ïðîÿâëÿº ñà-

ìîñò³éí³ñòü, ó íå¿ ïðîáóäæóâàòèìåòüñÿ íå÷èñòà ñîâ³ñòü, âîíà â³ä÷ó-

âàòèìå áåçñèëëÿ, äèñêîìôîðò, ïðîâèíó [1, ñ. 174, 175]. Êîæíà ëþäèíà,

ÿê ñòâåðäæóº Å. Ôðîìì, ìàº ö³ äâà ð³çíîâèäè ñîâ³ñò³. Ïðîáëåìà â

òîìó, ÿêå ñï³ââ³äíîøåííÿ ì³æ íèìè.

²ñíóº ÷èìàëî åòè÷íèõ êðèòåð³¿â öèâ³ë³çîâàíîãî ñï³ëêóâàííÿ, çîêðå-

ìà ÷åñí³ñòü, ïîðÿäí³ñòü, ñïðàâåäëèâ³ñòü. Ó ðîçâèíåíèõ êðà¿íàõ, íàïðèê-

ëàä, áåç öèõ êðèòåð³¿â ó ä³ëîâîìó ñï³ëêóâàíí³ ì³æ ô³ðìàìè, áàíêàìè

é îêðåìèìè ëþäüìè ñó÷àñíå ï³äïðèºìíèöòâî áóëî á íåìîæëèâèì.

Íàôòà òà íàôòîïðîäóêòè, àêö³¿ òà ³íø³ ö³íí³ ïàïåðè íà ì³ëüéîíè äî-

ëàð³â ùîäíÿ ïðîäàþòüñÿ íà îñíîâ³ óñíèõ ïåðåãîâîð³â áåç ñâ³äê³â. Òàê

ñàìî íà âåëèê³ ñóìè ùîðîêó ïðîäàþòüñÿ òîâàðè ñîë³äíèìè òîðãîâè-

ìè ô³ðìàìè áåç ïîïåðåäíüîãî îôîðìëåííÿ êîíòðàêò³â. Òàêà ïðàêòèêà

ñó÷àñíîãî ï³äïðèºìíèöòâà º íàñë³äêîì äîâãîòðèâàëîãî ïðîöåñó ðîç-

âèòêó á³çíåñó, ï³ä ÷àñ ÿêîãî ñôîðìóâàëèñÿ íàéîïòèìàëüí³ø³ ìîðàëüí³

ïðèíöèïè òà ïðàâèëà, ÿêèõ ö³ ï³äïðèºìö³ äîòðèìóþòüñÿ.

Äëÿ äîñÿãíåííÿ åôåêòèâíîñò³ â ä³ëîâîìó ñï³ëêóâàíí³ íåîáõ³äíî

òàêîæ êåðóâàòèñÿ òàêèìè åòè÷íèìè ïîíÿòòÿìè, ÿê ïîâàãà, ñï³â÷óòòÿ,

ñïðàâåäëèâ³ñòü òà ³í.

Îñíîâîþ ãóìàí³ñòè÷íèõ êîìóí³êàòèâíèõ óñòàíîâîê º ïîâàãà. Öå òàêå

ñòàâëåííÿ äî ëþäèíè, êîëè âðàõîâóºòüñÿ ëþäñüêà ã³äí³ñòü. Ïîâàãà

äîïîâíþºòüñÿ ïîøàíîþ, òîáòî âèçíàííÿì îñîáèñòèõ ÷åñíîò ³íäèâ³äà

òà éîãî ïðèíàëåæíîñò³ äî ïåâíî¿ ñï³ëüíîñò³. ßêùî ìè ñòàâèìîñÿ øà-

íîáëèâî äî ³íøî¿ êðà¿íè àáî äî ÿêî¿ñü ô³ðìè, òî ïîâàæàòèìåìî òà-

êîæ ¿õí³õ ïðåäñòàâíèê³â ³ âèÿâèìî öå ó ñâîºìó ñòàâëåíí³ äî íèõ, ùî

ñïðèÿòèìå âñòàíîâëåííþ êîíòàêòó, âçàºìîä³¿. Ñï³ëêóâàííÿ áóäå â³äêðè-

òèì ³ íàö³ëåíèì íà ïðîäóêòèâíèé ä³àëîã, íà ñï³âðîá³òíèöòâî ³ çëàãîäó,

ãðóíòóâàòèìåòüñÿ íà âðàõóâàíí³ ìîðàëüíèõ íîðì ³ ïðèíöèï³â ñïðàâåä-

ëèâîñò³, ð³âíîïðàâíîñò³, äîáðîçè÷ëèâîñò³, ââ³÷ëèâîñò³ òà ³í.

Ïîâàãà äî ñï³âðîçìîâíèê³â, îïîíåíò³â ïî ñï³ëêóâàííþ, òîëåðàíòí³ñòü

ò³ñíî ïîâÿçàí³ ³ç ñàìîïîâàãîþ. ßê áè íå ñòàâèëèñÿ äî íàñ ³íø³ ëþäè

"

ï³ä ÷àñ ñï³ëêóâàííÿ, ó ä³ëîâèõ âçàºìèíàõ, ñàìîïîâàãà áóäå òèì ìîðàëü-

íèì ìåõàí³çìîì, ÿêèé äîïîìîæå íàì íå äîïóñòèòè ïðèíèæåííÿ, ãëóçó-

âàííÿ òîùî. Ëþäèíà ç ðîçâèíåíîþ ñàìîïîâàãîþ ÷èíèòèìå îï³ð öüîìó,

âèÿâèòü âîëþ, â³äñòîþþ÷è ñâîþ ã³äí³ñòü, ÷åñòü. Õðèñòèÿíñüêà ìîðàëü

â÷èòü áóòè òåðïëÿ÷èì, àëå öå íå îçíà÷àº, ùî ñë³ä ìèðèòèñÿ ç³ çëîì,

àãðåñ³ºþ, áðóòàëüí³ñòþ, áåç÷åñòÿì. Êîæåí ³ç íàñ ìàº ðîáèòè âñå, ùî ìîæå,

â ìåæàõ íîðì ìîðàë³, ùîá íå äîïóñêàòè öüîãî, ùîá ïîïåðåäæàòè òàê³

ïðîÿâè ó ïðîöåñ³ ñï³ëêóâàííÿ ç ³íøèìè ëþäüìè.

Ëþäÿì, ÿê³ ÷èíÿòü çëî, îáðàæàþòü ³íøèõ, ìîæíà ÷àñîì ïîñï³â÷ó-

âàòè, áî âîíè íå ðîçóì³þòü, ùî ðîáëÿòü, ³ ÿê öå ìîæå íåãàòèâíî

âïëèíóòè íà íèõ. Ïîñï³â÷óâàòè, à ìîæëèâî, ³ äîïîìîãòè. Çàì³ñòü òîãî,

ùî á ñõðåùóâàòè ìå÷³, ìîæíà ñïðîáóâàòè äîáðîçè÷ëèâî çàïðîïî-

íóâàòè ³íøèé âèõ³ä ³ç ñèòóàö³¿, ùî ñêëàëàñÿ.

Ïîâàãà òà óâàãà äî êë³ºíò³â º áåçïåðå÷íî îñíîâîþ äîâãîòðèâàëèõ

â³äíîñèí. Êîìïàí³ÿ, ÿêà ï³äõîäèòü äî ä³ëîâèõ â³äíîñèí ëèøå ç ïî-

çèö³é âëàñíî¿ êîðèñò³, íå ìîæå ðîçðàõîâóâàòè íà ëîÿëüí³ñòü ³íøî¿

ñòîðîíè. À áóäü-ÿêå çðîáëåíå êë³ºíòîâ³ äîáðî ïîò³ì, ÿê ïðàâèëî, ïî-

âåðòàºòüñÿ íàçàä. Êîëè âèíèêàþòü íîâ³ ðèíêè çáóòó ïðîäóêö³¿, äî

íèõ øâèäêî ëèíóòü ð³çí³ êîðïîðàö³¿, êîìïàí³¿, ô³ðìè ç ³íøèõ êðà¿í.

Áàãàòî êîìïàí³é íàìàãàþòüñÿ áóäü-ùî çáóòè ñâîþ ïðîäóêö³þ, íàâ³òü

íèçüêî¿ ÿêîñò³. Â³ä÷óâàºòüñÿ öå çàðàç ³ â Óêðà¿í³. Àëå ÿêùî òàê³

êîìïàí³¿ çîð³ºíòîâàí³ ò³ëüêè íà îòðèìàííÿ òèì÷àñîâî¿ êîðèñò³, òî

çâÿçêè íå áóäóòü òðèâàëèìè. Âîíè çàâæäè â³ä÷óâàòèìóòü îï³ð ç

áîêó òèõ, êîãî ïðèíèæóþòü. ², íàâïàêè, êîìïàí³¿, ÿê³ â òàêèõ óìîâàõ

âñòàíîâëþþòü ä³ëîâ³ êîíòàêòè, ïîâàæàþ÷è ñëàáêèõ ñüîãîäí³ ïàðò-

íåð³â, äîïîìàãàþòü ¿ì, ñòâîðþþòü îñíîâó äëÿ ñï³âðîá³òíèöòâà â ìàé-

áóòíüîìó.

Åãî¿çìó, ñàìîëþáñòâó ïðîòèñòî¿òü ëþáîâ äî ñåáå. Âîíà íå îòîòîæ-

íþº åãî¿çì, íå âèêëþ÷àº ëþáîâ³ äî ³íøèõ. ßêùî ëþäèíà ï³êëóºòüñÿ

ïðî ñåáå, â³äïîâ³äàëüíà, ö³íóº ³ ïîâàæàº ñåáå, ïðàãíå äî ðîçâèòêó, ñàìî-

ðåàë³çàö³¿, âðåøò³-ðåøò, äî ñâîáîäè, òî âîíà ëþáèòü ñåáå. ßêùî ëþäèíà

ñåáå ëþáèòü, òî âîíà ñïîê³éíà, äîáðîçè÷ëèâà, âïåâíåíà â ñîá³, ñîâ³ñíà, à

òîìó ³íøèì ëþäÿì äîáðå ç íåþ ñï³ëêóâàòèñÿ é ñï³âïðàöþâàòè.

Ëþáîâ äî ëþäåé º íàéêðàùèì ïîðàäíèêîì äëÿ ðîçâÿçàííÿ

á³ëüøîñò³ ñêëàäíèõ ïðîáëåì, ó òîìó ÷èñë³ ïðîáëåì ñï³ëêóâàííÿ. Âîíà

âêëþ÷àº â ñåáå ³ ïîâàãó, ³ ñï³â÷óòòÿ, ³ ãîòîâí³ñòü äîïîìîãòè. Ñàìå

âîíà ï³äêàæå ó ñêëàäíèõ ñèòóàö³ÿõ, êîëè ³ ÿê ðîçïî÷àòè ñï³ëêóâàí-

íÿ, ÿê âñòóïèòè â êîíòàêò ³ ÿê ç íüîãî âèéòè, ÿê³ àðãóìåíòè íàâåñòè,

ÿêå ð³øåííÿ ïðèéíÿòè òà ³í. Êîëè ëþáèø ëþäåé, ç ÿêèìè ñï³ëêóºø-