Бебик В.М. Политология для политика и гражданина

Подождите немного. Документ загружается.

Áîã Ñòàðîãî Çàâ³òó áëàãîñëîâèòü óñ³ íàðîäè ñâ³òó. Ìåñ³ÿ ç êîë³íà

Äàâèäîâà, çà âåðñ³ºþ ïîñë³äîâíèê³â ³óäà¿çìó, ïðèéäå ñïîêóòóâà-

òè ãð³õè ëþäñòâà é ïðàâèòè ÿê Öàð óñ³ìà íàðîäàìè.

Õàðàêòåðíî, ùî ïðîòÿãîì ñòîë³òü öåé ì³ô ïåâíèìè ³óäåé-

ñüêèìè êîëàìè, ³ íå ò³ëüêè íèìè, òëóìà÷èâñÿ íàñàìïåðåä íå ç

ìîðàëüíî-åòè÷íîãî, à ç ïîë³òèêî-³äåîëîã³÷íîãî ïîãëÿäó ãëîáàëü-

íîãî ïàíóâàííÿ ºâðå¿â ó ñâ³ò³. Õî÷à ïðèðîäíî áóëî á çîñåðåäèòè

óâàãó íà ñïîêóòóâàíí³ ãð³õ³â ëþäñòâà, ðîçãëÿäàþ÷è òàê çâàíå

Öàðñòâî Áîæå íå ÿê äåðæàâíî-ïîë³òè÷íå óòâîðåííÿ, à ÿê äóõîâ-

íèé ³ìïåðàòèâ.

Ðèìëÿíè âèãíàëè ³óäå¿â ³ç Ïàëåñòèíè 135 ð. í. å., àëå ³óäà¿çì

íå çíèê ò³ëüêè òîìó, ùî ºâðåéñüê³ ãðîìàäè ³ñíóâàëè òîä³ â áà-

ãàòüîõ êðà¿íàõ. ²óäå¿ çàçíàâàëè ïåâíèõ ïåðåñë³äóâàíü ³ óòèñê³â,

äîâãî íå ìàëè ñâîº¿ äåðæàâè, ³ ëîã³êà ¿õíüîãî âèæèâàííÿ ïî-

òðåáóâàëà â³äîêðåìëåííÿ é âíóòð³øíüî¿ ñàìîîðãàí³çàö³¿ ùîäî

êóëüòóðè òà ðåë³ã³¿.

²óäà¿çì  ëîêàëüíà ðåë³ã³ÿ, ùî íàáóëà âîäíî÷àñ ñâ³òîâîãî

çíà÷åííÿ ÿê îäíà ç îñíîâ õðèñòèÿíñòâà, à çãîäîì ñòàëà îñíîâîþ

ñó÷àñíî¿ ïîë³òè÷íî¿ êîíöåïö³¿ ãëîáàë³çìó, ùî ïî ñóò³ ñïðÿìîâà-

íà íà ðåàë³çàö³þ ³äå¿ äîì³íóâàííÿ ºâðåéñüêîãî íàðîäó íàä óñ³ìà

³íøèìè íàðîäàìè ñâ³òó.

Ç íàãðîìàäæåííÿì çíàíü ïðî ïîë³òè÷íå æèòòÿ ñóñï³ëüñòâà

ì³ôîëîã³÷íå òëóìà÷åííÿ ñóòíîñò³ îñòàííüîãî ïîñòóïîâî ðàö³îíà-

ë³çóºòüñÿ. Öåé ïðîöåñ çíàéøîâ â³äîáðàæåííÿ ó ôîðì³ çîðîàñò-

ðèçìó, ÿêèé ó V²² ñò. äî í. å. áóâ äóæå ïîøèðåíèé ó Ñòàðîäàâí³é

Ïåðñ³¿. Ó Á³áë³¿ çãàäóþòüñÿ öàð³-çîðîàñòð³éö³, ÿê³ ïðàâèëè Ïåð-

ñüêîþ ³ìïåð³ºþ, çîêðåìà Ê³ð, Àõàøâåðîø, Äàð³é. Çã³äíî ç öèì

ó÷åííÿì âèïðàâäîâóâàëàñÿ ïðàêòèêà ñõ³äíîãî äåñïîòèçìó, îäíî-

îñ³áíî¿ âëàäè ïðàâèòåëÿ.

Ïðîòå íå áåç ï³äñòàâ ìîæíà ñòâåðäæóâàòè, ùî çàñíîâíèê ö³º¿

ðåë³ã³¿ Ñï³òàìà Çîðîàñòð, àáî Çàðàòóøòðà (660583 ðð. äî í. å.),

çàïîçè÷èâ ³äå¿ ³óäà¿çìó. (Âèçíàííÿ ºäèíîãî Áîãà, ïðèøåñòÿ Ñïà-

ñèòåëÿ, âîñêðåñ³ííÿ ìåðòâèõ, Ñóä Áîæèé òà â³÷íå æèòòÿ.)

Ï³ñëÿ àðàáñüêîãî çàâîþâàííÿ çîðîàñòð³éö³ çàçíàëè æîðñòî-

êèõ ïåðåñë³äóâàíü ³ 717 ð. í. å. ïåðåñåëèëèñÿ äî Çàõ³äíî¿ ²íä³¿,

ïåðåâàæíî äî Áîìáåÿ, äå ÷àñòêîâî àñèì³ëþâàëèñÿ ç ì³ñöåâèì

íàñåëåííÿì.

Îäíó ç íàéäîñêîíàë³øèõ ñâ³òîãëÿäíèõ ñèñòåì

äàëà Ñòàðîäàâíÿ ²íä³ÿ [78; 209].

Àð³éñüê³ ïëåìåíà, ïðèéøîâøè äî ²íä³¿

(XV ñò. äî í. å.), àæ äî ñòâîðåííÿ ïåðøèõ äåðæàâ (VI ñò. äî í. å.)

ïîñò³éíî áîðîëèñÿ ì³æ ñîáîþ òà ç ì³ñöåâèì íàñåëåííÿì. Âîäíî-

÷àñ ó ñóñï³ëüñòâ³ ïîñèëþâàëàñÿ ñîö³àëüíà íåð³âí³ñòü ³ â³äáóâà-

ëîñÿ ðîçøàðóâàííÿ. Çðåøòîþ, öÿ åïîõà, íàçâàíà âåä³éñüêîþ (âå-

äè  ñòàðî³íä³éñüê³ ðåë³ã³éíî-ô³ëîñîôñüê³ çá³ðêè òåêñò³â), ïîðî-

äèëà êàñòîâèé óñòð³é.

Ñóñï³ëüñòâî ñòðóêòóðóâàëîñÿ, ïîä³ëèâøèñü íà ÷îòèðè êàñòè

(âàðíè): áðàõìàí³â (ñâÿùåííîñëóæèòåë³â), êøàòð³¿â (ïðàâèòåë³â

³ âî¿í³â), âàéøè¿â (çåìëåðîá³â òà òîðã³âö³â) ³ øóäð³â (îñ³á ô³çè÷-

íî¿ ïðàö³, ñëóã). Îñíîâíà äóõîâíà òà ñâ³òñüêà âëàäà áóëà çîñå-

ðåäæåíà â ðóêàõ áðàõìàí³â ³ êøàòð³¿â, à ðåë³ã³éíî-ô³ëîñîôñüêà

ñèñòåìà ä³ñòàëà íàçâó áðàõìàí³çìó (çà ³ìåíåì âåðõîâíîãî áîãà

Áðàõìè).

Íàñê³ëüêè æèâó÷èìè âèÿâèëèñÿ ö³ ïîë³òèêî-ïñèõîëîã³÷í³

ñòðóêòóðè â ñóñï³ëüñòâ³ ²íä³¿ ìîæíà ñóäèòè õî÷à á ³ç òàêîãî

ôàêòó: ìèíóëî íå ìåíø ÿê 2,5 òèñÿ÷³ ðîê³â, ïåðø í³æ ãîëîâîþ

óðÿäó (ïðåìºð-ì³í³ñòðîì) ó ö³é êðà¿í³ ñòàâ ïðåäñòàâíèê íàé-

íèæ÷î¿ êàñòè  øóäð³â!

Ó Âåäàõ ³ êîìåíòàðÿõ äî íèõ (óïàí³øàäàõ) éøëîñÿ ïðî äâà

øëÿõè çäîáóòòÿ âëàäè: ïðàâèòåëÿ ñòâîðþþòü áîãè (àáî éîãî âëà-

äà çàñíîâóºòüñÿ ç âîë³ áîã³â) ÷è îáèðàþòü ëþäè. Àëå íàâ³òü â îñ-

òàííüîìó ðàç³ ïðàâèòåëü áóâ ï³äçâ³òíèé íå ïåðåä ñâî¿ìè ãðî-

ìàäÿíàìè, à áåçïîñåðåäíüî ïåðåä áîãîì, õî÷à é ìóñèâ äáàòè ïðî

ï³ääàíèõ (àëå öå âæå â³äïîâ³äíî äî äõàðìè  ñóêóïíîñò³ îáî-

âÿçê³â ëþäèíè).

Îòæå, ïîïðè ðóäèìåíòè äîãîâ³ðíîãî ïîõîäæåííÿ äåðæàâè òà

âëàäè ó ñòàðî³íä³éñüê³é ïîë³òè÷í³é òåîð³¿ òà ïðàêòèö³ äîì³íó-

âàëà ïàòð³àðõàëüíà êîíöåïö³ÿ, äóõîâíà âëàäà ìàëà ïð³îðèòåò ïå-

ðåä âëàäîþ ñâ³òñüêîþ. (Ñêàæ³ìî, ó çá³ðö³ Àòõàðâàâåäà áðàõìà-

íè âçàãàë³ íàçèâàþòüñÿ áîãàìè!)

Ôîðìóâàííÿ âåëèêèõ äåðæàâ (íàïðèêëàä, ó VI ñò. äî í. å. â

Ï³âí³÷í³é ²íä³¿ òàêèõ áóëî 16) ñóïðîâîäæóâàëîñÿ çàì³íîþ ïà-

í³âíî¿ ³äåîëîã³¿.

ßê ðåàêö³ÿ íà çàíåïàä áðàõìàí³çìó ç éîãî çàáîáîíàìè, ðèòó-

àëüí³ñòþ òà êîðóïö³ºþ âèùèõ êàñò ïîñòàº áóääèçì.

²ÍÄ²ß

Çàñíîâíèê ö³º¿ ðåë³ã³¿ Ñèääõàðòõà Ãàóòàìà, àáî Øàêÿ-Ìó-

í³ (563483 äî í. å.), çà ïîõîäæåííÿì áóâ ïðèíö, íà ÿêîãî

ç³éøëî ïðîñâ³òëåííÿ (çâ³äñè é ïð³çâèñüêî  Áóääà). Â³í ïîêè-

íóâ ïàëàö, ñ³ìþ ³ âèðóøèâ øóêàòè ³ñòèíó. Çãîäîì ñòàâ ïðîïîâ³-

äóâàòè ñâîº â÷åííÿ.

Íà â³äì³íó â³ä áðàõìàí³çìó, ÿêèé ³ãíîðóº ïðàâà îñîáèñòîñò³,

ðîçøèðþþ÷è íàòîì³ñòü ïðàâà äåðæàâè òà âëàäè, áóääèçì ãóìà-

í³ñòè÷íî çîð³ºíòîâàíèé ³ ìàº ïñèõîëîã³÷íå òà åòè÷íå ï³ä´ðóíòÿ.

Éîãî ìåòà  ïåðåòâîðèòè êîæíó ëþäèíó íà äîáðîçè÷ëèâó, çâ³ëü-

íåíó â³ä ñòðàæäàíü, à òàêîæ â³ä áàæàíü ³ ïðèñòðàñòåé îñîáèñ-

ò³ñòü.

Áóääà â³äêèíóâ òåîð³þ áîæåñòâåííîãî ïîõîäæåííÿ êàñò ³ öàð-

ñüêî¿ âëàäè. Â³í ïðîïîâ³äóâàâ ð³âí³ñòü ì³æ ëþäüìè, àëå íå â ñî-

ö³àëüí³é, à â äóõîâí³é ñôåð³ (õî÷à é öå áóâ äîâîë³ ðåâîëþö³éíèé

íà òîé ÷àñ êðîê).

Õàðàêòåðíî é òå, ùî ðàíí³é áóääèçì ó ïåðåë³êó âàðí ïåðøå

ì³ñöå â³äâîäèâ êøàòð³ÿì, à íå áðàõìàíàì, ÷³òêî ðîçìåæîâóþ÷è

ñâ³òñüêå òà öåðêîâíå æèòòÿ.

Çðîçóì³ëî, ùî öå îáºêòèâíî äîãîäæàëî ñâ³òñüê³é âëàä³,

ñïðèÿþ÷è ôîðìóâàííþ âåëèêèõ äåðæàâíèõ óòâîðåíü.

Ïðîòå é áðàõìàí³çì íå çàãèíóâ. Â³í íå áîðîâñÿ ç ºðåòè÷-

íèìè â÷åííÿìè, à ïîñòóïîâî ìîäåðí³çóâàâñÿ, âèêîðèñòîâóþ÷è

åëåìåíòè äîàð³éñüêèõ êóëüò³â ì³ñöåâèõ ïëåìåí. Òàê, íà ðóáåæ³

ñòàðî¿ òà íîâî¿ åðè âèíèê ³íäó¿çì, ó ÿêîìó çáåðåãëèñÿ âñ³ ñâÿ-

ùåíí³ òåêñòè áðàõìàí³çìó.

Ùî æ äî áóääèçìó, òî â³í íå âòðèìàâñÿ íà âèñîò³ ñâî¿õ ô³-

ëîñîôñüêî-åòè÷íèõ ïðèíöèï³â. Îáðàç Áóääè îáîæíþâàâñÿ, îïî-

âèâàâñÿ çàáîáîíàìè òà ðèòóàëàìè, à ÷åðåç öå ð³çíèöÿ ì³æ äâîìà

ñèñòåìàìè â³ðóâàíü ñòàâàëà äåäàë³ ìåíøîþ. Áóääèçì áóâ ïî-

ãëèíåíèé ³íäó¿çìîì, àëå ïåðø í³æ éîãî ãðîìàäè çíèêëè ç òåðè-

òîð³¿ ²íä³¿ (XIII ñò. í. å.), â³í ïîøèðèâñÿ â Ï³âäåíí³é òà Ñõ³äí³é

Àç³¿ ³ ñòàâ ïåðøîþ (çà ÷àñîì) ñâ³òîâîþ ðåë³ã³ºþ.

²íä³éñüêà ïîë³òè÷íà äóìêà òîãî ÷àñó, íàäçâè÷àéíî ðåë³ã³éíà

é ì³ôîëîã³÷íà, çáàãàòèëà, ïðîòå, ³ ñâ³òñüêó ïîë³òè÷íó íàóêó. Éäå-

òüñÿ ïðî òâ³ð Àðòõàøàñòðà (IVIII ñò. äî í. å.), àâòîðîì ÿêîãî

ââàæàºòüñÿ ×àíàêÿ, ì³í³ñòð çàñíîâíèêà ³ìïåð³¿ Ìàóð¿â ×àíäðà-

ãóïòè. Ó öüîìó òâîð³ çàãàëüíå áëàãî ðîçãëÿäàºòüñÿ ÿê çáåðåæåí-

íÿ ñóñï³ëüíîãî ïîðÿäêó, çàñíîâàíîãî áîãîì. Íàì³ñíèê áîãà 

öàð, êîòðèé ñèëîþ òðèìàº ï³ääàíèõ ó ïîêîð³.

Ó ö³é êíèç³ íàâåäåíî é ìåòîäè ïîë³òèêè òà óïðàâë³ííÿ, ðå-

òåëüíî ðîçðîáëåíî ñèñòåìó øïèãóíñòâà, ñòåæåííÿ é êîíòðîëþ.

Ïðèâåðòàº óâàãó é åòè÷íà îñíîâà ïîë³òèêè  âëàäó é áàãàò-

ñòâî òðåáà çáåð³ãàòè òà ïðèìíîæóâàòè áóäü-ÿêèìè çàñîáàìè (çãî-

äîì öþ ñàìó òåçó âèñóâàòèìå ºâðîïåºöü Í. Ìàê³àâåëë³).

Îäíàê íàéâ³äîì³øèì äæåðåëîì äàâíüî³íä³éñüêî¿ ïîë³òè÷íî¿

äóìêè º çá³ðíèê Çàêîíè Ìàíó, àâòîðñòâî ÿêîãî ïðèïèñóþòü

ì³ôîëîã³÷íîìó ïðàáàòüêó ëþäåé Ìàíó. Íàñïðàâä³ æ öþ êíèãó

ïèñàëè, ÿê ñòâåðäæóþòü åêñïåðòè, ïî÷èíàþ÷è ç ²² ñò. äî í. å. àæ

äî ²² ñò. í. å.

Ïèñàëè äî òîãî æ âåëüìè ìàéñòåðíî, îñê³ëüêè ìàéæå äâà

òèñÿ÷îë³òòÿ Çàêîíè Ìàíó ïðî³ñíóâàëè ÿê êîäåêñ ñîö³àëüíîãî

æèòòÿ Ñòàðîäàâíüî¿ ²íä³¿. Òàì º âñå: ³ åëåìåíòè öèâ³ëüíîãî òà

êðèì³íàëüíîãî ïðàâà, ³ ì³ðêóâàííÿ ùîäî æèòòÿ, øëþáó, ïðàâèë

î÷èùåííÿ, ïîêàÿííÿ, ïðèéíÿòòÿ ¿æ³ òîùî.

Íàñ æå ö³êàâèòü íàñàìïåðåä ïîë³òèêà. ² òóò ïî÷èíàºòüñÿ íàé-

ö³êàâ³øå. Ïîë³òè÷íèé àíàë³ç ïîêàçóº, ùî â òîãî÷àñí³é ²íä³¿ ïå-

ðåìîãó çäîáóâ óñå-òàêè áðàõìàí³çì ÿê âëàäà (öåðêîâíà íàä ñâ³ò-

ñüêîþ) ³ ÿê ïðîâ³äíà ðåë³ã³ÿ (íàä ºðåòè÷íèìè â÷åííÿìè).

Îñíîâí³ òåçè: âëàäà é âàðíè (êàñòè)  â³ä áîãà, öàð  áî-

æåñòâåííîãî ïîõîäæåííÿ, ïîðÿäîê, âñòàíîâëåíèé Áðàõìîþ, 

â³÷íèé.

Àì³íü!..

Ïåðø³ äàí³ ïðî áàçîâ³ ïîë³òè÷í³ ì³ôè Ñòàðîäàâ-

íüîãî Êèòàþ ïðèïàäàþòü íà ²² òèñÿ÷îë³òòÿ äî

í. å. [79; 92].

Ó áàñåéí³ ð³÷êè Õóàíõå ïðàâèëà äèíàñò³ÿ ²íü (Øàí), ÿêà îò-

ðèìàëà âëàäó â³ä ñâî¿õ áîæåñòâåííèõ ïðåäê³â. Çàñíîâíèêîì äè-

íàñò³¿ ââàæàëîñÿ íåáî  Øàíä³. Àëå íàïðèê³íö³ Õ²² ñò. äî í. å.

³ âîíî ¿é íå äîïîìîãëî. Âîæä³ ïëåìåí³ ×æîó (ãóíè) çàâîþâà-

ëè ö³ çåìë³, âñòàíîâèâøè ñâîþ äèíàñò³þ, ÿêà êåðóâàëà àæ äî

²²²ñò. äî í. å.

Âëàäó âçÿëè, à ÿê ¿¿ óòðèìàòè, êîëè ì³ñöåâèé ëþä ïåðåêîíà-

íèé, ùî âîíà ìàº áóòè â³ä áîãà?

Îòæå, ïîòð³áíî áóëî îá´ðóíòóâàòè çì³íó äèíàñò³¿.

Ñêàçàíî  çðîáëåíî. Âèõîâàòåëü ³ ðàäíèê äðóãîãî öàðÿ äè-

íàñò³¿ ×åí Âàíà  ×æîó Ãóí íàïèñàâ ç öüîãî ïðèâîäó êíèãó

×æîó Ë³. Ó í³é ñòâåðäæóºòüñÿ, ùî íåáî (áîã)  ãîñïîäàð ñâî-

ÊÈÒÀÉ

ãî ñëîâà: õî÷å  íàäàº ïðàâî íà âëàäó (òÿíü-ì³íü), à õî÷å  çà-

áèðàº. Çì³íà ìàíäàòà  íå âèá³ð îñîáè, à âèá³ð ïðàâëÿ÷î¿ äè-

íàñò³¿.

Çàñíîâíèê äèíàñò³¿, ÿêîìó íåáî âðó÷àº ìàíäàò,  îñîáà, áåçïå-

ðå÷íî, äîñòîéíà. Ïðîòå êîëè âëàäà ïåðåäàºòüñÿ ç ðóê ó ðóêè, ö³

äîáðîä³éí³ ÿêîñò³ ïîñòóïîâî âòðà÷àþòüñÿ. Â³äòàê ³ ãëèáîêà äóì-

êà: æîäíà ñèñòåìà âëàäè íå º â³÷íîþ.

Òàê ³ ñòàëîñÿ. ² ñïðàâä³, äèíàñò³ÿ ×æîó â ²Õ ñò. äî í. å. âòðà-

òèëà âëàäó.

Ñë³ä â³ääàòè íàëåæíå ñòàðîäàâí³ì êèòàéöÿì: íà â³äì³íó â³ä

ñõèëüíèõ äî ì³ôîòâîðåííÿ ³íä³éö³â âîíè áóëè ñïðàâæí³ìè ðàö³î-

íàë³ñòàìè.

Çâè÷àéíî, âîíè íå çàïåðå÷óþòü çâÿçê³â ì³æ íåáîì ³ ï³äíåáåñ-

íîþ òâåðäþ (ùîñü òóò òî÷íî º!), îäíàê ó öåíòð³ êèòàéñüêî¿ ïî-

ë³òè÷íî¿ äóìêè íå Âñåñâ³ò, à ëþäèíà òà ñóñï³ëüñòâî, ïðîáëåìè

îðãàí³çàö³¿ äåðæàâè.

Îñü òóò ³ ïîñòàº Êîíôóö³é (551479 äî í. å.), íàéâ³äîì³øèé

êèòàéñüêèé ô³ëîñîô, êîòðèé í³áèòî ñòâåðäæóâàâ, ùî ó ñâ³ò³ íå-

ìàº ðå÷åé, ÿê³ á íå ìîæíà áóëî ïîÿñíèòè.

Öå âæå ñïðàâæíÿ ïîçèö³ÿ ãíîñòèöèçìó!

Êîíôóö³é (Êóí Ôóöçè îçíà÷àº ìóäðåöü, ó÷èòåëü)  ëþäèíà

ðîçóìíà, åíåðã³éíà é áåçäîãàííî ïîðÿäíà. Àëå â ÷èíîâíèöüêîìó

ñåðåäîâèù³ ö³ ÿêîñò³ íå â ïîøàí³. Íàâ³òü äîñëóæèâøèñü äî ïî-

ñàäè ì³í³ñòðà ó êíÿç³âñòâ³ Ëó, á³ëüøî¿ àïàðàòíî¿ êàðºðè ó÷å-

íèé òàê ³ íå çðîáèâ. Ïðîòå ñòâîðèâ âëàñíó øêîëó òà íàçáèðàâ

÷èìàëî êëàñè÷íèõ êíèã ³ çàïèñàâ áåçë³÷ íàðîäíèõ çâè÷à¿â.

Äî íàñ ä³éøëà çá³ðêà Ëóíü-þé (Áåñ³äè òà âèñëîâëþâàííÿ),

ñêëàäåíà ó÷íÿìè öüîãî âèäàòíîãî ô³ëîñîôà â V ñò. äî í. å.

Îñíîâà â÷åííÿ Êîíôóö³ÿ  ïðèíöèï äîáðî÷èííîñò³, ùî ìàº

ïîøèðþâàòèñÿ íà âñ³õ óïðàâë³íö³â. ×è ðåàëüíî öå? Íàïåâíå, íå

çàâæäè.

Çàãàëîì æå â³í âèñóíóâ ïàòð³àðõàëüíî-ïàòåðíàë³ñòñüêó êîí-

öåïö³þ äåðæàâè. Â³í òðàêòóâàâ ¿¿ ÿê âåëèêó ðîäèíó, äå âëàäà

³ìïåðàòîðà (ñèíà íåáà) ïîä³áíà äî âëàäè áàòüêà, à â³äíîñèíè

ïðàâèòåë³â ³ ï³ääàíèõ ñõîæ³ íà ðîäèíí³ ñòîñóíêè ñòàðøèõ ³ ìî-

ëîäøèõ.

Êîíôóö³àíñòâî çàïåðå÷óâàëî ó÷àñòü íàðîäó â óïðàâë³íí³ äåð-

æàâîþ, ïðîòå ïðîïàãóâàëî ãðîìàäÿíñüêèé ìèð ³ çëàãîäó, ñòâåðä-

æóþ÷è, ùî ñåíñ ³ ìåòà äåðæàâíî¿ ïîë³òèêè ïîëÿãàþòü ó òîìó,

ùîá âïðîâàäæóâàòè åòè÷í³ ïðèíöèïè â÷èòåëÿ â æèòòÿ. Ïîñòó-

ïîâî öå â÷åííÿ ñòàëî âïëèâîâîþ ïîë³òè÷íîþ òå÷³ºþ, à â ²² ñò. äî

í. å.  îô³ö³éíîþ ³äåîëîã³ºþ òà äåðæàâíîþ ðåë³ã³ºþ, ÿêà ñòâî-

ðèëà ³äåîëîã³÷íó áàçó äëÿ âèïðàâäàííÿ ñõ³äíî¿ äåñïîò³¿ â ¿¿ êè-

òàéñüêîìó âàð³àíò³.

ßê ïðîòèâàãà êîíôóö³àíñòâó âèíèêëè äàîñèçì ³ ìîöçèçì.

Çàñíîâíèêîì øêîëè äàîñ³â ñòàâ Ëàî Öçè (VI ñò. äî í. å.),

ÿêèé ââàæàâ, ùî öèâ³ë³çàö³ÿ, óñêëàäíþþ÷è é óäîñêîíàëþþ÷è

æèòòÿ, ïðèçâîäèòü äî êîíôë³êò³â ³ çàãèáåë³. ²äåàë äàîñèçìó 

â³äõ³ä â³ä ðåàëüíîãî æèòòÿ òà ñóñï³ëüñòâà.

Ëàî Öçè  îäèí ³ç ïåðøèõ àíàðõ³ñò³â, ÿêèé çàñóäèâ äåðæàâó

ÿê øòó÷íó ñòðóêòóðó. ßêùî Êîíôóö³é âïåâíåíèé, ùî äåðæàâà

çàáåçïå÷óº çàãàëüíå áëàãî, Ëàî Öçè ââàæàº, ùî íàðîä ãîëîäóº

÷åðåç òå, ùî âëàäà áåðå íàäòî áàãàòî ïîäàòê³â.

Îñíîâí³ ³äå¿ éîãî ïîë³òè÷íî¿ äîêòðèíè:

1) äåðæàâà  øòó÷íèé îðãàí³çì, àïàðàò íàñèëüñòâà é ïðè-

ãí³÷åííÿ;

2) ïîòð³áíà äåöåíòðàë³çàö³ÿ äåðæàâíîñò³ àæ äî ð³âíÿ ñåëà;

3) íàéêðàùèé óðÿä òîé, ÿêèé íàéìåíøå êåðóº;

4) ãîëîâíå  ³ãíîðóâàòè ïîë³òèêó, òîáòî íå ïåðåéìàòèñÿ

ñïðàâàìè äåðæàâè òà ñóñï³ëüñòâà.

Ö³êàâî, ÷è çíàéîì³ ö³ òåçè ñó÷àñíèì àíàðõ³ñòàì? ßêùî òàê, òî

âîíè, íàïåâíå, ìàëè á ïîñòàâèòè Ëàî Öçè ïàìÿòíèê ÿê ñâîºìó

ïðîâ³äíîìó ³äåîëîãîâ³.

Ìî Öçè (479400 ðð. äî í. å.)  âèïóñêíèê øêîëè Êîíôó-

ö³ÿ  ïåðøèì ó Êèòà¿ âèñëîâèâ ³äåþ âèáîðíîñò³ ïåðøîãî ïðà-

âèòåëÿ, ÿêà äóæå ñõîæà íà äîãîâ³ðíó òåîð³þ.

Ó íüîãî, ÿê ³ â äàîñ³â, äóæå ñèëüí³ ³äå¿ ñîö³àëüíî¿ ð³âíîñò³,

ïðèñóòíÿ êðèòèêà ñîö³àëüíî¿ íåñïðàâåäëèâîñò³. Éîãî êîíöåïö³ÿ

âñåîñÿæíî¿ òà ð³âíîâåëèêî¿ ëþáîâ³ íàäòî áëèçüêà äî ºâàíãåëü-

ñüêîãî Óñ³ ëþäè  áðàòè.

Óïðàâë³ííÿ, íà äóìêó Ìî Öçè, ìàº çä³éñíþâàòèñÿ çà äîïîìî-

ãîþ íàãîðîä ³ ïîêàðàíü, à òàêîæ çàïðîâàäæåííÿì íîâèõ çàêîí³â

(ùî çàïåðå÷óâàâ Êîíôóö³é).

Ó öüîìó ðîçóì³íí³ â³í º ïðåäòå÷åþ ³äåîëîã³¿ ëåã³çìó.

Çàñíîâíèêîì ëåã³çìó ââàæàþòü Øåí ßíà (390338 ðð. äî í. å.) 

ïðåìºð-ì³í³ñòðà öàðñòâà Öèíü (Øàí). Éîãî äóìêè âèêëàäåí³ â

òðàêòàò³ Êíèãà ïðàâèòåëÿ îáëàñò³ Øàí. Ñóòü ö³º¿ äîêòðèíè,

ùî é äîíèí³ êîðèñòóºòüñÿ ÷èìàëîþ ïîïóëÿðí³ñòþ íà Ñõîä³, ïî-

ëÿãàº ó â³äêèäàíí³ ãóìàííîñò³ é ñïðàâåäëèâîñò³ â ïîë³òèö³ çà ðà-

õóíîê àáñîëþòèçàö³¿ ³íòåðåñ³â äåðæàâè. Ñëàáêèé íàðîä  ñèëü-

íà äåðæàâà. Îñëàáëåííÿ íàðîäó  ãîëîâíå çàâäàííÿ äåðæàâè

íàð³æíèé ïîñòóëàò ëåã³çìó.

Ïî ñóò³, ëåã³çì  òåîðåòè÷íà ñõåìà ñõ³äíî¿ äåñïîò³¿, ñàìîäîñ-

òàòíüî¿ äåðæàâíî¿ ³íñòèòóö³¿, ùî º ñåíñîì ³ ìåòîþ ³ñíóâàííÿ ñóñ-

ï³ëüñòâà.

Òèì ÷àñîì êîíôóö³àíñòâî ï³ä âïëèâîì îáñòàâèí çì³íþâàëî-

ñÿ é óæå áåççàñòåðåæíî íå â³äìîâëÿëîñÿ â³ä çàêîí³â ³ ïîêàðàíü.

Çðåøòîþ Ñþíü Öçè (313238 ðð. äî í. å.) äîõîäèòü âèñíîâêó,

ùî ì³æ ëåã³çìîì ³ êîíôóö³àíñòâîì ñåðéîçíèõ ñóïåðå÷íîñòåé

íåìàº ³ ö³ â÷åííÿ ïðåêðàñíî äîïîâíþþòü îäíå îäíîãî.

Ç IV ñò. äî í. å. ó êèòàéñüê³é äåðæàâí³é ïðàêòèö³ ïàíóº ëå-

ã³çì. Ïðîòå íà â³äì³íó â³ä ²íä³¿ ç ¿¿ êàñòîâèì ïîä³ëîì ó Êèòà¿

ïîä³ë çä³éñíþºòüñÿ íà òèõ, õòî ïðè âëàä³, ³ òèõ, êèì êåðóþòü.

Àëå çãîäîì ïîë³òèêè ðåàí³ìóþòü êîíôóö³àíñòâî, ÿêå îðãà-

í³÷íî âáåðå â ñåáå îñíîâè ëåã³çìó. Öå âèðàçíèé ïðèêëàä âèêî-

ðèñòàííÿ òðàäèö³é äëÿ çì³öíåííÿ íîâî¿ äåðæàâè.

² ùå îäíå, òðîõè öèí³÷íå. Çâ³ä ïðàâèë ï³ä íàçâîþ Ë³ Öçè ç

â³äâåðò³ñòþ, õàðàêòåðíîþ äëÿ ñòàðîäàâí³õ äæåðåë, äåêëàðóâàâ:

äëÿ âåðõ³â  ïðàâèëà (Ë³), äëÿ íèç³â  ïîêàðàííÿ.

Âàì öå í³÷îãî íå íàãàäóº?

Íàñàìê³íåöü íàâåäåìî òàêèé íåáóäåííèé ôàêò: ç íåâåëèêè-

ìè ïåðåðâàìè êîíôóö³àíñòâî äî 1949 ð. ëèøàëîñÿ â Êèòà¿ îô³-

ö³éíîþ ³äåîëîã³ºþ. Áåçïðèêëàäíå äîâãîë³òòÿ! ×è íå òàê?

1.2. Ïîë³òè÷íà äóìêà Ñòàðîäàâíüîãî Çàõîäó

Ó ðîçâèòîê ïîë³òè÷íî¿ äóìêè Çàõîäó íàéâèçíà÷í³øèé âíå-

ñîê çðîáèëà Ñòàðîäàâíÿ Ãðåö³ÿ. Ìèñëèòåë³ àíòè÷íî¿ Åëëàäè äî-

ñèòü øâèäêî ïîäîëàëè øëÿõ â³ä ì³ôó äî òåîð³¿ [18; 197].

Òà öå é íå äèâíî, îñê³ëüêè ôîðìè ïðàâë³ííÿ òóò øâèäêî çì³-

íþâàëèñÿ: ìîíàðõ³ÿ  àðèñòîêðàòèçì  ðàáîâëàñíèöüêà äå-

ìîêðàò³ÿ. Áóðõëèâå é ì³íëèâå ïîë³òè÷íå æèòòÿ ñïðèÿëî ðîçâèò-

êó òåîðåòè÷íî¿ äóìêè òà ïîñò³éíèì ïîøóêàì äîñêîíàë³øî¿

ïîë³òè÷íî¿ ñèñòåìè.

Äëÿ ìèñëèòåë³â Ñõîäó ïîñòàíîâêà öüîãî ïèòàííÿ âèãëÿäàëà

êðàìîëüíîþ, îñê³ëüêè âîíè âèõîäèëè ç ðàç ³ íàçàâæäè çàâåäå-

íîãî óñòðîþ æèòòÿ. ² êðîê âïðàâî  êðîê âë³âî â³ä óñòàëåíî¿

ñõåìè ïîë³òè÷íî¿ ïîâåä³íêè ñïðèéìàâñÿ, ãîâîðÿ÷è ñó÷àñíîþ ìî-

âîþ, ÿê íåïðèïóñòèìèé ðåâ³ç³îí³çì.

Íåìàº æîäíîãî ñóìí³âó, ùî òàêèé ðîçâèòîê ïîë³òè÷íî¿ äóìêè

íå ì³ã íå áóòè ïîâÿçàíèé ç ôîðìàìè ïîë³òè÷íî¿ îðãàí³çàö³¿ ñóñ-

ï³ëüñòâà. Íà Ñõîä³  öå âåëè÷åçí³ é ìîãóòí³ ³ìïåð³¿ (äåñïîò³¿),

íà Çàõîä³ (÷èòàé  ó Ãðåö³¿)  íåâåëè÷ê³ äåðæàâè-ì³ñòà, ÿê³

ìàëè ñï³ëüíó ìîâó, ðåë³ã³þ òà êóëüòóðó, ïðîòå ïîñò³éíî âîþâàëè

ì³æ ñîáîþ, òàê ñàìî ÿê ³ç çîâí³øí³ìè âîðîãàìè.

Ïîë³òè÷íà ãåîãðàô³ÿ ïîÿñíþº äàâíüîãðåöüêó íåçäàòí³ñòü äî

ì³öíîãî ºäíàííÿ çäåá³ëüøîãî ïðèðîäíèìè óìîâàìè Åëëàäè, äå

íåâåëè÷ê³ äîëèíè ïåðåð³çàþòüñÿ ãîðàìè, ùî ïåðåøêîäæàþòü ïî-

ë³òè÷íèì òà åêîíîì³÷íèì çâÿçêàì.

Çàóâàæèìî, ùî ñëîâîñïîëó÷åííÿ ì³ñòî-äåðæàâà äàâíüîãðå-

öüêîþ çâó÷èòü ÿê ïîë³ñ, çâ³äêè é ïîõîäèòü ïîøèðåíèé íèí³

òåðì³í ïîë³òèêà.

Àëå ïðî öå  ï³çí³øå. Òåïåð ëèøå çàóâàæèìî, ùî ðîçì³ðè

ïîë³ñ³â áóëè íåâåëèêèìè. Çà íàéêðàùèõ ÷àñ³â íàâ³òü Àô³íè ìà-

ëè íå á³ëüø ÿê 3540 òèñÿ÷ æèòåë³â. (Äî ðå÷³ ì³ñòà Òðèï³ëü-

ñüêî¿ öèâ³ë³çàö³¿, ùî ñòàëà êîëèñêîþ óêðà¿íñüêî¿ äåðæàâíîñò³,

ìàëè ïðèáëèçíî òàêó æ ÷èñåëüí³ñòü íàñåëåííÿ ³ ñèñòåìó ñîö-

³àëüíî¿ îðãàí³çàö³¿).

Íåâèñîêà íàñåëåí³ñòü ïîë³ñ³â íå ñïðèÿëà ôîðìóâàííþ áþðî-

êðàò³¿ òà ðåãóëÿðíî¿ àðì³¿, à öå, çðåøòîþ, ñïðè÷èíþâàëî ïîë³-

òè÷íó íåñòàá³ëüí³ñòü ³ ïîñò³éí³ çì³íè ïîë³òè÷íèõ ôîðì.

Ó ñó÷àñíîìó ðîçóì³íí³ ïîë³ñ º ïîë³òè÷íî îðãàí³çîâàíèì ñóñ-

ï³ëüñòâîì, ³ öå ïîíÿòòÿ, áåçïåðå÷íî, º øèðøèì çà ïîíÿòòÿ äåð-

æàâè.

Æèòòÿ ëþäèíè â ïîë³ñ³ æîðñòêî ðåãëàìåíòóâàëîñÿ ïðàâîì

àáî çâè÷àºì, ³ â öüîìó êîíòåêñò³ ïîë³ñ áóâ òîòàë³òàðíèì â³ä-

íîñíî îñîáèñòîñò³.

Àíàë³çóþ÷è ïîë³òè÷íå æèòòÿ Åëëàäè, ñë³ä òàêîæ çàçíà÷èòè,

ùî àíòè÷íà öèâ³ë³çàö³ÿ áóëà çàñíîâàíà íà ðàáñòâ³, ÿêå äàâàëî

çìîãó çàìîæíèì ãðîìàäÿíàì â³ääàâàòèñü ðîçäóìàì ïðî æèòòÿ-

áóòòÿ, ïîë³òèêó ÷è ìèñòåöòâî.

Ï³ê ðîçâèòêó äàâíüîãðåöüêî¿ öèâ³ë³çàö³¿ ïðèïàäàº íà VI

V ñò. äî í. å., êîëè àô³íñüêà äåìîêðàò³ÿ ïåðåìîãëà ó â³éí³ ç Ïåð-

ñüêîþ ³ìïåð³ºþ.

Àëå ìèíóëî íå á³ëüø ÿê 50 ðîê³â, ³ Ãðåö³ÿ çíîâ ïîðèíóëà ó

âíóòð³øí³ â³éíè. Ïîñòóïîâî çàíåïàäàëè Àô³íè  îïëîò äåìî-

êðàò³¿, ÿêà íå çìîãëà âèðîáèòè ä³ºâèõ ìåõàí³çì³â êîíòðîëþ çà

ä³ÿëüí³ñòþ âëàäè. ×îãî âàðòå, ñêàæ³ìî, æåðåáêóâàííÿ ï³ä ÷àñ

ðîçïîä³ëó óðÿäîâèõ ïîñàä àáî ðîçäà÷à ãðîøåé á³äíèì, ùî ïîðî-

äæóâàëî áåçâ³äïîâ³äàëüí³ñòü ³ óòðèìàíñòâî!

Êðàõ ïîë³òè÷íî¿ ñèñòåìè Åëëàäè ìàâ ³ ïîçèòèâí³ àñïåêòè.

Öåé ìàñøòàáíèé åêñïåðèìåíò äàâ íàäçâè÷àéíî ö³ííèé åìï³ðè÷-

íèé ìàòåð³àë äëÿ ïîë³òè÷íîãî àíàë³çó, ÿêèé çä³éñíèëè ãðåöüê³

ìèñëèòåë³, íàñàìïåðåä Ïëàòîí ³ Àð³ñòîòåëü.

Îòæå, îçíàéîìèìîñÿ ç ïîë³òèêî-ô³ëîñîôñüêèìè ñèñòåìàìè

öèõ ìèñëèòåë³â äîêëàäí³øå.

Ïëàòîí (427347 ðð. äî í. å.) áóâ

àô³íÿíèíîì. Ï³ñëÿ ñìåðò³ ñâîãî

â÷èòåëÿ Ñîêðàòà, ÿêîãî äåìî-

êðàòè÷íî ïðèìóñèëè âèïèòè îò-

ðóòó, ïîêèíóâ áàòüê³âùèíó ³ íàìàãàâñÿ ïåðåêîíàòè ïðàâèòåë³â

Ñ³ðàêóç ïðîâåñòè ðåôîðìè â äóñ³ ñâî¿õ óÿâëåíü ïðî ³äåàëüíó äåð-

æàâó.

Ó 387 ð. äî í. å. â³í êóïèâ íåâåëèêó ä³ëÿíêó çåìë³ â àô³í-

ñüêîìó ïåðåäì³ñò³, íàçâàíîìó íà ÷åñòü ãðåöüêîãî ãåðîÿ Àêàäåìà,

³ çàñíóâàâ òàì ñâîþ ô³ëîñîôñüêó øêîëó  Àêàäåì³þ, ÿêó î÷î-

ëþâàâ ð³âíî 40 ðîê³â. Àêàäåì³ÿ ïðî³ñíóâàëà íàáàãàòî á³ëüøå 

àæ äî 529 ð. í. å. (óñüîãî 916 ðîê³â), êîëè áóëà çàêðèòà çà ðîçïî-

ðÿäæåííÿì â³çàíò³éñüêîãî ³ìïåðàòîðà Þñòèí³àíà.

Ïëàòîí íåáåçï³äñòàâíî ââàæàºòüñÿ àâòîðîì ô³ëîñîôñüêî¿

ñèñòåìè îáºêòèâíîãî ³äåàë³çìó. Â³í îäíèì ³ç ïåðøèõ îêðåñëèâ

ïðåäìåòíå êîëî ïîë³òèêè, ñòâîðèâ êàðòèíó ³äåàëüíîãî ñóñï³ëü-

ñòâà, ùî çíàéøëî â³äîáðàæåííÿ â éîãî ïðàö³-ä³àëîãàõ Äåðæà-

âà, Ïîë³òèê, Çàêîíè [162].

Ïëàòîí  ïðèõèëüíèê æîðñòêî¿ ñîö³àëüíî¿ ³ºðàðõ³¿. Íà éîãî

äóìêó, âñå ñóñï³ëüñòâî ìàº ïîä³ëÿòèñÿ íà ïðàâèòåë³â (ô³ëîñîô³â),

âî¿í³â ³ âèðîáíèê³â (ðåì³ñíèê³â ³ çåìëåðîá³â).

ßê ³ â ³íä³éñüêèõ âàðíàõ, ïðèíàëåæí³ñòü äî ñòàí³â âèçíà÷à-

ºòüñÿ íå îñîáèñòèìè ÿêîñòÿìè, à ïîõîäæåííÿì ëþäåé. ßê âèíÿ-

òîê, â³í äîçâîëÿâ ïåðåõîäèòè ç ïåðøîãî ñòàíó äî äðóãîãî, ³ íàâ-

ïàêè. Àëå ïðîñòîëþäèíàì  çàñü, ìîâëÿâ, öå ìîæå ïðèçâåñòè äî

çàãèáåë³ äåðæàâè.

Îòæå, çâîäèâñÿ íåçäîëàííèé áàðºð ïåðåä êóõàðêàìè, ÿê³ íå

ïîâèíí³ êåðóâàòè ñóñï³ëüñòâîì.

ÊÎÌÓÍ²ÇÌ ÏËÀÒÎÍÀ.

ÀÊÀÄÅÌ²ß

Ó ÷îìó æ òîä³ ïîëÿãàº êîìóí³çì Ïëàòîíà? Â³í óñåðéîç ââàæàâ,

ùî òðåáà ë³êâ³äóâàòè ïðèâàòíó âëàñí³ñòü ñåðåä ïðàâèòåë³â ³ ñòðàæ³â.

Îñòàíí³ì çàáîðîíÿëîñÿ ìàòè ñ³ìþ. Æ³íêè é ä³òè, íà éîãî äóìêó,

ìàþòü áóòè ñï³ëüíèìè, à îñòàíí³õ ìóñèòü âèõîâóâàòè äåðæàâà.

Ö³ îáìåæåííÿ íå ïîøèðþâàëèñÿ íà âèðîáíèê³â. Ïðîòå çà

ïåâíó ñâîáîäó ïðèâàòíîãî æèòòÿ é åêîíîì³÷íî¿ ä³ÿëüíîñò³ âîíè

ìàëè ïëàòèòè ãðîìàäÿíñüêèì áåçïðàâÿì  íå áðàòè ó÷àñò³ â

óïðàâë³íí³ äåðæàâîþ.

Ïëàòîí ðåãëàìåíòóº âñ³ ñòîðîíè ëþäñüêîãî æèòòÿ: åêîíîì³÷-

í³ òà ñîö³àëüí³ â³äíîñèíè, ìàòåð³àëüí³ óìîâè, ä³òîíàðîäæåííÿ,

âèõîâàííÿ, êóëüòóðó, äóìêè ëþäåé.

Éîìó çàìàëî, ùî ô³ëîñîôè ïðàâëÿòü. Â³í ïðîïîíóº çíèùóâà-

òè âñ³õ, õòî ïðåòåíäóâàòèìå íå ëèøå íà âëàäó, à é íà ô³ëîñîô³þ,

âèñòóïàº çà çàáîðîíó òâîð³â ìèñòåöòâà, ÿê³ ï³ääàþòü ñóìí³âó äî-

ö³ëüí³ñòü éîãî ïîë³òè÷íî¿ ìîäåë³.

Ïðèâåðòàº óâàãó é òèïîëîã³ÿ ôîðì äåðæàâè, ÿêó â³í çàïîçè-

÷èâ ó Ãåðîäîòà (òàáë. 1).

Ñåðåä çàêîííèõ ôîðì äåðæàâè Ïëàòîí íàéã³ðøîþ ââàæàº äå-

ìîêðàò³þ. Ïðîòå âîíà, íà éîãî äóìêó, âñå-òàêè êðàùà çà îë³ãàð-

õ³þ òà òèðàí³þ.

Ï³ä ê³íåöü æèòòÿ Ïëàòîí â³äñòóïàº â³ä ñâîãî ñòàíîâî-êîìó-

í³ñòè÷íîãî ïðîåêòó (íåçàê³í÷åíà êíèãà Çàêîíè). Óñ³ì ãðîìà-

äÿíàì éîãî ³äåàëüíî¿ äåðæàâè âæå äîçâîëÿºòüñÿ ìàòè ñ³ì¿, áó-

äèíêè òà çåìåëüí³ íàä³ëè. Çåìëÿ òà íåðóõîì³ñòü ðîçïîä³ëÿþòüñÿ

æåðåáêóâàííÿì, à íàä³ë º çàãàëüíîíàðîäíîþ âëàñí³ñòþ, ùî óñïàä-

êîâóºòüñÿ ëèøå îäíèì ³ç ä³òåé

. Ñòàí³â-êàñò óæå íåìàº. ª ëèøå

Öåé ñïîñ³á óñïàäêóâàííÿ ìàéíà ïîò³ì óòâåðäèòüñÿ â ñåðåäíüîâ³÷í³é Çàõ³äí³é

ªâðîï³.

Ìîíàðõ³ÿ

Âëàäà íåáàãàòüîõ

Âëàäà íàðîäó

Ôîðìà ïðàâë³ííÿ

Çàñàäè

Çâ³ä çàêîí³â Áåççàêîííÿ

Òàáëèöÿ 1

Öàðñüêà âëàäà

Àðèñòîêðàò³ÿ

Äåìîêðàò³ÿ,

ùî äîäåðæóº çàêîí³â

Òèðàí³ÿ

Îë³ãàðõ³ÿ

Äåìîêðàò³ÿ,

ùî íåõòóº çàêîíàìè