Скворцов М.И., Скворцова А.В. Русско-чувашский словарь

Подождите немного. Документ загружается.

дăчĕ

мăстер

на все

рÿки

пур ĕçĕ

те ăстă

мастерить (наст. -рю, -ришь,

-рят) глаг. несов., что ту, ăсталă,

хайлă,

маçтăрлă; мастерйть глиня-

ную посÿду тăм сăвăт-сапă ту; мас-

терйть

игрÿшки

теттесĕм ăсталă

мастерскăя (-бй) сущ. жен. 1. мас-

терскбй

(предприяти);

мастерскйя по

рембнту

мĕбели

сĕтĕл-пукăн юсакăн

мастерскбй 2. (син. студия) мастер-

скбй (пултару

ĕçĕн

пÿлĕмĕ);

мастер-

ская скÿльптора скÿльптор мастер-

скбйĕ

мастерскбй ирил. (син. искусный),

мастерски нареч. ăстă, пахă, чăгшă;

мастерски сдĕланная вещь ăстă тунă

япалă

мастерствб (-ă) сущ.

сред.

(син. ис-

кусство) ăстăлăх,

хайлă,

мăçтăрлăх;

мастерствб худбжника худбжник

ăстăлăхĕ; повышăть профессионăль-

ное мастерствб профĕсси ăсталăхнĕ

ÿст^р

масть (-и) сущ. жен.;

множ.

масти

(-ей) 1. тĕс (лашан); лбшадь

гнедбй

мăсти

çÿрĕн ут 2. масть (карт

тĕсĕ);

бубнбвая масть бÿбнă масть

масштăб (-а) сущ. муж. 1. масш-

тăб (карттă виçи вырăн

вăрăмăшĕпе

шайлашса тăни); масштăб - двăд-

цать киломĕтров в сантимĕтре мас-

штăб

- сантиметртă çйрĕм кило-

мĕтр

2. (син. размăх) виçĕ, пЫсăкăш;

масштăбы бедствия инкĕк пЫсăкăшĕ

* в масштăбах

всей

страны пĕ'тĕм

çĕршывĕпĕ илсĕн

масштăбный прил. 1. масштăб -ă;

масштăбная линĕйка масштăб ли-

нейкИ 2. (син. грандибзный) пЫсăк,

ăнлă;

масштăбное произведĕние пЫ-

сăк хайлăв

мат (-а) сущ. муж. мат (шахмат-

ра - короле хÿтĕлеме май килмен

пирки

парăнни);

мат в три хбда вйççĕ

çÿресе мат тунй

матемăтика (-и) сущ. жен. мате-

мăтика

(япаласен хисеп

çыхăнăвĕсем-

пе калăпăш формисене тĕпчекен

ăслăлăх); высшая матемăтика ăслă

матемăтика; шкбльная матемăтика

шкул математикй

математйческий прил. матемăтика

-ĕ;

математйческие задăчи матемă-

тика задачисĕм

материăл (-а)

сущ.

муж. 1.

пусмă,

материăл;

шерстянбй материăл çăм

пусмă;

купИть материăл на плăтье

кĕпĕ çĕлемĕлĕх материăл туян 2. ма-

териăл (ĕçре усă

курмалли

япаласем);

стройтельные материăлы строитель-

ство материалĕсĕм; собирăть мате-

риăлы

для кнИги

кĕнекĕ

валлй ма-

териăл пуçтăр 3.

множ.

материăлы

(-ов) материалсем, сведенисĕм, до-

кументсем; служĕбные материăлы

слÿжба докуменчĕсĕм; материăлы

слĕдствия слĕдстви материалĕсĕм

материализм (-а) сущ. муж. (ант.

идеалйзм) материализм (çут тĕнче-

ре

мĕн

пуррин пуçламăшĕ

ăс-тăн

мар,

матери иккенне

çирĕплетекен

фило-

софи

вĕрентĕвĕ)

материалистический

(ант.

идеалис-

тйческий)

прил.

материалйзм -ĕ; ма-

териалйзмлă;

материалистйческое

мировоззрĕние материалйзмлă тĕнчĕ

кÿрăм

материăльный прил. (ант. духбв-

ный),

материăльно нареч. 1. матĕри

-ĕ;

материăльный мир матĕри тĕнчй

пÿрлăх -ĕ; пÿрлăх-Ырлăх -ĕ; мате-

риăльное положĕние пÿрлăх-Ырлăх

тă'рăмĕ;

помогăть материăльно пÿр-

лăх

тĕлĕшĕнчĕн пÿлăш

материк (-ă)

сущ.

муж. (син. конти-

нĕнт)

матерйк

(тавраллах

океан ху-

пăрласа тăракан пысăк çĕр); афри-

кăнский

матерйк А'фрика матерИкĕ

материнский прил. ăмăшĕн -ĕ; ма-

терйнская люббвь ăмăшĕн юрăтăвĕ

магĕрия (-и) сущ. жен. 1. матĕри

(çут

тĕнчере

мĕн пурри) 2.

пусмă,

матери;

шелковая матĕрия пÿрçăн

пусмă

мăтовый прил. (ант. блестящий,

глянцевый) тĕ'ксĕм, çутă мар, ял-

тăртатмăн;

мăтовое стеклб ялтăртат-

мăн кĕленче

матрăс (-а) и матрăн (-а) сущ.

муж. матрăс, тÿшбк; пружинный мат-

рăц пружинăллă матрăс

матрешка (-и)

сущ.

жен. матрĕшка

(вырăс

тетти-

пĕр-пĕрин

ăшне

кĕрт-

се

лартакан хĕр

кĕлеткисем)

матриархăт (-а) сущ. муж. (ант.

патриархăт) матриархăт (ăру пуçĕн-

че

хĕрарăм

тăнă

авалхи

йĕрке)

матрбс (-а) сущ. муж. матрбс (ка-

рап çинче

ĕçлекен)

мăтушка (-и)

сущ.

жен. 1.

аннĕ,

ан-

неçĕм

(ачашласа,

хисеплесе калани)

мăтăшкă (пуп

арймне

чĕнсе

калани)

матч (-а) сущ. муж. (син. состязă-

ние) матч, ăмăртÿ; футббльный матч

футббл мăтчĕ

мать (мăтери, мăтерью) сущ. жен.;

множ. мăтери (матерĕй, матерям,

матерями, о матерях): моя (нăша)

мать анне; твоЯ (вăша) мать аннÿ';

егб (ее, их) мать ăмăшĕ; многодет-

ная мать нумăй ачă ăмăшĕ; мать-

одинбчка мă'шăрсăр ачă ăмăшĕ; мы

говорили о твоĕй мăтери эпйр сан

аннÿ'

çинчен калăçрăмăр * в чем

мать родилă çаппă-çарамăс

мать-и-мăчеха (мать-и-мăчехи)

сущ. жен. шапă хупаххи, çыр хупах-

хй (курăк)

махăть

(наст.

машÿ, мăшешь, мă-

шут и махăю, махăешь, махăют; по-

вел. ф. машй; ирич. действ. наст.

мăшущий и махăющий; прич.

страд.

прош. махăвший;

деепр.

махăя) глаг.

несов.,

чем сул,

суллă,

сĕлт, варкăш-

тăр,

вĕлкĕштер; махăть флăгом ялăв

вĕлкĕштер; махăть

рукбй

на прощă-

ние сыв пуллашсă ăлă сул

мăчеха (-и) сущ. жен. амă çурй

(ачасен тăван мар амăшĕ)

мачта (-ы) сущ. жен. мăчта, юпă;

мăчты корабля карăп мачтисĕм; мăч-

та антĕнны антенна юпй

машИна (-ы) сущ. жен. 1. машИна

(кăткăс механизм); швĕйная машй-

на çĕ 'вĕ машинй; вычислйтельная

машина шутлăв машинй 2. машй-

на,

автомобйль; личная машйна хăр-

пăр машинИ

машинИст (-а) сущ. муж. маши-

нИст; машинист локомотйва локомо-

тИв машинйсчĕ

машйнка (-и) сущ. жен. машйнка

(пĕчĕк механизм); пишущая машйн-

ка пичетлекен машйнка

маЯк (-ă) сущ. муж. маяк (карап-

сене

çул кăтартакан вăйлă çуткăç);

морскбй маЯк тйнĕс маякĕ

мĕбель (-и) сущ. жен. сĕтел-пу-

кăн; мЯгкая мĕбель çемçе сĕтел-пу-

кăн; детская мĕбель ачă-пăчă сĕтĕл-

пукăнĕ;

бфисная мĕбель кантур сĕ-

тел-пукăнĕ

мĕбельный прил. сĕтел-пукăн -ĕ;

мĕбельный магазйн сĕтел-пукăн ма-

газйнĕ;

мĕбельный гарнитур сĕтел-

пукăн

пуххИ (иĕр

пÿлĕмре

хваттер-

те лартмалли)

мегафбн (-а) сущ. муж. (син. рÿ-

пор) мегафбн (сасса вăйлатмалли

хатĕр);

давăть комăнды в мегафбн

мегафонпа комăнда пар

медалйст (-а) сущ. муж., меда-

лйстка (-и) жен. медалйст, медăльçă;

абитуриĕнты-медалисты медăльлĕ

абитуриентсем

медăль (-и) сущ. жен. медăль (та-

ва

тивĕçлĕ

ĕçшĕн

паракан паллă); бо-

евăя

медăль çар медăлĕ; он окбнчил

шкблу с золотбй медăлью вăл шку-

лă

Ылтăн медальпе пĕтернĕ

медвĕдица (-ы) сущ. жен. упă амй,

амă

упă * Болыпăя Медвĕдица А'л-

тăр çă'лтăр

медвĕдь (-я)

сущ.

муж. упă; белый

медведь шУрă упă; бÿрый медведь

хă 'мăр упă; берлбга медведя упă

шă'тăкĕ, упă йĕннй

медвежий лрил. упă -ĕ; медвежьи

лăпы упă урисем 4 медвежий угол

тĕ'ттĕм кĕтĕс

медвежбнок

(-нка)

сущ. муж. упă

ÇУРЙ

медикаме^нты (-ов) сущ. множ.;

един.

медикамент (-а) муж. эмĕл тав-

рăшĕ

медицИна (-ы) сущ. жен. медицй-

на (çынсен сывлăхне сыхлас, чир-

чĕртен

сыватас

ĕç тата ăслăлăх)

медицинский прил. медицйна -ĕ; ме-

дицйнские учреждения медицйна уч-

режденийĕсĕм;

учйться на медицин-

ском факультете медицйна факуль-

тетĕнчĕ

вĕрĕн; пройтй медицйнский

осмбтр медицйна тĕрĕслевĕнче пул

медленный прил. (ант. бЫстрый),

медленно

нареч.

вăрăх; хуллен,

майĕ-

пен,

ерипен, вăрăххăн; медленное

выздоровление майĕлĕн сывалсă пы-

нй;

врĕмя тЯнется медленно вă'хăт

вăрăххăн ирт^т

мĕдный прил. пă'хăр ...; пă'хăр -ĕ;

мĕдная прбволока пă 'хăр пралÿк;

мĕдная рудă пă'хăр рудй

медбвый прил. пыл -ĕ; пЫллă; ме-

дбвый вкус пыл тутй; медбвое пйво

пыллă

сăрă 4 медбвый месяц чуп-

чÿп ÿйăхĕ

(мăшăрланнă

хыççăнхи)

медь (-и) сущ. жен. пă'хăр; вы-

плавлЯть медь пă'хăр шăрăт

междометие (-я) сущ. сред. меж-

домети (кăмăл-туйăма палăртакан

сăмах,

сăм.,

вырăсла:

ах,

ой,

ура)

мбжду предлог с род. п. хушăрă,

хушшинче, хутлăхĕнче, хушшипе;

между деревней и лесом ялпă вăрмăн

хушшинче; тропйнка вьĕтся между

деревьями сукмăк йывăçсем хушши-

пе явăнсă выртăть; между

нăмн

нет

секретов пйрĕн хушăрă вă'рттăнлăх

çук ^ между прбчим

вводн.

сл. сăмăх

май каласăн

междугорбдный (жен. -ная, сред.

-ное)

и междугорбдний (жен. -няя,

сред. -нее) прил. хуласем хушшин-

чИ;

междугорбдный автббус хуласем

хушшинчИ автббус; междугорбдняя

связь хуласĕм хушшинчй телефбн

çЫхăнăвĕ

международиыУ!

прил.

тăлчери, ха-

лăхсĕм хушшинчй, çăршывсĕм хуш-

шинчй;

междунарбдный конгресс

тĕнчерй конгресс; междунарбдная

обстанбвка тĕнчерй ларÿ-тăрÿ; раз-

вйтие междунарбдных свЯзей çĕр-

шывсем хушшинчИ çыхăнусем ата-

ланнй

мел

(мĕла и мелу, о мĕле, в ме-

лÿ) сущ. муж. пÿрă, пур; писăть м^-

лом на доске доскă çинĕ мелпă çыр

мелиоратИвный ирил. мелиорăци

-ĕ;

мелиоратйвные раббты мелиорă-

ци ĕçĕсĕм

мелиорăция (-и) сущ. жен. мели-

орăци

(çĕрсене лайăхлатма

шурлйх-

сене типĕтни

шăвармалла

туни)

мелкий (кратк. ф. мелок, мелкă,

мĕлко, множ.

мĕлки

и мелкй; сравн.

ст.

мĕльче;

превосх.

ст. мельчăйший)

прил.,

мелко

нареч.

1. (ант. крÿпный)

вĕ'тĕ, вăкă, вак; мĕлкий песбк вĕ'тĕ

хă'йăр; мелкие деньги вак укçă;

картбфель ньшче

мĕлок

çĕр улми

кăçăл вĕ'тĕ 2. (ант. крÿпный, мбщ-

ный) пĕ 'чĕк, вăкă, вă

'йсăр;

мбл-

кие фирмы пĕ'чĕк фирмăсĕм; мел-

кие производйтели вак производи-

тельсĕм 3. (ант. глубокий) ă'шăх;

мĕлкий пруд ă'шăх пĕвĕ * мĕлкий

рогăтый

скот сÿрăх-качакă; мелкий

чинбвник пĕ'чĕк ĕçрй чинбвник; мел-

кий рембнт кăшт-кăшт юсани; он

мĕлко

плăвает ÿнăн хевтй

сахăл;

мел-

кая душбнка пархатăрсăр чун

мелодйчный прил. (син. благозвÿч-

ный),

мелодйчно нареч. кĕ

'вĕллĕ,

янăрăвлă,

çепĕç, çĕмĕллĕ; мелодйч-

ная речь янăрăвлă пуплĕв

мелбдия (-и) сущ. жен. (син. на-

пев) кĕ'вĕ, ç^мĕ; мелбдия пĕсни к5рă

кĕввй; танцевăть под мелбдию вăльса

вальс çеммипе ташлă

мелочь (-и) сущ. жен.; множ. мĕ-

лочи (-ей) 1. вак-тĕвек; купйть м^-

лочи по хозЯйству хуçалăхрă кйрлĕ

вак-тĕвек туян 2.

собир.

вак укçă; пять

рублей мелочью пИлĕк тĕнкĕ вак

укçă Ф размĕниваться на мелочи

вак-тĕвĕк ĕçпе айкăш

мель (мĕли, о мĕли, на мелИ)

сущ. жен. ă'шăх

вырăн,

ă'шăх; кă-

тер сел на мель

кăтер

ăшăхă лăрнă

мелькăть (наст. -ăю, -ăешь, -ăют)

глаг.

несов.

1. вĕлтлĕт, вĕлтлетсе ирт;

в вагбнном окне мелькăют столбы

вагбн чÿречинчен юпасĕм вĕлтлет-

се иртеççĕ 2. мĕлтлет, ялтлăт, çутал-

сă ил; вдалй мелькăют огоньки ин-

çетре çутăсем мăлтлетеççĕ

мĕльник (-а) сущ. муж. мельник,

армăнçă

мĕльница (-ы) сущ. жен. арман;

водянăя мĕльница шыв армăнĕ; вет-

рянăя

мельница çил армăнĕ; молбть

мукÿ на мĕльнице армантă çă'нăх

ăвăрт

мемориăльный прил. (син. пăмят-

ный) асăнÿ -ĕ; асăнмăлăх; мемори-

ăльная доскă асăнÿ хăмИ

мемуăры (-ов) сущ. множ. (син.

юспоминăния) асаилÿсем;

книга

ме-

муăров асаилÿ' кĕнекй

мĕнеджер (-а)

сущ.

муж. мĕнеджер

(предприятисене ертсе пырас ĕçĕн

специалисчĕ)

мĕнее

(сравн. ст.

опг

нареч.

мăло)

сахалрăх, каярăх; прошлб

менее

трĕх

мĕсяцев вă'хăт вйçĕ уйăхрăн та са-

халрăх йртнĕ * тем не

мĕнее

союз

аплă

пулйн те

мĕньше 1.

(сравн.

ст. от

прил.

мă-

ленький и мăлый) пĕчĕкрех; Кбля

мĕньше Пети Кбля Петьăрăн пĕ-

чĕкр^х 2. (сравн. ст. от нареч. мă-

ло) сахалрăх, катăкрăх; здесь мень-

ше ста рублĕй кунтă çĕр тенкĕрен

сахалрăх

мĕньший ирил. 1. (ант. ббльший)

каярăх,

сахалрăх, пĕчĕкрех; нужны

ботинки мĕньшего размĕра пĕчăкрех

разм^р пушмăк кйрлĕ 2. (син. млăд-

ший;

ант. стăрший) кĕ 'çĕн; их

мĕньший сын вĕсĕн кĕ'çĕн Ывăлĕ

меньшинствб (-ă) сущ. сред. (ант.

болыдинствб) сахалрăхăшă; остăть-

ся в меныпинстве сахалрахăшĕнче

юл

меню

сущ.

нескл.

сред.

мешб

(хатĕр

апатсем тата вĕсене çырнă хут);

ресторăнное менк> ресторăн менк5вĕ

менЯть (наст. -яю, -яешь, -яют)

глаг.

несов.,

кого-что

1. улăштăр, ыл-

маштăр;

менять раббту ĕçĕ улăштăр;

менЯть машйну на

дăчу

машинăнă

дачăпă

улăштăр 2. улăштăр, урăхлăт;

менЯть гблос при разговбре сассă

урăхлатсă калăç

меняться (наст. -яюсь, -яешься,

-яются;

повел. ф. -яйся, -яйтесь;

прич.

действ.

наст.

-яющийся, прош.

-явшийся;

деепр.

-яясь)

глаг.

несов.

чем с кем улăштăр, ылмаштăр

(пĕр-пĕринпе); менЯться кнйгами кĕ-

некĕ ылмаштăр 2. ÿлшăн, урăхлăн,

расналăн;

жизнь быстро менЯется

пÿрнăç хă'вăрт улшăнсă пырăть

м^ра (-ы) сущ. жен. 1. виçе;

мĕры

длины вă 'рăмăш виçисем 2. чикĕ,

виçĕ;

знать мбру виçене пĕл, виçе-

рĕн ан тух 3. мĕра, ĕç, тă'вăм; при-

нять нÿжные

мĕры

кИрлĕ ĕçсене ту

Ф в пблной м^ре туллйн, туллй ви-

çепе; по крăйней

мбре

сахалтăн та

мĕрин

(-а) сущ. муж. кастăрнă

ă'йăр

мĕрить (наст. м^рю, мĕришь, ме-

рят и мĕряю, меряешь, мĕряют; по-

вел. ф. мерь и меряй; прич. действ.

наст. мерящий и меряющий, ирош.

меривший; ирич.

страд.

наст.

мĕри-

мый и меряемый, прош. меренный;

деепр.

мĕря

мĕряя)

глаг.

несов.,

кого-

что виç,

шайлă,

виçсе пĕл; мерить

нлбщадь

сăда

сад лаптăкăшне виç;

мерить шлЯпу шлепке виçсе пăх

месИть (наст. мешÿ, месишь, мĕ-

сят; лрич. страд. прош. мешенный)

глаг. несов. çăр; месйть тесто чустă

çăр;

месйть грязь пьшчăк çăрсă ут

местй (наст. метÿ, метĕшь, метут;

прош. мĕл,

мелă,

мелб, мелй; повел.

ф. метй; прич. действ. наст. метÿ-

щий,

прош. мĕтший; прич. страд.

прош. метĕнный; деепр. метя) глаг.

несов., что 1. шăл,

шăлсă

тасăт; ме-

стй пол урăй шăл; местй метлбй

шăпăрпă шăл 2. 1 и 2 л. не употр.

вĕçтĕр, салăт; ветер метет сухйе

лИстья çил тйпĕ çулçăсенĕ вĕçте-

рĕт; метель метет çил-тăмăн вĕç-

терĕт

местность (-и) сущ. жен.

вЫрăн,

çĕр,

çĕр-шЫв; болбтистая местность

шÿрлăхлă çĕр; гбристая местность

сă 'ртлă-тÿллă çĕр-шЫв; сельская

местность яллă вЫрăн

местный прил. вырăнтй, кунтИ;

местное население вырăнтИ хăлăх;

мĕстные

гбворы языкă чĕлхен вы-

рăнтй

калаçăвĕсем

место (-а) сущ. сред.;

множ.

мес-

та (мест, местăм) 1.

вЫрăн,

çĕр, тĕл;

хÿтлăх; открытое место ÿçă

вЫрăн;

положить вещь на

мĕсто

япаланă

вырăнне хур 2. (син. дблжность)

вЫрăн,

ĕç; вакăнтное место пÿшă

вЫрăн (ĕçре) 3. пÿсăм,

вЫрăн;

за-

нЯть

пĕрвое

мĕсто

в соревновăнии

ăмăртурă пĕррĕмĕш вЫрăн йЫшăн 4.

местăми в знач. нареч. (син. кбе-где)

вЫрăн-вырăн,

тĕл-тĕ 'л; местами

пройдут дождИ вЫрăн-вЫрăн çÿмăр

çусă

ирт^т * место в вагоне вагон-

тИ

вЫрăн;

сказăть к мбсту вырăнлă

калă;

на местах вырăнсенче (центр-

тан

инçетре)

местоимĕние (-я) сущ.

сред.

место-

имени (ят сăмахсем вырăнне çÿре-

кен пуплев пайĕ); личные местоиме-

ния сăпăт местоименийĕсем

месть (-и)

сущ.

жен. тавăрÿ; тавăр-

нИ;

месть за предательство сÿтăн-

нăшăн тавăрнИ

месяц (-а) сущ. муж.;

множ.

м^-

сяцы (-ев) 1. ÿйăх (çулталăкăн вун

иккĕмĕш

пайĕ); весенние

мĕсяцы

çур-

хИ уйăхс^м; в течение месяца ÿйăх

хушшинче 2. ÿйăх (тÿпери); пблный

месяц туллИ ÿйăх; молодой

мĕсяц

çурлă ÿйăх

метăлл (-а) сущ. муж. метăлл;

чĕрные метăллы хурă металсем (ти-

мĕр, хурçă, чугун); драгоцĕнные ме-

тăллы хăклă йышшй металсем (ыл~

тăн,

кĕмĕл,

платина)

метăфора (-ы) сущ. жен. метăфо-

ра (икĕ

япала

пĕрешкел

пулнипе

пĕрин

ятне тепри

çине

куçарни, сăм., тилĕ

«чĕр

чун» — тилĕ

«чее

çын»)

метĕль (-и), метелица (-ы) сущ.

жен. тăмăн, çил-тăмăн, кусăркă; ме-

т^ль замелă дорбги çил-тăмăн çул-

сене юр хывсă кăйнă; неожйданно

поднялăсь метель

кĕтм^н

çĕртен тă-

мăн тÿхрĕ

метебр

(-а)

сущ.

муж. метебр (тĕн-

че уçлăхĕнчен сывлăша

вĕçсе

кĕнĕ

пĕ-

чĕк татăк

хăвăрт

çунса

кайни)

метеорйт (-а) сущ. муж. метеорИт

(тĕнче уçлăхĕнчен

Çĕр

çине

ÿкнĕ

япала)

метеоролбгия (-и) сущ. жен. ме-

теоролбги (Çĕр

атмосферинчи

улшă-

нусене

тĕпчекен

ăслăлăх)

метйс (-а)

сущ.

муж., метйска (-и)

жен. 1. метйс (тĕрлĕраса

çыннисен-

чен

çуралнă

çын)

2. (син. пбмесь) ме-

тйс

(тĕрлĕ

ăратсен

хутăшĕ)

метжий прил., метко

нареч.

тĕ'ллĕ,

м^ркĕн, тĕл перекен; он стрелЯет

метко вăл тĕл перет

метла (-Ы)

сущ.

жен.; множ. мĕтлы

(мĕтел,

мĕтлам) шă 'пăр, çÿлăк;

местй двор метлбй кил хушшине

çулăкпă шăл

метод (-а) сущ. муж. ăслăй, мес-

лет; нбвые мĕтоды лечĕния рăка рак-

рăн сыватмаллИ çĕ'нĕ меслетсĕм

метбдика (-и) сущ. жен. ăслăйлăх,

меслетлĕх; ăслайсем, меслетсем; ме-

тбдика преподавăния языкă чслхĕ

вĕрентес ĕç меслечĕсем

метонимия (-и) сущ. жен. метонй-

ми (икĕ

япала

тачă

çыхăннипе пĕрин

ятне

тепри

çине

куçарни, сăм., кĕре-

ке «пÿртри чыслă

вырăн»

- кĕреке

«сĕтел

çинчи апат-çимĕç»)

метр (-а) сущ. муж. 1. метр (вă-

рăмăш виçи - 100 см); два

м^тра

йкĕ метр; полторă

м^тра

метр

çÿрă;

квадрăтный метр тăваткăл метр 2.

метр (линейка); складнбй метр хуç-

ланакăн метр

метрика (-и) сущ. жен. мĕтрика

(çурални

çинчен

панă хут)

метрйческий прил. мĕтрлă, вÿн-

нăллă; метрическая система мер ви-

çесен мĕтрлă

йĕркй

(унти кашни

виçе

вунна

пайланать

хутланатъ)

метрб сущ. нескл. сред. метрб (ху-

лара

çĕр

айĕнче

хывнă

чугун

çул);

стăн-

ции метрб метрб станцийĕсем; ез-

дить на метрб метропă çÿре

мех (м^ха, о м^хе, на мехÿ) сущ.

муж.; множ. меха (мехбв) тир, мă-

мăк тир; лйсий мех тйлĕ тйрĕ

механИзм (-а) сущ. муж. 1. меха-

нИзм (машинăн

шалти

тытăмĕ);

ме-

ханизм часбв сех^т механйзмĕ 2.

тытăм;

госудăрственный механизм

патшăлăх механИзмĕ

меховбй прил. тир -ĕ, мăмăк тир

-ĕ;

меховбй воротнйк мăмăк тир çухă

меч (-ă)

сущ.

муж. хĕç

(авалхи

сал-

таксен)

мечеть (-и) сущ. жен. мйчĕт (му-

сульмансен

кĕлĕ

çурчĕ)

мечта (-Ы) сущ. жеи.; множ. меч-

ты (в

знач.

род. п. мсчтймий, дат. п.

мечтăм) ĕ'мĕт, тÿртăм, ăнтăлÿ; меч-

та о счастье телĕйшбн бмвтлснни;

мечта осуществйлась 6'мбт мурмăç-

лăнчĕ

мечтать (наст. -ăю, -ăешь, -йют)

глаг. несов., о ком-чем и с

пеопр.

ф.

ĕмĕтлен, тÿртăн, ă'нтăл; он с дбт-

ства мечтăл стать артйстом вăл мви

ачарăн артйст пулмă ĕмĕтленнĕ

мешать

(наст. -ăю, -ăешь, -ăют)

глаг. несов., кому-чему и с

неопр.

ф.

(ант. помогăть) кансĕрле, чăрман-

тăр,

чăрмăв кÿр, чар; вы мешăете

нам раббтать эсйр пире ĕçлеме чăр-

мантарăтăр * не мешăло бы к5рĕччĕ,

пă'смĕччĕ

мешйть

(наст. -ăю, -ăешь, -ăют;

прич.

страд.

наст.

-ăемый,

прош.

мĕ-

шанный)

глаг.

несов.

1. что пăтрăт,

пăлхăт; мешăгь кăшу в кастрн5ле ка-

стрюльтй пăттă пăтрăт 2. что с чем

хутăштăр;

мешăть вбду с молокбм

шывпă

сĕт хутăштăр

мешбк (мешкă) сущ. муж. мИхĕ,

мишÿк; мешбк из-под сăхара сăхăр

миххИ;

мешбк овсЯ пĕр мйхĕ сĕ'лĕ

* сиăльный мешбк çывăрмаллИ ми-

шÿк (ăшă тытакан, тачă хупăна-

кан кипке)

мед (мĕда и

мĕду,

о мĕде, в медÿ

и в мĕде, на медÿ) сущ. муж. пыл;

липовый мĕд çăкă

пЫлĕ;

мед в сбтах

пьЬшă

карăс; пить чай с медом пыл-

пă чей ĕç

мĕрзнуть (наст. -ну, -нешь, -нут;

прош.

мĕрз

и мĕрзнул, -ла, -ло,

множ. -ли; повел. ф. -ни; ярич.

действ.

наст.

-нущий,

прош.

-нувший

и -ший; деепр. не употр.) глаг. не-

сов. 1. шăн, шăнсă лар, шăнсă хыт;

вода в ведрĕ мĕрзнет витрерй шыв

шăнсă ларăть 2. (син. зябнуть) шăн,

кут, ĕнтĕрке, шăнсă кай, шăнсă кÿт;

рÿки

мĕрзнут без вăрежек алсИшсĕр

ăлă

шăнăть; мерзнуть на ветрÿ çил

çинче ĕнтĕрке

мертвый (кратк. ф. мĕртв, мерт-

вă,

мĕртво и мертвб, множ. мĕртвы

и мертвЫ; сравн. ст. мертвее, мерт-

вей;

превосх. ст. не употр) прш.

(ант. живбй)

вйлĕ,

вйлнĕ,

чунсăр;

мĕртвое тело вйлĕ ÿт; хоронйть

мертвых вилнисене пытăр * мерт-

вый капитăл ÿсă кÿмен мул; мерт-

вый час канÿ сехечĕ

(кăнтăрла

апачĕ

хыççăнхи); мертвая тишинă тулли

шă'плăх; сдвйнуть с мертвой тбчки

ĕçе хускатсă яр; спать мертвым сном

ним туймй çывăр

миг (-а) сущ. муж. (син. мгнове-

ние,

момент) самăнт; в одйн миг

пĕр самантрă

мигăть (наст. -ăю, -ăешь, -ăют)

глаг.

несов.

куçă мăчлаттăр; куçă хĕссе

ил (систерсе)

мигом

нареч.

(син. бьютро) самант-

рă,

хă'вăрт, часăх, йăпăртăх; я мй-

гом схожÿ туда Зпĕ унтă йăпăртăх

кайсă килетбп

мизИнец

(-нца)

сущ. муж. качă

пÿрне; тблько с мизйнец качă

пÿрне

пЫсăкăш çеç

микрбб (-а) сущ. муж. микрбб (чи

вĕтĕ

организм);

болезнетвбрные мик-

рббы чир ертекен микробсем

микрбн (-а) сущ. муж. микрбн

(вăрăмăш

виçи -

сантиметрăн

пин-

мĕш пайĕ)

микроскбп (-а) сущ. муж. микро-

скбп (питĕ вĕтĕ

япаласене

пысйк-

латса

кăтартакан

хатĕр);

электрбнный

микроскбп электрбнлă микроскбп;

наблюдăть в микроскбп микроскоп-

пă сăнă

микрофбн (-а) сущ. муж. микро-

фбн (сасса

çырса

илме, радиопа пама

йышăнакан хатĕр); говорИть в мик-

рофбн микрофбн умĕнчĕ калă

милиционер (-а) сущ. муж. мили-

ционер

(милицире ĕçлекен)

милИция (-и) сущ. жен. милйци

(законлăха, обществăри йĕркелĕхе

сыхлакан орган)

миллиăрд (-а) сущ муж. милли-

ăрд (пин

миллионпа

танлашакан хи-

сеп);

три миллиăрда рублей вйçĕ

миллиăрд т^нкĕ

миллигрăмм (-а)

сущ.

муж.; множ.

миллигрăммы (-грăммов и -грамм)

миллигрăмм (йывăрйш виçи - гра-

мăн пинмĕш пайĕ)

миллиметр (-а) сущ. муж. милли-

м^тр (вăрăмăш

виçи

- метрăн пин-

мĕш пайĕ)

миллибн (-а) сущ. муж. миллибн

(иин хут пинпе танлашакан хисеп);

сто миллибнов рубл^й çĕр миллибн

тенкĕ

миллионер (-а) сущ. муж. милли-

онĕр,

миллибнçă

(миллионлă мул

хуçи)

мИмо 1. нареч. çумрăн, çÿммăн,

юнашăр;

мИмо проехала автомаши-

на юнашăр автомашйна иртсе кăйрĕ

кого-чего,

предлог с

род.

п. çумĕн-

чен,

çумĕпе, патĕнчен, çывăхĕнчен;

дорбга прохбдит мИмо лĕса çул вăр-

мăн çумĕпĕ иртсе каять

мимохбдом

нареч.

çулă май; зайтИ

мимохбдом к товарищу юлтăш пат-

не çулă май

кĕрсе

тух

мйна (-ы)

сущ.

жен. мйна

(çĕр

айне

е шыва пытарса лартакан снаряд);

противотăнковая мИна танксенĕ пĕ-

термеллИ мйна; машИна подорва-

л^сь на мине машйна минăпă ар-

кăннă

минерал (-а) сущ. муж. минерăл

(хими

тытăмĕпе

пĕрешкел

тăпрари

капламĕ);

образцы минерăлов мине-

ралсен тĕслĕхĕсем

минерăльный прил. минерăл -ĕ; ми-

нерăллă;

минерăльная вода мине-

рăллă шыв

минимальный прил. (ант. макси-

мăльный), минимăльно нареч. чи

пĕ 'чĕк, чи

сахăл,

чи вă

'йсăр;

ми-

нимальный размĕр оплăты трудă ĕç

укçйн чи пĕ 'чĕк виçи; минимăль-

ная пĕнсия чи пĕ'чĕк пенси

мйнимум (-а) сущ. муж. (ант. мă-

ксимум) чи пĕчĕккй, чи сахаллй; на

это уйдет мйнимум дбсять дней ку

ĕçе тумă сахалтăн та вунă кун каять

министерство (-а) сущ. сред. ми-

нистерство; министерство внÿтрен-

них дел шалтй ĕçсен министерствй;

министерство культуры и по делăм

национальностей культурăпă наци-

онăльноçсен ĕçĕсен министерствй

минИстр (-а) сущ. муж. минйстр;

минйстр финăнсов финăнс ми-

нйстрĕ;

заместйтель министра ми-

нйстр çумĕ

миномет (-а) сущ. муж. миномĕт;

вестй огбнь из миномĕтов миномĕт-

сенчен пер

минус (-а) сущ. муж. (ант. плюс)

мйнус («-» паялă, унпа кăларнине,

çуклă

хисепе

сивве

палăртаççĕ);

се-

гбдня

минус двăдцать грăдусов па-

ян çйрĕм грăдус сйвĕ

мИнусовый прил. мйнус -ĕ; мй-

нуслă;

мИнусовая температÿра мй-

нуслă

температÿра (ноль градусран

сивĕрех)

минута (-ы) сущ. жен. минÿт (вă-

хăт

виçи

сехетĕн

утмăлмĕш

пайĕ,

утмăл çеккунт); пять минÿт седьмб-

го ÿлттă иртнй пйлĕк минут; без де-

сятй минÿт три вйççĕ çитессй вÿнă

минÿт 4 с минÿты на минÿту кĕç-

вĕ'ç; на минÿту йăпăртлăхă; сгаб ми-

нÿту

хал^х; помбчь в трÿдную минÿ-

ту йЫвăр самантрă пÿлăш

мир

(-а) сущ. муж.; множ. миры

(-бв) 1. (син. вселенная) тĕнче, çут

тĕнчĕ;

происхождĕние мира çут тĕнчĕ

пулсă кайнй 2. (син. Земля) Çĕр,

тĕнче; нарбды

мйра

тĕнчерй халăх-

сбм;

чемпибн мйра тĕнче чемпибнĕ;

он мнбго поĕздил по мИру вăл ну-

мăй тĕнче кассă çÿренĕ 3. (син. 66-

ласть, сфĕра) тĕнче, хÿтлăх; мир

живбтных чĕр чун тĕнчй; мир рас-

тĕний ÿсен-тăрăн тĕнчй; мир звÿков

сасăсĕн хÿтлăхĕ; внÿтренний мир че-

ловĕка эт^м чун-чĕрй *

всем

мй-

ром пĕ'тĕм йышпă; пойти пб миру

çукă

ер, кĕлмĕçе т^х; На мирÿ и

смерть краснă посл. Иыш çинчĕ вй-

лĕм

те хăрÿшă мар

мир

(-а) сущ. муж.; множ. нет

(ант. войнă) мир, тă'нăçлăх; зак-

лючИть мир мирлеш, мир ту 2. (син.

соглăсие; ант. враждă) килĕшÿ'лĕх,

çураçÿлăх; жить в

мйре

килĕштерсĕ

пÿрăн

мириться (наст. мирк5сь, мирйшь-

ся и мйришься, мирятся и мйрят-

ся;

повел.

ф.

мирйсь, мирйтесь; лрич.

действ.

наст.

мирящийся, ирош. ми-

рйвшийся; деепр. мирясь) глаг. не-

сов. 1. с кем (ант. ссбриться) мир-

л^ш,

çурăç (хирĕçекенпе) 2. с чем

тÿс, чăт,

кйлĕш,

çырлăх, тÿссе пÿ-

рăн;

мирйться с трÿдностями йывăр-

лăхсенĕ тÿссĕ пÿрăн

мИрный (кратк. ф. мйрен, мйрна

мирнă,

мйрно, множ. мИрны;

сравн. ст. мирнее, мирней; превосх.

ст.

не употр.)

прил.

мйрлĕ,

тă'нăçлă,

çураçÿллă, килĕшÿ'ллĕ; мйрное вре-

мя мйрлĕ вă'хăт; жить мирно тă'нăç-

лă

пÿрăн

мировоззрĕние (-я) сущ.

сред.

тĕнче

кÿрăм

мировбй'

прил.

тĕнчĕ -ĕ; тĕнчерИ;

мировăя войнă тĕнчб вăрçй; завое-

в^ть мировÿю славу тĕнчипе чапă

тух; он установил мировбй рекбрд

вăл тĕнче рекбрчĕ тÿнă

мировбй

прил.:

мировбй судьЯ ми-

ровбй судья

(тавлашуллй

вак ыйту-

сене пăхаканни)

миротвбрческий прил. мирлештерÿ'

-ĕ;

миротвбрческие сйлы килĕштерÿ'

вăйĕсĕм

миска

(-и)

сущ.

жен. чăшăк, тйрĕк

(пĕчĕкки); эмалирбванная миска

эмальленĕ чăшăк

миссионĕр (-а) сущ. муж., мис-

сионĕрка (-и) жен. миссионĕр (чиркÿ

хушса янипе тĕн саракан çын); ка-

толические миссионĕры катблик

тĕ'нĕн миссионерĕсем

митинг (-а)

сущ.

муж. мйтинг (об-

щество пурнăçĕн çивĕч ыйтăвĕсене

сÿтсе

явма

ирттерекен

пысăк пуху)

митрополйт (-а) сущ. муж. митро-

полИт

(архиерейсен

хисеплĕ

ячĕ)

миф (-а) сущ. муж. миф,

халăп;

мИфы о сотворĕнии

мйра

çут тĕнченĕ

пултарнй çинчен калакăн мифсĕм

мифолбгия (-и) сущ. жен. 1. миф-

сĕм,

халапсем; чувăшская мифолб-

гия

чăвăш мифĕс^м 2. мифолбги

(мифсене

тĕпчекен

ăслăлăх)

мйчман (-а)

сущ.

муж. мйчман (çар

флотĕнче

офицертан

кĕçĕнрех

чин)

мишĕнь

(-и) сущ. жен. мишĕнь

(тĕд

пемелли

ÿкерчĕк, ĕлке); крÿглая

мишĕнь

çаврă мишĕнь; поразить ми-

шень с пĕрвого выстрела пĕррĕ пер-

с^х мишенĕ лектер

млăдший лрил. (ант. стăрший) 1.

кĕ 'çĕн (çул-ÿсĕмпе); млăдший сын

кĕ 'çĕн

Ывăл;

мой млăдший брат

мăнăн шă'ллăм; моЯ млăдшая сест-

рă мăнăн йă'мăк 2. кĕ'çĕн (ĕçри вы-

рăнпа);

млăдший лейтенăнт кĕ'çĕн

лейтенăнт; млăдший наÿчный сотрÿд-

ник

кĕ'çĕн ă'слăлăх ĕçчĕнĕ 3. кĕ'çĕн,

пуçлăмăш;

млăдшие клăссы шкблы

шкултй пуçлăмăш классĕм

млекопитăющие (-их) сущ. множ.;

един.

млекопитăющее

(-его)

сред.

сĕт-

пе ÿстерекенсĕм

млĕчный прил.: Млечный Путь

Кăйăк хур Çÿлĕ

(тÿпере

çутă тйрăх

пек курăнакан

çăлтăрсен

капламĕ)

мнĕние (-я) сущ.

сред.

шÿхăш; вы-

сказать своĕ мнĕние хăрпăр

шухăш-

нĕ

калă;

обмĕн мнĕниями пĕр-пĕрин

шухăшĕсемпĕ паллашнй

мнбгий 1. лрил.

нумăй,

чылăй;

про-

шлй мнбгие гбды нумăй çул Иртрĕ

мнбгое

(-ого)

сущ. сред.

нумă-

йăшĕ,

чылăйăшĕ; мнбгое из задÿман-

ного сбылбсь шутласă хунинчен ну-

мăйăшĕ пурнăçлăнчĕ

мнбго (сравн. ст. ббльше) 1. на-

реч. и в знач. сказ.

нумăй,

йЫшлă; в

пăрке всегда мнбго нарбду паркрă

яланăх хăлăх нумăй 2.

числит.

неопр.

нумăй;

прошлб мнбго лет нумăй çул

йртрĕ

* ни мнбго ни

мăло

шăп та

лăп

многодетный прил. нумăй ачăллă;

посббия многодĕтным сĕмьям нумăй

ачăллă

çемьесенĕ паракăн пулăшÿ

многолк5дный

прил.

йышлă хăлăхлă,

йЫшлă;

многолн5дное собрăние йЫш-

лă

хăлăхлă пухÿ

многонационăльиый прил. нумăй

нăциллĕ; многонационăльная респÿб-

лика нумăй нăциллĕ респÿблика

многообрăзный прил. (ант. ощло-

обрăзный), многообрăзно

нареч.

ну-

мăй тĕ'рлĕ; многообрăзные явлĕния

нумăй

тĕ'рлĕ пулăмсĕм

многотбчие (-я) сущ. сред. нумăй

пă'нчă,

виç пă'нчă (чарăну палли-

...)

многочИсленный прил. (ант. мало-

чйсленный) йЫшлă,

нумăй;

приве-

сти многочИсленные примĕры нумăй

тĕ'слĕх илсе кăтăрт

мнбжественньш прил.: мнбжествен-

ное числб нумăйлă хисĕп

мобилизăция (-и)

сущ.

жен. 1. (ант.

демобилизăция) мобилизăци (çар

çыннисене

вăрçă

вăрçма

пухса хатĕр-

лени);

всеббщая мобилизăция пĕ-

тĕмĕшлĕ мобилизăци; провестй мо-

билизăцию мобилизăци тусă ирттĕр

ĕçĕ янй, ÿсă курнй; мобилизăция

дĕнежных средств укçă-тенкĕ пухсă

ĕçĕ яни

мобилизовăть

(наст.

будущ.

-зÿю,

-зÿешь, -зуют; прич.

страд.

прош.

-зб-

ванный) глаг. сов. и несов. 1. кого-

что мобилизациле, мобилизăци ту;

мобилизовăть запăсников запасри

çар çыннисенĕ мобилизацилĕ 2. явăç-

тăр,

ĕçе яр, ÿсă кур; мобилизовать

материальные ресÿрсы пур пек пур-

лăхă ĕçе яр

мобильный прил. (син. подвйжный)

куçăмлă;

мобйльные войскă кÿçăмлă

çарс^м * мобильный телефбн кĕсьĕ

телефбнĕ

могила (-ы) сущ. жен. вил тăпрИ,

масăр шă 'тăкĕ; брăтская могила

ÿшкăнлă вил тăпрй; возложИть цве-

ть!

на могилу вил тăпрИ çине че-

чексем хур 4 сойти в могйлу вил,

çĕре кĕр

могильный прил. вил тăпрй -ĕ, ма-

сăр -ĕ; могильный крест масăр хĕ-

р^сĕ; могйльный холм вил тăпрй ^

могйльная тишинă туллй шă'плăх

могÿчий ирил. (син. мбщный, сйль-

ный) вă'йлă, хăвăтлă, хевтеллĕ,

патвăр;

могÿчий богатырь хăвăтлă

ÿлăп

могÿщество (-а) сущ. сред. хăвăт,

вăй-хăвăт; могÿщество государства

растет патшăлăх вăй-хăвăчĕ ÿсĕт

мбда (-ы) сущ. жен. мбда (халăх

юратакан

çĕнĕлĕх,

сăм.,

тумтир,

юрă-

кĕвĕ);

войтИ в мбду модăнă кĕр;

журнăл мод модăсен журнăлĕ

модель (-и) сущ. жен. модель,

ĕлке, тĕ'слĕх; модĕль самолета са-

молĕт моделĕ; нбвые модели одеж-

ды

тумтйрĕн çĕ'нĕ тĕслĕхĕсем

мбдный (кратк. ф. мбден, моднă

и мбдна, мбдно, множ. мбдны)

прил., мбдно

нареч.

мбдăллă; мбдная

одежда мбдăллă тумтйр; мбдно оде-

вăться модăпă килĕшÿ'ллĕн тумлăн

мбжет вводн. сл. тен; Мбжет, не

стбит егб ждать? Тен, ăнă

кĕтме

кйрлĕ

мар?

можжевельник (-а) сущ. муж. ÿр-

тăш (чăрйш

евĕр

йывăç)

мбжно в знач. сказ., с неопр. ф.

юрăть, пулăть, чармăн, чарÿ çук;

здесь мбжно хорошб отдохнÿть кун-

тă авăн канмă пулăть; Мбжно вой-

тй?

Кĕме

юрăть-и?

мозг (мбзга и мбзгу, о мбзге, в

мбзге и в мозгÿ) сущ. муж.; множ.

мозги (-бв)

мимĕ;

головнбй мозг пуç

мимИ;

спиннбй мозг çÿрăм шăмми

мимй;

жăреные мозги ăшалăнă миме

мозбль (-и) сущ. жен. шыçăнчăк;

тир хыттИ, тир хытнй (алăри, ура-

ри);

кровăвая мозбль к5нлă шЫçăн-

чăк

мой (моегб) муж., моЯ (моей)

жен., мое (моегб) сред.; множ. мой

(моИх) местоим. притяжат. ман,

мăнăн; моя книга мăнăн кĕнеке; он

мой друг вăл мăнăн тус

мбкнуть (наст. -ну, -нешь, -нут;

прош.

мок и мбкнул, -ла, -ло, множ.

-ли;

«рич. действ. наст. -нущий,

прош.

-ший и -нувший; дееяр. -нув и

-ши) глаг. несов. (ант. сбхнуть)

йĕпен,

ислĕн;

мбкнуть под дождем

çумăрпă йĕпĕн

мбкрый (кратк. ф. мокр, мокрă,

мбкро, множ. мокрЫ и мбкры;

сравн.

ст.

мокрее, мокр^й; превосх. ст.

мокрĕйший) прил. (ант. сухбй) йĕ-

пе,

нÿ'рĕ, исленчĕк; мбкрая одеж-

да

йĕпе

тумтйр; мбкрая погбда йĕ-

пĕ-сапă

мбкша (-и)

сущ.

муж. и жен. мă'к-

шă,

мăкшăсем (мордва халăхĕн пĕр

пайĕ);

язык мбкша мă 'кшă чĕлхй;

селĕния мбкши мă'кшă ялĕсем

мокшăнин (-а) сущ. муж., мокшăн-

ка (-и) жен.; множ. мокшăне (-ăн)

мăкшăсем

молĕбен

(-бна)

сущ. муж.

кĕскĕ

кĕ'лĕ (христиансен)

молекула (-ы) сущ. жен. молĕку-

ла (япалан

темиçе

атомран

тăракан

пĕчĕк пайĕ); молекула кислорбда

кислорбд молекулй