205
â äîìåõ ó÷èëèùà, ÷òîáû ñâÿùåííèöû, è äüÿêîíèöû, è âñå ïðàâî-
ñëàâíûå õðèñòèÿíå â êàæäîì ãðàäå ïðåäàâàëè èì ñâîèõ äåòåé íà
ó÷åíèå ãðàìîòå, è äüÿêîíû èçáðàííûå ó÷èëè ñâîèõ ó÷åíèêîâ ñòðà-
õó Áîæèþ, è ãðàìîòå, è ïèñàòè, è ïåòè, è ÷åñòè ñî âñÿêèì äóõîâ-
íûì íàêàçàíèåì. Íàèïà÷å æå âñåãî ó÷åíèêîâ ñâîèõ áåðåãëè è õðà-
íèëè âî âñÿêîé ÷èñòîòå, è áëþëè èõ îò âñÿêîãî ðàñòëåíèÿ... íî îò
Áîãà ìçäû îæèäàþùèå, à è çäå îò èæå ðîäèòåëåé äàðû è ïî÷åñòè
ïðèåìëþùå ïî èõ äîñòîèíñòâó*.
Çâè÷àéíî, òóò íå éäåòüñÿ ïðî ïðÿìó äåìîêðàò³þ â òàêèõ äîìàø-
í³õ øêîëàõ, ïðîòå é íå âèäíî, ùîá ïðàêòèêóâàëîñÿ øìàãàííÿ àáî
³íø³ ò³ëåñí³ ïîêàðàííÿ.
 Óêðà¿í³ òàêîæ º ïðèêëàäè òîãî, ÿê ïîñòóïîâî çíèêàëî òðàäè-
ö³éíå ñåðåäíüîâ³÷íå ïðèãíîáëåííÿ ó÷í³â. Ó 1586 ð., ùå äî Áðåñò-
ñüêî¿ óí³¿, ó Ëüâîâ³ áóëî â³äêðèòî Áðàòñüêó øêîëó. ßê ïîâ³äîìëÿ-
ëîñÿ â ¿¿ ñòàòóò³, âèìîãè äî â÷èòåëÿ áóëè äîñèòü ñóâîð³: Äèäàñêàë,
àáî â÷èòåëü ö³º¿ øêîëè, ìຠáóòè áëàãî÷åñòèâèì, ðîçóìíèì, ñìè-
ðåííî ìóäðèì, ëàã³äíèì, ñòðèìàíèì, íå ïÿíèöåþ, íå ðîçïóñíèêîì, íå
ñðåáðîëþáöåì, íå ëèõèì, íå çàâèäþùèì, íå ñì³õîòâîðöåì, íå ëèõî-
ñëîâîì, íå ÷àð³âíèêîì, íå áàéêîêàçàòåëåì, íå ïîñîáèòåëåì ºðåñ³, íå
ïîðóøíèêîì áëàãî÷åñò³, à â óñüîìó áóâ áè âç³ðöåì äëÿ íàñë³äóâàí-
íÿ, ³ ùîá ó÷í³ áóëè ÿê â÷èòåëü ¿õ**.
Âèñîê³ âèìîãè äî äèäàñêàë³â áóëè âèÿâîì ïåâíî¿ äåìîêðàòè÷-
íîñò³ ùîäî ¿õ ïîâîäæåííÿ ç ó÷íÿìè ³ ñàìîãî çì³ñòó îñâ³òè.
 ³ñòîð³þ óêðà¿íñüêî¿ ïåäàãîã³êè òîãî ÷àñó óâ³éøëè òàê³ ïðî-
ãðåñèâí³, äåìîêðàòè÷í³ ïðîñâ³òíèêè, ÿê ²âàí Âèøåíñüêèé (ì³æ
15451550 ï³ñëÿ 1620), ÿêèé ïðîïàãóâàâ ð³âí³ñòü óñ³õ ëþäåé,
ð³çêî êðèòèêóâàâ ñèñòåìó ºçó¿òñüêîãî âèõîâàííÿ â êîëåã³óìàõ, ÿê³
òîä³ ñòâîðþâàëèñÿ â Óêðà¿í³ òà Á³ëîðóñ³¿, îáñòîþâàâ ³äåþ íàâ÷àí-
íÿ ð³äíîþ ìîâîþ, ÷îìó ÷èíèëè ñïðîòèâ ëàòèíÿíè-ºçó¿òè; ïðîòåñ-
òóâàâ ïðîòè òàêîãî óíàî÷íåííÿ â êîëåã³óìàõ, ÿê îáîâÿçêîâà
ïðèñóòí³ñòü êîëåã³îíåð³â íà ñïàëþâàíí³ ºðåòèê³â íà âîãíèù³;
Ïàìâî Áåðèíäà (ì³æ 5070-ìè ðîêàìè ÕV² ñò. 1632), ÿêèé áóâ
íå ëèøå â÷èòåëåì ó Ëüâ³âñüê³é áðàòñüê³é øêîë³, à é ïèñüìåííèêîì,
àâòîðîì ñëîâíèêà Ëåêñ³êîí ñëàâåíîðîññê³é è èìåí òîëêîâàí³º,
êóäè óâ³éøëî ïîíàä 7 òèñ. ñë³â; ²íîêåíò³é óçåëü (Êèñ³ëü) (áë. 1600
* Èçâëå÷åíèå èç Òðóäîâ Íîâãîðîäñêîé ãóáåðíèè Ó÷åíîé àðõèâíîé êîìèññèè.
Íîâãîðîä, 1912. Âûï. 1. Ñ. 60 // Õðåñòîìàòèÿ ïî èñòîðèè øêîëû è ïåäàãî-
ãèêè / Ñîñò. Ñ. Ô. Åãîðîâ. Ì., 1974. Ñ. 27.
** Àíòîëîãèÿ ïåäàãîãè÷åñêîé ìûñëè Óêðàèíñêîé ÑÑÐ. Ì., 1988. Ñ. 79.