Скворцов М.И., Скворцова А.В. Русско-чувашский словарь

Подождите немного. Документ загружается.

рăда)

картă, çатăн, шăтăрнăк; прб-

волочная Изгородь пралÿк картă; йз-

городь из жердĕй вĕ'рлĕк картă

издавна нареч. тахçантанпă, ĕлĕк-

ренпе;

я знăю егб Издавна эпĕ ăнă

тахçантанпăх пĕлетĕп

издалскă, издалĕка и Издали на-

реч. инçетрен, катарăн; телевизибн-

ная бăшня виднă издалекă телевй-

дени башнй инçетрен курăнăть

издăиис (-я) сущ.

сред.

1. кăлăрăм

(хаçат е журнал); иллюстрИрован-

ные издăния ÿкĕрчĕклĕ кăларăмсем

2.кăларÿ, кăлăрăм; кăларнй, пичет-

лесе кăларнй; нбвое издăние книги

кĕнекĕн çĕ'нĕ кăлăрăмĕ

издăтельство (-а) сущ. сред. издă-

тельство; кнйжное издательство кĕ-

неке издательствИ; газĕтно-журнăль-

ное издательство хаçăт-журнăл из-

дательствй

издать (будущ. -ăм, -ăшь, -адÿт;

ирич.

страд. прош. Изданный) глаг.

сов. пичетле, кăлăр, пичетлесĕ кă-

лăр,

çапсă кăлăр; издăть кнйгу боль-

шйм

тиражбм кĕнекене пысăк ти-

ражпă

пичетлесе кăлăр

издевательство (-а) сущ. сред.

мă'шкăл, мăшкăлăв, хур; мăшкăлла-

нй,

хур тунИ; терпеть издеватель-

ства мăшкăлланинĕ тÿс

издевăгься (наст. -ăюсь, -ăешься,

-ăются;

повел. ф. -ăйся, -ăйтесь;

прич.

действ.

наст.

-ăющийся, лрош.

-ăвшийся;

деепр.

-ăясь)

глаг.

несов.,

над кем-чем мăшкăллă, мă'шкăл ту,

хур ту; Я не позволю издевăгься над

соббй!

Э 'пĕ хамрăн мăшкăлламă па-

мăстăп!

издержки

(-жек)

сущ. множ. (син.

затрăты,

расхбды) тăкăк, тăкакс^м;

издĕржки произвбдства произвбдство

тăкакĕсĕм;

судебные издĕржки суд

тăкăкĕ

из-за

кого-чего,

предлог

род.

п. 1.

хыçĕнчĕн,

хушшинчен; -ран (-рен),

-тан (-тен), -чен; из-за дбма çурт

хыçĕнчен; встать

из-за

стола сĕт^л

хушшинчĕн тух 2.

пулă,

пиркИ; -шăн

(-шĕн); сорениовăния отменйли из-

за сИльных морбзов шартламă сив-

ве пулă ăмăртăвă ирттермерĕç

излИшек

(-шка)

сущ. муж.; множ.

излИшки

(-ков)

1. (син. остăток)

юлашки,

юлни; излИшки материа-

лов пбсле стройтельства дбма çурт

тÿнă

хЫççăн юлнă материалсем 2.

(син.

избыток; ант. недостăток) ыт-

лашшй,

йптĕк; хватит с излишком

ытлашшипех çитĕт; излИшек влăги

в пбчве тăпрарй ытлашшй нÿ'рĕк

излИшний (кратк. ф. -шен, -шня,

-шне,

множ. -шни) ирил., излйшне

нареч. ытлашшИ,

ытлă,

Иптĕк; ыт-

лă;

излишне дорогбй костн5м ытлă

хăклă

костюм; излишне говорить об

^том кун çинчен калаçмă та кирлĕ

мар

изложĕние (-я) сущ. сред. 1. (син.

описăние) каласă панИ; изложение

прбсьбы мĕн ыйтнине каласă панй

изложĕни

(çыру

ĕçĕ);

писăть изло-

жĕние изложĕни çыр

изложить (будущ. -ожÿ, -бжишь,

-бжат; прич.

страд.

прош.

-бженный)

глаг. сов., что (син. рассказăть) ка-

ласă пар; изложить прбсьбу пйсьмен-

но мĕн ыйтнине çырсă пар

изменĕние (-я) сущ.

сред.

улшăнÿ;

улшăнни;

улăштарнИ; внестй в за-

кбн изменĕния законă улшăнусем

кĕрт

изменИть

(будущ. -енк5, -ĕнишь,

-ĕнят; прич.

страд.

прош. -енĕнный)

глаг.

сов.,

кого-что

улăштăр, улшăн-

тăр,

урăхлăт, расналăт; изменйть

расписăние урбков уроксен йĕрки-

не улăштăр

изменйть

(6у<3ущ. -еню, -ĕнишь,

-ĕнят) глаг. сов., кому-чему (син.

предăть) сут, сÿтăн; изменйть рб-

дине

тăвăн çĕршывă сут

изменйться

(будущ.

-нюсь, -нишь-

ся,

-нятся; ловел. ф. -нИсь, -нитесь;

прич.

действ. прош. -нИвшийся; де-

епр. -нившись) глаг. сов. ÿлшăн,

урăхлăн,

расналăн; он совсем не из-

мснйлся вăл

кăшт

та улшăнмăн

измĕнник (-а) сущ. муж., измен-

ница (-ы) жен. (син. предăтель) сÿ-

тăнчăк

изменчивый прил. (син. непостоян-

ный) ÿлшăнчăк, тытăнкăсăр; измен-

чивая погбда ÿлшăнчăк çантăлăк

измсрить (будущ. -ĕрю, -еришь,

-ерят; повел. ф. -ерь; прич. страд.

прош. -ĕренный)

глаг.

сов., кого-что

виç,

виçсе пĕл, виçсе тух; измĕрить

плбщадь сăда сад лаптăкăшнĕ виç-

се пĕл

Изморозь (-и)

сущ.

жен. пас; ветки

дĕрева покрыты йзморозью йЫвăç ту-

рачĕсене пас йлнĕ

изморось (-и) сущ. жен.

йĕпхÿ',

йăскăнчăк,

вĕ'тĕ

çÿмăр; идет йзмо-

рось

йĕпхÿ'

çăвăть

измять

(будущ.

изомнÿ, изомнĕшь,

изомнÿт;

повел.ф.

изомнй)

глаг.

сов.

лÿчĕркĕ, лÿчĕркесĕ пĕтĕр;

рубăшка

вся измЯта

кĕпе

лÿчĕркенсе пĕ'тнĕ

изнăнка (-и) сущ. жен. тÿнтер ĕнĕ,

тÿнтĕр;

изнăнка ткăни пусмăн тÿнтер

енĕ;

изнăнкой вверх тÿнтерне çиеле

тусă

изнурйтельный прил. (син. утомй-

тельный) тĕртлĕ, асăплă, халтăн

яракăн;

изнурйтельный труд халтăн

яракăн ĕç

изнутрй 1. нареч. (ант. снарÿжи)

шалтăн;

дверь запертă изнутрй алă-

кă шалтăн пйтĕрнĕ 2. чего, предлог

с род. п. ăшĕнчĕн, варринчен; из-

нутрй дома

çурт

ăшĕнчен

изобилие (-я) сущ.

сред.

(ант. скÿ-

дость, нехвăтка) илпĕк, çителĕк,

ьгглăх,

ытлăх-çйтлĕх; в зтом году изо-

бйлие фрÿктов кăçăл улмă-çырлă

Ытлă-çйтлĕ

изобильный прил. (ант. скÿдный,

недостăточный) илпĕк, пуян,

çитĕлĕклĕ, ытлă-çйтлĕ; изобильные

хлебом полЯ пуян тыр-пÿлăллă уй-

хир

изображение (-я) сущ. сред. сăн,

ÿкĕрчĕк; сăнлани, ÿкернй; изобра-

жение б<5я çапăçăвă ÿкерсĕ

кăтарт-

нй;

увйдеть свое изображение в зер-

кале хăрпăр сăннĕ тĕкĕртĕ кур

изобразйтельный прил. сăнарлăв

-ĕ,

ÿкерÿ' -ĕ; сăнăрлă, кÿрăмлă; изо-

бразительные приĕмы сăнарлăв ăс-

лайĕсĕм;

изобразйтельное искусство

сăнăрлă ÿнер

изобразйть (будущ. -ажÿ, -азИшь,

-азят; прич.

страд.

прош. -ажĕнный)

сăнлă,

сăнарлă, ÿкер, сăнласă

кăтăрт;

изобразИть словăми сăмахпă сăнла-

сă пар; изобразить на сцене сцĕна

çинче

вылясă

кăтăрт

изобрестй (будущ. -ретÿ, -ретĕшь,

-ретÿт); лрош. -рĕл,

-релă,

-релб,

-релй;

повел.

ф. -ретИ; прич.

действ.

прош. -рĕтший; прич. страд. прош.

-ретĕнный; деепр. -ретя) глаг. сов.,

что шутласă кăлăр, ăсласă туп, çĕ-

нĕллĕ

хайлă;

изобрестй

нбвую

маши-

ну çĕ'нĕ машина ăсласă туп

изобретăтель (-я) сущ. муж., изо-

бретăтельница (-ы) жен. хайлăвçă,

ăслăвçă; хайлакăн, ăслакăн, шутласă

кăларакăн;

рÿсский

ученый

Попбв

изобретăтель рăдио вЫрăс ăслăхçй

Попбв -

рăдио

хайлавçй

изобретение (-я) сущ. сред. хай-

лăв,

ăслăв; хайланИ, ăсланй, шут-

ласă кăларнй; патент на изобрете-

ние хайлăв патĕнчĕ

изолИровать (наст. -рую, -руешь,

-руют; повел. ф. -руй) глаг. сов. и

несов., кого-что ÿйăр, ÿйрăм тыт;

изолИровать больных детĕй чйрлĕ

ачасенĕ

ÿйрăм усрă (ыттисемпе

хутшăнма памасăр)

изоляция

(-и)

сущ.

жен. 1. (син. от-

деление) уйăрÿ; уйăрнй, уйрăмла-

нИ; жить в изоляции от

родных

тă-

вансенчен уйрăмлансă пурăннй 2.

изоляци

(электричество

токĕ

яман

витĕм);

резиновая изолЯция на про-

воде

пралÿкăн

резйна

вйтĕмĕ

из-под

предлог

род.

п. 1. айĕнчен;

из-под

столЯ

сĕтел

айĕнчен 2.

патĕн-

чĕн,

таврашĕнчен; он рбдом из-под

Самăры вăл Самăр таврашĕнче çу-

ралсăÿ'снĕ 3. -ран (-рен), -тан (-тен),

-чен;

выйти из-под чужОго влиЯния

çын витĕмĕнчен хă'тăл

Изредка

нареч.

сайрарăн, теплерен,

хушăрăн,

сайрă хутрă, хăш

чухнĕ;

мы встречăемся лишь

Изредка

эпИр

сайрарăн кăнă тĕл пулăтпăр

изумление (-я) сущ. сред. (син.

удивление) тĕлĕнÿ'; тĕлĕннИ; прий-

тй в изумлĕние шалт тĕлĕнсе кай

изумрÿд (-а) сущ. муж. изумрÿд

(симĕс

тĕслĕ

паха чул)

изучйть (будущ. изучÿ, изÿчишь,

изÿчат) глаг. сов., кого-что 1. (син.

усвбить) вĕрен,

вĕренсе

пĕл, ăсă

хыв;

изучйть англИйский язык

акăл-

чăн чĕлхй

вĕрен

2. тишкер, тĕпче,

пĕлсе

çит; изучйть обстанбвку ла-

рÿ-тăрăвă тишк^р

изъявИтельный прил.: изъявИтель-

ное наклонение кăтартÿ наклоненийĕ

(грамматикăра - глаголăн вăхăта

палăртакан

формисем)

изъЯн (-а) сущ. муж. (син. недо-

стăток, дефект) кă'лтăк, çитмĕн-

лĕх,

ăйăп; товăр без едйного изъЯна

тавăрăн ним кă 'лтăк çук

изн5м (-а) сущ. муж. йçĕм (типĕт-

ни);

бÿлка

с изк5мом йçĕмлĕ кулăч

икЯть

(наст.

икăю,

икăешь, икăют)

глаг.

несов.

иклет, леклĕт

икбна (-ы) сущ. жен. тÿрăш (хри-

стиан тĕнĕнче — турă е çветтуй

сăнĕ,

ÿкерчĕкĕ); молИться на икбну

турăшă

пуççăп

иконостас (-а) сущ. муж. тÿрăш

вЫрăнĕ,

иконостăс (православи чир-

кĕвĕнче -

алтаръ

умĕнчи

турăшсем

çакнй

стена)

икрЯ (-Ы)

сущ.

жен. 1. вăлчă; икрЯ

щуки çăрттăн вăлчи;

рыба

мечет ик-

рÿ пÿлă вăлчă сапăть 2. нймĕр (вĕ-

тетнĕ

пахча

çимĕçрен

пĕçерни);

бак-

лажйнная икра баклажан нимĕрĕ

икры (икр) сущ.

множ.;

един. ик-

ра (-Ы) урă хырăмĕ

икрянбй прил. вăлчăллă; икрянăя

рыба

вăлчăллă пÿлă

ил (йла) сущ. муж. к5шкăн, тÿйăн;

пруд заплыл йлом пĕвенĕ юшкăн тÿлнă

йли

союз

(син.

лйбо)1.

разделйтель-

ный е; е ..., е; сегбдня йли зăвтра

паян е

ырăн;

йли я, йли ты е э~пĕ,

е эсĕ 2.

противительный

ÿнсăрăн;

Перестань, йли я выгоню тебЯ! Чă-

рăн,

ÿнсăрăн ^пĕ санă хăваласă ярă-

тăп!

вопросительный

е; -им; И'ли

ты не знăешь об этчш? Эсĕ кун

çинчен пĕлместĕн-им?

йлистый

прил. юшкăнлă, тÿйăнлă;

йлистое дно бзера кÿ

'ллĕн

к5шкăнлă

тĕ'пĕ

иллюстрăция (-и)

сущ.

жен. 1. (син.

рисÿнок, ÿк^рчĕк; ÿкерчĕкленй, ÿкер-

се илемлетнй; книжные иллюстра-

ции

кĕнекерй

ÿкерчĕксбм 2.

(син.

при-

мĕр) ăнлантарÿ, тĕ'слĕх (шухăша çи-

рĕплетекенни)

иллюстрировать (наст. -ирую,

-йруешь, -йруют; повел. ф. -йруй)

глаг.

сов.

несов.,

что

1. ÿкерчĕксем-

пе илемлĕт (кĕнекене) 2. (син. под-

креплять) ăнлантăр, çирĕплет; ил-

люстрИровать мысль конкретными

примĕрами шухăшă пăйăр тĕслĕх-

семпе çирĕплет

именинник (-а) сущ. муж., име-

нИнница (-ы) жен. менелникçă, ме-

нелнйк тăвакăн; сегйдня все Петры

— именинники паян Петĕр ятлисĕн

пурИн те менелник

именины (-йн) сущ.

множ.

менел-

нйк (христиансен ййли: çын ячĕмĕ

çветтуй

кунне

уявлани)

именйтельный прил.: именйтельный

надеж ят падĕжĕ (вырăс

чĕлхинчĕ)

Именно

частица,

усиливает

указа-

ние на что-либо шăп, шăпăх, шăп

та лăп; йменно сегбдня шăпăх паян;

мне нужнЯ именно Зта кнйга манă

шăпăх çак

кĕнеке

кйрлĕ * а нмен-

но пăйăррăн каласăн

имĕть

(наст.

имĕю, имĕешь, имĕют;

повел.

ф. им^й)

глаг.

несов.

тыт; -лă

(-лĕ) пул; имбть дом

çурт

тыт,

çуртлă пул; он имеет счет в банке

унăн

банкрă счĕт пур; я не имсю

сейчăс времени мăнăн хăлĕ вă'хăт

çук 4 иметь мужество сказăть ка-

ламă

хăк5 çитер; иметь цĕлью тĕллĕв

11>|

имĕть применĕние ĕçĕ кай; имăет

мбсто пулăть, пулкалăть; ничегб не

имею нротив Зпĕ хирĕçлемĕстĕп

иметься 1 и 2 л. не употр. (наст.

имбется,

имĕются)

глаг.

несов.

(син.

быть; ант. отсÿтствовать) пул; име-

стся

жслăние кăмăл пур; препЯт-

ствий не имеется чăрмăв çук

имидж (-а) сущ. муж. сăн-сăпăт,

сÿмлăх

(этем

ăсĕ-тăнĕ,

кăмăлĕ

ытти

çынсем

умĕнче

епле

курăнни); Имидж

бизнесмбна ĕ'çлă çын сăн-сăпăчĕ

имитăция (-и)

сущ.

жен. (син. под-

дблка), евĕрлев; евĕрлени, ... евĕр

|уни;

имитăция

испуга

хăранçй пул-

нй;

Зто не ж^мчуг, а лишь имита-

ция ку вăл чăн

'нчĕ мар, ун евĕрлĕ

шăрçă

кăнă

иммигрăнт (-а) сущ. муж., имми-

грăнтка (-и) жен. иммигрăнт (урăх

çĕршыва яланлăха

вăхăтлăха

пурăн-

ма куçнă çын)

иммиграцибнный ирил. иммигрăци

-ĕ;

иммиграцибнное законодăтель-

ство иммигрăци законбсем

иммигрăция (-и) сущ. жен. имми-

грăци (çынсем çĕршывран çĕршыва

пурăнма куçни)

иммунитет (-а) сущ. муж. 1. (син.

невосприймчивость) иммунитĕт

(организм мĕнле те пулин чире е

наркăмăш

витĕмне

парăнмажи); вы-

работать иммунитет к болезни чир

тблĕшпĕ

иммунитет аталантăр 2.

тĕкĕнмĕнлĕх, иммунитĕт

(çынсен

уй-

рăм

ушкăнĕсене,

сăм.,

дипломатсене,

депутатсене,

судпа аййплама юра-

манни);

нарушĕние иммунитета тĕ-

кĕнменлĕх

йĕркине

пăснИ

имперăгор (-а) сущ. муж., импе-

ратрИца (-ы) жен. имперăтор (хăш-

пĕр

патшасен

ячĕ); имперăторы Рос-

сйи Раççей императорĕсĕм

империализм (-а) сущ. муж. им-

периалИзм (капитализм аталанă-

вĕнчи

юлашки пусăм)

империалистический

прил.

импери-

алйзм -ĕ; империализмлă; импери-

алистйческие вбйны империализм-

лă

вăрçăсем

империя (-и) сущ. жен. импĕри

(император тытса тăракан пат-

шалăх)

ймпорт (-а) сущ. муж. (ант. Зкс-

порт) импорт; импортланй (урăх

çĕршывсенчен

тавар кÿни); ймпорт

мЯса из США СШАрăн аш-какăй

импортланИ

импортйровать

(наст.

будущ.

-рую,

-руешь, -руют) глаг. сов. и несов.

(ант. экспортйровать) импорт ту,

импортлă,

тавăр кÿр (урăх çĕршыв-

сенчен)

Импортный нрил. Импорт -ĕ; ют

çĕршЫв -ĕ; Импортные пбшлины йм-

порт

тÿлевĕсем ймпортные товăры

ют çĕршЫв таварĕсĕм

импотĕнция (-и) сущ. жен. импо-

тĕнци (ар

хевти

пулманни)

импровизăция (-и) сущ. жен. им-

провизăци (хашанй вăхăтрах кала-

са пани, сăм., юрă хывнă май ăна юр-

лани)

имущество (-а) сущ. сред. пÿрлăх;

недвижимое имущество куçмăн пÿр-

лăх,

çÿрт-йĕр; двйжимое имущество

куçăн

пÿрлăх; осуждение с конфис-

кăцией имÿщества суд пурлăхă тыт-

сă илмеллĕ тунй

ймя (Имени, Именем, об ймени)

сущ.

сред.;

множ. именă

(имĕн,

име-

нăм,

именăми, об именăх) 1. ят

(çыннăн); ймя девочки хĕр ачă ячĕ;

назывăть по ймени ятрăн чăн; на-

писăть фамИлию, ймя и бтчество ху-

шаматă,

ятă, ăшшĕ ятнб çыр 2. (син.

известность, репутăция) ят, ят-сÿм;

дбброе ймя Ырă ят; учĕный с миро-

вым Именем тĕнчипе пăллă ă'слăхçă

3. (син. назвăние) ят (япаласен); Зто

дерево известно под именем «вяз» ку

йывăç ячĕ - «хурама» 4. ят (грам-

матикăра — хăш-пĕр пуплев пайĕ-

сем);

Имя существйтельное япалă

йчĕ;

ймя прилагăтельное пăллă ячĕ;

ймя

числйтельное хисĕп ячĕ; скло-

нĕние имĕн ят пуплĕв пайĕсем вĕç-

ленни 5. ймени

кого-чего,

знач.

пред-

лога с

род.

п. ячĕллĕ; Дворец культу-

ры Имени Хузангая Хусанкăй ячĕллĕ

культÿра керменĕ * именă нарицă-

тельные пăйăр мар ятсем (сăм.: çын,

хула, кулĕ); именă сббственные пăйăр

ятсем (сăм.: Иван, Шупашкар, Бай-

кал)

инăче и йначе 1. нареч. (син. по-

другбму; ант. так) урăхлă, тĕпĕр

мăйлă; я не мог поступйть иначе эпĕ

урăхлă

тумă пултараймăн 2. союз

противйтельный

(син. а то) ÿнсăрăн,

атту; Спешй, инăчс опоздăешь! Вас-

кă, аттÿ ĕлкĕреймĕстĕн! 4 иначе го-

воря вводн. сл. урăхлă каласăн; так

или инăче епле пулсăн та

инвалнд (-а) сущ. муж. инвалйд,

чăлăх; инвалид войны

вă'рçă

инва-

лйчĕ;

инвалид с детства ачарăн ин-

валИд; стать инвалйдом инвалидă

тух, чăлахлăн

инвалИдность (-и) сущ. жен. ин-

валйдлăх; чăлăхлăх; пенсия по ин-

валйдности инвалИдлăх пенсийĕ

инвалйдный прил. инвалйд -ĕ; ин-

валидная колЯска инвалИд урапй

инвентăрь (-я) сущ. муж. ĕç хатĕ-

рĕс^м, хăтĕр-хĕ'тĕр; садовый инвен-

т^рь сад ĕ'çĕн хатĕрĕсем; хозЯй-

ственный инвентăрь хуçăлăх хăтĕр-

хĕ

'тĕрĕ

инвестйровать

(наст.

будущ.

-рую,

-руешь, -руют) глаг. сов. и несов.

укçă-тенкĕ хыв, инвестици ту, ин-

вестИровать дĕньги в строительство

дбма çурт лартмă укçă-тенкĕ хыв

инвестицибнный ирил. инвестИци

-ĕ;

укçă-тенкĕ хывмаллй; инвести-

цибнные проекты укçă-тĕнкĕ хыв-

маллй проектсĕм

инвестИция (-и) сущ. жен. инвес-

тИци;

инвестициленИ, укçă-тенкĕ

хывнй;

инвестиции в промышлен-

ность промышленноçă укçă-тенкĕ

хывнй

ингуш (-а)

сущ.

муж., ишушка (-и)

жен.; множ. ингуши (-ей) ингушсем

(Кавказра пурăнакан,

чеченсемпе

ху-

рăнташлă халăх)

ингушский

прил.

ингÿш -ĕ; ингÿш-

ский язык ингÿш чĕлхИ

индейка (-и) и индюшка (-и) сущ.

жен.

кăрккă

индĕйский прил. индеец -ĕ; индей-

ские племена индеецсен йăхĕсем;

индĕйские языкИ индеецсĕн чĕлхи-

сем

ивдĕйцы

(-цев)

сущ. множ.; един.

индеец

(-йца)

муж. индеецсĕм (Аме-

рикăри

тĕп

халăхсем,

йăхсем)

йндекс (-а)

сущ.

муж. 1. (син. ука-

зăтель, список) Индекс, кăтăрткăч,

спйсок; йндекс нбвьгх товăров çĕнĕ

таварсен кăтăрткăчĕ 2. (син. показă-

тель) Индекс, кăтартÿ (цифрăпа çыр-

са е сас

паллипе палăртса

туни); йн-

декс цен хаксĕн йндексĕ; почтбвый

йндекс пбчта Индексĕ

индексăция (-и) сущ. жен. индек-

сăци, саплăв; индексациленй, сап-

ланИ (инфляцие пула укçа йÿнелнĕ

май шалусене, пенсисене т. ыт.

тÿлевсене

ÿстерни)

нндексйровать

(наст.

будущ.

-рую,

-руешь, -руют)

глаг.

сов.

несов.

ин-

дексăци ту, индексациле,

саплă;

ин-

дексйровать пенсии пенсисене ин-

дсксăци ту

индивидуăльность (-и) сущ. жен.

I. (син. своеобрăзие) пăйăрлăх, уй-

рăмлăх, хăйне евĕрлĕх; утрăтить свокЗ

индивидуальность хăрпăр

уйрăм-

лăхĕсенĕ çухăт 2. (син. лйчность)

)|ĕм,

пăйăр çын, ÿйрăм çын; он -

Яркая индивидуальность вăл питĕ

хăине мăйлă çын

индивидуăльный прил., индивиду-

йлыю нареч. 1. (син. своеобрăзный,

личный) пăйăр, ÿйрăм, хăйне мăй-

лă;

индивидуальные осббенности че-

ловĕка çЫннăн хăйнĕ мăйлă

уйрăм-

лмхĕсĕм 2. (син. отдĕльный; ант. кол-

||ск1Йвный, ббщий) ÿйрăм; инди-

иидуăльное хозЯйство ÿйрăм хуçăлăх;

раббтать с учащимися индивидуăль-

но вбренекенсемпĕ уйрăмшăрăн ĕçле

индййский лрил. индиец -ĕ;

И'нди

-ĕ;

Индирй; индИйские языкй ин-

дисцсен чĕлхисĕм; индийский чай

ИИди

чейĕ;

индййские

реки

Инди-

ри юхăн шывсем

индййцы (-ев) сущ. множ.; един.

индйец

(-йца)

муж., индиăнка (-и)

жен. индиецсем (Индири

тĕп

халăх-

сен

пĕтĕмĕшле

ячĕ)

индустриăльный прил., индустри-

ăльно нареч. индÿстри -ĕ; индÿст-

риллĕ;

индустриăльные страны ин-

дÿстриллĕ çĕршывсĕм; индустриăль-

нос развйтие индÿстри аталăнăвĕ

индустрйя (-и) сущ. жен. индÿст-

ри,

промЫшленность; тяжĕлая ин-

дустрйя йывăр промЫшленность

индкж (-ă) сущ. муж.

кăрккă

аçй

йней

(-я) сущ. муж. пас; деревья

покрыты йнеем йывăçсене пас тЫтнă

инĕртный прил. (син. бездĕятель-

ный,

ант. актйвный) сÿ'рĕк, мăрăн,

пуçарÿсăр;

ĕ'çлĕхсĕр; инертный че-

ловек мăрăн çын

инженĕр (-а) сущ. муж. инженĕр

(аслă

пĕлÿллĕ

техника

специалисчĕ);

военный инженĕр çар инженĕрĕ; гбр-

ный инженĕр сăрт-тÿ инженерĕ; ин-

женер-стройтель стройтель инженĕр

инициалы (-ов) сущ. множ.; един.

инициăл

(-а) муж. инициалсĕм (çын

ячĕн,

ашшĕячĕн

хушамачĕн

малтан-

хи сас

паллийĕсем)

инициатива (-ы) сущ. жен. (син.

почйн) пуçарÿ; выступить с иници-

ативой пуçарÿ ту; иоддержăть ини-

циатйву пуçарăвă хăпăл ту

инициатйвный прил. (син. предпри-

ймчивый), инициатйвно нареч. пу-

çарÿллă;

инициатйвный менеджер пу-

çарÿллă менеджер; раббтать иници-

ативно пуçарÿллă ĕçле

инициăтор (-а)

сущ.

муж. пуçарÿçă;

инициăторы экологического движĕ-

ния эколбги к5хăмĕн пуçаруçисем

инкассăтор (-а) сущ. муж. инкас-

сăтор

(организацисенче

пухăннă ук-

çана

йышăнса банка

леçекен

çын)

инкрустăция (-и) сущ. жен. инкру-

стăци

(тĕрлĕ

материал,

сăм., йывăç,

перламутр,

металл

татăкĕсене

çы-

пăçтарса

тунă эреш,

ÿкерчĕк)

инкубăтор (-а) сущ. муж. инку-

бăтор (каййк

çăмартисенчен

чĕпĕ

кă-

лармалли аппарат); заложйть яйца

в инкубăтор инкубаторă çăмартă хыв

иногдă нареч. хушăрăн, хăш чух-

нĕ,

тахçăн пĕррĕ; иногдă мы встре-

чаемся с друзьЯми хушăрăн эпйр

тус-тантăшсемпĕ тĕл пулăтпăр

инбй

1. прил. (син. другбй) ÿрăх,

урăхлă,

раснă;

нÿжно испбльзовать

инбй

спбсоб ÿрăх мелпĕ ÿсă курăс

пулăть 2

местоим.

неопр.

(син. нĕко-

торый,

какбй-то, какбй-лйбо) хăш-

пĕ'р, хăш-хă'ш; иные д^ти не слу-

шаются родйтелей хăш-пĕ'р ачасем

ăшшĕ-амăшнĕ итлемĕççĕ *

инбй

раз

хăш

чухнĕ;

иными словăми урăхлă

каласăн

иносказăние (-я) сущ. сред. (син.

аллегбрия) ытăрлăх, юптарÿ, шах-

вăртÿ;

говорИть иносказăниями шах-

вăртсă

калăç

иносказăтельный прил. (син. алле-

горИческий) ытăрлă, юптарÿллă,

шахвăртÿллă;

иносказăтельный при-

мер ытăрлă тĕ'слĕх

инострăнец

(-нца)

сущ. муж.,

инострăнка (-и) жен. ют çĕршЫв

çыннисĕм;

гостйница для инострăн-

цев ют çĕршЫв çыннисен хăнă кйлĕ

инострăнный лрил. (ант. отече-

ственный) ют çĕршЫв -ă; инострăн-

ные грăждане ют çĕршЫв гражда-

нĕсем; инострăнный турйзм ют çĕр-

шЫв турйзмĕ; изучЯть инострăнные

языкй ют çĕршЫв чĕлхисенĕ вĕрĕн

* министерство инострăнных дел ют

çĕршыв ĕçĕсĕн министерствй

инспĕктор (-а) сущ. муж. инспĕк-

тор

{тĕрĕслев ĕçĕнчи

çын); пожăрный

инспектор пушăр инспекторă; фи-

нЯнсовый инспĕктор финăнс инспĕк-

торĕ

инспĕкния (-и) сущ. жен. инспĕк-

ци

{тĕрĕслев

органĕ, учрежденийĕ);

налбговая инспĕкция налбг инспĕк-

цийĕ

инстăнция (-и) сущ. жен. инстăн-

ци,

сЫпăк, пÿсăм {тытăм е суд ор-

ганĕсен

системинче);

высшая инстй-

нция ăслă инстăнци; суд пĕрвой ин-

стăнции пĕррĕмĕш сыпăкрй суд

инстИнкт (-а) сущ. муж. инстйнкт

{чĕр чунсен

ăсран

килмен,

несĕлтен

пыракан туртăмĕ, хăнăхăвĕ); ин-

стйнкт самосохранения хăрпăр хăйнĕ

сыхлăс инстйнкт

инститÿт (-а) сущ. муж. 1. инсти-

тÿт {аслă шкул е тĕпчев учрежде-

нийĕ);

педагогйческий инститÿт пе-

дагбгика инститÿчĕ; научно-исследо-

вательский институт ăслăлăх тĕпчĕв

инститÿчĕ 2. (син. нбрмы, установ-

лĕние) инститÿт,

йĕркă

(общество

пурнăçĕнче

çирĕпленнĕ

пулăм);

инсти-

тÿты демокрăтии демокрăти инсти-

тучĕсĕм (уççăнлăх,

властъ органĕсен

суйлавлăхĕ,

этем прависене хÿтĕлени

т. ыт.)

инстрÿктор (-а) сущ. муж. инст-

рÿктор

(пĕр-пĕр

ĕçе

вĕрентсе

кăтар-

ту паракан), инстрÿктор парапнбт-

ного

спбрта парашн5т спбрчĕн ин-

стрÿкторĕ

инстрÿкция (-и) сущ. жен. {син.

прăвила, указăния) инстрÿкци, кă-

тартÿ; инстрÿкция по эксплуатации

машйны машинăнă ĕçлеттермеллИ

инстрÿкци; действовать по инстрÿк-

ции

инструкциĕ

пăхăнсă

ĕçле

инструмĕнт (-а)

сущ.

муж. инстру-

мĕнт,

кăрăл, хăтĕр; измерИтельные

инструменты виçĕв хатĕрĕсĕм; хи-

рургйческие инструменты хирÿрг ин-

струменчĕсĕм * музыкальные йн-

струменты

мÿзыка

инструменчĕсĕм

инсÿльт (-а) сущ. муж. инсÿльт

{пуç миминче юн чупма пăрахнă пир-

ки шалкăм

çапни)

инсценйровать

(наст.

будущ.

-рую,

-руешь, -руют) глаг. сов. и несов.;

что 1. инсценирбвка ту, инсцени-

ровкăлă

(литература

хайлавне сце-

на

çинче

лартма

шайлаштар);

инсце-

нИрованный расскăз инсценировкă-

лăнă

калăв 2. юрй хăтлăн, юрИ ту;

... пек

кăтăрт;

инсценйровать ограб-

ление вăрлăнă пек тусă

кăтăрт

(сăм.,

тавар тухманнине пытарас

тĕллев-

пе)

инсценирбвка (-и) сущ. жен.: ин-

сценирбвка ромăна ромăн инсцени-

ровкй

интегрăция (-и) сущ. жен. (син.

объединĕние; ант. дифференциă-

ция) интегрăци, пĕрлешÿ'; пĕрлеш-

нИ;

экономическая интегрăция стран

Еврбпы

Евр<5па çĕршывĕсен эконо-

мики пĕрлешнй

интегрировать

(наст.

будущ.

-рую,

-руешь, -руют) глаг. сов. и несов.,

что (син. объединять; ант. диффе-

ренцйровать) пĕрлештер, çыхăнтăр;

интегрйрованные урбки пĕрлештернĕ

урокс^м

(темиçе

предмет

материа-

лĕсемпе

ирттерекенни)

интеллект (-а)

сущ.

муж. (син. ум)

ăс, ăс-тă'н, ăс-хăкăл; высбкий ин-

теллект пултарÿллă ăс-тă'н

интеллигент (-а) сущ. муж., ин-

теллигентка (-и) жен. интеллигент

(интеллигенци шутĕнчи

çын)

интеллигĕнтный прил. (син. куль-

тÿрный), интеллигентно нареч. ин-

теллигентлă,

этеплĕ, культÿрăллă;

интеллигĕнтный человĕк этĕплĕ çын

интеллигенция (-и) сущ. жен. ин-

теллигенци

(ятарлă

пĕлÿ

илсе

йс-тăн

ĕçĕпе

пурăнакансем);

технйческая ин-

теллигенция тĕхника интеллигĕн-

цийĕ;

твбрческая интеллигĕнция пул-

тарÿлăх интеллигенцийĕ (художник-

сем,

çыравçăсем,

артистсем

т.

ыт.)

интендЯнт (-а) сущ. муж. интен-

дăнт (хуçалăх тата снабжени ĕçĕн-

чи çар

çынни)

интенсивный прил., интенсивно

нареч.

1. (син. напряжĕнный, усйлен-

ный) вă'йлă, хă'вăрт, ÿ'сĕмлĕ; ин-

тенсйвное развИтие хăвăрт аталанÿ

(син. производйтельный; ант. эк-

стенсйвный) тÿхăçлă; интенсйвное

сельское хозяйство тÿхăçлă ял хуçăлăхĕ

интервăл (-а) сущ. муж. хÿшă (уç-

лăхра е вăхăт юхăмĕнче); интервăл

между машинами - трйдцать мбт-

ров машинăсĕн хушшй - вă'тăр

метр;

спортсмĕны стартÿют с интер-

вăлом

в минÿту спортсменсем ми-

нутрăн стартлăççĕ

интервент (-а) сущ. муж. интер-

вент

(интервенци

тйвакан çар çын-

ни)

интервенция (-и) сущ. жен. ин-

тервенци (урăх çĕршыв

ĕçĕсене

хĕç-

пăшаллă

вăйпа

хутшăнни, ун çĕрне

йышăнни)

интервйдение (-я) сущ. сред. ин-

тервйдени (пĕтĕм тĕнчери телеви-

дени

организацийĕ,

унăн

передачисем)

интервыб сущ. нескл. сред. интер-

вьк5 (хаçатра

пичетлеме,

радиопа е

телевиденипе пама ирттернĕ ка-

лаçу);

взять интервыб у минИстра

министртăн интервыб ил

интерĕс (-а) сущ. муж. 1. кă'сăк,

кă'сăклăх, интерес; проявлЯть ин-

терес кăсăклăн, интереслен; инте-

р^с к нбвому фильму çĕ'нĕ фильм-

пă кăсăкланнй 2. (син. потребности)

пайтă,

ÿсă; защищăть свой интерĕ-

сы хăрпăр пайтйшĕн тă 'рăш

интерĕсный ирил. (син. занимăтель-

ный;

ант. скÿчный), интерĕсно на-

реч. кă'сăк, илĕртÿ'ллĕ, интереслĕ;

интерĕсная

кнИга

кă'сăк кĕнеке; он

расскăзывает интерĕсно вăл инте-

реслĕ

каласă парăть

интересовăться (наст. -сÿюсь, -сÿ-

ешься,

-сÿются; повел. ф. -сÿйся,

-суйтесь; прич. действ. наст. -сÿю-

щийся,

прош.

-совăвшийся;

деепр.

-сÿ-

ясь)

глаг.

несов.,

кем-чем кăсăклăн,

интереслĕн;

интересовăться книжны-

ми новИнками çĕ'нĕ кĕнекесемпе

интереслен

интернăт (-а) сущ. муж. интернăт

(вĕренекенсем

пурăнакан çурт); шкб-

ла-интернăт интернăт шкул

интернационăльный прил. (син.

междунарбдный) пĕ'тĕм тĕнчерй,

халăхс^м хушшинчй, çĕршывсем

хушшинчй; интернациональные свя-

зи çĕршывсĕм хушшинчй çыхăнусем

интерпбл (-а)

сущ.

муж. интерпбл

(пĕтĕм

тĕнчери

полици

организацийĕ)

интерьĕр (-а)

сущ.

муж.

çурт

ă'шĕ,

çурт

ăш-чйкĕ

интймный прил. (син. задушевный,

блИзкий) çЫвăх, чĕрерй; интймный

друг çЫвăх тус

интонăция (-и) сущ. жен. интонă-

ци, пуплев кĕ'вĕлĕхĕ; вопросйтель-

ная интонăция ыйтÿллă интонăци

интуйция (-и) сущ. жен. чухлăв,

сисĕм-тÿйăм,

сĕмленÿ'; человек

большбй

интуиции

çИвĕч

сИсĕм-

тÿйăмлă çын

интурйст (-а) сущ. муж. (сокр.:

инострăнный турйст) интурйст (ют

çĕршывран

килнĕ

турист)

инфаркт

(-а) сущ. муж. инфăркт

(тымар питĕрĕнсе юн пыманнипе

ÿтĕн пĕр-пĕр

органĕ

вилни);

инфăркт

миокăрда

чĕре

мыщцйн инфăркчĕ

инфекцибнный ирил. инфекци -ĕ;

ерекĕн чир -ĕ; инфекцибнные бо-

лĕзни ерекĕн чирс^м; инфекцибнное

отделение больнйцы больнйцăн ере-

кен чир ÿйрăмĕ

инфĕкция (-и) сущ. жен. инфĕкци

(чир

ертекен микробсем

ÿте лекни)

инфинитйв (-а) сущ. муж. инфи-

нитИв (грамматикăра - глаголăн

паплă

мар

форми,

сăм., вырăс

чĕлхин-

че:

«ходить», «делать»,

«думатъ»)

инфляцибнный ирил. инфляци -ĕ;

инфляцибнные процĕссы инфляци

аталаннИ

инфлЯция (-и) сущ. жен. инфля-

ци (хут укçа нумай кăларнă пирки

унăн

хакĕ

ÿкни); уровень инфлЯции

инфляци шăйĕ

информăтика (-и) сущ. жен. ин-

формăтика (информаци епле пулса

кайнине, ăна пухса каплантармалли

тата

парса

тăмалли

законсемпе

мел-

сене тĕпчекен ăслйлăх); оснбвы ин-

формăтики и вычислйтельной техни-

ки информатикăпă шутлăв техникйн

никĕсĕсем

информацибнный ирил. информăци

-ĕ;

хыпарлăв -ĕ; информацибнное

агентство хыпарлăв агентствй

информăдия (-и)

сущ.

жен. 1.

пĕлу",

хыпăр,

информăци; к нам поступй-

ла

информăция об Зтом пйрĕн патă

кун çинчен хыпăр çйтрĕ; компыб-

терная обраббтка информации ин-

формацие компьютерă хывсă тĕпче-

нй 2. информăци, пĕлтерÿ" (пĕчĕк

статья); газетная информăция ха-

çатрй

информăци

информйровать

(наст.

будущ.

-рую,

-руешь, -руют) глаг. сов. и несов.,

кого (син. сообщăть) пĕлтер, хыпар-

лă;

нас информировали о положĕнии

дел

пире ĕç

мĕнле

пьшИ çинчĕн

пĕлтĕрчĕç

инфраструктÿра (-ы) сущ. жен.

инфраструктÿра (обществăри тĕп

отраслъсене ĕçлеме

кирлĕ

пĕтĕмĕшле

системăсем:

çул-йĕр,

çыхăну,

энерге-

тика,

суту-илÿ

т.

ыт.)

инотĕка (-и) сущ. жен. ипотека

(банкран кивçен укçа илме куçман

пурлăха — çурт-йĕре, çĕре салука

хывни)

ипподрбм (-а)

сущ.

муж. ипподрбм

(ут чуптарса

ăмăртмалли

стадион)

иронИческий и иронИчный прил.

(син. насмĕшливый), иронически и

иронично нареч. тăрăхлăвлă, йĕп-

лĕвлĕ;

тăрăхлакăн, йĕплекен; гово-

рйть ироничным тбном тăрăхлăвлă

сасăпă

калăç

ирбния (-и) сущ. жен. тăрăхлăв,

йĕплев; тăрăхланй, йĕплени; в егб

гблосе слышится ирбния ÿнăн сассин-

чĕ тăрăхланй сисĕнет

ирригацибнный ирил. ирригăци -ĕ;

шăварÿ -ĕ; çĕр шăвармаллй; ирри-

гацибнные канăлы çĕр шăвармаллй

каналсем

ирригăция (-и) сущ. жен. ирригă-

ци,

шăварÿ; çĕр

шăварнй

иск (-а)

сущ.

муж. иск, тăвăç (суда

тавлă ыйтăва татса пама ыйтса

панă хут); предъявйть иск иск пар,

тăвăç пуçăр

искЯть (наст. ищÿ, йщешь, йщут;

повел. ф. ищИ; ирич. действ. наст.

йщущий,

прош. искăвший; прич.

страд. наст. искбмый; деепр. ищă)

глаг.

несов.,

кого-что

(ант. находйть)

шырă,

тупмă тă'рăш; искать нÿж-

ную кнйгу кИрлĕ кĕнекенĕ шырă;

искăть раббту ĕç тупмă тă'рăш; ис-

к^ть защйту в суде судрă хÿтĕлев

тупмă

тă'рăш

исключйтельный 1. ирил. (син. не-

обыкновĕнный, чрезвычăйный) пйтĕ

лăйăх, пйтĕ вă'йлă; продÿкция исклю-

чигельного

кăчества

пйтĕ пахă продÿк-

ци 2. исключйтельно нареч. (син. осб-

бенно, необыкновенно) çав терй, ка-

ламă

çук; он исключйтельно одаренный

человек вăл çав терй пултарÿллă çьш

3. исключйтельно частща

(син.

лишь,

тблъко) кăнă, çеç; мы дÿмаем исклю-

чйтельно о подготбвке к экзăменам

эпйр хăлĕ экзаменсене хатĕрленессй

çинчен кăнă шухăшлăтпăр

исключить

(будущ.

-чÿ, -чйшь, -чăт)

глаг.

сов. 1. кого (син. удалйть; ант.

включИть) кăлăр,

кăларсă

пăрăх;

исключить из инститÿта за неуспе-

вăемость

институтрăн йпăх вĕрен-

нĕшĕн

кăларсă

яр

ископăемый прил. 1. çĕр айĕнчи; ис-

копаемые богатства çĕр айĕнчй пу-

янлăхсем 2. авалхй, чуллăнчăк; ис-

копăемые

растения

чуллăнчăк йЫ-

вăç-кÿрăк

йскоса

нареч.

хăяккăн, чăлăшшăн;

смотреть искоса куç хÿрипе пăх

искра

(-ы) сущ. жен.;

множ.

йск-

ры (искр) хĕлх^м, хĕм; электрйчес-

кая йскра электрИчество хĕлхемĕ Ф

йскры

из глаз посьшались куçрăн вут

тÿхрă (хытă

çапнă

пирки)

йскренний (кратк. ф. -енен, -енна,

-енне и -енно,

множ.

-енни и -енны;

сравн. ст. -еннее, -енней; превосх.

ст. -еннейший) ирил., искренне и

йскренно

нареч.

(син. правдйвый, от-

кровĕнный); ант. лжИвый, лукă-

вый) тÿ'рĕ, ÿçă; чунтăн, чунă уçсă;

говорить Искренно чунă уçсă калă

Искренность (-и) сущ. жен. (син.

правдйвость, откровĕнность; ант.

лжйвость, лукăвство) тÿ'рĕлĕх, ÿçă-

лăх;

чунтăн каланй; Благодарк> за

искренность! Чунтăн ÿççăн калăнă-

шăн тав тăвăтăп!

искÿсный ирил. (син. умĕлый), ис-

кÿсно

нареч.

1. ăстă, пултарÿллă; ис-

кÿсный

гармонист ăстă

кÿпăсçă

ăстă, чăплă,

пĕлсĕ

тунă;

искÿсная

раббта

пĕлсе

тÿнă ĕç

искÿсственный

прил.

1. (ант. при-

рбдный,

естественный) хайлăвлă,

çын хайлăнă; искÿсственные цветы

хайлăвлă чечĕк (хутран, пусма тат-

ăкĕсенчен

туни); искÿсственный спÿт-

ник Земли Çĕ'рĕн çын хайлăнă спÿт-

никĕ 2. (син. притвбрный неИскрен-

ний) юрй тÿнă, чăн мар; искÿсствен-

ный смех юрй куланçй пÿлнă

искÿсство (-а) сущ. сред. 1. ÿнĕр,

искÿсство; изобразительное искÿс-

ство сăнăрлă ÿнĕр; музыкăльное ис-

кусство музыка ÿнерĕ; заслÿженный

деятель искÿсств искусствăсен тавă

тйвĕçлĕ

ĕçченĕ 2. (син. мастерствб)

ăстăлăх, хайлăлăх, мăçтăрлăх; искÿс-

ство

вышивки

тĕрĕ ăстăлăхĕ

ислăм (-а)

сущ.

муж. (син. мусуль-

мăнство)

ислăм (мусульман тĕнĕ-

Аллах

турра

пуç

çапни)

исповĕдоваться (наст. и будущ.

-дуюсь, -дуешься, -дуются; повел.

ф. -дуйся, -дуйтесь; прич. действ.

наст. -дующийся, ирош. -довавший-

ся;

деепр. -дуясь)

глаг.

сов. и несов.,

кому или у кого исповедĕ тăр, çЫлăх

каçарттăр;

исповедоваться у свящĕн-

ника

пăчăшкă

умĕнче çЫлăх ка-

çарттăр

Исповедь (-и) сущ. жен. (син. по-