Скворцов М.И., Скворцова А.В. Русско-чувашский словарь

Подождите немного. Документ загружается.

каяние) Исловедь, çылăх каçарттар-

ни;

церкбвная йсповедь чиркÿре

çьшăх каçарттарни

исподлббья нареч. куç ăйĕн, кă'-

мăлсăррăн, сйввĕн; смотрбть

испод-

лббья куç ăйĕн пăх

исполИн (-а) сущ. муж. (син. ве-

ликăн,

гигăнт, богатЫрь; ант. кăр-

лик, пигмĕй) ÿлăп; дуб-исполИн

ÿлăп юмăн, ĕмĕрхи юмăн

исполйнский прил. (син. богатыр-

ский,

гагăнтский) улăп -ĕ; улăплă;

пысăк, капмăр, вă'йлă; исполинская

сйла

улăплă вăй; исполйнские зăмыс-

лы

ăкăш-мăкăш пЫсăк тĕллевсĕм

исполнйтель (-я) сущ. муж., ис-

полнИтельница (-ы) жен. 1. пурнăç-

лÿçă, тăвÿçă; пурнăçлакăн, ĕçĕ тăва-

кăн;

исполнйтель

чужбй

вбли çын

хушнинĕ

тăвакăн 2. к5рăçă, вылявçă;

юрлакăн,

вылякăн, калакăн (артист-

сем çинчен); исполнйтель рбли Чац-

кого Чăцкий рольне вылякăн

исполнйтельный прил. 1. ĕç тăвакăн;

исполнительная власть ĕç тăвакăн

власть; исполнИтельный комитет ĕç

тăвакăн комитĕт 2. (син. старăтель-

ный) тăрăшÿллă, ĕ'çлĕхлĕ; испол-

нйтельный раббтник тăрăшуллă ĕçчбн

испблнить (будущ. -ню, -нишь,

-нят) глаг., что 1. (син. осуще-

ствйть) пурнăçлă, ту, пурнăçă

кĕрт;

испблнить прикăз приказă пурнăçлă

(син. воспроизвестй) юрлă, выля,

калă;

(халйх умĕнче) испблнить ро-

манс ромăнс юрлă; испблнить тă"-

нец тăшă ташлă

испблниться 1 и 2л.

не

употр.

(бу-

дущ. -ится, -ятся; прич.

действ.

прош.

-ившийся;

деепр.

не употр.)

глаг.

сов.

(син. осуществйться) пурнăçлăн,

пурнăçă кĕр; егб мечта испблнилась

ÿнăн ĕ'мĕчĕ пурнăçлăнчĕ 2.

кому-

чему тултăр, çит; Кбле испблнилось

д^сять лет Кбля вÿнă çул тултăрчĕ

испбльзование (-я) сущ. сред. ÿсă

курнй;

прăвильное испбльзование

компыбтеров компьютерсемпе тĕ'рĕс

ÿсă курнИ

испбльзовать (наст. и

будущ.

-зую,

-зуешь, -зуют;

повел.

ф. -зуй; прич.

действ.

наст.

-зующий,

прош.

-зовав-

ший;

ирич. страд. наст. -зуемый,

прош. -зованный; деепр. -зуя) глаг.

сов. и несов., кого-что ÿсă кур, ĕçĕ

яр,

уссă кÿр; производительно ис-

пбльзовать технику техникăпă тÿхăç-

лă

ÿсă кур; испбльзовать удббный

момент мăйлă самантпă ÿсă кур

испбртить

(будущ.

-брчу, -бртишь,

-бртят; повел. ф. -брть, -бртьте и

-брти,

-бртите; прич. действ. наст.

-бртящий,

прош. -бртивший; прич.

страд.

прош. -брченный;

деепр.

-бр-

тя) глаг. сов., кого-что пăс, ват;

пăссă

пăрăх, ватсă пăрăх;

пăссă

яр;

часы испбрчены сехĕт вăннă; ребенка

испбртили баловствбм ачанă иртĕх-

терсĕ пă'снă; онй испбртили мне на-

строĕние вĕсĕм ман кăмăлă пă'срĕç

испрăвить (будущ. -ăвлю, -ăвишь,

-ăвят; повел. ф. -ăвь; ирич. страд.

прош. -ăвленный;

деепр.

-ăвив)

глаг.

сов. (ант. испбртить) 1. что юсă,

тÿрлĕт; исправить мотбр моторă юсă;

испрăвить ошибку йăнăшă тÿрлĕт 2.

кого-что

юсă, лайăхлăт; исправить ха-

рăктер

кăмăлă лайăхлăт; испрăвить

трÿдного подрбстка пă'сăлнă

ачанă

юсă

испрăвиться

(будущ.

-ăвлюсь, -ăви-

шься,

-ăвятся;

повел.

ф. -ăвься, -ăвь-

тесь;

прич.

действ.

прош. -ăвивший-

ся;

деепр.

-ăвившись)

глаг.

сов.

(ант.

испбртиться)

юсăн,

тÿрлен; шалун

испрăвился ăшкăнчăк ачă юсăнчĕ

испрăвный прил., испрăвно нареч.

юсăвлă,

тĕ'рĕс-тĕкĕл; машина ис-

прăвна машина юсăвлă

испуг (-а) сущ. муж. (син. страх)

хăрăв,

шик, шикленÿ'; хăрани,

шикленнй; трястйсь от испÿга хăра-

нипе чĕтрĕ

испÿганный прил., испÿганно на-

реч. хăрăвлă,

шйклĕ,

шиклĕнчĕк; ис-

пÿганно смотреть шикленчĕклĕн пăх

испугăть

(будущ.

-ăю, -ăешь, -ăют;

прич.

страд.

прош.

испуганный)

глаг.

сов. хăрăт, хăратсă пăрăх; детĕ"й ис-

пугала

собăка ачасене йЫтă хăратсă

пăрăхрĕ

испугаться (будущ. -ăюсь, -ăешь-

ся,

-ăются; иовел. ф. -ăйся, -ăйтесь,

прич.

действ.

прош.

-ăвшийся;

деепр.

-ăвшись)

глаг.

сов.,

кого-чего

хăра-

сă кай, хăрасă ÿк; испугăвшись гро-

зы,

дети побежăли домбй аçă-çиçĕм-

р^н хăрасă ачасĕм килелле чÿпрĕç

испытăние (-я) сущ. сред. 1. тĕ-

рĕслев; тĕрĕслени; испытăние рабб-

ты мотбра моторă ĕçлеттерсе тĕ-

рĕсленй 2. испытăни

(вĕренсе

пухнă

пĕлĕве

тĕрĕслени)

испытăть

(будущ.

-ăю, -ăешь, -ăют;

прич. страд. прош. испЫтанный)

глаг.

сов.

кого-что

(син.

провĕрить)

тĕрĕсле, ĕçлеттерсе пăх; испытăть

нбвый самолет в полете çĕ'нĕ са-

молĕтă вĕçевре тĕрĕслĕ 2. (син. пе-

режИть) тÿс, кур, тÿссе кур; испы-

т^ть нуждÿ нушă тÿссе кур

исследование (-я)

сущ.

сред.

\.(син.

изучĕние) тишкерÿ', тĕпчĕв; тиш-

кернИ,

тĕпченй; исслĕдование соста-

ва пбчвы тăпрă тытăмне тĕпченй 2.

тĕпчĕв ĕçĕ; ценное исслĕдование по

истбрии чувăшского нарбда чăвăш

хăлăхĕн историйĕпĕ çЫрнă пахă

тĕпчев ĕ'çĕ

исслĕдователь (-я) сущ. муж., ис-

слĕдовательница (-ы) жен. тĕпчĕвçĕ,

тишкерÿ'çĕ, шырăвçă; исследовате-

ли рÿсского языкă вЫрăс чĕлхине

тĕпчекенсĕм

исслĕдовательский ирил. тĕпчев -ĕ,

тишкерÿ' -ĕ; тĕпчĕвçĕ -ĕ; исследо-

вательский инститÿт тĕпчĕв инсти-

тÿчĕ;

исслĕдовательские мĕтоды

тишкерÿ' меслечĕсем; он обладăет

исследовательским талантом ÿнăн

тĕпчĕвçĕ пултарÿлăхĕ пур

исслĕдовать (наст. и

будущ.

-дую,

-дуешь, -дуют; повел. ф. -дуй) глаг.

сов. и несов., кого-что тишкĕр,

тĕпчĕ,

тĕпчесĕ пĕл, вĕренсĕ пĕл;

исслĕдовать прирбдные явлĕния çут

çантăлăк пулăмĕсенĕ тĕпчĕ

йсстари

нареч.

(син. йздавна) ĕлĕк-

р^н, авалтăн, мĕн ĕмĕртĕн; так йс-

стари ведется ку йăлă авалтăн пы-

рăть

иссякнуть 1 и 2л.

не

употр.

1. (син.

высохнуть) тип, типсе лар;

руч^й

иссЯк çырмă типсĕ лăрнă 2. (син. ис-

чĕзнуть, кбнчиться) пĕт, пĕтсĕ лар,

иксĕл;

деньги иссЯкли укçă пĕтсĕ

çйтрĕ;

мое терпĕние иссЯкло мăнăн

чă'тăм пĕ'трĕ

истĕкший ирил. (син. прошĕдший)

йртнĕ;

за истекший год йртнĕ çул

хушшинчĕ

истĕрика (-и) сущ. жен. истĕри-

ка,

пăлханÿ; пăлханнй (нерв хавша-

нипе хытă пăлханса кайни); впасть

в истĕрику пăлхансă ÿк

истец

(-тца)

сущ. муж., истйца

(-ы) жен. (ант. ответчик) тăвçă, тă-

вăç паракăн, иск тăратакăн (судрă)

истĕчь

и 2л.

неупотр.

(будущ.

-ечĕт,

-екÿт; прош.

-еклă,

-еклИ; прич.

действ.

прош.

-ĕкший;

деепр.

-ĕкши)

глаг.

сов. (син. окбнчиться) пĕт, тух;

срок договбра истек килĕшÿ' србкĕ

тÿхнă

йстина (-ы) сущ. жен. (син.

прăв-

да;

ант. ложь, непрăвда) чă'нлăх,

тĕрĕслĕх; в егб словах нет йстины

ÿнăн сăмахĕсенчĕ чă'нлăх çук *

напрăвить на путь йстины тĕ рĕс çул

çинĕ тăрăт

истинный ирил., йстинно нареч. 1.

(ант. лбжный) чăн, тĕ'рĕс; йстин-

ное суждение тă'рĕс шÿхăш 2. (син.

настоящий) чăн-чă 'н; чăн пÿлнă;

йстинное происшĕствие чăн пÿлнă

ĕç;

он мой йстинный друг вăл мăнăн

чăн-чă'н тус

истбк (-а) сущ. муж. шыв пÿçĕ,

шыв пуçлăмăшĕ; истбк ЦивилЯ на-

хбдится в лесах Çавăл пуçлăмăшĕ

вăрмантă выртăть

исторический прил., исторйчески

нареч. 1. истбри -ĕ; историрй; нсто-

рйчеекие исследования истбри тĕпче-

вĕсĕм;

исторйческие фăкты истори-

рй фактсем 2. (син. знаменăтельный)

пăллă, пысăк пĕлтĕрĕшлĕ; исторйчес-

кий день в жизни гброда хулă пур-

нăçĕнчй пăллă кун

истбрия (-и) сущ. жен. 1. истбри

(этем

обществи аталанăвне

тĕпче-

кен ăслйлйх); истбрия дрĕвнего мй-

ра авалхй тĕнчĕ истбрийĕ; истбрия

нового времени çĕ'нĕ вă'хăт истб-

рийĕ

2. кун-çÿл, пулнй-иртнй, ис-

тбри;

этăпы истбрии нарбда хăлăх

кун-çÿлĕн тапхăрĕсĕм 3. (син. проис-

шĕствие) ĕç, пÿлăм; удивИтельная

истбрия тĕлĕнмелле ĕç 4. (син. рас-

скăз)

халăп,

калăв; расскăзывать

смешные истбрии кулăшлă халапсем

каласă пар

истбчник (-а) сущ. муж. 1. (сик.

роднйк) çăл, çăлкÿç; горячий истб-

чник

вĕрй

çăлкÿç; минеральный

истбчник минерăллă çăлкÿç 2. тымăр,

пуçлăмăш;

нИкĕс, сăлтăв; истбчник

ошйбок йăнăшсĕн сăлтăвă * исто-

рйческие

истбчники истбри çăлкуçĕ-

сем (авалхи

кĕнекесем,

документсем)

истребйтель (-я) сущ. муж. истре-

йод (-а) сущ. муж. йод (хими эле-

менчĕ; унран тăвакан эмел); смăзать

р^нку

йбдом суранă йод сĕр

йот (-а)

сущ.

муж. йот

(«й» сас

пал-

липе палăртакан сасă)

бйтель (тăшман

самолечĕсене

пĕте-

рекен

самолет)

истребйть

(будущ.

-блк5, -бйшь, -бят;

прич. страд. прош. -блĕнный) глаг.

сов., кого-что (син. уничтбжить)

пĕтер, пĕтерсе тăк, тăнч ту; истре-

бйть крыс

йĕке

хÿресене пĕтĕр

исчезнуть (будущ. -езну, -езнешь,

-ĕзнут;

прош.

-6з, -ĕзла, -бзло, множ.

-ĕзли;

повел. ф. -ĕзни) çухăл, кайсă

пĕт, кайсă çухăл; Исчезни с моих

глаз! Çухăл ман куçрăн!; деньги ку-

д4-то исчезли укçă таçтă кайсă

пĕ

'трĕ

итăк

союз çаплă ĕ'нтĕ, çаплă ва-

рă;

Ит^к, вопрбс решен Çаплă ă'нтĕ,

ыйтăвă татсă пăнă

итогб

нареч. пÿрĕ, пĕтĕмпĕ;

итогб

тысяча рублей пÿрĕ пин тĕнкĕ

иудайзм (-а) сущ. муж. иудайзм

(еврейсен авалтан пыракан

тĕнĕ

Яхве

турра

ĕненсе

пуççапни)

их

местоим.

1. род. п. от онй 2. в

знач. притяжат. вĕсен; вĕсенĕ; их

дети вĕсĕн ачис^м; я их не знаю йпĕ

вĕсенĕ пĕлмĕстĕп

шбль (-я) сущ. муж. ÿтă ÿйăхĕ,

ик5ль

(çулталăкри

çиччĕмĕш

уйăх); в

конце ик5ля ик5ль вĕçĕнчĕ

ин5льский прил. ик5ль -ĕ; ÿтă уйă-

хăнчи,

июльтй; ин5льская жарă ÿтă

уйăхăнчй шă'рăх

июнь

(-я) сущ. муж. çĕртмĕ ÿйăхĕ,

ик5нь

(çулталăкри

улттймĕш

уйăх);

взятъ бтпуск

июне июньтĕ бтпуск ил

шбньский прил. ик5нь -ĕ; çĕртмĕ

уйăхĕнчй,

июньтй

йотированный и йотбванный

прил.

йбтлă;

йотбванные гласные йбтлă ÿçă

сасăсĕм (е=йЧ-э; ĕ=йЧ-о; ю=й-)-у;

я=й-Ьа)

к, ко

предлог

с дат. п. (ант. от,

бто)

патнĕ,

тĕлнĕ, патнеллĕ, еннел-

лĕ;

-алла (-елле); идтй к лĕсу вăрмăн

патнеллĕ кай; завершйть раббту ко

вторнику ĕçĕ ытларй кун тĕлнĕ вĕçлĕ

-ка частица 1. при повел. ф. -ха;

скажИ-ка мне калă-ха манă 2. при

форме 1

л.

будущ.

вр. -ха; напишÿ-ка

я письмб çырÿ çырсă ярăм-ха

кабăн

(-ă) сущ. муж. 1. хир сыс-

нй;

охбта на кабанбв хир сыснй су-

нăрĕ 2. сыснă аçй, аçă

сыснă;

зако-

лбть кабанă сыснă аçинĕ пус

кабачбк

(-чкă)

сущ. муж.; множ.

кабачкй

(-<5в)

кабачбк (пысăк хăяр

евĕр çимĕç); жăреные кабачкИ ăша-

лăнă

кабачбк

кабина (-ы)

сущ.

жен. кабйна, пÿ'-

лĕм

(ятарлă ĕç тумалли); кабина

летчика лĕтчик кабинй; кабИна для

голосовăния сасăламаллй пÿ'лĕм

кабинĕт

(-а) сущ. муж. 1. каби-

нĕт, ĕç пÿ'лĕмĕ; кабинет дирĕктора

дирĕкторăн ĕç пÿ'лĕмĕ 2. кабинĕт

(пĕр-пĕр

предметпа ĕçлемелли

класс);

кабинĕт информăтики информăтика

кабинĕчĕ

каблÿк (-ă) сущ. муж. кĕлĕ; каб-

лÿк сапогă ăтă кĕллй; туфли на высб-

ких каблукăх çÿ'ллĕ кĕлĕллĕ туфли

кавалĕрия (-и)

сущ.

жен. (син. кбн-

ница) кавалĕри, утлă çар

кавычки

(-чек)

сущ. множ.; един.

кавычка (-и) жен. кавычка (уйрăм

сăмахсене,

цитатăсене палăртса

çыр-

малли «...» тата "..." паллăсем);

взять слбво в кавычки сăмахă ка-

вычкăнă

хуп

кадйло (-а) сущ.

сред.

кадйлă (кĕлĕ

тунă

чухне ладан

тĕтĕрмелли

хатĕр)

кăдка

(-и) сущ. жен. каткă, шет-

нйк;

кăдка

с водбй шыв каткй

кадр (-а) сущ. муж. кадр, ÿкĕрчĕк

(пленка çинчи); кăдры из фИльма

фильм кадрĕсĕм

кăдры (-ов)

сущ.

множ.

(син.

раббт-

ники) кадрсĕм, ĕçченсем, ĕçлекен-

сĕм;

технйческие кăдры тĕхника

ĕçченĕсĕм;

отдел кăдров кадрсĕн

пăйĕ

кадык (-ă)

сущ.

муж. пыр мă'кăлĕ,

карлăнкă мă'кăлĕ

кăждый

местоим.

определит.

каш-

нй;

кăждый день кашнй кун; кăж-

дый из нас пирĕнтен кашниех

казăк

(-ă)

сущ.

муж., казăчка жен.;

множ. казăки (-ов) к казаки (-бв)

казаксĕм

(Раççей хресченĕсен

çар ти-

вĕçне пурнăçласа пынă, ирĕкрех пу-

рăннă пайĕ); донские казакИ Дон ка-

закĕсĕм

казăрма (-ы) сущ. жен. казăрма

(салтаксем

пурăнакан çурт)

казăться (наст. кажусь, кăжешь-

ся,

кăжутся; повел. ф. кажйсь, ка-

жйтесь;

прич.

действ.

наст.

кăжущий-

ся,

прош. казăвшийся; деепр. не

употр.)

глаг.

несов. 1. кем-чем (син.

представляться)

курăн,

туйăн,

сĕм-

лĕн;

он казăлся устăлым вăл

ывăн-

нăн курăннă 2. кăжется

вводн.

сл. ах-

ăртнĕх, пÿлĕ, пулмаллă; кăжстся,

мы опоздали эпйр кая к5лтăмăр пул-

маллă

казăх (-а) сущ. муж., казашка (-и)

жен.; множ. казăхи (-ов) казахсем

(тĕрĕксен йышне

кĕрекен

халăх)

казăхский

прил.

казăх -ĕ; казăхский

язык казăх чĕлхй

казнă

(-Ы) сущ. жен.

хыснă,

пат-

шăлăх; продăть хлеб в казну тыррă

патшалăхă сут

казнйть

(наст.

будущ.

-шб, -нйшь,

-нят; прич. страд. прош. -нĕнный)

глаг. сов. и несов. ъĕлĕр (айăпласа

йышăннă тăрăх)

казнь (-и) сущ. жен. вĕлерÿ';

вĕлерни; приговорИть к смертной

кăзни вĕлермелле приговбр йЫшăн

как 1. нареч. и союзн. сл. мĕнле,

епле;

Как вы живĕте?

Мĕнле

пурă-

нăтăр?; Мы видели, как он шĕл по

ÿлице Эпйр вăл урампă пынине кур-

тăмăр 2. частица, выражает

удивле-

ние;

Как, ты всĕ ещĕ здесь? Э'сĕ хăлĕ

те кунтă-и варă? 3. союз пек,

евĕр;

вырăнне; белый как снег юр пек

шÿрă; торф испбльзуют как удобре-

ние торфпă удобрени вырăнне ÿсă

курăççĕ Ф как бÿдто союз и части-

ца пек, туйăнăть; как бы то нй было

еплĕ

пулсăн та; как раз шăп та лăп;

как одИн человек пĕр çын пек, пÿр-

те хăрăс; как тблько -санах (-се-

нех);

Как тблько освобожÿсь, придÿ

к тебе Ерçсенех сан патнă пырă-

тăп;

как в вбду глядĕл пĕлсĕ тă'нă

пек^х; как сказăть темле каламаллă

ĕ'нтĕ

какăо

сущ.

нескл.

сред.

какăо (тро-

пикри çимĕç, унран шоколад тата

ĕçме

хатĕрлемелли

порошок тăваç-

çĕ);

пить какăо с молокбм сĕтпе ка-

кăо ĕç

кăк-нибудь и как-нибÿдь, как-либо

и как-лИбо

нареч.

1. мĕнле те пулйн,

епле те пулйн;

Нăдо

как-нибÿдь по-

мбчь емÿ Епле те пулИн пулăшăс

пулăть ăнă 2. хăçăн та пулИн, пĕр-

пĕр; Как-нибÿдь зайдÿ к тебе Пĕр-

пĕр

кĕрсе

тÿхăп-ха сан патнă

как-никăк нареч. (син. всĕ-таки)

мĕнле пулсăн та, епле пулсăн та;

Как-никăк, мы с ним друзьЯ дĕтства

Мĕнле

пулсăн та, эпир унпă ача-

рăн тÿслă-çке

какбй 1.

вопросит.

местоим.

и со-

юзн.сл. мĕнле, епле; хăш; Какăя се-

гбдня

погбда? Çантăлăк мĕнле па-

ян? 2. местоим., выражает восхи-

щение, удивление мĕн терй, мĕнле-

рĕх, еплерĕх; Какăя рăдость! Мĕн

терИ сăвăнăç! 3. какбе частица, вы-

ражает

отрицание

каккÿй унтă; Он

богăт? - Какбе там! Вăл пуян-и?

- Каккÿй унтă!

какбй-нибÿдь, какбй-либо место-

им. неопр. мĕнлб те пулйн, епле те

пулйн;

Жду от

негб

какбго-нибÿдь

извĕстия Унрăн мĕнле те пулИн хы-

пăр кĕтетĕп

какбй-то

местоим.

неопр.

темĕнле,

темле; ТебЯ искăл какбй-то человек

Санă

темĕнле çын шырăтчĕ

к^к-то

нареч. 1. темĕнле, темле

майпă;

Он

кăк-то

открыл дверь без

ключă

Вăл темле майпă алăкă çăра-

ççисĕрбх ÿçрĕ 2. пĕррехинче, пĕрр^;

кăк-то

веснбй пĕрре çуркунне

кăктус (-а)

сущ.

муж. кăктус (йĕп-

лĕ-йĕплĕ, тачка

туналлă ÿсен-тăран)

каламбÿр (-а)

сущ.

муж. сăмăх вăй-

йй,

шÿ'тлĕ пуплерĕш

(пĕрешкел

сă-

махсемпе

усй курса хайлани)

каланчă (-й) сущ. жен. каланчă,

хурăл

вышкй; пожăрная каланчă пу-

шăр каланчй

калăч (-ă)

сущ.

муж. кулăч * тĕр-

тый калăч пÿрнăç кÿрнă çын, ăнă-

кăнă чухлакăн çын; калачбм не за-

мăнишь кулачпă илĕртĕймĕн; емÿ на

калачИ досталось самаях л^крĕ-ха

ăнă

калĕка (-и) сущ. муж. и жен. чă-

лăх,

сÿсăр çын

календăрный прил. календăрь -ĕ;

календăрный год календăрь çултă-

лăкĕ (январĕн

1-мĕшĕнчен

пуçлана-

канни)

календăрь (-я)

сущ.

муж. 1. кален-

дăрь (вăхăт шучĕн йĕрки);

юлиăн-

ский календăрь юлиăн календăрĕ

(кивĕ стилъ);

григориăнский кален-

дарь григориăн календăрĕ (çĕнĕ

стиль);

чувăшский нарбдный кален-

дăрь

чăвăш хăлăх календăрĕ 2. ка-

лендăрь (хут листи

çине

е кĕнеке

майлй çапса кăларни); отрывнбй ка-

лендăрь татмаллй календăрь 3. кален-

дăрь, кун

йĕрки

(ĕçсене

кун тăрăх

палйртса

тухни);

календăрь спортйв-

ных игр спорт вăййисен

йĕрки

калечить (наст. -чу, -чишь, -чат)

глаг.

несов.,

кого чăлахлăт, сусăрлăт,

чăлăх ту; непосИльный труд калечит

людĕй ытлă йЫвăр ĕç çынсене су-

сăрлатăть

калибр (-а) сущ. муж. калйбр

(пăшал-тупă

кĕпçин

диаметрĕ);

орÿ-

дия болыпбго калИбра пЫсăк ка-

лйбрлă

тупăсем

кăлий

(-я) сущ. муж.

кăли

(хими

элеменчĕ,

çемçе

металл)

калийный лрил.

кăли

-ĕ; кăлиллĕ;

калИйные удобрения

кăли

удобре-

нийĕсем

калИна (-ы) сущ. жен.

палăн;

Яго-

ды

калйны палăн çырлй

калитка (-и) сущ. жен. калинкке,

кĕ'çĕн ăлăк (хÿмере, хапха çумĕнче

туни)

калИть (наст. калк5, калйшь, ка-

лят; ирич. страд. прош. калĕнный)

(син. нагревăть) хĕрт; калйть же-

лезо тймĕр хĕрт 2. (син. жăрить)

ăшалă,

вĕриле; тйпĕт; каленные с

сблыо семечки тăварпă ăшалăнă

хĕвел çăврăнăш

калмык (-а) сущ. муж., калмыч-

ка (-и) жен.; множ. калмыки (-ов)

и калмыки (-бв) калмăксем (мон-

голсен йышне

кĕрекен

халăх)

калмыцкий лрил. кăлмăк -ĕ; Кал-

мЫки -ĕ; Калмыкирй; калмыцкий

язык кăлмăк чĕлхИ; калмьщкие сте-

пи КалмыкирИ çеçĕ"н хирсем

калорийность (-и) сущ. жен. ка-

лбрилĕх, тÿтлăх; калорййность пи-

щевьгх продуктов апăт-çймĕç тутлăхĕ

калорИйный

прил:.

калорййная пИ-

ща калбриллĕ апăт, тÿтлăхлă апăт

калбрия (-и) сущ. жен. калбри

(ăшă виçи; унпа апат

тутлйхне

па-

лйртаççĕ)

калбши (-бш) сущ. множ.; един.

калбша (-и) жен. калÿш; глуббкие

калбши тăрăн калÿш 4 сесть в ка-

лбшу

нăмăс кур

калькулятор (-а) сущ. муж. каль-

кулятор

(шутлав

хатĕрĕ)

калькулЯция (-и) сущ. жен. каль-

куляци (продукци хаклăхне шутласа

палăртни)

кăмбала (-ы) сущ. жен. кăмбала

(лаптак ÿтлĕ

тинĕс

пулли)

кăменный прил. чул ...; чул -ĕ; к^-

менный дом чул çурт * кăменный

ÿголь çĕр кă'мрăкĕ

кăменшик (-а)

сущ.

муж. кăменщик

(кирпĕч хывакан

строитель)

кăмень (кăмня) сущ. муж.; множ.

кăмни (-нбй) чул; мостйть ÿлииу кăм-

нем

урамă чул сар Ф драгоценные

кăмни хăклă йышшй чулсбм; кăмни

в пбчках пÿрерй чуллăнчăк; держăть

кăмень за пăзухой тавăрмă ĕмĕтлен-

се

пурăн;

краеугольный кăмень тĕп

нйкĕс;

кăмень на сердце хÿйхă пус-

нй;

кăмень с душИ свалился черĕ

лăштăх пÿлчĕ, чун лăплăнчĕ; кăмня

на кăмне не остăвить тăнч ту, тĕп ту

кăмера (-ы) сущ. жен. 1. пÿ'лĕм;

кăмера хранения усрăв пÿ'лĕмĕ (алă-

ри япаласене вăхйтлăх усрамалли);

тюремная кăмера тĕрме пÿ'лĕмĕ 2.

кăмера (урапа шинин, мечĕкĕн шал-

ти резина витĕмĕ); велосипедная

кăмера велосипĕд камерй 3. кăмера

(сăн

ÿкермелли хатĕр); фотографй-

ческая кăмера фотогрăфи камерй;

телевизибнная кăмера телевйдени

камерй 4 кăмеры шлн5за шлюз пÿл-

мисем;

кăмера сгорăния çуну каме-

ри (двигательте)

кампăния (-и) сущ. жен. 1.

кампă-

ни,

ĕçс^м, ĕç-пÿç; избирăтельная

кампăния суйлăв кампăнийĕ; посев-

нăя кампăния акă ĕçĕсĕм 2.

вă'рçă

ĕçĕсĕм;

зИмняя кампăния хĕллехй

вă'рçă

ĕçĕсем

камыш (-ă) сущ. муж. хă 'мăш;

озĕрный камыш кÿ'лĕ хă'мăшĕ; зй-

росли камышă хă 'мăш чă 'тлăхĕ,

хă'мăшлăх

канăва (-ы) сущ. жен. канăв; стбч-

ная канăва шыв юхтармаллй канăв;

копăть канăву канăв чав

канăл

(-а) сущ. муж. 1. канăл

(чавнă шыв çулĕ); судохбдный канăл

карăп

çÿретмеллй канăл; оросйтель-

ный канăл çĕр шăвармалли канăл

( син. лйния, коммуникăция) çы-

хăнÿ,

çул, май, канăл; канăлы свя-

зн çыхăнÿ майĕсем; канăлы телевй-

дения телевйдени каналĕсем; свя-

зăться по дипломатйческим канăлам

дипломăти майĕсемпе çыхăн

канализăния (-и) сущ. жен. кана-

лизăци (каяш

шывсене юхтарса

яма

çĕр

айне

хывнă пăрăхсем)

канăт

(-а) сущ. муж. вĕрен, ка-

нăт; стальнбй канăт хÿрçă канăт;

капрбновый канăт капрбн вĕрĕн;

вить канăт вĕрĕн яв

кандидăт (-а) сущ. муж., канди-

дăтка жен. 1. кандидăт

(суйлама

тă-

ратнă çын); кандидăт в президенты

президентă суйламă тăрăтнă канди-

дăт

2. чего кандидăт (ăслăлăхри кĕ-

çĕн пусăм); кандидăт исторических

наÿк

истбри ăслăлăхĕсен канди-

д^чĕ

канйкулы (-ул) сущ.

множ.

канй-

кул

(вĕренмен,

ĕçлемен

вăхăт);

зймние

каникулы в шкбле шкултй хĕллехи

канйкул;

парламентские каникулы

парлăмент канйкулĕ

канÿн (-а) сущ. муж. умĕнхи кун;

канÿн Нбвого гбда Çĕ'нĕ çул

умĕн-

хИ кун

канцелярия (-и)

сущ.

жен. канце-

ляри (учрежденин ĕç

хучĕсене

йĕрке-

лекен пайĕ); канцелярия треста трест

канцелярийĕ

кăпать

(наст. -аю, -аешь, -ают)

глаг. несов. тумлă, юх; тумлăт, юх-

тăр (тумлатса); из крăна кăпает во-

да кранрăн шыв тумлать

капĕль (-и)

сущ.

жен. тумлă; с кры-

ши

пăдает

капĕль

çурт

тăрринчен

тумлă

юхăть

капитăл (-а) сущ. муж. капитăл

(тупăш

кÿрекен

укçа-тенкĕ, хаклăх);

промышленный капитăл промЫш-

ленность капитăлĕ; финЯнсовый ка-

питăл

финăнс капитăлĕ

канитализм (-а) сущ. муж. капи-

талйзм (капиталистсем пуç пулса

тăракан

общество

йĕрки)

капиталовложение (-я) сущ. сред.

капитăл хывнй, укçă-тĕнкĕ хывнй;

капиталовложĕния в строительство

строительствăнă укçă-тенкĕ хывни

капитăльный «рил., капитăлыш на-

реч. тĕп; тĕпрĕн, вă'йлă; капитăль-

ный рембнт до~ма çуртă тĕпрен юса-

нй * капитăльные вложĕния ĕçĕ

укçă-тĕнкĕ хывнй

капитăн (-а) сущ. муж. 1. капи-

тăн (майортаи

кĕçĕнрех

чин); капи-

т^н милИции милйци капитăнĕ 2. ка-

питăн

(карап командирĕ); капитăн

дăльнего плăвания инçет ишев ка-

питăнĕ

3. капитăн (спорт командин

ертуçи)

капитулЯция (-и) сущ. жен. парă-

нÿ, капитуляци; парăннй, капигу-

ляциленй, капитуляци тунй

капкăн (-а)

сущ.

муж. кăпкăн; по-

стăвить капкăны на волкбв кăшкăр

тытмă

кăпкăн ларт

кăпля

(-и) сущ. жен. тумлăм; ка-

пли дождя çÿмăр тумламĕсем, çумăр

пĕрчисĕм; бйться до последней к^-

пли крбви юлашкй юн тумлăмĕ юл-

миччĕн çăпăç; похбжи как две кЯп-

ли водь! кăснă лăртнă, пĕр пекех

капрИзничать (наст. -аю, -аешь,

-ают) глаг. несов. кутăнлăн, кутăн-

лăш,

юнтăр, йÿнсĕрлен; ребенок

капрйзничает ачă йÿнсĕрленет

капрИзный

прил.,

каирйзно нареч.

кутăн,

юнтăрмăш, йÿ'нсĕр; каприз-

ная девочка юнтăрмăш хĕр ачă

капрбн (-а)

сущ.

муж. капрбн (син-

тетик сÿс; унран тунă

япаласем)

капÿста (-ы) сущ. жен. купăстă;

рăнняя капÿста ир пулакăн купăста;

цветнăя капÿста чечĕклĕ купăстă; ви-

лбк капÿсты пĕр пуç купăстă; квă-

сить капÿсту купăстă йÿ'çĕт Ф мор-

скăя

капÿста тйнĕс купăсти (çиме

юрăхлă

тинĕс

курăкĕ)

каравăй (-я) сущ. муж. çă 'кăр,

çаврă çă'кăр 4 На чужбй каравăй

рот не разевăй иосл. Çыннăнне ан

хăпсăн

караим (-а) сущ. муж., караймка

(-и) жен.; множ. караИмы (-ов) ка-

раимсĕм (тĕрĕксен йышне кĕрекен

халăх)

караимский ирил. карайм -ĕ; кара-

имский язык карайм чĕлхй

каракалпăк (-а) сущ. муж., кара-

калпăчка (-и) жен.; множ. каракал-

п^ки (-ов) каракалпаксĕм

(тĕрĕксен

йышне

кĕрекен

халăх)

каракалпакский

ирил.

каракалпăк -ĕ;

каракалпăкский язык каракалпăк

чĕлхй

карăкулевый

прил.

карăкуль ...; ка-

рăкуль -ĕ; карăкулевый воротнйк ка-

рăкуль çухă

карамĕль

(-и) сущ. жен. карамĕль

(хытă канфет)

карандăш (-ă)

сущ.

муж. кăрантăш;

цветные

карандаши тĕ'слĕ кăранташ-

с^м;

писăть карандашбм кăранташ-

пă çыр

карантин (-а) сущ. муж. карантйн

(ерекен чирсем

сарăласран

сыхланма

тăвакан ĕçсем); объявйтъ карантйн

карантйн

йĕрки

ту

карăсь (-я) сущ. муж. карăс; зо-

лотйстый карăсь сăрă карăс; жăрить

карасĕй в сметăне карасă хăймапă

ăшалă

карăть (наст. -ăю, -ăешь, -ăют)

глаг. несов., кого-что (син. накă-

зывать) явăп тыттăр (пысăк айăп-

шăн)

караÿл (-а)

сущ.

муж. 1.

хурăл;

вы-

ставить караÿл хурăл тăрăт; по-

чĕтный караÿл хисĕплĕ хурăл (вилнĕ

çын тупăкĕ

патĕнче

тăни) 2. межд.

Кравÿл!

(хăрушлăхран хйранипе

кăш-

кăрни)

караÿлить (наст. -ÿлю, -ÿлишь,

-ÿлят;

повел.

ф.

-ÿль)

глаг.

несов.,

кого-

что (син. охранять) хураллă, сых-

лă,

хурăл тăр

карачăевец

(-вца)

сущ. муж., ка-

рачăевка (-и) жен.; множ. кара-

чăевцы (-ев) карачайсĕм

(тĕрĕксен

йышне

кĕрекен

халăх)

карачăево-балкăрский

прил:.

кара-

чăево-балкăрский язык карачăй-бал-

кăр чĕлхй

карачăевский прил. карачăй -ĕ; ка-

рачăевские тăнцы карачăй ташши-

сĕм

кăрий (жен. кăряя, сред. кăрее)

ирил.

тĕ'ттĕм хă'мăр (куç

тĕсĕ

тата

лаша тĕсĕ)

карикатÿра (-ы) сущ. жен. кари-

катÿра (тăрăхласа тунй кулăшла

ÿкерчĕк); карикатÿра на бюрокрăтов

бюрократсенĕ питлекен карикатÿра

каркăс (-а) сущ. муж. кăшкăр;

каркăс здăния çурт кăшкăрĕ

кăркать (наст. -аю, -аешь, -ают)

глаг. несов. краклăт (курак çинчен),

кранклăт (ула курак, çăхан

çинчен)

кăрлик (-а) сущ. муж. (ант. вели-

кăн) кăрлик, керлĕ (питĕ пĕчĕк чĕр

чун, çын)

кармăн (-а) сущ. муж. кĕсьĕ; бо-

ковбй кармăн айккинчй кĕсьĕ; кар-

мăны пальтб пальтб кĕсйисĕм; по-

ложить блокнбт в кармăн блокнотă

кĕсьенĕ чик * не по кармăну укçă

çитмĕст, ытлă

хăклă;

негб

тблстый

кармăн ÿнăн

кĕсйй

хÿлăн (укçа ну-

май);

держй кармăн шйре кĕтсех тăр,

кĕтнй

ÿсăсăр; за слбвом в кармăн не

полезет сăмăхшăн кивçене каймăсть

кармăнный

прил.

кĕсьĕ -ĕ; кармăн-

ные часы кĕсьĕ сехĕчб; кармăнный

вор

кĕсье

вăррй

* кармăнные рас-

хбды вак-тĕвек тăкăк

карниз (-а) сущ. муж. карнйс;

карнйз дбма

пÿрт

карнйсĕ

карп (-а) сущ. муж. карп (кÿлĕ-

пĕвере ĕрчетекен

пулă); зеркăльный

карп

хÿпăсăр карп

кăрта

(-ы) сущ. жен.; множ. кЯр-

ты (карт) 1. кăрттă; географическая

кăрта

геогрăфи карттй 2. карт (вы-

лямалли); козырные

кăрты

кбзырь

картсем;

игрăть в кăрты картлă вы-

ля;

сдавăть кăрты карт валĕç * ему

кăрты

в руки ку ĕç шăпăх ăнă вал-

лй

картăвый ирил. сĕлĕп (хăш-пĕр са-

сăсене лайăх калайман); картăвый

ребенок селĕп ачă

картйна (-ы) сущ. жен. 1. картй-

на,

ÿкфчĕк; писăть картйну мăслом

çÿллă

сăрăпă картйна ÿкбр 2. картй-

на,

фильм; многосерийная картина

нумăй

сериллĕ картина 3. (син. вид)

сă'нлăх, сăн; картйны прирбды çут

çантăлăк сăнлăхĕсĕм 4. курăнÿ

(пьесăн,

спектаклĕн пĕчĕк сыпăкĕ)

картйнка (-и) сущ. жен. (син. ри-

сÿнок) ÿк^рчĕк; дĕтская

книга

картйнками ÿкерчĕклĕ ачă-пăчă кĕ-

некИ

картбн (-а) сущ. муж. картбн

(хулăн, хыпгă хут); многослбйный

картбн нумăй сййлĕ картбн

картбнный

прил.

картбн ...; картбн

-ĕ;

картбнная корббка картбн

арчă;

картбнная фăбрика картбн фабрики

картотека (-и) сущ. жен. картотб-

ка

(мĕнле

те пулин

информаци

çырнă

карточкăсен пуххи); библиотечная

картотĕка библиотека картотекй

картдфель (-я) сущ. муж. çĕр ул-

мй;

рăнний картбфель ир пулакăн

çĕр

улмй; окучивать картбфель çĕр

улмй купалă; копăть картбфель çĕр

улмй кăлăр

картбфельный прил. çĕр улмй -е;

картбфельная ботвă çĕр улмй аврй;

картбфельное пюре çĕр улмй нймĕрĕ

кйрточка (-и)

сущ.

жен. 1. (син. фо-

тогрăфия) сăн ÿкĕрчĕк, фотоÿкĕр-

чĕк; кăрточка для пăспорта пăспорт

валлй тÿнă сăн ÿк^рчĕк 2. кăрточка

(мĕн те пулин çырнă хут татки);

продовбльственная кăрточка апăт-

çИмĕç илмелли кăрточка; учетная

карточка учĕт карточкй (сăм., пар-

тире тăракансен)

картбшка (-и)

сущ.

жен. çĕр улмй;

жăреная картбшка ăшалăнă çĕр ул-

мй

картуз (-ă)

сущ.

муж. (син. фурăж-

ка) карттÿс; козырек картузă карт-

тус сăмсй

карусĕль (-и) сущ. жен. карусель;

детская карусель ачă-пăчă каруселĕ;

катăться на карусели карусельпе

ярăн

карьĕр (-а)

сущ.

муж. карь^р (чул,

хăйăр

т.

ыт.

кйлармалш

пысăк шăтăк);

глиняный карь^р кирпичного завбда

кйрпĕч завбчĕн тăм карьерĕ

карьера (-ы)

сущ.

жен. 1.

(син.

про-

фессия) ĕç, ĕç-пÿç;

ĕç-хĕ'л;

артис-

тическая карьера артйст ĕ'çĕ-хă'лĕ

(син. усп^х) ăнăçÿ,

ÿ'сĕм;

он сцĕ-

лал блестящую карьĕру вăл пйтĕ

пЫсăк ÿ'сĕм тÿнă (ĕçре, пултару-

лăхра)

касăться (наст. -ăюсь, -ăешься,

-ăются;

повел. ф. -ăйся, -ăйтесь;

прич.

действ.

наст.

-ăющийся, прош.

-ăвшийся;

деепр.

-ăясь) глаг. несов.,

кого-чего

1. (син. дотрăгиваться) тив,

тĕ'кĕн,

перĕн;

касăться

рукбй

алă-

пă перĕн 2. (син. затрăгивать) хус-

кăт, тапрăт, ăсăн; ^того вопрбса мы

не касались ку ыйтăвă эпйр хускат-

мăн 3. 1 и 2л. неупотр. (син. отно-

сйться) çьгхăн, пырсă тив; э"то вас

не касăется ку сирĕ пырсă тивмест

кăска

(-и) сущ. жен.

кăска

(тимĕр

пластмасса

калпак);

кăска

шахтера

шахтĕр каскй

каскадĕр (-а) сущ. муж. каскадĕр

(фильм ÿкерме кйткăс та хăрушă

мыскарасем тăвакан)

кăсса

(-ы) сущ. жен.

кăсса

(укçа

йышăнакан тата паракан,

билет

су-

такан учреждени, вырăн);

кăсса

ав-

товокзăла автовокзăл кассй; теат-

рăльная

кăсса

теăтр кассИ; выбить

чек в кăссе кассăрă чек çаптăр 4

кăсса

взаимопбмощи алылмăш

пулă-

шÿ кассй

кассăция (-и) сущ. жен. кассăци

(суд йышăнăвне пăрахăçлама ыйтса

çырни); подăть на кассăцию кассă-

ци пар

кассбта (-ы) сущ. жен. кассета

(çутй кĕресрен витнĕ кино, фото-

пленка е

магнитлă лента

пушкарĕ)

кассйр (-а)

сущ.

муж. кассйр (кас-

сăра

ĕçлекен)

кăссовый лрил.

кăсса

-ĕ; кассăрй;

кăссовый аппарăт

кăсса

аппарăчĕ;

кăссовая налйчность кассăрй укçă

кастрюля (-и) сущ. жен. кастрк5ль;

эмалирбванная кастрнЗля эмальленĕ

кастрк5ль; варйть суп в кастрюле ка-

стрюльпе яшкă пĕçĕр

каталбг (-а) сущ. муж. каталбг

(кĕнекесен,

экспонатсен

т. ыт. япа-

ласен системăллă списокĕ); алфа-

вйтный каталбг алфавйт каталбгĕ

катăр (-а) сущ. муж. (син. воспа-

лбние) шыçă; шыçнй; катăр желуд-

ка хЫрăмлăх тйрĕ шыçнй; катăр

вĕрхних дыхăтельных путей тип пыр

шыçнй

катастрбфа (-ы) сущ. жен. инкек,

синкер, сехмĕт; трăнспортная ката-

стрбфа транспортрй инкек; опăс-

ность экологйческой катастрбфы

эколбги синкерĕн хăрÿшлăхĕ

катăть (наст. -ăю, -ăешь, -ăют)

глаг.

несов.

кого

ярăнтăр, илсе çÿрĕ

(транспорт хатĕрĕпе); катăть ре-

бенка на сăнках ачанă çунашкапă

ярăнтарсă çÿре 2. кого-что кустăр,

йăвантăр; катăть бревнб пĕрененĕ

йăвантăр 3.

что

унă, йăвалă, чăмак-

калă;

катăть из теста колобки чус-

тарăн

йăвă унă 4. (син. валять) йăва-

лă,

пус; катăть вăленки çăм ăтă йă-

валă;

катăть вбйлок кĕççе ггус

катăться (наст. -ăюсь, -ăешься,

-ăется;

повел.

ф. -ăйся, -ăйтесь; прич.

действ.

наст. -ăющийся, прош. -ăв-

шийся;

деепр. -ăясь) глаг. несов.

ярăн,

ярăнсă

çÿрĕ;

катăться на конь-

кăх конькипе ярăн

категорйческий

прил.

(син. решй-

тельный), категорически нареч.

тăтăклă;

категорический отвĕт тăтăк-

лă

хурăв; категорйчески с вăми не

соглăсен ^пĕ сирĕнпе вуçĕх

килĕш-

мĕстĕп

кăтер

(-а) сущ. муж.

кăтер

(пысă-

ках мар кимĕ); буксирный

кăтер

бук-

сйр кăтер; сторожевбй

кăтер

хурăл

кăтерĕ

катехизис (-а) сущ. муж. катехй-

зис (христиан тĕнĕн вĕрентĕвне

кĕскен,

ыйтусемпе хуравсем

урлă ăн-

лантаракан кĕнеке)

катбк (каткă) сущ. муж. катбк

(конькипе ярăнмалли яка пăрлă вы-

рăн);

катăться на каткĕ катбк çин-

чĕ ярăн

катблик (-а)

сущ.

муж., католйч-

ка (-и) жен. катблик (католицизм

тĕнне

тытакан)

католицизм (-а) сущ. муж. като-

лицйзм,

катблик тĕ 'нĕ (христиан

тĕнĕн Римри папа ертсе пыракан

пайĕ)

католический ирил. католицйзм -ĕ;

католйческая релйгия католицИзм

тĕ'нĕ

кăторга (-и) сущ. жен. кăторга