23
Îòæå, âï³çíàºìî â³äîìó ñó÷àñíó òåçó: òå, ùî âèã³äíî ãðîìàäÿ-
íèíó, âèã³äíî é ñóñï³ëüñòâó!
Ïðîòå Àð³ñòîòåëþ á³ëüøå äî âïîäîáè íàãðîìàäæåííÿ áàãàò-
ñòâà çàâäÿêè ñòâîðåííþ ìàòåð³àëüíèõ ö³ííîñòåé, à íå çàñîáàìè
òîðã³âë³ òà ñïåêóëÿö³¿. Éîãî ³äåàë: âëàñí³ñòü ïðèâàòíà, ¿¿ ïëî-
äè äëÿ çàãàëüíîãî áëàãà. Öåé ³äåàë áóâ ñïðèéíÿòèé õðèñòè-
ÿíñòâîì òà ³ñëàìîì ³ ... äîâ³â ñâîþ ïðàêòè÷íó íåñïðîìîæí³ñòü.
Ïëàòîí ó ä³àëîç³ Äåðæàâà íàäຠïåðåâàãó ð³øåííÿì öàðÿ-
ô³ëîñîôà ïåðåä çàêîíàìè, ââàæàþ÷è, ùî îñòàíí³ íå ìîæóòü îõî-
ïèòè âñ³ àñïåêòè æèòòÿ. Àð³ñòîòåëü, íàâïàêè, ïåðåêîíàíèé, ùî
çàâäÿêè ñâîºìó çàãàëüíîìó õàðàêòåðó ìàþòü ïàíóâàòè ñàìå çà-
êîíè, îñê³ëüêè âîíè â³ëüí³ â³ä ïðèñòðàñòåé.
Ïðàâî öå íîðìè ñóñï³ëüíîãî æèòòÿ, ùî ðåàë³çóþòüñÿ ïåðå-
äóñ³ì íà îñíîâ³ ¿õ çàñòîñóâàííÿ ñàìå äåðæàâîþ. ³í âèîêðåìëþº
ïðèðîäíå ïðàâî (ÿêå ñêð³çü âèçíàíå) ³ óìîâíå ïðàâî (çàêîíè òà
óãîäè). Ñïðàâåäëèâ³ çàêîíè ÷è íåñïðàâåäëèâ³ ¿õ íàëåæèòü
âèêîíóâàòè.
Àð³ñòîòåëÿ íåáåçï³äñòàâíî íàçèâàþòü ³äåîëîãîì çäîðîâîãî
ãëóçäó ñåðåäíüîãî êëàñó. Àäæå â³í ââàæàâ âàæëèâèì ïîêàçíè-
êîì ñïðàâåäëèâîñò³ â³äñóòí³ñòü êðàéí³õ ñóïåðå÷íîñòåé ïîì³æ
á³äíèìè òà áàãàòèìè, ô³ëîñîôàìè òà ³íòåëåêòóàëüíèì çàãàëîì.
Ëþäåé ñåðåäíüîãî äîñòàòêó â³í ââàæàâ íàéë³ïøèìè â ïîë³ñ³, îñ-
ê³ëüêè ëèøå âîíè, ìîâëÿâ, çäàòí³ çðîçóì³òè çàãàëüíå áëàãî, íå
ñõèëÿþ÷èñü äî êðàéíîù³â.
Ãðîìàäÿíñòâî, íà éîãî äóìêó, íå ïîâèíåí ìàòè òîé, õòî ÷åðåç
â³äñóòí³ñòü äîñòàòêó, äîçâ³ëëÿ, îñâ³òè íåçäàòíèé ñàìîñò³éíî ìèñ-
ëèòè òà óõâàëþâàòè ð³øåííÿ. Ãðîìàäÿíè, çà éîãî êîíöåïö³ºþ,
öå ò³, õòî ïèøå çàêîíè é ñóäèòü. Ƴíêè, äî ðå÷³, ðîáèòè öüîãî íå
ïîâèíí³ (ó Ïëàòîíà âîíè ìàþòü ãðîìàäÿíñüê³ ïðàâà).
Àð³ñòîòåëü ðîçâèâຠé òèïîëîã³þ ôîðì ïðàâë³ííÿ (òàáë. 2).
Äåìîêðàò³þ Àð³ñòîòåëü ââàæàâ íåñò³éêîþ ôîðìîþ ïðàâë³ííÿ,
àëå âñå æ òàêè êðàùîþ çà îë³ãàðõ³þ ³ íàâ³òü çà àðèñòîêðàò³þ.
Íàéêðàùà ôîðìà ÏÎ˲Ҳß, çîëîòà ñåðåäèíà, ùî ïîºäíóº
â ñîá³ ïîçèòèâí³ ðèñè îë³ãàðõ³¿ òà äåìîêðàò³¿. Äëÿ çàáåçïå÷åííÿ
ñòàá³ëüíîñò³ ïîòð³áíå çì³öíåííÿ ñåðåäíüîãî êëàñó (ïðî ùî òàê
áàãàòî é îõî÷å íèí³ ãîâîðÿòü ³äåîëîãè öåíòðèçìó!).
Ïðè äåìîêðàò³¿ ïàíóº àáñîëþòèçàö³ÿ ð³âíîñò³, ïðè îë³ãàðõ³¿
àáñîëþòèçàö³ÿ íåð³âíîñò³. Àëå âñå öå ïðèçâîäèòü äî çì³íè ôîðì
äåðæàâè ÷åðåç ïîðóøåííÿ ñïðàâåäëèâîñò³.