Шпоры по истории Беларуси

Подождите немного. Документ загружается.

Билет 1

Крыніцы і гістарыяграфія курса “Гтсторыя Беларусі”

Консолидация населения на нынешней ее территории, становление социально-экономических и политических институтов происходили в русле развития восточнославянской, общеевропейской и мировой

цивилизации. Геополитическое положение белорусских земель, находящихся в центре Европы, на пересечении торговых путей с Севера на Юг и с Запада на Восток был в кровавой борьбе с захватчиками.

Сведения о жизни населения Беларуси, сложных и противоречивых явлениях и тенденциях в ее истории содержатся в летописных и других источниках, обобщены и проанализированы в научных работах

белорусских историков, ученых России, Литвы, Украины, Польши и многих других европейских стран. Со временем накапливались историче ские знания и опыт. Это позволило подготовить в 50-е годы

обобщающий труд по истории Беларуси - двухтомник «История БССР».Институт истории Академии наук БССР издал на белорусском языке «Историю Белорусской ССР» в пяти томах.. На страницах

современных исторических работ читатель встречается с различными концептуальными моделями, находит много нового и интересного фактического материала по вопросам политического, экономического,

социального и культурного развития Беларуси. Здесь по-новому излагаются проблемы.Большим вкладом в белорусскую историографию явилась изданная в 1998 г. «История Беларуси» под редакцией Е. Новика и

Г. Марцуля. Появился и ряд других работ, авторы которых стремятся на основе современной методологии, новых архивных и археографических материалов всесторонне и полно показать историю нашего

Отечества. Исторические события трактуются содержательно и объективно, преодолевается груз конъюнктурных стереотипов и штампов. Все это способствует повышению исторической культуры белорусского

народа. Значительный вклад вносят в это белорусские энциклопедисты, издавшие к 2002 г. 13 томов Белорусской энциклопедии. Исторические знания являются важным фактором национального самосознания и

жизнедеятельности народа. Поэтому в национальных интересах сегодня восстановить объективно-правовую историческую панораму белорусского общества минувших столетий, познать путь народа к

суверенности и независимости.

Білет 2

Найстаражытнейшае насельніцтва на тэрыторыі сучаснай Беларусі.

1. Старажытнаруская дзяржава (Кіеўская Русь) – агульная раннефеадальная дзяржава-манархія ўсходніх славян . У сучаснай гістарыяграфіі тэрмінам “Кіеўская Русь” абазначаецца раннефеадальная дзяржава –

манархія ўсходніх славян на чале з вялікім князем кіеўскім і якая існавала ў ІХ–ХІІ стст. на тэрыторыі. Гісторыя Старажытнарускай дзяржавы пачынаецца з 862 г. Сеўшы на прастол у Кіеве, Алег пачаў будаваць

крэпасці як апорныя пункты для ўпраўлення і збора даніны, а таксама абароны рубяжоў Русі ад ворагаў. У 907 г. ён зрабіў паспяховы паход на Візантыю. Візантыйскі імператар вымушаны быў заплаціць

кантрыбуцыю і даць купцам русаў гандлёвыя прывілеі. Пасля смерці Алега кіеўскім князем стаў Ігар. Ён падавіў паўстанне супраць Кіева ў зямлі драўлян. У 941 і 944 гадах Ігар зрабіў паходы на Візантыю..

Полацкае і Тураўскае княствы – першыя раннефеадальныя дзяржавы-манархіі на тэрыторыі Беларусі Самым буйным і магутным княствам на тэрыторыі Беларусі ў раннім сярэднявеччы з’яўлялася Полацкае

княства, якое займала звыш трэці тэрыторыі сучаснай Беларусі. Пры пераемніках Алега – Ігары, Вользе і Святаславе – залежнасць Полацка ад Кіева паступоава слабела. У апошняй чвэрці Х ст. княжыў Рагвалод,

які “трымаў Полацкую зямлю і правіў ёй”. У ХІ ст. Кіеўская Русь падзялілася на тры часткі на чале з Кіевам, Полацкам і Ноўгарадам, якія сапернічалі паміж сабой. Найбольшай магутнасці Полацкае княства

дасягнула пры Усяславе Брачыслававічу (1044–1101. У 1068 г. кіяўляне паўсталі супраць свайго князя Ізяслава, вызвалілі Усяслава і абвясцілі яго вялікім князем Кіеўскай Русі. Заканадаўчая ўлада ў Полацкім

княстве належала вечу, ці народнаму сходу. У Полацкім княстве веча праіснавала да самага канца XV ст. (1488 г).. Тураўскае княства ўтварылася ў ІХ–Х стст. У 988 г. вялікі кіеўскі князь Уладзімір Святаслававіч

аддаў Тураў свайму сыну Святаполку. Пасля таго як у 1015 г. памёр Уладзімір. Успыхнула барацьба за кіеўскі прастол паміж Святаполкам і Яраславам. Перамог Яраслаў, а Святаполк збег у Польшчу, дзе і памёр.

Тураўскае княства было ўключана Яраславам Мудрым у склад Кіеўскага.. Такім чынам, Полацкае і Тураўскае княствы мелі ўсе атрыбуты дзяржаўнай улады – улады заканадаўчай (веча), выканаўчай (князі і

дружыны) і судовай (князі і цівуны). Іх можна лічыць першымі раннефеадальнымі дзяржавамі-манархіямі на тэрыторыі Беларусь.

Білет 3

Фарміраванне раннеклассавага грамадства та тэрыторыі сучаснай Беларусі.

Самый важный источник, в котором говорится о жителях нынешних белорусских земель времен античности, - это четвертая книга Геродотовой «Истории». Начиная с VI в. письменные источники уже

сообщают о славянах. Они являлись частью древнего индоевропейского единства. Лишь археология, сравнительное языкознание дают нам некоторые смутные представления о том, где обитали «первославяне»,

каковы пути их перемещений. Исследователи полагают, что в далекое доисторическое время произошло так называемое раннее «расселение славян». Из их общности выделились три большие группы: западные

славяне - поляки, словаки, чехи; южные - болгары, сербы, хорваты; и восточные. Современные ученые считают, что прародина славян, ведущих свое начало от индоевропейцев, находилась между Одером и

Днепром. В VI—VIII вв. н.э. славянские племена жили на юго-западе и юге Беларуси. Массовое расселение славян на всей территории Беларуси происходило, по мнению некоторых ученых, в VIII— Х вв. В это

же время здесь сложились раннефеодальные союзоплеменные этнополйтические объединения кривичей, дреговичей, радимичей, частично северян, древлян, волынян. Летописные свидетельства и

археологические данные позволяют определить, что кривичи занимали Подвинье и Верхнее Поднепровье. Дреговичи заселяли земли севернее Припяти до линии Заславль - Логойск - Борисов. На востоке их

территория простиралась до Днепра, на западе - до Выгоновских болот. Радимичи жили в бассейне р. Сож до левого берега Днепра. Центрами этих надплеменных предгосударственных образований были

соответственно Полоцк, Туров и Гомель., к вопросу: «чистые» славяне белорусы или они являются «помесью» славян с балтами. Известный историк М. Довнар-Запольский считал, что «паводле сваіх гістарычных

і этнаграфічных асобнасцей беларусы становяць найбольш чыстае славянскае племя, захававшае і зьверхны выгляд славяніна, і шмат адзнак яго псіхікі і быту». Похожие взгляды высказывали белорусские

историки В. Ластовский и В. Игнатовский. Однако уже с конца XIX в: публиковались свидетельства того, что этногенетический состав белорусов включает в себя значительный балтский субстрат (основу). В

течение XX в. археология, этнография, лингвистика, топонимика, антропология и др. науки накопили данные, свидетельствующие о том, что за две тысячи лет до прихода славян территория Беларуси была

заселена балтскими племенами. Около VI в. н.э. на эти земли медленно и мирно стали продвигаться славяне. В западной части территории Беларуси в результате межэтнических контактов возникали смешанные

балто-славянские группы. В IX-ХІ вв. славяно-балтская граница проходила по линии Гродно - Лида - Ивье - Вилейка - Мядель - Браслав. Сейчас большинство ученых считает, что предками белорусов в равной

мере являются как славяне, расселившиеся во второй половине первого тысячелетия н.э. в верхнем Поднепровье и Подвинье, так и местное население, жившее здесь перед славянской колонизацией, и которое

говорило на диалекте балтской языковой группы. Ко времени колонизации славянами нынешней белорусской территории относятся погребальные курганы с восточной ориентацией умерших. Разделение

населения на ярко выраженные социальные слои и группы произошло в VI-IХ вв. Хотя наиболее архаичной, формой эксплуатации у них, как и у других народов, было рабство, но оно не стало основой

производственных отношений. Семьи, объединенные уже общностью хозяйственной жизни, образовывали сельскую (соседскую) или территориальную общину. У славян она называлась «вервью» или «миром».

Развивалась техника земледелия. Близ д. Хотомель Столинского района найдено относящееся к этому времени усовершенствованное орудие для рыхления земли.. Кроме проса, пшеницы, ячменя, конопли, гороха

наши предки стали культивировать озимую рожь. Члены общины были связаны взаимной ответственностью за уплату дани, за преступления и т.п.

Білет 4

Полацкае княства – адно з першых дзяржаўных утварынняў на беларускіх землях

Полацк -- самы старажытны беларyскi горад. Полацкая зямля -гэта летапiсная назва самастойнага дзяржаyнага yтварэння - Полацкага княства. Гiстарычным ядром Полацкага княства з`яyляецца Беларyскае

Падзвiнне(Вiцебская вобласць). Полацк yпершыню yпамiнаецца y летапiсе пад 862 годам. У летапiсе пад 907 годам Полацк назван сярод гарадоy, дзе "сядзелi" князi. Першым вядомым полацкiм князём

з`яyляецца Рагвалод (60-70-е гады Х ст.). Полацк i Ноyгарад размяшчалiся на скрыжаваннi важных шляхоy, сyпернiчалi памiж сабой, перавага засталася за Полацкам. У ХII ст. yлада полацкiх князёy прасцiралася

ад Падзвiння, Падняпроyя i да Рыжскага залiва. У ХII - ХIII стагоддзях развярнyлася барацьба Полацка з Кiевам. Полацкi князь быy галавой адмiнiстрацыi, вышэйшым ваенаначальнiкам i сyддзёй. Апорай

княжацкай yлады была ваенная дрyжына. Вялiкyю ролю адыгрывала веча -- агyльны сход палачан для вырашэння важных дзяржаyных спраy. У IХ - ХIII ст. летапiсы называюць на полацкай зямлi 12 гарадоy :

Полацк, Вiцебск, Заслаyе, Дрyцк, Копысь, Браслаy, Менск, Орша, Лyкомль i дрyгiя. У ХII - ХIII ст. Полацкае княства распадаецца на дробные : Менскае, Дрyцкае, Вiцебскае, Iзяслаyскае i Лагойскае.

Білет 5

Сацыяліна-эканамічныя і палітычныя прадумовы ўтварэння ВКЛ

В первый период существования ВКЛ, в период литовско-русской неполноправной федерации, под властью литовских князей сохранились порядки, унаследованные от древнерусского государства. Про -

должало действовать русское право, привилегии русских феодалов были защищены иммунитетами, сохранялась привычная социальная структура общества, не подвергалась ущемлениям православная церковь.

Со времени Кревской унии с Польшей порядки начинают кардинально меняться. С XV в. в В КЛ начинает созываться по польскому образцу "вальный сейм" - собрание военно-служилого сословия. В 1413 г.

великий князь Витовт разделил литовско-белорусские земли по польскому образцу на два воеводства - Виленское и Трокское с центрами в коренных литовских землях. Большинство удельных княжеств на

территориях воеводств было преобразовано в наместничества, которые в свою очередь делились на поветы и волости. В 1564-1566 гг. в ВКЛ была проведена административно-территориальная реформа.

Удельные княжества были формально ликвидированы. Страну разделили на 13 воеводств, из которых 8 полностью или частично состояли преимущественно из белорусских поветов. В воеводствах и поветах

собирались свои сеймы и сеймики из местных феодалов, формировалась система феодально-сословных судов (господарские, подкоморские, земские, градские), защищавших интересы феодалов. Однако,

централизованным государством ВКЛ так и не стало. фактически вотчинные владения крупных магнатов были почти полностью независимы от государственной администрации. Магнаты учреждали соб ственное

управление, суд, вотчинную полицию и даже вооруженные формирования из мелкой шляхты и иностранных наемников. Магнаты, окруженные пресмыкавшейся перед ними продажной свитой, полновластно

распоряжались на местных сеймиках и безнаказанно творили любые беззакония. Все это получило гипертрофированное развитие после Люблинской унии и обра зования Речи Посполитой, но сложилось гораздо

раньше и подготовило окончательное превращение Великого княжества из суверенного государства в "кресы всходние" польские.

Білет 6

Роля ўсходнеславянскіх зямель у працэсе дзяржаўнага будаўніцтва ў ВКЛ.

У XIII ст. усходнеславянскія абшары былі яшчэ пакрыты мноствам дробных феадальных удзельных княстваў, валадары якіх з пераменным поспехам змагаліся за першынства ў сваіх рэгіёнах. Асаблівую

небяспеку сталі ўяўляць ворагі з паўночнага захаду, калі ў 1237 г. мечаносцы аб'ядналіся ў адзін ордэн з тэўтонамі, якія знішчылі перад гэтым магутнае балцкае племя прусаў і марылі аб новых заваяваннях на

ўсходзе. Не меншая пагроза навісала для нашых продкаў у сярэдзіне XIII ст. з паўднёвага ўсходу. Адно за адным падпадалі пад мангола-татарскае ярмо ўсходнія і паўднёвыя княствы. Нават самыя магутныя з іх

— тая ж Галіцка-Валынская Русь — вымушаны былі выплачваць даніну ардынскім захопнікам. У такой сітуацыі дзеля абароны сваей незалежнасці, у рэшце рэшт дзеля выжывання, насельніцтва балта-

ўсходнеславянскага памежжа павінна было аб'яднаць свае намаганні. ў сярэдзіне XIII ст. цэнтр палітычнага жыцця на беларускіх землях пераходзіць у Наваградак. Узвышэнне Наваградка ў сярэдзіне XIII ст.

вынікае з яго геапалітычнага становішча на гэты час. Toe, што багацце i раскоша пацяклі сюды — натуральная з'ява, бо пацяклі яны ў самае бяспечнае месца, аднолькава аддаленае ад гарачых крывавых межаў,

дзе сутыкаліся балты і славяне з крыжацкай і мангола-татарскай наваламі. Грошы і багацце давалі моц і ўладу. I калі у 30-я гг. XIII ст. Наваградак знаходзіўся ў залежнасці ад Галіцка-Валынскай Рyci, то ў другой

палове 40-х гг. наваградцы праводзяць сваю самастойную лінію ў складаных міждзяржаўных стасунках у гэтым рэгіёне. Менавіта ў верхнім Панямонні разгортваліся асноўныя падзеі, якія паклалі пачатак

Літоўскай дзяржаве. Першым князем —прэгэндэнтам на ролю яе стваральніка — выступіў літоўскі князь Міндоўг. Як князь Наваградка Міндоўг выконвае волю і памкненні наваградскіх баяр, якія, паміж іншым,

супадалі з яго асабістымі інтарэсамі. 3 дапамогай сілы Міндоўг напрыканцы 40-х — пачатку 50-х гг. XIII ст. адваёўвае для сябе Літву, далучыўшы яе да Наваградка. Добра разумеючы, што гэты крок прыдзецца не

даспадобы магутным галіцка-валынскім князям, Міндоўг шукае падтрымку на Захадзе. Ён прымае каталіцтва і ў 1252 ці 1253 г. карануецца ў Наваградку з бласлаўлення папы рымскага Інакеція XIV. Тым самым

валадар Літвы мяркуе спыніць крыжацкі ўціск і здабыць саюзнікаў у супрацьстаянні з галічанамі. Але надзеі Міндоўга не спраўдзіліся. Тройчы абрушвалася моц галіцка-валынскага войска на землі

Наваградчыны, несучы з сабой смерць, рабаванне, гвалт. Няўдачы, што праследавалі Міндоўга, выклікалі незадаволенасць ім у баярскім асяродку наваградчан. У хуткім часе на княжацкі пасад яны запрашаюць

сына Міндоўга — Войшалка. На пачатку сваёй кар'еры ў ролі князя наваградскага ён разыгрывае складанейшую палітычную камбінацыю, мэтай якой было захаванне незалежнасці Наваградка ад галіцкіх князёу.

Войшалк аддае свае наваградскае княжанне Раману, сыну Данілы Галіцкага. Сам жа ўваходзіць у давер да магутнага паўднёварускага валадара. У зручны ж момант — недзе напрыканцы 50-х гг. XIII ст. —

Войшалк забівае Рамана і вяртае страчаны пасад. У гэты час абвастраюцца адносіны паміж валадаром Літвы Міндоўгам і яго сынам князем Наваградка Войшалкам. У восень 1263 г., калі войска Міндоўга

знаходзілася ў паходзе на Бранск, валадар Літвы і два я го малодшыя сыны былі забітыя змоўшчыкамі. На чале іх стаяў ужо згаданы вышэй Трайнята. Ен вырашыў знішчыць пад корань усіх мажлівьгх

канкурэнтаў. Пачаў гэтую няўдзячную справу жмудскі князь з пляменніка Міндоўга Таўцівіла, што на той час княжыў у Полацку. Полацк на самой справе і сам меў намеры скарыстаць сітуацыю і, забіўшы

Трайняту, далучьщь суседнія балцкія землі да сваёй дзяржавы. Больш увішным аказаўся жмудскі князь, які забіў полацкага Таўцівіла. Тады, як сведчаць летапісы, "Войшалк убоявся того же и бежа до Пиньска".

Але трыумф Трайняты быў нядоўгім. Праз некаторы час ён быў зарэзаны конюхамі Міндоўга. Такім чынам, князь наваградскі Войшалк стварыў тое ядро дзяржавы, якое з цягам часу абрастала суседнімі землямі і

пераўтварала княства Літоўскае, Літву ў Вялікае Княства Літоўскае, Рускае, Жамойцкае. Такім чынам, можна з упэўненасцю канстатаваць, што сярод заснавальнікаў княства Літоўскага былі разам з балцкімі і

заходнебеларускія землі. Прычым у існаванні такога палітычнага аб'яднання было зацікаўлена насел ьніцтва як тых, так і другіх зямель. Але ж так склалася гістарычна, што станаўленне дзяржаўнасці Літвы

прыпала на той перыяд, калі гэтаму працэсу Галіцка-Валынская дзяржава ўжо не магла перашкодзіць, а Ордэн тое ж зрабіць яшчэ не быў у сілах. Аб гэтым сведчаць факты з палітычнай гісторыі княства

Літоўскага пасля забойства Войшалка.

Білет 7

Землеўладанне і землекарыстанне ў ВКЛ

Пачаткова вялікі князь літоўскі лічыўся вярхоўным уласнікам усёй зямлі. Паступова ўся зямля ў Вялікім княстве Літоўскім падзялілася на катэгорыі ў залежнасці ад таго ці іншага ўладальніка. Асноўную частку

насельніцтва складалі “цяглыя” сяляне ўсіх найменняў. Уся зямля, якой карысталіся ўсе жыхары сяла, лічылася маёмасцю сялянскіх абшчын.. За карыстанне зямлёй сяляне былі абавязяны плаціць уласніку

пэўную рэнту. К канцу ХV ст. адным з асноўных відаў павіннасцяў была дзялка-даніна прадуктамі. Прывілей 1447 г. пачаў працэс юрыдычнага абгрунтавання прыгоннага права ў Вялікім княстве Літоўскім. Ён

зацвярджаў, што сяляне, якія пражылі на зямлі феадала 10 год, становяцца “непахожымі”, старажыхарамі. Людзі служэбныя складалі даволі шматлікую катэгорыю насельніцтва. Па сваім эканамічным палажэнні

яны былі блізкія да цяглавага сялянства. Галоўнай іх павіннасцю была вайсковая служба. Вялікакняскі двор стаяў перад праблемай павелічэння прыбытковасці. Частыя войны паставілі вялікага князя літоўскага ў

залежнасць ад феадалаў, якім ён вымушаны быў раздаваць землі. Гэта прывяло да моцнага скарачэння княжаскіх зямель. Таму каб павысіць прыбытковасць маёнткаў, Жыгімонт II Аўгуст у 1557 г. абвясціў аб

правядзенні рэформы. Уся зямля падзялялася на роўныя надзелы памерам 21,3 га кожны. Цяпер уся зямля, маёмасць сялян і самі сяляне сталі ўласнасцю феадала ці дзяржавы ў залежнасці ад таго, на чыёй зямлі

яны сядзелі. Прынятыя ў хуткім часе статуты 1566 і 1588 гг. устанавілі спачатку 10-, а потым 20-гадовы тэрмін вышуку беглых сялян і вяртання іх гаспадарам. Гэта азначала канчатковае юрыдычнае афармленне

прыгоннага права на Беларусі і ва ўсім Вялікім княстве Літоўскім. У XIV–XVI стст. адбываецца значны рост гарадоў і гарадскога насельніцтва. Гарады былі цэнтрамі рамяства і гандлю. Галоўным органам

адміністрацыйнага кіравання горада быў магістрат. Ён складаўся з Рады і суда. Крымінальныя справы разбіраліся судом. Судзі выбіраліся гараджанамі. Насельніцтва гарадоў фарміравалася за кошт беглых сялян,

а таксама з рамеснікаў, пераселеных феадаламі ў горад. Рамеснікі адной спецыяльнасці былі аб’яднаныя ў цэхі

Білет 8

«Устава на валокi» 1557 г. i яе вынiкi.

З канца XVeст. у Заходняй Еўропе з ростам насельніцтва, асабліва гарадскога і хуткім развіццем гаспадаркі ўзрос попыт на зерне і іншыя сельскагаспадарчыя прадукты..

З мэтай атрымаць больш прадукцыі была праведзена рэарганізацыя сельскай гаспадаркі. Прычынамі рэарганізацыі былі рост попыту на зерне на міжнародным рынку;

архаічная, стракатая сістэма абкладання. Каб павялічыць даходы з дзяржаўных зямель, вялікі князь Жыгімонт II Аўгуст ажыццяўляе ў дзяржаўных маентках рэформу,

якая атрымала назву "валочная памера". Асноўны дакумент рэформы – інструкцыя "Ўставы на валокі", які датаваны 1 красавіком 1557eг. На яго падставе была

праведзена суцэльная рэвізія дзяржаўных і вялікакняскіх уладанняў. У 1568eг. усе дзяржаўныя ўладанні заходняй часткі княства былі ахоплены рэформай.Асноўныя

прынцыпы рэформы:дакладны ўліку зямель;абкладанне сялян павіннасцямі прапарцыянальна занятай зямлі;вылучэнне адзінай пазямельнай меры – валокі;за

карыстанне валокай вызначаліся пэўныя павіннасці.Пад час рэформы ўся зямля ў маёнтку дзялілася на валокі, лепшыя з якіх адводзіліся пад вялікакняжацкія гаспадаркі –

фальваркі. Астатнія раздаваліся сялянам у падворнае землекарыстанне. Суадносіны велічыні фальваркавага і сялянскага ворыва ў дзяржаўным маентку вызначаліся 1:7.

Сялянская сям'я ў залежнасці ад колькасці ворыва ў той ці іншай мясцовасці, магчымасцяў апрацоўкі (колькасці рабочых рук, цяглавай жывёлы, прылад працы)

атрымлівала валоку ці яе частку, з якой выконвала дакладна ўстаноўленыя павіннасці. Сялянскі надзел падзяляўся на тры часткі. Валочныя надзелы падзяляліся на

цяглыя (паншчынныя), асадныя (чыншавыя), вольныя (для сялян-слуг, што вызваляліся ад спецыфічных павіннасцей сялян іншых катэгорый). Цяглыя сяляне

абавязваліся адпрацоўваць паншчыну два дні на тыдзень, выходзіць на гвалты і талокі. Асадныя сяляне павінны былі плаціць чынш. Пры правядзенні рэформы не

было рэгламентацыі або абмежаваіняў у надзяленні сялян зямлёй. Сялянская гаспадарка магла ўзяць валоку ці яе частку. Валока складала 30 моргаў, ці 21,36 га. Па

якасці глебы валокі былі “добрыя”, “сярэднія”, “дрэнныя” і “вельмі дрэнныя”. Вынікі правядзення рэформы:сяляне страцілі правы на зямельныя ўчасткі, якія

традыцыйна лічыліся ў іх спадчынным валоданні;іх палеткі ў большасці сталі меншымі – сем’і не маглі выканаць усе павіннасці, якія прызначаліся з ранейшых

надзелаў;асноўнымі формамі павіннасці стала паншчына на захадзе, на ўсходзе – грашовы чынш;з'явіліся пустыя валокі, якія ўтварылі рэзервовы зямельны

фонд;павялічыліся даходы дзяржаўнага скарбу;прынцыпы рэфармавання былі пераняты прыватнымі землеўладальнікамі, у першую чаргу буйнымі;на захадзе і ў цэнтры

Беларусі, дзе імкліва ствараліся фальваркі, сялянская абшчына была разбурана, на ўсходзе яна захавалася, але была падпарадкавана феадалам.Рэформа тут была

завершана да канца XVIeст. На паўночным усходзе Беларусі, дзе ішла Лівонская вайна (1558-1583 гг.) і землі спусташаліся войскамі Івана Жахлівага, а таксама на

ўсходзе, дзе Вялікае княства межавала з Маскоўскай дзяржавай, вялікі князь і феадалы не маглі ажыццяўляць пераўтварэнні так паслядоўна і актыўна, як на захадзе.

Фальваркавая сістэма не стала тут пераважнай. Насельніцтва ў асноўным пераводзілася з даніны на чынш. Валочны надзел на ўсходзе шырока зацвердзіўся толькі ў

першай палове XVIIeст., рэформа зацягнулася больш чым на сто гадоў.Правядзенне аграрнай рэформы і ўпарадкаванне павіннасцяў суправаджалася замацаваннем сялян

за зямлёй, ператварэннем розных іх катэгорый у адзін клас-саслоўе – прыгоннае сялянства.

Білет 10

Узаемаадносіны ВКЛ і кароны Польскай. Крэўская ўнія.

У 1382 г. польскі кароль, што не меў нашчадка, памёр. Пасля двухгадовых спрэчак польскія феадалы абвясцілі каралевай яго малодшую дачку Ядзвігу. Яе мужа яны бачылі ў вялікім князе літоўскім Ягайле, які

пасля шлюбу меўся стаць каралём Польскім і Літоўскім. У 1385 г. у Крэве былі выпрацаваны ўмовы дзяржаўна-прававога аб’яднання Літвы і Польшчы. 14 жніўня таго ж года было падпісана пагадненне з

Польшчай, што вядома пад назвай Крэўскай уніі. У 1386 г. на Люблінскім сейме Ягайла быў абраны польскім каралём. У тым жа годзе ў Кракаве ён прыняў каталіцтва і атрымаў імя Ўладзіслава, быў абвянчаны з

польскай каралевай Ядзвігай, затым каранаваны. Унія была нічым іншым як інкарпарацыяй ВКЛ у Карону Польскую на “усе часы”. Самастойнае існаванне княства перапынялася. Пасля каранацыі Ягайлы ў

Кракаве з усіх літоўска-рускіх князёў была ўзята прысяга на вернасць каралю, каралеве і Кароне Польскай. Надзельныя князі станавіліся васаламі Польшчы і гублялі сваю самастойнасць.

Білет 11

Барацьба ВКЛ з Тэўтонскім ордэнам і суперніцтва з Маскоўскай дзяржавай.

Унія з Польшчай, нягледзячы на складаныя ўнутраныя вынікі, умацавала міжнародныя пазіцыі княства, дазволіла аб’яднаць сілы абедзвюх дзяржаў супраць агульных знешніх ворагаў. У XIV – першай палове ХV

ст. галоўнымі ворагамі, з якімі ВКЛ даводзілася весці напружаную барацьбу, былі немцы Тэўтонскага і Лівонскага Ордэнаў. У 1409 г. пачалася так званая “вялікая вайна” паміж Польшчай, ВКЛ, з аднаго боку, і

Тэўтонскім Ордэнам, з другога. Вырашальны ўдар быў нанесены Тэўтонскаму Ордэну ў бітве пад Грунвальдам (Польшча) 15 ліпеня 1410 г. У сярэдзіне XIV і пачатку ХV ст. працягваліся набегі татар на

тэрыторыю ВКЛ. У 1362 г. у бітве на рацэ Сінія Воды (Падолія) Альгерд ушчэнт разбіў татара-мангольскае войска. . У 1527 г. літоўскімі, беларускімі і ўкраінскімі атрадамі было нанесена паражэнне крымскім

татарам пад Каневам на Украіне. З канца XV ст. абвастрыліся адносіны паміж ВКЛ і Расійскай дзяржавай. К канцу XV ст. амаль скончылася палітычнае аб’яднанне паўночна-усходняй Русі пад уладай Вялікага

князя Маскоўскага. Маскоўскі Вялікі князь прэтэндаваў на ролю адзінага праваслаўнага гасудара – абаронцу інтарэсаў праваслаўнага насельніцтва. Канфрантацыя паміж Маскоўскай дзяржавай і Вялікім княствам

прывяла спачатку да неабвешчанай прымежавай вайны працягласцю з 1487 па 1494 гг. У 1500 г. канчаткова былі разарваны адносіны паміж Рускай і Літоўскай дзяржавамі.. У выніку у 1503 г. было заключана

перамір’е тэрмінам на 6 гадоў. ВКЛ вымушана было адмовіцца на карысць Масквы ад усёй верхнеокскай Украіны, ад Чарнігава-Северскай зямлі, у тым ліку і ад Гомеля, ад значнай часткі Смаленскай і Віцебскай

зямель.

Білет 12

Асноўныя канцэпцыі этнагенезу беларусаў.

Нацыя - гэта супольнасць людзей, што склалася гістарычна, ддя якіх характэрны сталае пражыванне на адной тэрыторыі, агульнасць гаспадарчага жыцця, адна літаратурная мова, агульныя рысы культуры і

псіхалогіі, у тым ліку этнічная самасвядомасць. Нацыі фарміруюцца ў буржуазную эпоху. Беларуская нацыя фарміравалася ва ўмовах адсутнасці ўласнай дзяржаўнасці. Насельніцтва Беларусі, згодна з

усерасійскім перапісам 1897 п, налічвала 6,7 млн чалавек, што скла-дала 5 % ад агульнай колькасці жыхароў Расійскай імперыі. Шчыльнасць насельніцтва Беларусі складала 31 чалавек на 1 км

. Увядзенне мяжы

яўрэйскай аселасці абумовіла штучную перанаселенасць яўрэямі гарадоў і мястэчак Беларусі, колькасную перавагу іх сярод гарадскога пралетарыяту, рамеснікаў і гавдлёва-прамысловай буржуазіі. Характэрнай

асаблівасцю беларускага этнасу з'яўлялася тое, што больш за 90 % беларусаў жыло ў сельскай мясцовасці і займалася сельскай гаспадаркай. Па канфесійным складзе сярод насельніцтва беларускіх губерняў у

1897 г. пераважалі праваслаўныя. У сацыяльную структуру беларускага грамадства ўваходзілі буржуазія, дваранства, інтэлігенцыя, рабочыя і сяляне. Буржуазія ў беларускіх губернях па этнічнай прыналежнасці

з'яўлялася рускай, польскай і толькі часткова беларускай. У нацыянальным складзе інтэлігенцыі краю пераважалі рускія і беларусы. Рабочы клас у Беларусі фарміраваўся з ліку беззямельнага збяднелага

сялянства, яўрэйскай гарадской беднаты, рамеснікаў. У 1897 г. у Мінску, Магілёве, Гродне, Гомелі, Віцебску пражывала 41 тыс. беларусаў, у той час як у Пецярбургу іх колькасць даходзіла да 66,5 тыс. чалавек. У

беларускім грамадстве колькасна большасць належала сялянству, якое складалася пераважна з прадстаўнікоў карэннага этнасу. Мільёны сялян ледзь зводзілі канцы з канцамі, каля 9 % іх не мелі сваёй зямлі.

Білет 14

Прыняцце хрысціянства і распаўсюджванне пісьменнасці на беларускіх землях.

Хрысціянскай рэлігіі на Русі папярэднічала язычніцтва. З прыняццем хрысціянства разумовы, духоўны, рэлігійны стан грамадства зазнаў істотныя змены. Язычніцкае для хрысціянства стала сінонімам

“д’ябальскага”, варварскага.Хрысціянства на Кіеўскую Русь прыйшло з Візантыі. Сучасніца Візантыйскага імператара Канстанціна Барвянароднага – руская княгіня Вольга прыняла хрысціянства. А яе ўнук

Уладзімір Святаслававіч у 988–989 гг. пачаў хрышчэнне Русі. Ён найперш знішчыў язычніцкіх багоў. Спрачацца з князем асмеліліся нямногія. Тыя ж, хто не асмеліўся, прыйшлі раніцай да дняпроўскага берагу і

па знаку прыбыўшага разам з Уладзімірам мітрапаліта і пад пагрозаю бізуноў княжацкай дружыны ўвайшлі ў ваду па шыю. Выйшлі з вады, атрымалі крыжык – і сталі хрысціянамі. Забаранялася старая і

ўводзілася новая абраднасць, падлягалі забыццю імёны старых божышчаў; месцы паганскіх маленняў разбураліся. Калі з’явіліся першыя хрысціяне ў Полацкай зямлі, сказаць цяжка. Паводле падання, ужо ў ІХ ст.

тут былі хрысціяне. Хрысціянская вера не прыйшла на беларускія землі як вера, усталяваная толькі гвалтам і насіллем, агнём ды мячом. З прыняццем хрысціянства бярэ пачатак каменна-цаглянае будаўніцтва,

узвядзенне манументальных культавых пабудоў. На пачатковым этапе рускія дойліды пераймалі візантыйскія архітэктурныя формы, потым іх пераасэнсавалі ў адпаведнасці са сваімі мастацкімі густамі,

традыцыямі. Будаўніцтву сабораў на Русі надавалася дзяржаўнае і палітычнае значэнне. Цэрквы былі не толькі культавымі ўстановамі, але і важнейшымі цэнтрамі інфармацыі аб палітычных, рэлігійных і

грамадскіх справах і падзеях. У іх захоўваліся казна, бібліятэкі, архівы. Каля сцен цэркваў праходзілі сходы гараджан. Пры храмах і манастырах навучалі грамаце, тут пісаліся славутыя рускія летапісы. У

сярэдзіне ХІ ст. у Полацку, следам за Кіевам і Ноўгарадам, быў пабудаваны старажытнейшы з вядомых на тэрыторыі Беларусі мураваны Сафійскі сабор. У XII ст. у Віцебску была пабудавана Благавешчанская

царква, якая моцна пацярпела ў гады Вялікай Айчыннай вайны і канчаткова разбурана ў 1961 г. У сярэдзіне ХІІ ст. у Полацку быў пабудаваны Спаса-Праабражэнскі (Спаса-Ефрасіннеўскі) сабор, які захаваўся

амаль цалкам.

Білет 15

Асаблівасці развіцця духоўнай культуры насельніцтва беларускіх зямель у ВКЛ

Асноўнымі прыкметамі народнасці з’яўляюцца адносная агульнасць мовы, агульнасць тэрыторыі, культуры і характару людзей, пэўныя гаспадарчыя сувязі, этнічная самасвядомасць і саманазва.

Існаванне Вялікага княства Літоўскага стварала новыя ўмовы для далейшага фарміравання беларускай народнасці. Гэтаму садзейнічала мноства фактараў. Першая група – палітычныя фактары. Неабходнасць

барацьбы са знешняй агрэсіяй. Разам з палітычнымі, эканамічнымі і сацыяльнымі фактарамі пэўную ролю адыгрываў і канфесійны фактар. Прыкмета веры станавілася своеасаблівай прыкметай народа, а барацьба

народа з’яўлялася часткай барацьбы за яго самабытнасць. Сукупнасць дзейнасці этнаўтваральных фактараў спрыяла фарміраванню беларускай народнасці і такіх яе агульных прыкмет як этнічная тэрыторыя,

адносная агульнасць мовы, своеасаблівая матэрыяльная і духоўная культура, этнічная самасвядомасць і саманазва. Беларуская культура другой паловы XIII – першай паловы XVI ст. развівалася на аснове

засвойвання багатых традыцый высокаразвітых візантыйскай і старажытнарускай культур, пад уздзеяннем мясцовых умоў. У другой палове XIII – першай палове XVI ст. паралельна з працэсамі стварэння

беларускай арыгінальнай літаратуры ішло развіццё старабеларускай літаратурнай мовы. З усіх жанраў беларускай літаратуры перыяду яе станаўлення найбольш дынамічна развіваліся летапісы. У другой палове

XVI ст. летапісы сталі паволі адміраць, уступаючы месца іншым гістарычным жанрам. У канцы XV – пачатку XVI ст. складаліся перадумовы Рэнесанса на Беларусі. Прадстаўніком рэнесансавай культуры на

Беларусі быў першадрукар, гуманіст і асветнік Францыск Скарына (каля 1490 г. – каля 1551 г.). заснаваў друкарню. 6 жніўня 1517 г. выйшла з друку першая кніга “Псалтыр”. Першадрукар выдаў пераважную

частку Старого Запавету Бібліі. Выдатным дзеячам беларускай культуры быў паэт-гуманіст М. Гусоўскі. На працэс станаўлення і развіцця беларускай архітэктуры і выяўленчага мастацтва значна паўплывалі

старажытнарускія традыцыі, а таксама лепшыя дасягненні архітэктуры і мастацтва заходнееўрапейскіх краін. Мураваныя замкі пачалі будавацца ў першай палове XVI ст. У сувязі з пашырэннем каталіцызму на

ўсёй тэрыторыі Беларусі пачалося будаўніцтва касцёлаў.У выяўленчым мастацтве Беларусі другой паловы XIII – першай паловы XVI ст. вылучаюцца іконапіс, фрэскі, кніжная мініяцюра, гравюра, арнамент,

драўляная разьбяная скульптура. У рамках дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва на Беларусі ў другой палове XIII – першай палове XVI ст. развівалася размалёўка па дрэву, чаканка па металу, выраб керамікі.

Білет 16

Утварэнне Рэчы Паспалітай. Органы ўлады і кіравання.

В 1569 г. в Люблине была подписана уния соглашение о государственно-политическом союзе ВКЛ и Польши. Объединенное Польское государство и ВКЛ стало но сить название Республики (Речь Посполитая).

Таким образом было создано одно из самых могущественных и больших государств Европы. Итак, ВКЛ к объединению подтолкнули: 1) исторические связи - более 20 уний и договоров с Польшей. 2)

внутрисословные противоречия. 3) тяжелое внешнеполитическое положение и, в первую очередь, сложные отношения с Московским княжеством. Королевство Польское стремилось также к союзу по ряду

причин: 1) многочисленную польскую шляхту привлекали земли ВКЛ. новые богатства и должности: 2) католицизм стремился к экспансии на восток. В свою очередь довольно сильное в политическом плане

Княжество стремилось сохранить самостоятельность. Условия объединения двух держав были следующими: Создаются общие органы управления. Все вопросы решаются сообща в постоянно заседавшем Сенате

и собиравшемся Сойме. Обе части называются Корона (Польша) и Княжество (ВКЛ). В их компетенции находится свой административный аппарат, свое войско, самостоятельное законодательство и суды. Таким

образом. Речь Посполитая представляла собой федерацию двух государств - форму государственного устройства, при которой входящие в состав государства федеральные единицы имеют свои собственные

органы управления. В 1588 г. польский король Сигизмунд Ваз подписал Статут, по которму ВКЛ объявлялось самостоятельным государством. Поглощение Польшей Великого Княжества Литовского после

подписания унии 1569 г. не произошло. Кроме того на территориях королевских городов существовали владения духовных и светских феодалов, на которые не распространялась власть городских судов и

администрации. Такое положение тормозило развитие го-родов и поэтому горожане начинают борьбу с засильем польских 'можновладцев'. Православная шляхта, не при нявшая католичество, не допускалась к

занятию государственных постов, православные священники изгонялись из храмов, им запрещалось вести службу на родном языке. В середине XVII в. с переменным успехом велась национально-

освободительная борьба украинского народа, возглавляемая Б. Хмельницким, против Речи Послолитой. В 1653г. Земский собор в Москве принял решение о воссоединении Украины с Россией. Правобережная

Украина, Галиция и вся Белоруссия оставались в состава Речи Посполитой.

Білет 17

Дзяржаўна-палітычнае становішча ВКЛ у складзе Рэчы Паспалітай.

Рэч Паспалітая была канстытуцыйнай, саслоўнай манархіяй, на чале з выбарным каралём. Заканадаўчым органам быў двухпалатны парламент – каронны сейм, які складаўся з сената (рады) і пасольскай ізбы.

Сейм выбіраў каралеўскую раду на два гады. Рада з’яўлялася фактычным кіраўніком дзяржавы. Ніжэйшай палатай Сейма была пасольская ізба. Вальныя (агульныя) сеймы разглядалі і прымалі пастановы на

асобных пасяджэннях сената і пасольскай ізбы. На агульных пасяджэннях у выпадку супадзення пастаноў яны прымаліся і пасля зацвярджэння каралём набывалі сілу закона. Пастановы прымаліся аднагалосна.

На чале выканаўчай улады стаяў кароль, пры абранні якога таксама захоўвалася права вета. У 1573 г. у час абрання Генрыха Валуа, былі распрацававны “Генрыхавы артыкулы”, згодна з якімі кароль траціў права

без згоды сейма ўстанаўліваць новыя падаткі і пошліны, склікаць агульнае апалчэнне і г.д. Рэч Паспалітая з’яўлялася феадальна-прыгоннай дзяржавай. Пануючым класам былі землеўладальнікі: магнаты (паны),

сярэдняя і дробная шляхта. У склад пануючага класа ўваходзіла і духавенства, якое валодала велізарнай зямельнай маёмасцю. Польская праграма уніі мела на мэце стварэнне унітарнай дзяржавы і ВКЛ

адводзілася роля правінцыі Рэчы Паспалітай. Узаемаадносіны паміж дзяржавамі не спрыялі ўтварэнню унітарнай дзяржавы. Пасля Люблінскай уніі ў ВКЛ дзейнічаў генеральны сеймік, які з цягам часу набываў

рысы заканадаўчага органа княства. У ВКЛ захаваўся цалкам адміністрацыйны апарат кіравання. У 1588 г. Быу прынят статут у адным з раздзелау якога абвяшчалася самастойнасць Вялікага княства Літоўскага,

недатыкальнасць яго межаў, тэрытарыяльная яго цэласнасць. Ён забараняў іншаземцам набываць у княстве землі, маёнткі, пасады. Статут заставаўся галоўнай крыніцай права на Беларусі да 1840 года.

Білет 18

Феадальнае землеўладанне на беларускіх землях у XVI – XVIII стст. Канчатковае запрыгоньванне сялян.

Самым шматлікім саслоўем феадальнага грамадства былі сяляне. Аграрная перабудова гаспадаркі была вызначана каралём у 1557 г. Незалежна ад мясцовых асаблівасцей рэформы, яе вынікі ўсюды былі

аднолькавыя: заснаванне фальварачнай гаспадаркі, канчатковае запрыгоньванне сялян, павелічэнне сялянскіх павіннасцей, рост даходаў дзяржаўнага скарбу і шляхты. У выніку рэформы адбыліся змены ў

прававым становішчы сялян. Пасля рэформы сяляне дзеляцца на наступныя катэгорыі: цяглыя, асадныя, сяляне-слугі. У выніку аграрнай рэформы адбыліся амаль што рэвалюцыйныя змены: 1) Была разбурана

сялянская абшчына ў Цэнтральнай і Заходняй Беларусі, дзе пачало ўкараняцца падворнае землекарыстанне; 2) змяніліся катэгорыі сялян, іх прававое і эканамічнае становішча; 3) сялянская гаспадарка пачала

ўцягвацца ў рыначныя адносіны; З другой паловы XVII ст. пачынаецца эканамічны заняпад Беларусі. Ён быў выкліканы ўзмацненнем феадальнага прыгнёту, разбурэннем гаспадаркі, як у выніку антыфеадальнай,

нацыянальна-вызваленчай барацьбы, так і знешніх войнаў. Аднаўляць разбураную гаспадарку пачалі з раздачы зямлі сялянам і перавод іх на грашовы і натуральны аброк. З аднаўленнем гаспадаркі вяртаецца

паншчына і павялічваюцца павіннасці. Яшчэ адным саслоўем былі мяшчане – жыхары гарадоў. Саслоўе мяшчан павялічвалася за кошт вольных сялян, уцекачоў і прыгонных. Да першай паловы XVIII ст.

магдэбургскае права мелі ўсе буйныя гарады. Саслоўе мяшчан складалася з заможных вярхоў, сярэдняга пласта і беднаты. Асновай эканамічнага жыцця гарадоў былі рамёствы і гандаль. У той час пачынаюць

стварацца ўласныя карпарацыі рамеснікаў – цэхі. Пашыраўся гандаль як унутраны, так і знешні. Найбольш трывалыя сувязі былі з Расіяй, Польшчай, Левабярэжнай Украінай, Рыгай, з краінамі Заходняй Еўропы.

У 1784 г. было завершана будаўніцтва канала Агінскага, які злучаў Нёман з Прыпяццю. У 1781 г. пачалося будаўніцтва Днепра-Бугскага канала.Такім чынам, сельская і гарадская гаспадарка Беларусі да сярэдзіны

XVIII ст. была ў асноўным адноўлена.

Білет 19

Асаблівасці сацыяльна-эканамічнага развіцця беларускіх зямель пасля ўключэння ў склад Расійскай імперыі

У выніку трох падзелаў (1772, 1793, 1795 гг.) Рэч Паспалітая спыніла сваё існаванне. Да Расіі адышла тэрыторыя Беларусі з насельніцтвам каля 3,3 млн чалавек. 3 канца XVIII ст. пачынаецца новы этап беларускай

гісторыі, цесна звязаны з гісторыяй Расійскай дзяржавы. Насельніцтва беларускіх зямель на працягу месяца пасля выхаду ўказу аб іх уключэнні ў склад Расіі прыводзілася да прысягі. Большая частка магнатаў і

шляхты прынесла прысягу новай уладзе. На Беларусь былі распаўсюджаны агульныя прынцыпы расійскага кіравання. Расія па форме дзяржаўнага ладу была абсалютнай манархіяй. Беларусь дагэтуль развівалася

ва ўмовах дзяржавы, для якой былі характэрны палітычная анархія і вялікая самастойнасць месцаў. У эканамічным і палітычным развіцці Рэчы Паспалітай і Расійскай імперыі ў канцы XVIII ст. меліся пэўныя

адрозненні. Былі адрозненні і ў формах дваранскага землеўладання, і ў прававым статусе дваранства Расіі і Рэчы Паспалітай. Расія не ведала землеўладання такой сацыяльнай групы, як дробная шляхта. Рсійскі

ўрад рашуча ліквідаваў бескантрольную самастойнасць феадалаў. Шляхта згубіла правы на ўтрыманне свайго войска і ўласных крэпасцей. У адносінах да каталіцкага касцёла расійскім урадам таксама раводзілася

даволі асцярожная палітыка. Кацярына ІІ улічвала, што практычна ўсе беларускія магнаты і шляхта з’яўляліся католікамі. Таму за католікамі захоўвалася права на свабоднае выкананне абрадаў. На беларускае

насельніцтва была распаўсюджана і расійская падатковая сістэма. Асноўным заканадаўчым кодэксам заставаўся Статут Вялікага княства Літоўскага 1588 г. Незадаволенасць прымусіла ўрад неўзабаве стаць на

шлях узмацнення сваіх пазіцый у беларускіх землях. Першым крокам у гэтым напрамку з’явілася ўвядзенне ў Беларусі землеўладання рускага дваранства за кошт дзяржаўнага фонду. Наступным крокам, які

павінен быў умацаваць пазіцыі расійскага ўрада ў Беларусі, было паступове абмежаванне правоў мясцовага дваранства.

Білет 20

Галоўныя напрамкi палiтыкi царызму ў Паўночна-Заходнім краi ў першай палове XIХ ст.

Отечественная война 1812 г. страшно разорила Беларусь, а героическая победа не облегчила положение основной массы населения. Более того помещичий гнет резко усилился. Помещики стремились

компенсировать за крестьянский счет свои убытки. Расширяя фольварочное хозяйство, они обезземеливали крестьян, сокращали их наделы, увеличивали барщину. Злоупотребления помещиков и разорение

крестьян приняли такие масштабы, что на это была вынуждена обратить внимание верховная власть. В 1818 г. был издан специальный сенатский указ о положении в западном крае. Он предписывал исполнение

крестьянских повинностей строго в соответствии с зафиксированными в инвентарях (описях имений) нормами. Однако этот указ был проигнорирован помещиками. Как показала IX ревизия 1850 г., в ряде мест

Северо-Западного края перестало воспроизводиться население, смертность превысила рождаемость. Крестьяне сопротивлялись как могли. Преобладали пассивные формы сопротивления: уклонение от

повинностей, потравы, побеги, жалобы властям. Но нарастало и активное сопротивление, вплоть до вооруженных бунтов, разгромов усадеб и убийств помещиков. Известно, что из 70 крестьянских волнений,

зафиксированных в 40-50 гг. XIX в. во всей громадной России, 35 произошли в западных губерниях. На подавление бунтов посылались воинские команды, практиковались массовые порки, ссылки на каторгу.

Стремясь упорядочить управление краем, Николай I учредил "Особый комитет по делам западных губерний". Царское правительство провело ряд административных мер по ограничению польского влияния в

этих губерниях. Однако шляхта стремилась к восстановлению Речи Посполитой в границах 1772 г. и добивалась присоединения к Царству Польскому литовско-белорусских и правобережных украинских

губерний. Частично в такой ситуации был виноват сам Александр I, который, выступая при открытии польского сейма с тронной речью намекнул на возможность возрождения Речи Посполитой в будущем. Затем

император предпочел забыть о своих обещаниях, т.к. эта речь вызвала единодушное возмущение российской общественности всех направлений от консерваторов до будущих декабристов. Со времени

образования в России в 1804 г. учебных округов с университетами в качестве научно-методических и административных центров во главе западного учебного округа был поставлен личный друг царя польский

магнат князь Адам Чарторижский. Опираясь на Виленский университет, где в этот период сосредоточивались все основные научные силы разделенной, А.Чарторижский последовательно проводил

полонизаторскую политику. Он стремился идеологически подготовить возрождение Речи Посполитой. В итоге, в царствование Александра I полонизация края не только не сократилась, но и резко возросла.

Польское этническое самосознание утвердилось даже в тех слоях мелкой шляхты, которые еще ощущали себя "русинами" в последний период существования Речи Посполитой. Эти люди превратились в резерв

польского национализма, окончательно порвав со своим народом. Усилилась католическая пропаганда.. На этом социальном фоне множились полуподпольные и прямо подпольные кружки местной

интеллигенции и учащейся молодежи. Наряду с идеями возрождения Польши часть из них культивировала просветительские и общедемократические лозунги, сочувствовала европейским революционным силам.

Развитию освободительных движений содействовали контакты местных кружков с формировавшимся в эти годы российским декабризмом. После волнения в Семеновском гвардейском полку 1820 г. части

гвардии были расквартированы на территории Беларуси. Здесь оказались многие будущие декабристы. Именно в Минске будущий руководитель Северного общества Н.Муравьев написал первый вариант своей

Конституции. Т р уд н о при з на ть и с т о р и че с ки п ро гр е с си в ны ми п ла н ы в оз в р а ще ни я п о д вл ас т ь по ль с ко й ш л я х ты н е п о ль ск их т ер р ит о р ий , иг н ор и ров а ни е эт ни ч ес к и х п р а в

ли т о в це в и в ос т оч н ы х с ла в я н , н ас а жд е н и е ка то л иц из ма в пра в ос ла в н о й с тр а не , за ч то ра т о ва ли вс е б е з и с кл ю ч е н и я по л ь с ки е к р у жк и , не з а в ис и м о о т и х п ол и ти ч е ск о й

ор ие н т а ц ии . Вс е э т о я р к о п рои л лю с тр ир о в а л о вс пы хн у вш е е ос ен ь ю 18 3 0 г . п о л ьс к о е н оя б р ь ск о е в ос с т а н и е , ч а с ти ч н о ра с пр о с т ра н ив ше е ся на Л и тв у и с е в е ро - за па дн ую

Бе ла р ус ь. Д ви ж и м ое н а ц и он а л ис т ич ес к и м и и сос л ов н о- эг ои с ти че с к и м и це ля м и к о н с е рв а т и вн ое к ры л о, во з об л а да вш е е в р у ко в од с т ве в ос ст а н и е м, н е с ум е ло во в ле чь в

ма с со во е дв иж е н и е на се л ен и е Ца рс т ва П ол ьс к ог о . К к о н ц у 18 31 г . вос с та н ие б ыл о по лн о с т ь ю п о д а вл ен о . По ито га м эт их соб ы т и й Ко н ст и ту ци я Ца рс т в а По л ь ск о го

18 15 г . б ыл а о тм е не на . Л и кв ид и ро ва н ы п о л ьс к ий сей м , ар ми я , нац и он а л ь н ы е д е нь ги , о т м ен е на бо ль ша я ч ас т ь а вт о н о мн ы х пр ав . В Ца р с т в е П о л ьс к ом вв о д и л а с ь

об ще р ос с и й с к ая а д м ин ис т ра т ив на я с ис т ем а . Н о яб рь ск о е в ос с т а ни е н ос и л о н е ст о ль ко ос во бо ди те л ьн ы й , ск о л ь к о шо в и н и с ти че с ки й х а р а к те р. Он о б ыл о о б ре че н о н а

по ра же н и е и ли ш ь по в ре ди л о по ль ск о м у де лу . П ос ле по д а вл е н и я в ос с т а ни я ц ар с к о е п ра в и т е ль ст во и з м е н и л о с во ю п о л и т и к у п о о тн ош е н и ю к з а па дн ом у р е ги он у .

На ча л ас ь ре о рг а н из а ци я у ч еб но г о д е ла . Ста л а вн е д р ят ьс я р у с с к а я ш ко л а . В м а е 1 8 3 2 г . б ы л и з а кр ы ты В и л е н с ки й и В а рш ав с к и й ун и в е рс и те ты , вм е ст о ко т о р ых о тк р ы т

ру сс к ий К и ев с к и й у н и ве р си те т .. В 1 8 3 7 г . н а ч ал а с ь р е ф о рм а у п ра вл ен и я г о с у д а рс тв е нн ым и к р е с ть ян а м и . о на за ме т н о у лу ч ш и ла пол о ж е н и е г ос у да рс т ве н ны х к ре с т ь я н

бе ло р у с с к и х г у бе р н и й : бы л о у п ор яд о че н о уп ра в ле ни е г ос у да рс тв е н ны м и име н ия м и, р ас ш ир е но к ре с т ь я н с ко е с ам о у п ра вл е н и е и з ем ле п о л ь з ов а н ие , пр ек р ащ е на

пр ак т ик а с д а ч и и м е н и й в ар ен д у , лик в ид и р о ва ны ба рщ и нн ые по в ин н ос ти , вс е кр е с т ья н е п ер е ве де н ы н а р е г ла ме н т и ро ва н н ы й об рок . Ук а з ом от 1 9 о к т я б р я 1 83 1 г . б ы л

об ъя в ле н т а к н а з ыв а е м ый "р аз б о р шл я хт ы" . Де ло в т ом , ч т о в с е й Р ос с ий с к о й и мп е р и и б ы л о у чт е н о ли ш ь 2 3 24 4 6 че л ов е к д в о ря нс к и х д у ш . В д е йс тв и те ль но с ти в Л и т в е

и Б е л а р у с и в ла д е л и им е н ия м и и бы л и д в о р я на ми -п о ме щ и к а м и лиш ь ок ол о 16 т ыс . че л о ве к. " Ра зб о р ш л я х ты " к о с в е н ны м по с ле дс тв и ем им е л р аз в ит ие в рос с и йс ко й

ис т ор и ч е с к ой на ук е т ак о й вс п ом ог а те ль н о й дис ц ип л и н ы к ак ди п л ом а ти ка - у ч е н ие о ф о рм у ля ре ди пл о мо в , уд ос т ов е ря ющ и х к ак ие - л и б о пр ав а д о ку ме н т о в . В

бе ло р у с с к и х и ук ра и н с к и х го р о да х и м е с те ч ка х , гд е ср е д и ев ре е в - ре м ес л е н н ик ов бы л о ра с пр ос т ра не н о гр а в ер н ое дел о , воз н ик це л ый про м ыс е л по пр о и з в о д с т в у

фа л ьш и в ы х д в о р ян с к и х д ип ло м ов . На и бо ле е п р и м ит ив н ы е г ру б ые п о д д ел ки б е з т р у да о т б р а к о в ы вались сенатскими чиновниками, но выполненные более искусно, или полученные через

подделки в архивных актовых книгах, нередко узаконивались. Так корпус российского дворянства активно пополнялся самозванцами. Важным событием белорусской истории стал Полоцкий церковный собор. 12

февраля 1839 г. он утвердил воссоединение литовско-белорусских униатов с православной церковью.

Білет 21

Крызіс феадальна-прыгонніцкай сістэмы. Асаблівасць правядзення аграрнай реформы 1861г. ў беларускіх губернях.

Беларусь из страны шляхетских вольностей вошла в состав строго центральной монархической Российской Империи. Вместе с тем, в значительной мере на территории Беларуси сохранялись и традиции Речи

Посполитой, влияние польской шляхты и культуры. Отсюда и многие особенности дальнейшего развития нашей Родины в составе России. Аграрный вопрос к середине Х IХ века стал острейшей социально –

политической проблемой в России. Феодальные отношения почти исчерпали все свои ресурсы для внутреннего развития: 1) феодальные отношения препятствовали развитию капитализма; 2) крестьяне уже

не могли обеспечить нормальные условия для самопроизводства; 3) 2/3 их помещичьих хозяйств были нерентабельны. Дворянство усиленно переводит своих крепостных на барщину, а это ещё больше

обостряет ситуацию; 4) промышленное развитие страны в те годы было затреднено, так как предпринимательское деятельность организовывалась помещичьей собственностью на землю и крестьян, а

подневольный труд крепостных был непроизводителен, затруднял технический процесс; 5) усиление феодальной эксплуатации крестьян усиливает их сопротивление; 6) Военнотехническая отсталость России

ухудшила внешнеполитические позиции Империи. Аграрная реформа начала проводится с западных губерний. Это не случайно: 1) наблюдалось большая втянутость помещиков региона в рыночные

отношения; 2) их осведомлённость об отмене крепостного права в Польше; 3) введением инвентарных правил, ограничивающих всевластие помещиков в отношении крестьян. Учитывая традиционно

сложившиеся системы крестьянского землевладения, на Беларуси были применены два «Положения»: одно для Витебской и Могилёвской; другое для Виленской, Гродненской и Минской губерний. Специфика

заключалась в том, что на востоке реформа проводилась на основании общероссийских положений, а в западных губерниях – на основании местных. Это вызвало: 1) отсутствие общины; 2) помещиков в

основном считали католиками; 3) стремление расколоть польское национально – освободительное и крестьянское движение; Отсюда и отличия в проведении реформы. На Востоке: 1) отрезки; 2) сохранение

круговой поруки. На западе: 1) крестьяне сохраняют дореформенные наделы; 2) выкупные платежи крестьяне выполняли отдельно. В ходе восстания 1863 – 64 года царские власти были вынуждены пойти

на уступки белорусскому крестьянству: 1) отменено временно обязанное состояние; 2) снижены выкупные платежи на 20 %; 3) наделение части безземельных и малоземельных крестьян землёй. Итогом

аграрной реформы 1861 года стало развитие страны по пути модернизации, связанной с последовательным переходом от феодального к буржуазному обществу. Вместе с ним реформа не устранила все

феодальные структуры, среди них важнейшей являлась помещичье землевладение. Развитие капиталистических отношений: 1) крестьянство получило гражданские права; 2) расширение границ вольнонаёмного

труда; 3) переход к предпринимательскому хозяйству; 4) расслоение крестьянства. Пережитки феодализма: 1) сохранение крупного помещичьего землевладения; 2)высокие выкупные платежи; 3) сохранение

черезполосицы; 4) временно обязанное положение. Всё это и предопределило крайне медленный и болезненный путь развития капитализма в деревне.

Білет 24

Расійскі шлях палітычнай мадэрнізацыі. Буржуазные рэформы 60 – 70-х гг. ХІХ ст.: асаблівасці іх правядзення ў Паўночна-Заходнім краi.

Рэформа 1861 г. Лiквiдавала прыгоннае права. Аднак гэтага было не дастаткова. Расii былi патрэбны iншыя рэформы дзяржаўна-палiтычнага ладу. У 60–70-я гады ўрад шэраг пастаноў аб правядзеннi рэформ:

земскай, судовай, гарадской, ваеннай, у галiне народнай адукацыi i друку. Самай радыкальнай была судовая рэформа (20 лiстапада 1864 г.). Былi абвешчаны нязменнасць суддзяў, незалежнасць суда ад

адмiнiстрацыi, вусны характар, спаборнасць i галоснасць судовага працэсу. Пры разглядзе крымiнальных спраў прадугледжваўся ўдзел у судовым працэсе прысяжных засядацеляў, ствараўся iнстытут адвакатаў.

На Беларусi судовая рэформа пачалася толькi ў 1872 г. з увядзення мiравых судоў. Земская рэформа, прынятая 1 студзеня 1864 г., прадугледжвала стварэнне ў паветах i губернях выбарных устаноў для кiраўнiцтва

мясцовай гаспадаркай, народнай асветай, медыцынскiм абслугоўваннем насельнiцтва i iншымi справамi непалiтычнага характару. На Беларусi была праведзена гарадская рэформа (прынята ў 1870, а пачалася ў

1875). Яна абвяшчала прынцып усесаслоўнасцi пры выбарах органаў гарадскога самакiравання. Права выбіраць і быць абранымі ў гарадскую думу атрымалі толькі тыя, хто плаціў гарадскія падаткі. Рэфармаванне

армii ў Расii пачалося ў 1862 г., калi былi ўтвораны 15 ваенных акруг i скарочаны тэрмiн службы да 7–8 гадоў. У 1874 г. з была увядзена усеагульная воiнская павiннасць. Буржуазны характар насiлi школьная

(1864 г.) i цэнзурная(1865 г.) рэформы. Школа абвяшчалася ўсесаслоўнай. Новы цэнзурны статут значна пашыраў магцымасцi друку.

Білет 25

Паўстанне пад кіраўніцтвам Т. Касцюшкi.

Последней попыткой консолидации общества и противостояния полному исчезновению Речи Посполитой как самостоятельного государства было восстание 1794 г. под руководством уроженца Беларуси

Анджея-Тадеуша Бонавентуро Костюшко. 24 марта в Кракове был объявлен «Акт восстания». В нем определялись цели: борьба за суверенность РП, восстановление ее государственных границ по состоянию на

1772 г.,

возвращение к Конституции 3 мая 1791 г.. Как руководитель восстания Костюшко принял присягу на верность польскому народу., 24 апреля, на площади перед городской ратушей был объявлен

виленский «Акт восстания народа литовского» и одновременно начал работать орган по руководству восстанием во всем Великом княжестве - «Наивысший Литовский Совет», в который вошли 29 наиболее

активных деятелей восстания, а также 37 представителей воеводств, поветов и городов. В «Акте восстания народа литовского» содержались требования не только свободы, но и «равенства гражданского». Между

восставшими в Польше и ВКЛ сразу же возникли недоразумения. Создание отдельного высшего органа восстания в княжестве противоречило Краковскому акту, по которому высшим органом власти,

возглавляемом Т. Костюшко, во всей РП должен быть «Высший национальный совет». На местах же, в том числе и в ВКЛ, должны были создаваться только комиссии, подчиненные этому Совету. Руководителей

восстания в Вильно стали обвинять в сепаратизме, ссылаясь на то, что имя Костюшко даже не упоминалось в виленском «Акте». В апреле-июне 1794 г. действия повстанцев, в том числе и военные, были

довольно активными. В мае под Ошмянами Я. Ясинский разбил отряд российских войск под началом полковника Деева. Отряд князя Цицианова вынужден был оставить Гродно и отойти в направлении Несвижа.

В Гродно перебралась поветовая комиссия и приступила к формированию войск. К началу июня было мобилизовано около 5 тысяч человек. В мае в Бресте была создана комиссия, официально объявившая о

присоединении воеводства к восстанию. В июне Я. Ясинский отдал приказ поветовым органам о создании 300 отдельных конных отрядов для партизанских действий в тылу российских войск. В отряды

призывались все способные держать оружие. Особое внимание уделялось организации пропаганды среди местного населения, вовлечению в восстание «и шляхты, и люду». В результате организационных усилий

Я. Ясинского состоялись два относительно крупных рейда на белорусскую территорию, отошедшую к России в результате разделов РП. Один отряд действовал в направлении Динабурга под командованием М.

Огинского, а другой - под началом С. Грабовского - на Минщине. Оба отряда, состоявшие преимущественно из крестьян, были недостаточно подготовлены и плохо вооружены. Из 2,5 тысяч «косинеров» М.

Огинского половина была вооружена только пиками и косами. Взять Динабург не удалось. Русским войскам было дано указание привлекать на свою сторону крестьян. К этому времени в руководстве восстанием

определились две группы. Одна - радикальная по своим убеждениям и характеру действий, «якобинская» во главе с Я. Ясинским, другая - умеренная, выражавшая интересы богатой шляхты. Первые, например,

исходили из идеи создания республиканского строя в духе французской революции, выступали за ликвидацию панщины и крепостничества, отстаивали равноправие мещанства. Все это затрагивало интересы

шляхетской знати. Поэтому вскоре «умеренные» стали видеть в Я. Ясинском своего непримиримого врага и добились, чтобы он был отозван из Великого княжества. В июне 1794 г. Костюшко отстранил

Ясинского от руководства восстанием и назначил вместо него польского генерала М. Вельгорского. Вскоре российские войска перешли в наступление. К середине июля они контролировали все Новогрудское

воеводство и часть Брестского, а 12 августа захватили Вильно. Дольше всего повстанцы продержались в районе Гродно, куда перебралась «Центральная депутация ВКЛ» - новый орган по руководству

восстанием, сменивший «Литовский совет». Однако по приказу Т. Костюшко повстанцы оставили Гродно и выступили в направлении Варшавы. 10 октября в битве под Матеёвичами Костюшко потерпел

поражение и раненый попал в плен. В бою за столицу Польши погиб Я. Ясинский. Восстание 1794 г. на территории Беларуси продолжалось немногим более пяти месяцев. Оно не было поддержано большинством

населения Беларуси, не желавшим бороться за сохранение старых порядков времен РП. Не способствовала успеху восстания и половинчатость предполагавшихся социально-политических реформ. Руководители

восстания не приняли решительных мер по улучшению положения крестьянства и мещан, всячески стремились не ущемить интересов шляхты. Поэтому уча стие белорусских крестьян в восстании

преимущественно ограничивалось принудительной мобилизацией. При первой возможности, особенно с приближением российских войск, они разбегались по домам. Развитие событий в ходе восстания усилило

нестабильность в государстве, противостояние основных общественно-политических сил, что и предопределило окончательный раздел РП. К России отошли земли западной части Беларуси и часть Литвы - всего

120 тыс. км

с населением 1,2 млн. человек. РП, как государство, была стерта с политической карты. Даже трон короля был увезен в Петербург и приспособлен для бытовых нужд императрицы. В результате трех

разделов в составе России оказалась почти вся территория Беларуси. Австрия и Пруссия присоединили часть польских земель, западную часть литовских и небольшую полосу белорусской территории. Таким

образом, особенности политического развития РП, многочисленные войны, национально-освободительные выступления украинского и белорусского народов привели к ее социально-экономическому

ослаблению. Этому во многом способствовали беспрерывные конфликты между магнатско-шляхетскими группировками.

Білет 26

Грамадска-палітычны рух у беларускіх губернях у 20 – 30-я гг. XIX ст., паўстанне 1830 – 1831 гг. i ўзмацненне антыбеларускай палiтыкi самаўладдзя.

Тэорыя французскіх асветнікаў аб натуральных правах, іх ідэя грамадскага дагавору, падзеі вайны 1812 г. зрабілі вялікі ўплыў на развіццё грамадскай думкі. Шляхецкая інтэлігенцыя, вучнёўская моладзь у

Беларусі для выпрацоўкі і дасягнення сваіх грамадскіх і нацыянальных ідэалаў сталі аб'ядноўвацца ў гурткі і таварыствы. Яны былі звязаны з грамадскім рухам у Польшчы, кантактавалі з перадавымі людзьмі

Расіі дяя барацьбы супраць самадзяржаўя. У 1817 г. па ініцыятыве студэнтаў Віленскага універсітэта — Адама Міцкевіча, Тамаша Зана, Яна Чачота — было створана Таварыства філаматаў (аматараў навук).

Сябры таварыства ставілі перад сабой мэту ўдасканалення сваіх навуковых ведаў і літаратурна-мастацкіх здольнасцей, садзейнічання ўсеагульнай асвеце і фамадскай працы на карысць Бацькаўшчыны. Віленскія

студэнты заклікалі «захоўваць бацькоў сваіх карысныя звычаі... маючы ў памяці адвагу і подзвігі продкаў, браць прыклад з іх па меры сіл сваіх і стану». Краязнаўчая дзейнасць філаматаў паклала пачатак

даследаванню фальклору звычаяў і вераванняў мясцовага насельніцтва. У 1820 г. улады даведаліся пра дзейнасць віленскіх студэнтаў і загадам рэктара Віленскага універсітэта іх аб'яднанне было распушчана.

Аднак у тым жа годзе ўтварылася больш масавая арганізацыя — Таварыства філарэтаў (аматараў дабрачыннасці). Разам з пашырэннем асветы ў грамадстве яго прыхільнікі прапагандавалі ідэі роўнасці і свабоды,

аж да ліквідацыі прыгоннага права і дазволу незалежнага існавання народаў.Царскі ўрад адчуў у стварэнні і ідэйна-асветніцкай дзейнасці філаматаў і філарэтаў вялікую небяспеку. У снежні 1821 г. выйшаў указ

аб забароне тайных таварыстваў. У 1823 г. пачаліся арышты, да следства было прыцягнута каля 200 чалавек. Ад працы адхілены ідэйныя натхняльнікі моладзі, прафесары Віленскага універсітэта Іаахім Лялевель,

Міхал Баброўскі, ІгаатДаніловіч. ЖыхарамЛітвы і Беларусі было забаронена вучыцца ў замежных універсітэтах. У чыноўнікаў бралася падпіска аб няўдзеле ў тайных арганізацыях. Дзекабрысцкі рух у Беларуси У

Расіі на барацьбу супраць самадзяржаўя выступілі дваранскія рэвалюцыянеры-дзекабрысты. 3 мэтай змены ўлады яны зрабілі спробу падняць узброенае паўстанне ў снежні 1825 г.. Пачатак іх дзейнасці ў

Беларусі звязаны з пераводам сюды з Пецярбурга гвардзейскага корпуса. У ім служылі члены «Паўночнага таварыства». Яго кіраўнік Мікіта Мураўёў склаў першы, «мінскі варыянт» расійскай канстытуцыі. У

1823 г. быў распрацаваны так званы бабруйскі план паўстання: арышт цара і яго світы ў час агляду войскаў у Бабруйскай крэпасці. Але з-за непадрыхтаванасці і рознагалоссяў у кіраўніцтве дзекабрысцкімі

арганізацыямі гэты план не быў ажыццёўлены. Дзекабрысты з «Паўднёвага таварыства» наладзілі сувязі з польскім «Патрыятычнымтаварыствам». Члены апошняга ставілі сабе за мэту аднаўленне Рэчы

Паспалітай у межах 1772 г., гэта значыць з уключэннем у яе склад польскіх, беларускіх, літоўскіх і часткі ўкраінскіх зямель. Дзекабрысты ж прызнавалі права на незалежнасць толькі за Польшчай. Пасля цяжкіх

перагавораў бакі пагадзіліся на далучэнне да Польшчы тэрыторыі Літвы і Заходняй Беларусь Паміж двума таварыствамі была заключана дамова аб падрыхтоўцы адначасовага паўстання супраць царызму. У

Літоўскім асобным корпусе, размешчаным на Беласточчыне, па ініцыятыве філарэта Міхала Рукевіча ўзнікла тайнае «Таварыства ваенных сяброў». Члены таварыства выступалі за вольнасць і асвету для сябе і

іншых. 24 снежня 1825 г. «ваенныя сябры» сарвалі цырымонію прысягі на вернасць Мікалаю I у мястэчку Браньск. Аднак выступление некалькіх рот сапёрнага батальёна не ахапіла ўвесь корпус, а яго

арганізатары, у тым ліку М. Рукевіч, капітан К. Ігельстром, паручнік А. Вягелін, падзялілі лес ссыльных дзекабрыстаў.У лютым 1826 г. член «Таварыства аб'яднаных славян» С. Трусаў спрабаваў узняць

паўстанне ў Палтаўскім пяхотным палку ў Бабруйску, але і гэтае выступление не прывяло да поспеху. Шляхецкае паўстанне 1830—1831 гг. Разгром дзекабрыстаў зняў пытанне аб сумесным выступленні

рэвалюцыянераў Расіі і былой Рэчы Паспалітай; апошнім прыходзілася разлічваць толькі на ўласныя сілы. У лістападзе 1830 г. у Варшаве пачалося шляхецкае паўстанне, кіраўнікі якога ставілі галоўнай мэтай

аднаўленне Рэчы Паспалітай у межах 1772 г. Хутка паўстанне ахапіла ўсё Царства Польскае. Старшынёй польскага нацыянальнага ўрада стаў князь Адам Чартарыйскі. Ён з'яўляўся лідэрам кансерватыўнай плыні,

якая пераважала ў паўстанні. Яе прадстаўнікі былі прыхільнікамі захавання традыцый, стабільнасці, упарадкаванасці. Прадстаўнікі дэмакратьгчнай плыні на чале з гісторыкам I. Лялевелем дабіваліся пашырэння

паўстання на землі былога ВКЛ. Вясной 1831 г. у руках паўстанцаў аказаліся Літва і шэраг паветаў Заходняй Беларусь Паўстанне развівалася нярэдка стыхійна, хоць і быў створаны Віленскі цэнтральны

паўстанцкі камітэт. Шляхта кожнага павета выбірала свой урад і вайсковага камандзіра. Гэтыя ўрады прыводзілі насельніцтва да прысягі, аб'яўлялі рэкруцкі набор, выдавалі адозвы. Сяляне і мяшчане набіраліся ў

атрады пераважна пад прымусам і не заўсёды былі зацікаўлены ваяваць. Царскі ўрад асцерагаўся, «каб з польскага бунту не зрабіўся б сялянскі». Сялянам афіцыйна аб'яўлялася памілаванне, калі яны самі

пакінуць атрады і вернуцца дамоў. Асобныя царскія камандзіры абяцалі нават вызваленне ад паноў-паўстанцаў. Кульмінацыяй падзей стала бітва за Вільню 19 чэрвеня 1831 г., у якой паўстанцы былі разбіты

царскімі войскамі. Камандуючы расійскай арміяй генерал-фельдмаршал I. Ф. Паскевіч «заслужыў» ад цара гомельскі маёнтак. Агульная колькасць удзельнікаў паўстання ў Беларусі склада каля 15 тыс. чалавек.

Свядома падтрымала паўстанне шляхта, вучнёўская моладзь, каталіцкае і часткова уніяц-кае духавенства. Заклікі да барацьбы «за Польшчу, айчыну нашу» не выклікалі энтузіязму ў большасці беларускага

насельніцтва. Пытанне аб дзяржаўнасці свайго краю не ставілася, а сялянскае пытанне фактычна ігнаравалася. Сяляне спадзяваліся на атрыманне волі і ўласнай зямлі. Але наибольшее, што змагла ім паабяцаць

шляхта ў асобных паветах, — гэта зніжэнне нормы паншчыны да двух дзён у тыдзень.

Білет 27

Паўстане 1863-1864 гг. Яго вынікі і значэнне

З часоў падзелу Рэчы Паспалітай польскі патрыятычны рух не даваў спакою расійскім уладам. Польскі патрыятычны лагер падзяліўся на дэмакратаў, якія выступалі за паўстанне, і лібералаў – прыхільнікаў

мірных сродкаў барацьбы. Тыя, хто быў за паўстанне, атрымалi назву “чырвоныя”. Яны падзялялiся на правых i левых. Першыя рабiлi стаўку на шляхту i асцерагалiся шырокага сялянскага руху.Яны

прадугледжвалi надзяленне сялян зямлёй за кошт яе частковай канфiскацыi ў памешчыкаў пры абавязковай грашовай кампенсацыi. Левыя разлiчвалi на сялянскую рэвалюцыю. Працiўнiкаў паўстання называлi

“белымi”. Гэта былі пераважна памешчыкi, сярэдняя буржуазiя, частка iнтэлiгенцыi. Гэтыя палiтычныя плынi сфарміраваліся і iснавалi не толькi ў Польшчы, але i на тэрыторыi Беларусi i Лiтвы. Восенню 1861 г. у

Варшаве з разнастайных рэвалюцыйных груповак быў арганiзаваны паўстанцкi гарадскi камiтэт. “Левых” ў Беларусi ўзначальваў Канстанцiн Калiноўскi (1838–1864). Ён паходзiў з сям’i збяднелага шляхцiца

Гродзенскай губернi, скончыў Пецярбургскi ўнiверсiтэт. Вярнуўшыся ў 1861 г. на радзiму, К. Каліноўскі стварыў у Гродне нелегальную рэвалюцыйную арганiзацыю з разначыннай iнтэлiгенцыi. Выдаў 7 нумароў

падпольнай рэвалюцыйнай газеты на беларускай мове “Мужыцкая праўда”. Была выкладзена праграма паўстання: Польшча абвяшчалася незалежнай краiнай з роўнымi правамi ўсiх яе грамадзян перад законам,

дазвалялася дзейнасць ўнiяцкай царквы, планавалася перадаць сялянам iх зямельныя надзелы ў поўнае ўладанне, а памешчыкам выплацiць кампенсацыю з дзяржаўнай казны. У студзенi–лютым 1863 г. ў Беларусi

з’явiлiся першыя паўстанцкiя атрады, якiя прыйшлi з Польшчы. Найбольш актыўна паўстанцы дзейнiчалi ў Гродзенскай губернi, дзе ваяводскiм камiсарам быў К. Калiноўскi. Паўстанне 1863–1864 гг. адбывалася

ва ўмовах правядзення аграрнай рэформы ў Расii. Поспеху ў барацьбе з паўстаннем расійскiя ўлады дасягнулi не толькi дзякуючы вайсковай сiле. У чэрвенi 1863 г. ў Вiльню вярнуўся К. Калiноўскi, а ў лiпенi ён

стаў старшынёй Вiленскага аддзела. Да канца лета ў руках К. Калiноўскага сканцэнтравалася ўсё кiраўнiцтва паўстанцкiмi атрадамi на тэрыторыi Лiтвы i Беларусi. Аднак выратаваць паўстанне ўжо не удалося.

Білет 29

Утварэнне i дзейнасць палiтычных партый i арганiзацый Беларусі ў канцы XIX – пачатку XX ст.

Канец XIX – пачатак XX ст. – час стварэння і станаўлення палітычных партый. У другой палове 90-х гг. сярод сацыял-дэмакратаў шматнацыянальных заходнiх губерняў пераважала тэндэнцыя да стварэння

рабочых арганiзацый па нацыянальнай прыкмеце. У Расii ствараюцца буйныя гарадскiя i рэгiянальныя сацыял-дэмакратычныя арганiзацыi. Усё гэта выклiкала неабходнасць аб’яднання сацыял-дэмакратаў у

адзiную партыю. Iнiцыятарам аб’яднальнага працэсу стаў пецярбургскi “Саюз барацьбы за вызваленне рабочага класа”. У 1898 г. у Мiнску прайшоў з’езд, якi прыняў рашэнне аб аб’яднаннi прадстаўленых на iм

арганiзацый у РСДРП i выбраў ЦК партыi. Летам 1903 г. за мяжой адбыўся ІІ з’езд РСДРП. Ён прыняў праграму у якой абвяшчалася пралетарская рэвалюцыя, заваяванне дыктатуры пралетарыяту і пабудова

сацыялізму. Адбыўся раскол РСДРП. Рэвалюцыйную частку расійскіх сацыял-дэмакратаў пачалі называць бальшавікамі, а прыхільнікаў рэфармісцкага накірунку – меншавікамі. У 1902 г. прыхiльнiкi iдэй

народнiцтва стварылi Партыю сацыялiстаў-рэвалюцыянераў (эсэраў). Эсэры мелі на мэце звяржэнне самадзяржаўя, знiшчэнне памешчыцкага землеўладання i ўстанаўленне ў Расii федэратыўнай дэмакратычнай

рэспублiкi. На рубяжы XIX–ХХ стст. з агульнадэмакратычнага руху вылучаецца беларуская нацыянальная плынь. У канцы 1902 – пачатку 1903 гг. аформiлася Беларуская рэвалюцыйная грамада (БРГ). На сваiм I

з’ездзе ў 1903 г. БРГ прыняла праграму, дзе называла сябе сацыяльна-палiтычнай арганiзацыяй беларускага працоўнага народа. Тэарэтычныя погляды БРГ спалучалi iдэi рэвалюцыйнага дэмакратызму i

народнiцтва. Партыя выступала за звяржэнне самадзяржаўя, знiшчэнне капiталiзму i ўсталяванне дэмакратычнага ладу, прызнавала правы народаў Расii на аўтаномiю.

Білет 30

Рэвалюцыя 1905-1907 гг. у беларускіх губернях.

У пачатку ХХ ст. у Расii склалася рэвалюцыйная сiтуацыя. Эканамiчны крызiс 1900–1903 гг. i руска-японская вайна 1904–1905 гг. садзейнiчалi абвастрэнню ўсiх супярэчнасцей. Рэвалюцыйны выбух у Расii стаў

непазбежным. У палiтычнай барацьбе вылучаюцца тры лагеры: урадавы, лiберальна-буржуазны i дэмакратычны. Кожны з iх меў свае мэты i задачы. Урадавы лагер iмкнулся захаваць самадзяржаўе i не дапусцiць

карэнных змен у дзяржаўна-палiтычным ладзе Расii. Лiбералы марылi аб палiтычных свабодах, жадалi лiквiдаваць перажыткi феадалізму. Агульнай мэтай дэмакратау было знiшчэнне ўсiх рэшткаў феадалізму, у

тым лiку i памешчыцкага землеўладання, звяржэнне самадзяржаўя i ўсталяванне дэмакратычнай рэспублiкi. 9 студзеня 1905 г. у Пецярбургу было растраляна мiрнае шэсце рабочых, якiя накiроўвалiся да цара з

просьбай палепшыць становiшча народа. Гэтая падзея выклiкала магутную хвалю пратэсту. У лютым – сакавiку колькасць палiтычных выступленняў рэзка зменшылася, але адбылося значнае павелічэнне

эканамiчных забастовак. Вясною 1905 г., як следства ўздзеяння рабочага руху, на Беларусi разгарнуўся масавы рэвалюцыйны рух сялянства. Восенню 1905 г. шматлiкiя агульнагарадскiя стачкi злiлiся ва

Усерасiйскую палiтычную стачку. Ва ўсёй Расii баставала звыш двух мiльёнаў чалавек. 18 кастрычнiка ў Мiнску на плошчы адбыўся мiтынг, у якiм удзельнiчалi каля 20 тыс. чалавек. Каб разагнаць мiтынгуючых,

губернатар Курлаў загадаў прымянiць зброю. У снежнi 1905 г. палiтычная барацьба пралетарыяту Расii працягвалася. У Маскве яна перарасла ва ўзброенае паўстанне. Забастоўка ахапiла большасць чыгуначных

вузлоў Беларусi. У апошнія месяцы 1905 г. зноў узрос сялянскi рух. Аднак збiць рэвалюцыйную хвалю ўладам ўсё ж такi ўдалося. У пэўнай ступенi гэтаму спрыяў Манiфест 17 кастрычнiка. Пасля снежаньскiх

падзей 1905 г. рэвалюцыйны рух паступова iдзе на спад.

Білет 31

Беларускі нацыянальны рух і яго роля ў рэвалюцыйным працэсе пачатку ХХ ст.

Расійскія войскі, церпячы паражэнне за паражэннем у Польшчы, у ліпені 1915 г. здалі Варшаву. Фронт імкліва набліжаўся да Беларусі. У пачатку верасня 1915 г. расійская армія пакінула Вільню, Гродна, Ліду,

Брэст і іншыя гарады Заходняй Беларусі. У кастрычніку 1915 г. фронт стабілізаваўся на лініі Дзвінск–Паставы–Баранавічы–Пінск. Значная частка тэрыторыі Беларусі апынулася пад германскай акупацыяй. У

сувязі з наступленнем германскіх войск на ўсход рушыў вялікі паток бежанцаў з Польшчы, Літвы і заходніх паветаў Беларусі На захопленай Гегманіяй тэрыторыі Беларусі ўводзіліся розныя ваенныя павіннасці.

На абаронныя работы прыцягвалася ўсё насельніцтва прыфрантавой паласы. Пачаліся масавыя рэквізіцыі жывёлы, прадуктаў харчавання і фуражу. Рэквізіцыі і прымусовыя работы на патрэбу фронту праводзілі і

германскія ўлады. Акупанты сілаю забіралі ў сялян коней, кароў, іншую хатнюю жывёлу, прадукты, фураж, адзенне, абутак, прымушалі выконваць розныя павіннасці. У выключна цяжкім становішчы апынулася

сельская гаспадарка Беларусі. Больш як палова ўсіх працаздольных мужчын беларускай вёскі была мабілізавана і адпраўлена на фронт. З-за моцнага заняпаду сельскай гаспадаркі амаль перасталі паступаць на

рынак прадметы першай неабходнасці, што выклікала рост дарагоўлі, зніжэнне жыццёвага ўзроўню народа. Пачынаючы з 1915 г., на Беларусі назіраецца нарастанне рабочага руху. У 1916 г. стачачны рух ахапіў

11 населеных пунктаў Беларусі. Асноўным патрабаваннем стачачнікаў з’яўлялася павышэнне заработнай платы. Аднак трэба адзначыць, што стачкі на Беларусі ў гэты час адбываліся разрознена, і, як правіла, у іх

удзельнічала толькі частка рабочых. Масавага рабочага руху не было. Своеасаблівую форму на Беларусі ў гады вайны набыў сялянскі рух – разгром памешчыцкіх маёнткаў, харчовых магазінаў і лавак. Значна

ўзраслі сялянскія хваляванні ў 1915 г. У сувязі з перанясеннем баявых дзеянняў на тэрыторыю Беларусі і ростам рэквізіцый сярод сялян. Аднак у 1916–1917 гг. іх колькасць значна зменшылася. Ваенныя

паражэнні расійскай арміі ў кампаніі 1915 г., няўдачы баявых дзеянняў у 1916 г., велізарныя людскія страты выклікалі нездаволенасць салдат. У войсках успыхнулі хваляванні, звязаныя з дрэнным забеспячэннем

прадуктамі харчавання і абмундзіраваннем, недахопам зброі і боепрыпасаў. Расло дэзерцірства. 22 кастрычніка 1916 г. адбылося паўстанне салдат, казакоў і матросаў на размеркавальным пункце ў Гомелі.

Паўстанне ўспыхнула ў сувязі з арыштам аднаго з казакоў. Паустанцы былі жорстка пакараны. Але спыніць працэс разлажэння арміі ўжо было нельга, яна паступова станавілася небаяздольнай.

Білет 32

Фарміраванне беларускай народнасці.

Вялікага княства Літоўскага стварала новыя ўмовы для далейшага фарміравання беларускай народнасці. Гэтаму садзейнічала мноства фактараў. Першая група – палітычныя фактары. Неабходнасць барацьбы са

знешняй агрэсіяй. Эканамічнай асновай этнаўтваральных працэсаў з’явілася далейшае развіццё сельскай гаспадаркі, замена двухполля парнай зерневай сістэмай трохполля, удасканаленне рамяства, пашырэнне

гандлю. Паступова ў ВКЛ усталёўвалася адзіная грашовая сістэма гандлёва-вымяральных стандартаў. З папярэднімі фактарамі цесна звязаны і сацыяльныя ўмовы. Разам з палітычнымі, эканамічнымі і

сацыяльнымі фактарамі пэўную ролю адыгрываў і канфесійны фактар. Прыкмета веры станавілася своеасаблівай прыкметай народа, а барацьба народа з’яўлялася часткай барацьбы за яго самабытнасць.

Сукупнасць дзейнасці этнаўтваральных фактараў спрыяла фарміраванню беларускай народнасці і такіх яе агульных прыкмет як этнічная тэрыторыя, адносная агульнасць мовы, своеасаблівая матэрыяльная і

духоўная культура, этнічная самасвядомасць і саманазва. У XV–XVI стст. на тэрыторыі Беларусі з’яўляецца шэраг новых тыпаў пасяленяў: мястэчка, фальварак, засценак, ваколіца. Адным са значных

кампанентаў народнасці з’яўляецца самасвядомасць беларусаў. У ВКЛ жыхар беларускіх зямель адрозніваў сябе ад іншых народаў. Гістарычная супольнасць усходнеславянскага народа, адзіная рэлігія і мова

продкаў тармазіла працэс дыферэнцыяцыі рускага і беларускага народаў. Беларуская культура другой паловы XIII – першай паловы XVI ст. развівалася на аснове засвойвання багатых традыцый высокаразвітых

візантыйскай і старажытнарускай культур, пад уздзеяннем мясцовых умоў. У другой палове XIII – першай палове XVI ст. паралельна з працэсамі стварэння беларускай арыгінальнай літаратуры ішло развіццё

старабеларускай літаратурнай мовы. З усіх жанраў беларускай літаратуры перыяду яе станаўлення найбольш дынамічна развіваліся летапісы. У другой палове XVI ст. летапісы сталі паволі адміраць, уступаючы

месца іншым гістарычным жанрам. У канцы XV – пачатку XVI ст. складаліся перадумовы Рэнесанса на Беларусі: рост гарадоў, фарміраванне беларускай народнасці, ажыўленне грамадска-палітычнай дзейнасці і

нацыянальна-класавай барацьбы. Прадстаўніком рэнесансавай культуры на Беларусі быў першадрукар, гуманіст і асветнік Францыск Скарына (каля 1490 г. – каля 1551 г.). У Празе Ф. Скарына пры дапамозе

заможных віленскіх і полацкіх мяшчан заснаваў друкарню. 6 жніўня 1517 г. выйшла з друку першая кніга “Псалтыр”. Першадрукар выдаў пераважную частку Старого Запавету Бібліі, прычым выбраў найбольш

важныя кнігі. Выдатным дзеячам беларускай культуры быў паэт-гуманіст, прадстаўнік новалацінскай літаратурнай школы М. Гусоўскі. Нарадзіўся будучы паэт у сям’і вялікакняскага лоўчага і атрымаў адукацыю

ў Вільні, Польшчы, Італіі. На працэс станаўлення і развіцця беларускай архітэктуры і выяўленчага мастацтва значна паўплывалі старажытнарускія традыцыі, а таксама лепшыя дасягненні архітэктуры і мастацтва

заходнееўрапейскіх краін. Готыка на Беларусі была прадстаўлена шматлікімі абарончымі збудаваннямі – замкамі, якія адначасова з’яўляліся адмістрацыйнымі, палітычнымі, эканамічнымі і культурнымі цэнтрамі.

Мураваныя замкі пачалі будавацца ў першай палове XVI ст. У сувязі з пашырэннем каталіцызму на ўсёй тэрыторыі Беларусі пачалося будаўніцтва касцёлаў. У культавай архітэктуры канца XV – першай паловы

XVI ст. з’яўляецца новы тып пабудоў – інкастэляваныя храмы, прыстасаваныя да абароны. У выяўленчым мастацтве Беларусі другой паловы XIII – першай паловы XVI ст. вылучаюцца іконапіс, фрэскі, кніжная

мініяцюра, гравюра, арнамент, драўляная разьбяная скульптура. У рамках дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва на Беларусі ў другой палове XIII – першай палове XVI ст. развівалася размалёўка па дрэву, чаканка

па металу, выраб керамікі.

Білет 33

Асаблівасці фарміравання беларускай нацыі ў ХІХ-пачатку ХХ ст.

Нацыя – гістарычная супольнасць людзей, якая характарызуецца ўстойлівымі эканамічнымі і тэрытарыяльнымі сувязямі, агульнасцю мовы, культуры, характару, побыту, традыцый, звычаяў, самасвядомасці.

Рэформа 1861 г., вызваліўшы сялян ад прыгоннай залежнасці, стварыла ўмовы для капіталістычнай перабудовы памешчыцкай і сялянскай гаспадарак з арыентацыяй на рынак. Прамысловы пралетарыят Беларусі

характарызаваўся шматнацыянальнасцю і адносна невысокай канцэнтрацыяй. Гандлёва-прамысловая буржуазія Беларусі была таксама шматнацыянальнай, прычым большую яе частку складалі прадстаўнікі

небеларускага этнічнага насельніцтва. Слабасць нацыянальнай буржуазіі ў пэўнай ступені замаруджвала працэс кансалідацыі беларускай нацыі. У канцы XIX ст. паступова стабілізавалася этнічная тэрыторыя

беларусаў. Галоўным арэалам кансалідацыі беларускай нацыі былі цэнтральная і паўночна-заходняя часткі Беларусі. За 40 паслярэформенных гадоў колькасць жыхароў Беларусі падвоілася. У другой палове ХІХ

– пачатку XX ст. працягваўся працэс фарміравання мовы беларускай нацыі. Беларуская літаратурная мова развівалася галоўным чынам як мова мастацкай літаратуры і часткова публіцыстыкі. Адметнасць

беларускага этнасу адлюстроўвалася ў своеасаблівым народным выяўленчым і дэкаратыўна-прыкладным мастацтве. Кансалідацыя беларускага этнасу ў нацыю суправаджалася ростам нацыянальнай

самасвядомасці. Быў праведзены шэраг рэформ у галіне адукацыі Расійскай імперыі, якія закранулі і Беларусь. Да 60-х гг. ХІХ ст. сістэма адукацыі характарызавалася рознатыповасцю навучальных устаноў. У

мэтах уніфікацыі іх дзейнасці большасць навучальных устаноў перайшла ў падпарадкаванне Міністэрства народнай асветы. Змены ў сістэме адукацыі Беларусі прывялі да ўстойлівага росту колькасці

навучальных устаноў. Аднак, нягледзячы на станоўчыя дасягненні народнай асветы, як Расійская імперыя ў цэлым, так і Беларусь адставалі ад краін Заходняй Еўропы. У галіне пачатковай адукацыі ўрадавая

палітыка была накіравана на тое, каб значную частку затрат на ўтрыманне народных вучылішч перакласці на сялян.Сярэдняя адукацыя заставалася прывілеяй пануючых класаў.Складвалася сістэма прафесійнай

адукацыі. У Беларусі ствараліся рамесныя, сельскагаспадарчыя, камерцыйныя, медыцынскія, музыкальныя, мастацкія навучальныя ўстановы. Літаратура. У другой палове ХІХ ст. пачынаецца новы этап у

развіцці беларускай літаратуры. Пісьменнікі паступова пераадольвалі вузкае фальклорнае апісальніцтва сваіх папярэднікаў, станавіліся на шлях стварэння развітой літаратуры. Ішоў працэс жанравага ўзбагачэння

літаратуры, удасканальвалася вершаскладанне. Вяршыняй развіцця беларускай літаратуры другой паловы ХІХ ст. стала творчасць Францішка Багушэвіча. На лепшыя дасягненні літаратуры другой паловы ХІХ ст.

абапіралася беларуская літаратура пачатку ХХ ст. Новыя тэмы, матывы і вобразы прынесла ў беларускую літаратуру. Як таленавіты паэт-наватар, адзін з пачынальнікаў беларускай драматургіі і заснавальнікаў

нацыянальнай школы перакладу ўвайшоў у гісторыю беларускай літаратуры Янка Купала. Разам з Янкам Купалам заснавальнікам новай беларускай літаратуры і літаратурнай мовы стаў Якуб Колас. У пачатку

ХХ ст. раскрыліся творчыя здольнасці Максіма Гарэцкага, Змітрака Бядулі, Цішкі Гартнага, Каруся Каганца і інш. Тэатр. У фарміраванні беларускага прафесійнага нацыянальнага тэатра вялікую ролю адыграла

тэатральная культура рускага, украінскага і польскага народаў. У беларускіх гарадах дзейнічалі мясцовыя рускія драматычныя трупы, а таксама гастралявалі акцёры сталічных тэатраў. Паспяхова выступалі

артысты ўкраінскіх тэатраў, прыязджалі польскія тэатральныя калектывы.

Білет 34

Берасцейская царкоўна-рэлігійная унія.

Некаторых мясцовых праваслаўных лідэраў прывабіў сваёй жыццяздольнасцю каталіцкі захад. Яны ўбачылі шлях да пераадолення духоўнага крызісу ў заключэнні уніі з Рымам. Гэты шлях быў рэалізаваны ў выглядзе

Берасцейскай уніі. Новы накірунак хрысціянства – уніяцтва – быў аформлены на Берасцейскім саборы 1596 года. Ён прадугледжваў захаванне праваслаўнай абраднасці, царкоўна-славянскай мовы ў набажэнстве, але прызнаваў

вяршэнства папы рымскага, каталіцкае веравучэнне. Але замест спакою унія стала крыніцай раздораў. Першы напрамак рэлігійнай барацьбы – гэта пачатак літаратурна-багаслоўскай палемікі. Другім напрамкам была

парламенцкая барацьба. На сеймах паміж праваслаўнымі і уніятамі адбываліся вострыя спрэчкі. Трэцяй формай рэлігійнай барацьбы была адміністрацыйная барацьба: закрыццё праваслаўных цэркваў, перадача іх і манастыроў

уніятам. Па Беларусі пракацілася хваля антыуніяцкіх выступленняў. З пачатку XVII стагоддзя ўсё большую вагу пачынаюць набываць казакі. Яны пачынаюць бараніць пакрыўджаную царкву. У 1648 годзе на барацьбу з

прыгнятальнікамі ўзнялося запарожскае казацтва на чале з Б.Хмяльніцкім, галоўнае патрабаванне паўстання – ліквідацыя уніяцкай царквы. У XVII–XVIII ст. на Беларусі ўзмацнілася дзейнасць каталіцкіх манаскіх. Яны

праводзілі гвалтоўнае акаталічванне беларускага насельніцтва. Абаронцамі праваслаўя становяцца праваслаўныя брацтвы, якія ўзніклі ў XVI ст. Галоўны напрамак іх дзейнасці – захаванне чысціні праваслаўнага вучэння,

богаслужэння і царкоўнага кіравання. Такім чынам, на працягу ўсяго існавання Рэчы Паспалітай беларускі народ вымушаны быў весці цяжкую барацьбу за сваю веру, мову, культуру.

Білет 35

Рэфармацыя і Конррэфармацыя і іх уплыў на канфесійнае становішча на беларускіх землях.

Праваслаўе да 1385 года было амаль дзяржаўнай рэлігіяй. Але пасля Крэўскай уніі пануючай рэлігіяй у ВКЛ становіцца каталіцтва. На глебе барацьбы паміж свецкай і духоўнай уладамі прарасла Аармацыя.

Рэфармацыя – грамадска-палітычны і рэлігійны рух, накіраваны супраць каталіцкай царквы як ідэйнай асновы феадалізму. У Рэфармацыі можна выдзяліць тры напрамкі: 1) каралеўска-княжацкі, які абараняў

інтарэсы манархаў і свецкіх феадалаў ва ўмацаванні сваёй улады і захопе зямных багаццяў царквы; 2) бюргерска-буржуазны з яго пропаведдзю “мірскога аскетызму” і рэспубліканскага ўладкавання царквы;

3) народны, які патрабаваў ліквідацыі царквы, феадальнага прыгнёту і ўзаконення роўнасці. Шляхту і заможных гараджан Рэфармацыя прывабіла магчымасцю падарваць магутнасць царквы, якая ўшчымляла іх

правы. Найбольшае пашырэнне ў княстве атрымаў кальвінізм, абаронцам якога стаў Мікалай Радзівіл Чорны. Ён заснаваў у Вільні першую пратэстанцкую абшчыну. У 60-я гады XVI стагоддзя на Беларусі, у

Літве і на Украіне з кальвінізму вылучыўся больш радыкальны напрамак – арыянства, ці антытрынітарызм. Папства зрабіла стаўку ў выратаванні каталіцкай царквы на ордэн езуітаў. У ВКЛ езуіты з’явіліся на

наступны год пасля Люблінскай уніі, выкліканыя віленскім біскупам для барацьбы з Рэфармацыяй. К канцу XVII стагоддзя контррэфармацыя ў княстве перамагла. Да сярэдзіны XVII стагоддзя польскія каралі

практычна падпарадкавалі сабе праваслаўную царкву. Такім чынам, на працягу ўсяго існавання Рэчы Паспалітай беларускі народ вымушаны быў весці цяжкую барацьбу за сваю веру, мову, культуру.

Білет 37

Асноўныя тэндэнцыі і дасягненні ў развіцці беларускай культуры ў эпохі Адраджэння і Асветніцтва.

У гісторыі культуры Беларусі сярэдзіны XVI – XVIII ст. можна выдзеліць тры перыяды: 1) другая палова XVI ст. – рэфармацыйна-гуманістычны рух; 2) канец XVI – першая палова XVII ст. – эпоха

контррэфармацыі і ўсталявання барока; 3) другая палова XVII – XVIII ст. – панаванне ў мастацтве стылю барока і пачатак стылю класіцызму. Асвета і кнігадрукаванне. На тэрыторыі Беларусі з’яўляюцца

найбольш перадавыя для свайго часу пратэстанцкія і брацкія школы. У школах вывучаліся гуманітарныя навукі – лацінская, грэчаская, польская, нямецкая мовы, рыторыка, гісторыя, правазнаўства, матэматыка,

фізіка. У канцы XVI – першай палове XVII ст. на Беларусі адчыняюцца брацкія школы. Яны з’яўляліся і цэнтрамі кнігадрукавання. У XVIII ст. на беларускіх землях пашыраецца свецкая адукацыя. Гэтаму

садзейнічала рэформа школ. Бібліятэчная і архіўная справа. Багацейшай у Рэчы Паспалітай з’яўлялася Нясвіжская бібліятэка Радзівілаў, заснаваная ў 1600 г. У бібліятэцы налічвалася больш за 20 тыс. тамоў

кніг амаль на ўсіх еўрапейскіх мовах. У 1772 г. бібліятэка была канфіскавана і перавезена ў Пецярбург. У бібліятэцы захоўваліся таксама рэдкія рукапісы. Сярод іх – Радзівілаўскі летапіс, упрыгожаны 617

каляровымі малюнкамі. Больш за 6 тыс. рэдкіх кніг, старажытных рукапісаў, геаграфічных карт Беларусі, Літвы і Польшчы знаходзіліся ў Шчорсах, у маёнтку магната Храптовіча. У Нясвіжскім замку знаходзіўся

і архіў, у якім налічвалася больш за 500 тыс. гістарычных актаў, грамат, пісьмаў і іншых дакументаў. Гэтыя матэрыялы былі сабраны з 1551 г., калі Мікалай Радзівіл Чорны атрымаў права захоўвання ў Нясвіжы т.

зв. Літоўскай метрыкі – дзяржаўнага архіва Вялікага княства Літоўскага. Літаратура. Агульнадзяржаўныя летапісы і хронікі паступова саступаюць месца новым літаратурным відам і жанрам: публіцыстыцы,

гісторыка-мемуарнай літаратуры, палітычнай сатыры, паэзіі. Тэатр і музыка. Шырокае распаўсюджанне на Беларусі ў XVI ст. атрымаў тэатр лялек – батлейка. Сюжэты батлейкі былі заснаваны на біблейскай і

евангельскай тэматыцы, а таксама бытавых матывах. Выяўленчае мастацтва. У беларускім жывапісе акрэсліліся два напрамкі. Першы – мастацтва, заснаванае на старажытнарускіх традыцыях; другі – жывапіс,

які знаходзіўся пад уплывам заходнееўрапейскай мастацкай школы. ца новаму стылю ў выяўленчым мастацтве – класіцызму. Архітэктура. У XVI – першай палове XVII ст. працягвалася стварэнне абарончых і

культавых збудаванняў у стыле барока. Беларускі феадальны горад, як і раней, меў тыповую забудову: умацаваны замак – рэзідэнцыя феадала і размешчаны вакол замка гандлёва – рамесны пасад пад аховай

замкавых. Прадстаўніком рэнесансавай культуры на Беларусі быў першадрукар, гуманіст і асветнік Францыск Скарына (каля 1490 г. – каля 1551 г.). Ф. Скарына аснаваў друкарню. 6 жніўня 1517 г. выйшла з

друку першая кніга “Псалтыр”. Першадрукар выдаў пераважную частку Старого Запавету Бібліі, прычым выбраў найбольш важныя кнігі. У 1520 г. Скарына пераехаў у Вільню, дзе ў 1522 г. выйшла ў свет

зборнік рэлігійных і свецкіх твораў. Зборнік был больш даступным шырокаму колу насельніцтва. Ф. Скарына выступіў у якасці стваральніка новага літаратурнага жанру – прадмоў. Яны змяшчалі ў сабе кароткі

змест твора. Ф. Скарына ўнёс уклад у распрацоўку беларускай літаратурнай мовы.

Білет 38

Складванне беларускай літаратурнай мовы.

У XIV — XVIII стст. мовай беларускага народа з'яўлялася старабеларуская мова. У выніку паланізацыі і насаджэння каталіцызму з другой паловы XVII ст. літаратурную старабеларускую мову перасталі

ўжываць у справаводстве, а затым і ў іншых сферах культурнага жыцця. У XVIII ст. старабеларускае пісьменства канчаткова выйшла з ужытку. Беларускія магнаты і буйная шляхта, а таксама амаль уся

інтэлігенцыя засвоілі польскую мову і культуру, а вуснай беларускай мовай у розных дыялектах карысталіся сялянства, збяднелая шляхта, ніжэйшыя пласты гарадскога і сельскага насельніцтва. Пасля далучэння

Беларусі да Расіі афіцыйнае становішча ў краі заняла руская мова, аднак у грамадскім і культурным жыцці аж да падаўлення паўстання 1863 — 1864 гг. панавала польская мова. Фарміраванне беларускай нацыі,

сацыяльна-эканамічныя змены ў грамадстве, а таксама хваля агульнаславянскага нацыянальнага адраджэння ў пачатку XIX ст. садзейнічалі выпрацоўцы новай бела рускай літаратурнай мовы на базе шматлікіх

беларускіх гаворак (дыялектаў). Гэта мова абапіралася выключна на жывую народную гаворку. Нанова складваліся графіка (лацінка польскага ці кірыліца рускага ўзору), правапіс , лексіка, не звязаная з працай і

побытам сялянства і гарадскіх сацыяльных нізоў. У першай палове XIX ст., па сутнасці, адзінай сферай выкарыстання новай беларускай мовы была мастацкая літаратура. У сувязі з цяжкасцямі друкавання і

распаўсюджання беларускіх твораў, а таксама забаронай у канцы 50-х гадоў друкавання ўкраінскіх і беларускіх кніг лацінскім шрыфтам літаратура была пераважна рукапіснай і ананімнай. Ананімныя

вершаваныя гутаркі, вершы. Праблемы народнасці, нацыянальнай самабытнасці ставіліся лепшымі літаратурнымі творамі таго часу. У першай палове XIX ст. у літаратуры з'явіліся таленавітыя паэты і празаікі з

асяроддзя алалячанай беларускай шляхты, якія ішлі да творчасці на беларускай мове ад захаплення народнымі казкамі, песнямі, паданнямі і легендамі. Сярод іх — Ян Чачот, Аляксандр Рыпінскі, Ян Баршчэўскі,

Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч.

Білет 39

Беларускае нацыянальна-культурнае адраджэнне ў пачатку ХХ ст.

У 1906—1915 гг. у Вільні выходзіла легальная беларуская штотыднёвая грамадска-палітычная, навукова-асветніцкая, літаратурна-мастацкая газета «Наша ніва». Яе выданнем кіравалі лідэры Беларускай

сацыялістычнай грамады браты Іван і Антон Луцкевічы. Да 1912 г. газета друкавалася кірыліцай і лацінкай, пазней — толькі кірыліцай. «Наша ніва» арыентавалася пераважна на сялянства і сельскую

інтэлігенцыю, дробных служачых і рабочых. Сваю першачарговую і галоўную задачу «Наша ніва» бачыла ў барацьбе за прызнанне факта існавання беларускага народа, за яго раўнапраўнасць з іншымі народамі.

Шмат увагі газета надавала тэарэтычнаму абгрунтаванню права беларускага народа на захаванне і развіццё сваей мовы і нацыянальнай культуры. Газета была цэлай эпохай у беларускім адраджэнні пачатку XX

ст. і дала гэтаму перыяду гісторыі Беларусі сваю назву — «нашаніўскі». Нацыя — гэта супольнасць людзей, аб'яднаных не толькі тэрыторыяй пражывання, літаратурнай мовай і культурай, але і агульнай ідэяй.

Разам з паступовым фарміраваннем беларускай нацыі зараджалася беларуская нацыянальная ідэя — уяўленні, у якіх прадстаўнікі інтэлігенцыі выражалі разумение беларусаў як самастойнай і самабытнай

супольнасці людзей і іх жыццёва важныя інтарэсы. У межах нацыянальнай ідэі фармуляваліся мэты і заданы беларускага народа на розных этапах гістарычнага развіцця. Сутнасцю нацыянальнай ідэі з'яўлялася

ўтварэнне беларускай дзяржаўнасці. Беларуская нацыянальная ідэя вырасла з літвінскай ідэі аб адраджэнні Вялікага княства Літоўскага, якая аформілася ў першай палове XIX ст. Каля яе вытокаў стаялі

прафесары Віленскага універсітэта Міхаіл Баброўскі і Ігнат Даніловіч. Тэарэтычнае абгрунтаванне існавання самастойнага беларускага этнасу ўпершыню распрацавалі беларускія народнікі ў Пецярбургу. У

часопісе «Гомон» яны пераконвалі, што ў беларускага народа ёсць свае інтарэсы, што Беларусь як краіна мае свае прыкметы: мову, тып мыслення, культуру. Беларускія студэнты-гоманаўцы выступалі супраць

поглядаў на беларускі народ «як на нейкі матэрыял для ўсемаг-чымых эксперыментаў» і разглядалі яго «як жывую народнасць,.здольную самастойна распараджацца сабой». У сувязі з гэтым заяўлялася аб

законных правах беларускага народа на самастойнае і раўнапраўнае становішча ў «агульнай славянскай сям'і». Гоманаўцы марылі пра аўтаномію свайго краю ў складзе сацыялістычнай федэратыўнай Расіі.У 1905

г. гоманаўскую ідэю аб аўтаноміі Беларусі ў складзе дэмакратычнай і федэратьгўнай Расіі падтрымалі прыхільнікі БСГ. Кожны народ, які ўваходзіў у склад Расіі, паводле праграмы БСГ, мусіў мець свой

парламент, выбіраць сабе чыноўнікаў, гаварыць і пісаць на сваёй мове.Значную ролю ў фарміраванні беларускай ідэі і абуджэнні нацыянальнай свядомасці беларусаў адыграла газета «Наша ніва». Газета

выступала супраць афіцыйнай царскай палітыкі, скіраванай на раскол беларускага народа паводле веравызнання на «рускіх» і «палякаў». Рэдактарам «Нашай нівы» з 1914 г. быў Я. Купала.

Білет 40

Войны ХVІ – ХVІІІ стст. і іх наступствы для беларускіх зямель.

Першай вайной Рэчы Паспалітай была Лівонская. У падзеле Лівоніі пачынаюць праяўляць зацікаўленасць: Швецыя, Польшча, ВКЛ, Данія і Расія. Згодна з пагадненнем паміж Расіяй і Лівонскім Ордэнам ордэн

абавязваўся не заключаць дагавораў з Польшчай. Але ён парушае гэта пагадненне. Гэта падштурхнула Івана Грознага пачаць у 1558 г. ваенныя дзеянні супраць Лівоніі. У выніку Лівонскай вайны аказалася

спустошанай і зруйнаванай паўночна-усходняя частка Беларусі, загінула шмат насельніцтва, знішчаны культурныя каштоўнасці. Да актыўнай рускай палітыкі феадалаў падштурхнула “смута” ў Расіі. Таксама

спрыяльныя ўмовы для правядзення актыўнай рускай палітыкі склаліся і ў тым, што памёр брат цара Дзмітрый. У ролі самазванца выступіў беглы манах. Праз год падман пачаў выкрывацца і масквічы зверглі

Лжэдзмітрыя з прастолу. Праз некаторы час з’яўляецца новы Лжэдзмітрый, які нібыта ў другі раз цудам выратаваўся ад смерці. На дапамогу яму прыходзяць атрады польскіх магнатаў. Але ж і ён пацярпеў

паражэнне. У 1609 г. польскі кароль Жыгімонт III распачаў адкрытую інтэрвенцыю супраць Расіі. Масква апынулася ў руках інтэрвентаў. У 1611 г. у Ніжнім Ноўгарадзе ствараецца народнае апалчэнне супраць

інтэрвентаў. У кастрычніку 1612 г. апалчэнцы вызвалілі Маскву. У 1613 г. на расійскі прастол быў абраны Міхаіл Раманаў. Вайна 1654–1667 гг. – гэта нацыянальна-вызваленчая барацьба беларускага народа

супраць польскіх паноў і каталіцкай экспансіі за ўз’яднанне з Расіяй. Амаль адразу былі заняты 33 гарады. Летам 1655 г. амаль уся Беларусь была занята рускімі войскамі. Не абмінула Беларусь і Паўночная вайна

(1700–1721). Данія, Расія, Саксонія і Рэч Паспалітая заключылі саюз супраць Швецыі. Ваенныя дзеянні распачаў Аўгуст II. Праз некаторы час Данія церпіць параженне ад Карла XII. Пасля адной бітвы пад

польскім горадам, дзе рускія атрымалі перамогу, галоўныя шведскія войскі накіраваліся на Беларусь. Пры набліжэнні шведаў беларускае насельніцтва хавала збожжа, жывелу. Шведскае войска галадала.

Бітва паміж Левенгаўптам і Пятром І, які ўзначальваў атрад з 12 тыс. чалавек, адбылася 1708 г. Шведы пацярпелі паражэнне. Генеральная бітва Паўночнай вайны пачалася 27 чэрвеня 1709 г. наступленнем

шведаў пад Палтавай. Руская армія атрымала бліскучую перамогу. Беларусь у выніку вайны страціла 700 тыс. жыхароў, многія паветы былі спустошаны.Такім чынам, войны Рэчы Паспалітай у другой палове

XVII – XVIII ст., якія закранулі і Беларусь, не прынеслі і не маглі прынесці якіх-небудзь здабыткаў.

Білет 41

Унутраныя і знешнія прычыны заняпаду Рэчы Паспалiтай і яе падзелы.

Першы выток палітычнага крызісу Рэчы Паспалітай – гэта Люблінская унія – гэта пачатак канца, згубы не толькі Вялікага княства Літоўскага, але і Польшчы як самастойных, незалежных дзяржаў. Другім

вытокам стаў палітычны лад Рэчы Паспалітай, які падрываў асновы дзяржаўнасці. Трэцім вытокам палітычнага крызісу з’явілася бязглуздая рэлігійная палітыка. Берасцейская царкоўная унія не дала жаданых

вынікаў. Чацвёрты выток палітычнага крызісу – спалучэнне нацыянальнага і рэлігійнага прыгнёту з феадальным Пяты выток паглыблення палітычнага крызісу – барацьба паміж магнатамі за ўладу. У другой

палове XVII ст. у Вялікім Княстве Літоўскім асноўнымі сапернікамі былі Радзівілы, Пацы і Сапегі. У 1768 г. сейм (пад націскам рускіх войск) прыняў пастанову аб ураўнаванні ў правах праваслаўных і

пратэстантаў з католікамі. У Пецярбургу была падпісана канвенцыя аб падзеле Рэчы Паспалітай паміж Расіяй, Прусіяй і Аўстрыяй. Прусія атрымала паўночна-заходнюю частку Польшчы і частку Заходняй

Украіны са Львовам. Да Расіі адышлі Інфлянты, большая частка Полацкага ваяводства, амаль усё Віцебскае, усё Мсціслаўскае ваяводства і ўсходняя частка Рэчыцкага павета, Магілёўскае ваяводства. У 1793 г.

адбыўся другі падзел Рэчы Паспалітай паміж Расіяй і Прусіяй. Да Прусіі адышлі Данцыг і Вялікая Польшча, а да Расіі – частка Полацкага ваяводства, рэшткі Віцебскага і Мсціслаўскага, Мінскае і ўсходнія часткі

Навагрудскага і Брэсцкага ваяводстваў. У 1795 г. адбыўся апошні падзел Рэчы Паспалітай. Расія атрымала Заходнюю Беларусь і Усходнюю Літву, а таксама Украіну да Заходняга Буга. Аўстрыя і Прусія захапілі

карэнныя землі, частку ўкраінскіх і літоўскіх зямель. Такім чынам, палітычны лад Рэчы Паспалітай, неабмежаваныя шляхецкія вольнасці, рэлігійны фанатызм, падзенне нораваў шляхецкага саслоўя з’явіліся

галоўнымі прычынамі гібелі дзяржавы.

Білет 42

Вайна 1812 г. і яе ўплыў на беларускі народ

На пачатку 19ст. непазбежнасць франка- рускай вайны была вiдавочнай. 12 чэрвеня 1812г. 600-тыс. армiя Напалеона уступiла на землi Беларусi i Лiтвы, iм супрацьстаялi 3 рускiя армii пад началам

генералау Багратыёна, Баркалая дэ Толi, Тармасава. Жорсткiя баi разгарнулiся пад вёскай Салтанаука(Магiлёу), ля вёскi Навасёлкi, што дало магчымасць Багратыёну пераправiцца праз Днепр, каб у раёне

Смаленска злучыцца усiм рускiм армiям. Адносiны насельнiцтва да ваюючых бакоу не былi адназначнымi. Для сялян, шро французы, што рускiя -- усе былi чужакамi, шляхта вiтала прыход французау. Напалеон

абклау насельнiцтва Беларусi велiзарнымi паборамi, праводзiлiся карные мерапрыемствы. У такiх умовах у многiх мясцiнах Беларусi разгарнууся партызанскi рух. Пасля бiтвы пад Барадзiно, 26 жнiуня 1812г.,

захопа Масквы i адступлення, французы 4 лiстапада пакiнулi Мiнск, 9 лiстапада -- Барысау, 12 лiстапада -- Магiлёу. 14 Лiстапада пад Студзенкамi французы пачалi пераправу праз Бярэзiну, пры гэтым 20тыс.

загiнула. 8 снежня 1812г. расiйскiя войскi занялi Гродна. Напалеон бяжыць у Парыж. Выншкамi вайны былi : масавая гiбель людзей, пасяуныя плошчы скарацiлiся больш як на палову. У грашовым вылiчэннi

страты Беларусi ад вайны склалi 51882615руб. серабром. Цар выбачыу здраду мясцовых памешчыкау, што пайшлi на службу да акупантау, але нiчога не зрабiу для сялян, навад тых, што змагалiся у партызанскшх

атрадах на баку рускага войску. Наадварот : прыгон i свавол памешчыкау у беларускай вёсцы пасля вайны 1812г. рэзка узмацнiуся.

Білет 43

Геапалітычнае становішча і сацыяльна-эканамічнае становішча беларускіх губерняў ва ўмовах Першай сусветнай вайны.

Білет 44

Лютаўская рэвалюцыя 1917 г. i яе ўплыў на Беларусь.

У гады вайны адбыліся значныя змены ў. На захопленай Германіяй тэрыторыі вядомыя беларускія дзеячы выступілі з ідэяй стварэння канфедэрацыі ў форме Вялікага княства. Аднак утварыць канфедэрацыю не

ўдалося. Германскі ўрад не быў зацікаўлены ў такой дзяржаве. У пачатку 1916 г. у германскім загадзе аб школах акупіраванага краю абвясшчалася беларускую мову раўнапраўнай з польскай, літоўскай і

яўрэйскай мовамі. Нягледзячы на супрацьдзеянне польскіх памешчыкаў і ксяндзоў, беларускі нацыяналшьны рух значна ажывіўся. Паступова галоўнымі цэнтрамі беларускага нацыянальнага руху становяцца

Петраград, Масква і іншыя гарады Расіі. З явілася некалькі рэвалюцыйных газет. Але цэнзары недазволілі доуга існавацьім. Далейшае развіццё беларускага нацыянальнага руху стала магчымым толькі ў выніку

перамогі Лютаўскай рэвалюцыі. Лютаўская рэвалюцыя – з’ява сусветна-гістарычнага значэння. З аднаго боку, яна падвяла рысу пад шматвяковай гісторыяй расійскай манархіі, а з другога – адкрыла шлях да

дэмакратычнага развіцця Расіі. Па свайму характару рэвалюцыя была буржуазна-дэмакратычнай. Але ў адрозненне ад рэвалюцыі 1905–1907 гг. яна перамагла. Галоўная яе задача – звяржэнне самадзяржаўя –

была выканана. Пасля перамогі паўстання па ўсёй краіне пачалі стварацца Саветы, якія і сталі органамі ўлады. Большасць у Саветах склалі меншавікі і эсэры. У краіне ўстанавілася двоеўладдзе. Звесткі аб

перамозе рэвалюцыі ў Петраградзе прыйшлі ў Беларусь 1–4 сакавіка 1917 г. Рабочыя, сяляне, салдаты віталі пралетарыят Петраграда і выказалі намер падтрымаць рэвалюцыю. Асаблівая ўвага была звернута на

ўтварэнне Саветаў рабочых і салдацкіх дэпутатаў. Саветы ў Беларусі прызнавалі кіруючую ролю Петраградскага Савета рабочых і салдацкіх дэпутатаў. Разам з тым яны прызнавалі і Часовы ўрад. 6 сакавіка 1917

г. Часовы ўрад перадаў уладу ў губернях і паветах сваім камісарам, якія выконвалі функцыі губернатараў. У першыя дні рэвалюцыі пачалі стварацца прафсаюзы, якія павялі барацьбу за паляпшэнне эканамічнага

становішча працоўных, скарачэнне рабочага дня, павелічэнне зарплаты і інш. Рэвалюцыя паклала пачатак дэмакратызацыі войска. 7–17 красавіка 1917 г. у Мінску адбыўся І з’езд ваенных і рабочых дэпутатаў

армій і тылу Заходняга фронту. Адным з галоуных арганізатараў з’езда быў Мінскі Савет рабочых і салдатскіх дэпутатау. З’езд прызнаў неабходным для Расіі працягваць вайну з мэтай абароны рэвалюцыі. 20

красавіка 1917 г. у Мінску адкрыўся з’езд сялянскіх дэпутатаў. Дэлегаты з’езда выступілі за пераход усёй зямлі ў агульнанародную. Такім чынам, Лютаўская буржуазна-дэмакратычная рэвалюцыя з’явілася

пачаткам дэмакратычнага развіцця Расіі, у тым ліку і Беларусі, адкрыла шлях да эканамічнага і сацыяльнага прагрэсу краіны.

Білет 45

Кастрычнiцкая рэвалюцыя 1917 г. ў Расii i ўстанаўленне савецкай улады ў Беларусi.

24 – 25 кастрычніка 1917 г. у Петраградзе перамагла сацыялістычная рэвалюцыя. Часовы ўрад быў скінуты. 25 кастрычніка аб перамозе ўзброенага паўстання ў Петраградзе стала вядома ў Мінску. Улада ў горадзе перайшла ў

рукі Савета. 1 лістапада 1917 г. у Мінск прыбылі атрады рэвалюцыйных. Іх прыбыццё змяніла суадносіны сіл на карысць бальшавікоў. 2 лістапада прайшоў пашыраны сход Мінскага Савета з удзелам вайсковых і фабрычна-

заводскіх камітэтаў. Сход прыняў рэзалюцыю аб устанаўленні савецкай улады ў Мінску. Такім чынам, барацьба з контррэвалюцыяй у Мінску завяршылася перамогай рэвалюцыйных сіл. Значна пазней перамагла савецкая

ўлада ў Магілёве На працягу кастрычніка – лістапада 1917 г. савецкая ўлада была ўстаноўлена на ўсёй свабоднай ад ворагаў тэрыторыі Беларусі. Разам з утварэннем на Беларусі новых савецкіх органаў улады былі ліквідаваны

органы, створаныя Часовым урадам. Першым крокам на шляху зацвярджэння савецкай улады было ўвядзенне рабочага кантролю над вытворчасцю і размеркаваннем. Напрыканцы 1917 г. на Беларусі былі сфарміраваны

мясцовыя органы рабочага кантролю. Пачалі праводзіцца рэвалюцыйныя пераўтварэнні і ў вёсцы. Першым крокам у гэтым напрамку былі канфіскацыя ўсёй зямлі. У канцы кастрычніка 1917 г. былі ажыццёўлены меры,

накіраваныя на паляпшэнне становішча працоўных Беларусі. Была прынята пастанова аб устанаўленні 8-гадзіннага рабочага дня. Такім чынам, перамога Кастрычніцкай рэвалюцыі і ўстанаўленне савецкай улады паклалі

пачатак рэвалюцыйным пераўтварэнням ва ўсіх сферах грамадскага жыцця беларускага народа.

Білет 46

Абвяшчэнне незалежнасці БНР.

9 сакавіка 1918 г. адбылося пашыранае пасяджэнне выканкома Савета Усебеларускага з’езда. На пасяджэнні была прынята 2-я Устаўная грамата да народа Беларусі. У гэтым дакуменце Беларусь абвяшчалася

Народнай Рэспублікай. Аднак ў граматах не былі дастаткова выразна акрэслены сацыяльна-палітычныя задачы. Таму выпрацоўваецца агульная тактыка ў нацыянальным пытанні. 25 сакавіка 1918 г. на сесіі Рады

была прынята Устаўная грамата. Грамата павінна была завяршыць працэс самавызначэння і канчаткова канстытуіраваць утварэнне беларускай нацыянальнай дзяржаўнасці. Галоўным у грамаце было абвяшчэнне

незалежнасці Беларусі. Найбольшую самастойнасць Рада БНР атрымала ў галіне культуры і адукацыі. Народны сакратарыят БНР атрымаў ад нямецкага камандавання некаторыя правы і ў галіне міжнароднай

палітыкі. Вось у такіх складаных умовах Рада БНР на закрытым пасяджэнні прыняла тэкст тэлеграмы германіі, у якой выказвалася падзяка за вызваленне Беларусі ад бальшавіцкага прыгнёту і анархіі. Пасылка

Радай тэлеграмы выклікала востры палітычны кразіс у самой Радзе, яе пакінулі эсэры, меншавікі, яўрэйскія сацыялісты. Крызіс прывёў да расколу БСГ. Пасля вайны на вызваленай тэрыторыі Беларусі была

адноўлена савецкая ўлада. Ствараліся яе органы: ваенныя саветы, рэвалюцыйныя камітэты, выканкомы Саветаў. Такім чынам, абвяшчэнне БНР з’явілася першай спробай рэалізацыі на практыцы беларускай ідэі,

што ўзнікла яшчэ на пачатку ХІХ ст., сукупнасці ўсіх трох яе асноватворных элементаў – нацыянальнай свядомасці, нацыянальна-культурнага адраджэння і нацыянальнай дзяржаўнасці. Аднак гэта быў першы

крок барацьбы за беларускую дзяржаўнасць. Незалежнасць і свабода, аб’яўленыя 25 сакавіка 1918 г., так і засталіся жаданнем і надзеяй.

Білет 47

Утварэнне БССР: падставы, ход, значэнне.

После освобождения территории Беларуси от немецких оккупантов в 1918 г. советская власть также активизировала работу по созданию белорусской национальной государственности. В. Кнорин, который в

декабре 1918 г. руководил подготовкой и проведением VI Северо-Западной областной конференции РКП(б), отмечал: «Период немецкой оккупации являлся и периодом восприятия массами идеи белорусской

независимости, на что партия должна была обратить внимание... Под влиянием этого почти что, одновременно партийные организации в Москве и Смоленске начинают склоняться к мысли о необходимости

неотложного образования Белорусской Республики» . При этом компартия исходила из того, что большинство белорусов поддерживает укрепление союза с братским русским народом в составе единого

государства. Есть основания утверждать, что по инициативе В. Ленина в конце декабря 1918 г. ЦК РКП(б) принял решение об образовании БССР. В обращении Центрального бюро белорусских секций РКП(б)

подчеркивалось: «В этой титанической борьбе должны принять участие и мы, белорусы: наш 12 миллионный народа подчиненный воле польских, литовских королей и русских царей, сейчас, чтобы быть

свободным, обязан, как один человек, встать на защиту Российской Советской Федеративной Республики, на защиту социализма». В числе врагов революции в обращении указывалась и Белорусская Рада. В это

время по вопросу создания белорусской национальной государственности сложилось несколько позиций. Руководство Северно-Западного обкома РКП(б), Облискомзапа и СНК Западной области считало, что

Беларусь должна быть административно-хозяйственной единицей РСФСР. Белорусы, на их взгляд, самостоятельной нацией не являлись, и поэтому принцип национального самоопределения на них не

распространялся. Белорусский национальный комиссариат, действовавший при Наркомнаце РСФСР, считал создание БССР необходимым, как и установление ее тесных связей с РСФСР. Эту позицию

поддерживало Центральное бюро белорусских секций РКП(б), созданных из беженцев-белорусов в разных городах России. 23 декабря 1918 г. ВЦИК принял решение о необходимости сохранения Западной

области в составе Минской, Гродненской, Могилевской, Витебской и Смоленской губерний. Под воздействием ЦК РКП(б) Наркомнац, Северо-Западный обком РКП(б), Облискомзап и СНК Западной коммуны

изменили свои подходы. Большую подготовительную работу по созданию белорусской государственности в форме Белорусской Советской Социалистической Республики провел Белорусский национальный

комиссариат. Вопросы практический выполнения этой задачи были рассмотрены 25 декабря 1918 г. в Наркомнаце с работниками Белнацкома, членами Центрального бюро белорусских коммунистических секций

и комитета Московской белорусской секции РКП(б). 27 декабря уже при участии работников Северо-Западного областного комитета РКП(б) были обсуждены вопросы о территории республики, структуре и

составе ее правительства. Был подготовлен проект Манифеста о провозглашении БССР. 30 декабря 1918 г. в Смоленске состоялась VI Северо-Западная областная конференция РКП(б). 206 ее делегатов

представляли парторганизации Минской, Могилевской, Витебской, Смоленской, части Черниговской и Виленской губерний. Конференция приняла постановление о провозглашении Западной коммуны

Белорусской советской республикой. В резолюции говорилось: «VI областная конференция большевиков считает необходимым объявить социалистическую республику Белоруссию...». Председателем

Временного революционного правительства был утвержден Д. Жилунович. Конференция объявила себя I съездом коммунистической партии (большевиков) Белоруссии и подтвердила неразрывную идейную,

тактическую и организационную связь с РКП(б). I съезд КП(б)Б принял постановление о границах Беларуси. В соответствии с ним в ее состав входили Минская, Могилевская, Смоленская, Витебская,

Гродненская губернии, а также прилегающие к ним местности, населенные преимущественно белорусами. В постановлении конкретно указывались эти территории: в Ковенской губернии - часть

Новоалександровского уезда; в Виленской - Виленский уезд, части Свентянского и Ошмянского уездов; в Черниговской - Суражский, Мглинский, Новозыбковский уезды. Из Смоленской губернии в пользу

РСФСР могли быть исключены Гжатский, Сычевский, Вяземский и Юхновский уезды; из Витебской - части Двинского, Режицкого и Люцинского уездов. 1 января Временное рабоче-крестьянское советское

правительство Белоруссии обнародовало Манифест о провозглашении Советской Социалистической Республики Белоруссия (ССРБ)1. К 8 января 1919 г. правительство ССРБ переехало из Смоленска в Минск.

Его комиссариаты создавались на базе отделов Облискомзапа. В состав Президиума правительства входили Д. Жилунович, А. Мясников, М. Калманович. В декабре 1918 - январе 1919 г. в Беларуси была создана

единая система государственной власти: комбеды были слиты с Советами, ликвидированы военно-революционные комитеты. Советы стали единственными органами власти, работавшими под руководством

партийных большевистских организаций. 2-3 февраля 1919 г. в Минске состоялся I Всебелорусский съезд Советов рабочих, крестьянских и красноармейских депутатов, на котором было оглашено постановление

ВЦИКа «О признании независимости БССР». Одновременно съезд принял «Декларацию об установлении федеральной связи БССР и РСФСР», в которой признавалась необходимость установления между

республиками тесных экономических и политически связей. Съезд определил территорию БССР в составе Минской и Гродненской губерний. В связи с заявлением представителей Витебской, Могилевской и

Смоленской губерний и решениями ЦК РКП(б) и ЦБ КП(б)Б съем принял решение не включать Витебскую, Могилевскую и Смоленскую губернии в состав БССР. I Всебелорусский съезд принял Конституцию

БССР, образцом для которой была взята Конституция РСФСР. В Основном законе закреплялась диктатура пролетариата и определялись ее важнейшие задачи - переход от капитализма к социализму, ликвидация

разделения общества на враждебные классы, уничтожение эксплуатации человека человеком, отмена частной собственности на землю, леса, недра и воды, на средства производства и превращение их в

общенародное достояние. Труд признавался главнейшей обязанностью граждан. Конституция узаконивала равноправие граждан независимо от их национальности и расы, право на проведение собраний и

организацию союзов, свободу слова, бесплатное образование. Эти права гарантировались только трудящимся. На лиц, принадлежавших к эксплуататорским классам, они не распространялись. В соответствии с

Конституцией БССР высшая власть в республике принадлежала съезду Советов. В период между съездами ее осуществлял Центральный Исполнительный. Комитет БССР, ответственный перед съездом Советов.

В состав ЦИКа было избрано 50 человек, в том числе 45 коммунистов, два бундовца, два члена Еврейской социал-демократической рабочей партии Поалей Цион, один меньшевик. I Всебелорусский съезд

Советов рассмотрел вопрос об образовании Литовско-Белорусской ССР. 2 февраля 1919 г. этот вопрос рассматривался; ЦБ КП(б)Б с участием председателя ВЦИКа Я. Свердлова и председателя Литовского

Советского правительства В. Мицкявичуса-Капсукаса, а также других представителей Беларуси и Литвы. Согласие участников этого совещания на объединение было единодушным. Мотивировалось оно

необходимостью объединения сил белорусского и литовского народов перед угрозой войны со стороны Польши, а также, как подчеркнул Я. Свердлов, тем, чтобы «обезопасить эти республики от возможности

проявления в них национально-шовинистических устремлений». I съезд Советов Литвы 18-20 февраля 1919 г. также высказался за слияние республик. Объединенное заседание ЦИКа Белорусской ССР и ЦИКа

Литовской ССР, состоявшееся в Вильно, сформировало правительство Литовско-Белорусской ССР - Совнарком во главе с В. Мицкявичусом-Капсукасом и избрало ЦИК Литвы и Беларуси во главе с К.

Циховским. В состав нового государственного образования вошла территория Минской, Виленской и часть Ковенской губерний с населением более 4 млн. человек. Официальным названием новообразования

стало - Социалистическая Советская Республика Литвы и Белоруссии (ЛитБел). Столицей являлся г. Вильно. В марте 1919 г. была образована единая Коммунистическая партия Литвы и Беларуси. Председателем

Президиума ЦК был избран В. Мицкявичус-Капсукас, секретарем - В. Кнорин. Так советская Беларусь через месяц после провозглашения независимости и создания своей государственности стала частью

объединенного государства - ЛитБела. В связи с угрозой со стороны польских войск правительство ЛитБел ССР 28 апреля 1919 г. переехало в Минск. Так как к середине июля 1919 г. три четверти территории

Литовско-Белорусской ССР были оккупированы интервентами, 16 июля СНК ЛитБел прекратил свою деятельность, а управление свободными уездами передал Минскому губревкому. 12 июля 1920 г. в Москве

был заключен мирный договор между правительством буржуазной Литвы, именовавшимся по месту пребывания Ковенским, и РСФСР. Последняя согласилась на включение в состав Литвы белорусских

территорий с Гродно, Щучином, Ошмянами, Сморгонью, Браславом. Виленский край с Вильно также признавался частью Литвы. Когда подписывался этот договор, Вильно еще контролировался польскими

войсками. Только 14 июля, после жестоких боев, части Красной Армии вошли в город. Правительство Литвы в спешном порядке вводило свои войска в Вильно и в Другие районы. В телеграмме главкома С.

Каменеве наркому иностранных дел РСФСР Г. Чичерину от 1 августа 1920 г. отмечалось: «С нашим продвижением литовцы посчитали возможным неотложно по нашим пятам двигать свои части в занятые нами

районы...». Разные политические силы Беларуси по различному относились к договору между РСФСР и Литвой. ЦК КП(б)ЛиБ принял решение о восстановлении белорусской советской государственности. 30

июля партийно-организационная тройка из Минской губернии, выполнявшая до 5 сентября 1920 г., пока КП(б)ЛиБ не разделилась на самостоятельные партийные организации Беларуси и Литвы, функции

партийного руководящего центра, приняла решение об образовании Военревкома Белорусской республики. В его состав вошли А. Червяков, В. Кнорин, И. Адамович, И. Клишевский, В. Игнатовский, А.

Вайнштейн. Белвоенревком являлся временным чрезвычайным органом власти на освобожденной территории Беларуси. В процессе выработки «Декларации о провозглашении независимости Советской

Социалистической республики Белоруссии» межпартийная борьба обострилась. Тем не менее ЦК КП(б)ЛиБ, ЦК профсоюзов Минска и Минской губернии, ЦК Бунда 31 июля 1920 г. провозгласили

независимость ССРБ. 1 августа Декларация была оглашена в Минске на многолюдном общегородском митинге. В ней подтверждалось восстановление советских основ общественного и государственного строя в

Беларуси, провозглашенного 1 января 1919 г., подчеркивалось, что республика строится на принципах «диктатуры пролетариата и использования всего опыта Советской России» (64, 33). В связи с принятием 1

июля 1919 г. ВЦИКом решения об объединении военных сил советских республик России, Украины, Литвы и Беларуси в Декларации отмечалась необходимость закрепления военно-политического союза этих

республик. До созыва Всебелорусского съезда Советов власть переходила к Военно-революционному комитету. В декларации указывалось также, что республика является самостоятельным, суверенным

государством, и оговаривались ее границы, хотя в то сложное время определить их точно и справедливо было довольно сложно. Многие трудности были связаны с определением этнографической территории

расселения белорусов. По сведениям академика Е. Карского, составившего в начале XX в. «Этнографическую карту белорусского племени», белорусское население преобладало в пяти губерниях: Минской,

Могилевской, Витебской, Гродненской, Виленской. В девяти других, прилегавших к Северо-Западному краю, численность белорусов не превышала 150 тыс. человек в каждой. Существовали и религиозные

различия. В пяти упомянутых губерниях, по переписи 1897 г., 4 661 966 человек считали себя православными, 1 050 285 - католиками, незначительное число относило себя к старообрядцам и лютеранам.

Специальная комиссия КП(б)Б пришла к выводу, что в состав республики должны войти Минская, Могилевская, Гродненская губернии полностью, Витебская - без Двинского, Режицкого и Люцинского уездов.

Из Смоленской губернии включались частично Гжатский, Сычевский, Вяземский и Юхновский уезды, из Ковенской - часть Новоалександровского уезда, из Виленской - весь Вилейский уезд, часть Свентянского

и Ошмянского уездов, из Сувалковского воеводства - Августовский уезд. Кроме того, в состав ССРБ комиссия включила четыре северных уезда Черниговской губернии: Суражский, Мглинский, Стародубский,

Новозыбковский. В июле 1920 г. появилась реальная возможность восстановить Беларусь в таких границах, которые охватывали бы территорию расселения ее коренного населения. При этом установление ее

западных рубежей связывалось с победами Красной армии над польскими войсками. Но в связи с поражением советских войск на Висле эти планы не сбылись. Осенью 1920 г, судьба Беларуси оказалась как бы в

фокусе противостояния буржуазной Польши, аннексионистскую политику которой поддерживали страны Антанты, и Советской России, добивавшейся мирного договора, чтобы удержать утвердившуюся в ней

власть. 12 октября 1920 г. в Риге был подписан договор о перемирии и прелиминарных условиях мира между РСФСР, УССР, с одной стороны, и Польшей - с другой. Интересы Советской Белоруссии на

переговорах представляла делегация РСФСР. Против участия белорусской делегации в переговорах выступило не только польское, но и российское руководство. По словам наркома иностранных дел РСФСВ Г.

Чичерина, в случае участия в переговорах делегации ССРБ могла быть разрушена дипломатическая комбинация, выгодная РСФСР. Руководитель российской делегации считал целесообразным, чтобы

представитель Беларуси присутствовал в Риге в качестве консультанта или эксперта. Руководитель белорусской делегации А. Червяков, находившийся в Риге во второй половине сентября - начале октября 1920

г., ставил перед российской делегацией вопрос о допуске белорусской делегации к переговорам, но А. Иоффе, сославшись на указания ЦК РКП(б), отказал. А. Червяков писал в связи с этим в Минск, что Беларусь

в переговорах участия не примет ни под каким видом, т. к. ее раздел уже предрешен. 18 марта 1921 г. Рижский мирный договор был подписан. Договорившиеся стороны подтвердили независимость БССР. Статья

II Рижского договора определяла, что «Обе договаривающиеся стороны, в соответствии с принципом самоопределения народов, признают независимость Украины и Беларуси». Советско-польская граница

устанавливалась значительно дальше на восток, чем предусматривалось линией Керзона. К Польше отходила западная часть Беларуси, территория которой составляла 113 тыс. км с населением свыше 4 млн.

человек. В составе БССР осталось 6 уездов Минской губернии - Минский, Борисовский, Бобруйский, Игуменский, Мозырский, Слуцкий. Их общая площадь составила 59 632 км

. Здесь проживало 1 млн. 634 тыс.

человек. Гомельская и Витебская губернии находились в составе РСФСР. В это время этнические белорусские земли составляли 208 тыс. км

, а белорусское население - почти 8 млн. человек (64, 38). Тем не менее

11 ноября 1920 г. ЦБ КП(б)Б, рассмотрев с учетом рекомендаций ЦК РКП(б) территориальный вопрос, приняло постановление: «ЦБ считает необходимым существование Советской республики Белоруссии в ее

настоящих границах. Вопрос о расширении территории Белоруссии считает несвоевременным». Следует заметить, что на переговоры к выработке условий Рижского договора не были допущены не только

представители ССРБ, но и национально-демократические силы, в том числе и группировавшиеся вокруг БНР, хотя Рада и правительство БНР настойчиво этого добивались. В апреле 1920 г. Совету послов в

Париже, руководителям внешнеполитических ведомств Польши и РСФСР была направлена телеграмма, в которой ставился вопрос об участии делегации БНР в мирных переговорах. В одном из 26 меморандумов,

направленных до февраля 1921 г. правительствам ведущих европейских государств, В. Ластовский заявлял, что «ни Россия, ни Польша не правомочны говорить о будущем Беларуси». Однако руководители стран

Антанты не прислушались к голосу руководителя правительства БНР - их симпатии были на стороне Польши. 25 марта 1921 г. правительство БНР приняло обращение «Всему культурному миру», в котором

подписание Рижского мирного договора квалифицировалось как позорное преступление и «кошмарная насмешка над демократией и ее идеалами». Правительство БНР заявило, что Рижский мирный договор

никогда не будет признан белорусским народом и что он «будет бороться до конца за свою независимость и неделимость». Россию и Польшу оно публично называло оккупантами. Против подготовки и

подписания договора выступала и часть белорусской национальной интеллигенции, группировавшаяся вокруг других политических сил и, в частности, Белорусской партии социалистов-революционеров. В

обращении «К лучшим сыновьям польской нации» ЦК БПС-Р призывал прогрессивные демократические силы Польши к выступлению против несправедливого по отношению к Беларуси мира. В нем говорилось:

«Знайте и помните, что распятый вами белорусский народ воскреснет, но только позор неправды и крови ляжет на вас и сыновей ваших». Первая Всебелорусская конференция находившихся в эмиграции

политиков приняла резолюцию «О Рижском трактате». В ней отмечалось, что белорусский народ вел, ведет и будет вести борьбу за независимость и неделимость Беларуси. Все активные белорусские силы

призывались к решительной революционной борьбе против раздела Беларуси. Каждый, кто согласится признать Рижский мирный договор, объявлялся врагом белорусского народа. Вместе с политическими

деятелями на грабительский договор отозвались и белорусские писатели Я. Купала, Я. Колас, В. Дубовко, А. Дударь. С осуждением его они выступили в печати. На прошедших в ноябре-декабре 1920 г. выборах в

волостные, уездные и городские Советы Беларуси подавляющее большинство голосов получили коммунисты. Представительство других политических партий оказалось незначительным. Ревкомы как временные

чрезвычайные структуры, концентрировавшие в своих руках всю полноту гражданской и военной власти, передали свои полномочия Советам. 13-17 декабря 1920 г. в Минске проходил Всебелорусский съезд

Советов. Из 218 его делегатов 155 представляли Компартию Беларуси, 16 относились к сочувствующим, 5 делегатов было от Бунда, 1 - от БПС-Р, т.е. состав съезда говорил о ведущей роли КП(б)Б в руководстве

национально-государственным строительством. Съезд принял обращение к трудящемуся народу Беларуси. Были ратифицированы условия предварительного мирного договора с Польшей и подтвержден мандат

правительству РСФСР на право установления от имени ССРБ границ, заключения мира и подписания связанных с ним договоров. Такая позиция большевиков вызвала резкий протест белорусских

социалистических партий. В октябре 1920 г. конференция социалистов-революционеров, социал-демократов и социалистов-федералистов потребовала пересмотра прелиминарного мира и определения границ с

Польшей и Россией по этнографическому признаку. Наряду с этим высказывалось требование освобождения белорусских территорий от польских и российских войск, невмешательства Польши и России во

внутренние дела Беларуси. Конференция обратилась к социалистам Польши и России, всего мира с просьбой поддержать их требования. Таким образом, по проблеме самоопределения Беларуси не было единства.

В нем были заинтересованы две социально-политические силы, по-разному представлявшие пути развития Беларуси и имевшие разные интересы. С одной стороны, белорусские помещики и буржуазия,

чиновничество, средние слои национальной интеллигенции, добивавшиеся создания по сути белорусского буржуазно-демократического государства в форме Белорусской Народной Республики. С другой -

трудящиеся слои населения: рабочие, крестьяне, солдаты, низшие слои интеллигенции, поддерживавшие советскую власть и создание Белорусской Советской Социалистической Республики. Они составляли

большинство белорусского народа. Внешнеполитическая обстановка, гражданская война, интервенция, во многом предопределившие ход государственного строительства Беларуси, не позволили тогда всему

белорусскому народу объединиться в рамках национального государства, воспользоваться правом на самоопределение в этнографических границах проживания белорусов. Тем не менее сложный процесс

становления белорусской государственности в 1917-1920 гг., создание БССР юридически явились началом действительной государственности Беларуси, ее полной независимости и суверенитета. Это важнейшее

в истории белорусского народа событие произошло в обстановке бурных государственно-политических преобразований в Европе в результате Первой мировой войны. Они привели к распаду всех европейских

империй, созданию и восстановлению государственности не только Беларуси, но и Украины, Литвы, Латвии, Словакии, Словении, Венгрии, Финляндии, Албании, Ирландии, Исландии и др. С момента своего

официального провозглашения ССРБ стремилась стать суверенным участником международных отношений, субъектом международного права. Это нашло выражение в создании в 1919 г. Комиссариата по

иностранным делам. Стремление белорусского народа к созданию мирных условий развития выразил в феврале 1919 г. I Всебелорусский съезд Советов, декларировавший волю белорусов «жить в мире и дружбе

со всеми народами». Отношение Беларуси к международным, межправительственным организациям было напрямую связано со становлением белорусской государственности, выходом республики на

международную арену. В отношении Лиги Наций БНР и БССР стояли на противоположных позициях. Первая рассматривала ее как автономный и эффективный международный форум, вторая - как один из

центров антисоветской империалистической интервенции. Тем не менее в мае 1922 г. Беларусь подписала соглашение с эпидемиологической комиссией Лиги Наций по вопросам охраны здоровья и стала ее

членом.

Білет 48

Утварэнне і лёс Літоўска-Беларускай ССР. Другое абвяшчэнне БССР.

Пасля вызвалення Беларусі ад нямецкіх акупантаў і аднаўлення савецкай улады зноў паўстала пытанне аб утварэнні беларускай нацыянальнай дзяржаўнасці. Існавала некалькі пазіцый: 1. Пазіцыя кіраўніцтва

Паўночна-Заходняга абкома РКП(б). Яны лічылі, што Беларусь павінна быць тэрытарыяльнай адміністрацыйна-гаспадарчай адзінкай РСФСР. 2. Іншую пазіцыю па пытанні аб нацыянальным лёсе Беларусі

адстойваў Беларускі нацыянальны камісарыят (Белнацком), якія лічылі неабходным стварэнне Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Была прынята рэзалюцыя аб утварэнні беларускага савецкага ўрада.

Пленум ЦК РКП(б) прыняў пастанову аб утварэнні Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі (БССР). 31 снежня 1918 г. ЦБ КП(б)Б абмеркавала пытанне аб складзе Часовага рэвалюцыйнага рабоча-

сялянскага ўрада БССР. 1 студзеня 1919 г. Часовы ўрад Беларусі абнародаваў маніфест у сувязі з утварэннем БССР. 2–3 лютага 1919 г. у Мінску адбыўся І Усебеларускі з’езд Саветаў рабочых. І Усебеларускі з’езд

Саветаў прыняў Канстытуцыю БССР. Так сама прыняў рашэнне аб аб’яднанні Беларускай ССР і Літоўскай ССР у адну дзяржаву – Літоўска-Беларускую ССР (Літбел). Так Беларуская Савецкая Рэспубліка праз

месяц пасля абвяшчэння незалежнасці і ўтварэння сваёй дзяржаўнасці стала часткай аб’яднанай дзяржавы – Літбела.

Білет 49

Утварэнне СССР і ўзбуйненне БССР.

Гражданская война и первые годы мирного развития показали важность, необходимость экономического, политического и культурного сотрудничества между советскими республиками, укрепления их

государственного союза. Его целесообразность диктовалась задачами коренных изменений в общественно-политической системе, восстановления производительных сил, создания однотипного хозяйства на

основе новых принципов и имущественных отношений, а также опасностью, исходившей от капиталистических стран. Уже в первые месяцы после гражданской войны отрицательно стало сказываться

разрушение сложившихся хозяйственных связей, специализации экономических районов бывшей империи. Образовавшийся еще в годы гражданской войны военно-политический союз советских республик с

общим политическим и военным руководством, единой денежной системой и одинаковым общественно-политическим строем явился основой развития их государственного союза. В соответствии с

потребностями жизни стали складываться двусторонние межреспубликанские договорные отношения. 16 января 1921 г. было подписано соглашение между РСФСР и БССР о военном и хозяйственном союзе.

Затем стали поступать предложения о слиянии республик в едином союзном государстве. Из представителей республиканских компартий была создана комиссия для разработки проекта решения о

взаимоотношениях между РСФСР и другими независимыми республиками. В. Ленин в качестве основы создания многонационального социалистического государства предложил добровольную федерацию в

форме Союза Советских Социалистических Республик при сохранении суверенитета каждой из них. 14 декабря 1922 г. ІV Всебелорусский съезд Советов высказался за создание Союза ССР. В постановлении

было отмечено: «Создание такого союза отвечает жизненным нуждам Советской Белоруссии» . 30 декабря 1922 г. в Москве открылся I Всесоюзный съезд Советов, который принял Декларацию об образовании

СССР и Союзный договор: Они явились законодательным оформлением объединения РСФСР, УССР, БССР и ЗСФСР в единое союзное государство - Союз Советских Социалистических Республик. Создание

СССР открыло дорогу социалистическому национально-государственному строительству в БССР, включая и объединение в последующем этнических белорусских земель. Особенно большое значение в

общественно-политической жизни Беларуси имело ее укрупнение за счет территорий с преобладанием белорусского населения, которые по военно-политическим соображениям в 1919 г. были включены в состав

РСФСР. В начале 1920-х годов в граничивших с Беларусью территориях проживало значительно больше белорусов, чем в самой республике, которая, как уже отмечалось, включала в это время только четвертую

часть белорусских земель. Вопросы включения территорий с преимущественно белорусским населением в состав БССР инициировались многими общественными и государственными деятелями республики, и в

первую очередь А. Червяковым и В. Игнатовским. В марте 1923 г, за укрупнение Белорусской ССР высказался VII съезд КП(б)Б. В свою очередь сессия ЦИК БССР отметила, что присоединение однородных с

БССР в историческом, экономическом и этнографическом отношении территорий будет способствовать развитию производительных сил республики. Союзные партийные и советские органы отнеслись к

укрупнению БССР как к акту взаимного доверия и дружбы русского и белорусского народов, их дальнейшего эффективного сотрудничества. В марте 1924 г. вопрос укрупнения БССР рассмотрел и одобрил VI

Чрезвычайный съезд Советов Белорусской ССР. В результате в БССР были включены 15 входивших в РСФСР уездов Витебской, Гомельской, Смоленской губерний. Территория БССР увеличилась более чем в

два раза и составила 110 584 км

, а население достигло 4,2 млн. человек, 70,4% которых составляли белорусы. Однако в состав БССР не были включены Гомельский, Речицкий уезды и другие юго-восточные

белорусские территории, хотя Гомельский губернский съезд Советов еще в декабре 1923 г. высказался за их присоединение. В связи с этим в сентябре 1926 г. ЦК КП(б)Б обратился в ЦК ВКП(б) с письмом, где

отмечал, что в 1924 г. вопрос об укрупнении Беларуси был решен частично, и настаивал на его срочном завершении. Позицию белорусских коммунистов с учетом внешнеполитических факторов, и особенно в

связи с положением в западной части Беларуси, поддержал Наркоминдел СССР. Специально созданная комиссия Политбюро ЦК ВКП(б) пришла к заключению, что местное население Гомельщины

«разговаривает на простонародном белорусском языке с большой примесью русских слов». Политбюро ЦК ВКП(б), правительства СССР и РСФСР приняли соответствующие решения. 4 декабря 1926 г. состоялся

объединенный пленум Гомельского губкома КП(б)Б и губернской контрольной комиссии, где секретарь ЦК ВКП(б) Н. Шверник выступил с информацией о решении присоединить к БССР Гомельский и

Речицкий уезды. В результате территория Беларуси увеличилась еще на 15 727 кв. км, а население - на 649 тыс. человек. Все это свидетельствует о принципиальном решении вопросов национально-

государственного строительства руководством как СССР, так и БССР. Эти акты не только повышали экономический, национально-культурный потенциал Беларуси, но и закладывали основы взаимного доверия и

дружбы народов СССР. Однако укрупнения 1924 и 1926 гг. не привели в полной мере к объединению всех этнических белорусских земель. Территории с белорусским населением на Черниговщине и Пинщине

входили в состав Украины, на Виленщине - Литвы, на Белосточчине - Польши. В составе РСФСР остались населенные белорусами смоленские земли, хотя переговоры об их передаче в состав БССР в это время

велись. В качестве аргумента в пользу такого решения были использованы результаты Всесоюзной переписи населения 1926 года, показавшей, что количество белорусов здесь уменьшилось с 75-80% до 1%.

Білет 50

НЭП: сутнасць і ўрокі.

Разбурэнні, беспрацоўе, неабдуманае ўсеагульнае адзяржаўленне сродкаў вытворчасці, харчразвёрстка выклікалі незадаволенасць народа, асабліва сялянства. Прычынай цяжкага эканамічнага і палітычнага

крызісу на рубяжы 1920–1921 гг. было разбалансаванне палітычных і эканамічных інтарэсаў. З’явілася новая эканамічная палітыка, распрацаваная У. Леніным і прынятая Х з’ездам РКП(б) у сакавіку 1921 г.

Сутнасць нэпа зводзілася да максімальнага пад’ёму вытворчых сіл і паляпшэння становішча рабочых і сялян дзеля захавання савецкай улады. Галоўнай мэтай нэпа стала замена харчразвёрсткі харчовым падаткам.

Дазвалялася здаваць зямлю ў арэнду і выкарыстоўваць наёмную працу пры ўмове, што члены сям’і наймальніка таксама працуюць. У гады нэпа ажыццяўляліся тры віды гандлю: прыватны, кааператыўны і

дзяржаўны. Дзяржбанк ў канцы 1922 г. выпусціў новыя грашовыя знакі – чырвонцы. Былі адменены ўсе абмежаванні на сумы ўкладаў, якія маглі захоўваць грамадзяне і арганізацыі ў ашчадных банках.

Дзяржава стала падтрымліваць дробныя і сярэднія прыватныя і кааператыўныя прадпрыемствы. Дазвалялася арэнда прамысловых прадпрыемстваў іншаземнымі фірмамі ў форме канцэсій. Радыкальныя змены

адбыліся ў кіраванні дзяржаўнай прамысловасцю. Узнаўлялася грашовая аплата працы. Заняпаўшая ў гады вайны і рэвалюцыйных пераўтварэнняў эканоміка Беларусі з пераходам да нэпа пачала адраджацца.

Аднак поспехі першых гадоў нэпа прынеслі і вялікія эканамічныя праблемы. Яны былі выкліканы крызісам збыту, які ўзнік у выніку няправільнай цэнавай палітыкі дзяржавы, вялікай розніцы паміж коштам

прамысловых і сельскагаспадарчых тавараў. Разыходжанне ў цэнах прывяло да таго, што селянін за прададзеную прадукцыю мог набыць прамтавараў у параўнанні з даваенным часам у 7 разоў менш.

Крызіс збыту абвастрыў фінансавую праблему. У ходзе пераадолення крызісу прымаліся меры па зніжэнні сабекошту прамысловай прадукцыі, цэн на тавары, скарачэнні накладных расходаў, удасканальвалася

дзейнасць кіруючага апарату і інш. У выніку павысілася рэнтабельнасць прадпрыемстваў, узніклі ўмовы для зніжэння цэн на прамысловыя тавары. Хуткаму аднаўленню прамысловай вытворчасці садзейнічала не

толькі новая эканамічная палітыка, але і творчая ініцыятыва рабочых, укараненне прагрэсіўных метадаў працы. Правядзенне ў жыццё новай эканамічнай палітыкі дазволіла ў кароткі тэрмін аднавіць

прамысловасць, стабілізаваць эканоміку. Доля прыватніка ў валавой прамысловай прадукцыі зменшылася. У тых умовах выцясненне прыватніка было адной з памылак у справе кіраўніцтва эканомікай краіны.

Білет 51

Курс на «беларусiзацыю» i яе зрыў

Пачатак палітыкі беларусізацыі варта аднесці да чэрвеня 1924 г. З сярэдзіны 1923 г. і да сярэдзіны 1924 г. працэс беларусізацыі прайшоў першую фазу, на працягу якой вялася ў асноўным яе палітычная і

ідэалагічная падрыхтоўка. Адміністрацыйна-тэрытарыяльная рэформа праведзена ў 1926–1929 гг. Адным з напрамкаў нацыянальнай палітыкі з’яўлялася беларусізацыя дзяржаўных устаноў, грамадскіх

арганізацый, якая мела на мэце вывучэнне супрацоўнікамі беларускай мовы і перавод на яе справаводства. У ходзе беларусізацыі вырашалася задача больш актыўнага вылучэння на кіруючыя пасады

прадстаўнікоў карэннага (не толькі беларускага) насельніцтва. Палітыка беларусізацыі закранула і войска. У 1923–1925 гг. праводзілася ваенная рэформа. Важным напрамкам беларусізацыі з’яўлялася

нацыянальна-культурнае будаўніцтва. Шмат што было зроблена ў напрамку беларусізацыі ў выдавецкай справе. Значных поспехаў у гады правядзення палітыкі беларусізацыі дасягнулі беларуская літаратура,

нацыянальны беларускі тэатр, музыка, жывапіс. Разглядаючы палітыку беларусізацыі ў 20-я гады, важна адзначыць, што яе ход меў пэўныя супярэчнасці і цяжкасці. Але, нягледзячы на супярэчнасці, цяжкасці і

недахопы, палітыка беларусізацыі з’явілася практычнай спробай ва ўмовах савецкай улады ажыццявіць беларускае нацыянальнае адраджэнне.

Білет 52

Адметнасць індустрыялізацыі і калектывізацыі ў БССР.

1. Правядзенне індустрыялізацыі ў БССР, як і ў цэлым у СССР, тлумачылася неабходнасцю стварэння машыннай вытворчасці ў галіне прамысловасці і з'яўлялася часткай працэсу мадэрнізацыі савецкай

краіны. СССР імкнуўся дагнаць і перагнаць развітыя індустрыяльныя краіны па ўзроўню прамысловага развіцця. Гэта таксама забяспечвала яму ўмацаванне абараназдольнасці. Таму індустрыялізацыя ў СССР

была звязана, перш за ў.сё, з развіццём цяжкай прамысловасці. Правядзенне індустрыялізацыі ў БССР было звязана з развіццём лёгкой прамысловасці. У 1928—1929 гг. быў распрацаваны першы пяцігадовы

план развіцця народнай гаспадаркі (пяцігодт), згодна якому прадугледжвалася стварэнне сельскагаспадарчага машынабудавання, будаўніцтва новых і пераабсталяванне старых прадпрыемтваў. Намаганнямі

беларускага народа і ўсіх народаў СССР у гады першай пяцігодкі (1928—1932 гг.) былі пабудаваны і ўведзены ў строй швейная фабрыка «Сцяг індустрыялізацыі» і панчошна-трыкатажная фабрыка імя «КІМ»

(Камуністычны Інтэрнацыянал Моладзі) у Віцебску, Магілёўская фабрыка штучнага валакна, Бабруйскі і Гомельскі дрэваапрацоўчыя камбінаты, завод сельскагаспадарчых машын у Гомелі. У выніку другой і

трэцяй пяцігодак (1933—1937; 1938— 1941 гг.) прамысловасць рэспублікі папоўнілася Гомельскім шкляным і Крычаўскім цэментавым, Магілёўскімі трубаліцейным і аўтарамонтным заводамі, Мінскім

радыёзаводам, Рагачоўскім кансервавым заводам, кандытарскімі фабрыкамі «Камунарка» ў Мінску і «Спартак» у Гомелі, Барысаўскай макароннай і Мінскай каўбаснай фабрыкамі і інш. Беларусь паступова

ператваралася ў індустрыяльную краіну з дзяржаўнай формай уласнасці на сродкі вытворчасці. У БССР па-ранейшаму пераважала лёгкая прамысловасць. Адным з метадаў прыцягнення рабочых да ўдзелу ў

правядзенні індустрыялізацыі бьшо сацыялістычнае спаборніцтва. Яно развівалася ў такіх формах, як уцарныя брыгады, стаханаў-скірух за перавыкананне планавых паказчыкаў, а ў канцы 30-х гт. —

шматстаночнае абслугоўванне, сумяшчэнне прафесій і інш. Індустрыялізацыя, якая праводзілася ў СССР па прапанове I. Сталіна вельмі хуткімі тэмпамі, атрымала назву «звыш-індустрыялізацыі». Я е лозунгам

стаў наступны: «Пяцігодку — у чатыры гады». Гэта патрабавала значных сродкаў, якія вырашана было адшукаць за кошт эканоміі, зберажэння, выкарастання працоўнага энтузіазму, а таксама правядзення

суцэльнай калектывізацыі на вёсцы.

2. Суцэльная калектывізацыя сельскай гаспадаркі была звязана з масавым і хуткім аб'яднаннем дробных індівідуальных сялянскіх гаспадарак у буйныя калектыўныя гаспадаркі (калгасы), якое пачалося з 1928

г. Яшчэ да калектывізацыі ў гады НЭПа у краіне праводзілася каапераванне сялянскіх гаспадарак. Яно адбывалася ў розных формах, у тым ліку такіх простых, як спажывецкая і збытавая. Узнікалі і больш

складаныя віды кааперацыі, напрыклад вытворчая (таварыствы сумеснай апрацоўкі зямлі, арцелі). Усё гэта адпавядала распрацаванаму У.І. Леніным кааператыўнаму плану, асноўнымі прынцыпамі якога былі

добраахвотнасць пры стварэнні сялянамі кааператываў і паступовы пераход ад простых да найбольш складаных форм кааперацыі. Каб знайсці сродкі для правядзення «звышіндустрыялізацыі», былі зніжаны

закупачныя цэны на сельскагаспадарчую прадукцыю, што выклікала нежаданне сялян прадаваць хлеб па нізкай цане. Узнік так званы «хлебныкрызіс» 1928—1929 гг. У ім абвінавацілі заможных сялян-кулакоў.

Пачалі выкарыстоўваць меры гвалтоўнай канфіскацыі (ізымання) збожжа. 3 лета 1929 г. сталі паскорана і прымусова стварацца калгасы — калектыўныя гаспадаркі, дзе праца ацэньвалася вельмі нізка і

аплачвалі яе не грашыма, а прадуктамі па колькасці адпрацаваных дзён. Тых, хто не жадаў запісвацца ў калгасы, прылічвалі да кулакоў і праводзілі раскулачванне, што выклікала масавае незадавальненне сялян.

Тых, хто выступаў супраць ужывання прымусовых метадаў пры правядзенні калекгывізацыі, абвінавачвалі ў страце класавай пільнасці і насаджэнні кулацкіх гаспадарак. Так быў абвінавачаны народны камісар

земляробства БССР Д.Ф. Прышчэпаў, які выступаў за выкананне добраахвотнасці і паслядоўнасці ў правядзенні калектывізацыі. Для стварэння калгасаў у вёску з горада былі накіраваны рабочыя-

дваццаціпяцітысячнікі. Для забеспячэння калгасаў тэхнікай былі створаны машынна-трактарныя станцыі (МТС), а пры іх палітычныя аддзелы (палітаддзелы), якія строга праводзілі лінію камуністычнай

партыі на правядзенне суцэльнай калектыві-зацыі ў вёсцы. Першая МТС была створана ў Койданаве (цяперашні Дзяржынск). Па сутнасці працэс калектывізацыі меў прымусовы характар. Замест добраахвотнай

кааперацыі, пры якой калгас лічыўся вышэйшай формай кааператыву, адбылася суцэльная калектывізацыя, якая завяршылася ў гады другой пяцігодкі. У яе выніку ўсталявалася калгасная ўласнасць, якая ўяўляла

сабой адну з форм дзяржаўнай уласнасці.

3. Вынікамі правядзення сталінскага плана «звышін-дустрыялізацыі» і суцэльнай калектывізацыі стала стварэнне сучаснай на той момант матэрыяльна-тэхнічнай базы ў прамысловасці і сельскай гаспадарцы,

што забяспечыла будаўніцтва новага сацыялістычнага ладу ў БССР. У гэтай справе энтузіязм працоўных быў выкарыстаны дзяржавай для выканання заданы мадэрнізацыі (ператварэння) грамадства. Шляхам

велізарнага напружання сіл была пабудавана модная індустрыяльная база, пашырылася колькасць гарадоў і гарадскога насельніцтва, палепшыліся матэрыяльныя ўмовы жыцця, быў дасягнуты высокі ўзровень

адукацыі, навукі, культуры. У эканамічнай галіне ўсталявалася адзіная дзяржаўная уласнасць на сродкі вытворчасці. «Сталінская мадэрнізацыя» забяспечыла будаўніцтва ў краіне так званага «дзяржаўнага

сацыялізму», як яго характарызуюць сучасныя гісторыкі.

Білет 53

Заходняя Беларусь у складзе II Рэчы Паспалiтай.

Первый раздел Речи Посполитой несколько отрезвил польских сенаторов. Создается рада, которая состояла из короля, 18 сенаторов, 18 депутатов сейма. Были приняты решения по улучшению торговли и

правового положения гаражан, развития промышленности. Но они не затронули основ государственного и общественного строя. 3 мая 1791 г. сейм принял Конституцию, существенным образом изменившую

государственный строй. Вводилась наследственная монархия, укреплялась центральная власть, ликвидировались конфедерации, либерум вето, отменялась Люблинская уния, что вело в ликвидации

государственности Великого княжества Литовского, создавалась самостоятельная православная епархия, подчинение напрямую константинопольскому патриарху. Политические права признавались за крупной

и средней шляхтой, их лишалась беднейшая часть шляхты. Политические права получила верхушечная часть мещан. Положение крестьян не менялось, но в Конституции провозглашалась опека над ними со

стороны государства. Конституция имела прогрессивное содержание. Сказалось влияние Великой французской революции. Инициаторы прогрессивных решений переоценили свои силы, не учли

неблагоприятные внутренние и внешние факторы. Внутри страны Конституция 1791 г. имела много противников в магнатской среде и среди мелкой шляхты. Многие сеймовые решения вызывали острое

недовольство России. 14 мая 1892 г. в местечке Торговицы была создана конфедерация в защиту католической религии и прежнего порядка управления страной. Вновь началась гражданская война, в которой

король присоединился к конфедератам и выступил против конституции и прежних реформ. На помощь конфедератам пришла русская армия, которые с помощью иностранных штыков установили свою власть. В

1793 г. произошел второй раздел Речи Посполитой между Россией и Пруссией. К Пруссии отошли Данциг и Великая Польша, к России – центральная часть Беларуси с Минском и, частично, украинские земли.

Білет 55

Пачатак Вялікай Айчыннай вайны. Фашысцкі акупацыйны рэжым у Беларусі.

На тэрыторыі Беларусі наступала самая моцная з трох фашысцкіх груповак вермахта – група армій “Цэнтр”, меўшая сваёй канчатковай мэтай захоп Масквы. У першыя ж гадзіны вайны варожая авіяцыя нанесла

ўдары па ваенных аб’ектах у заходняй прыгранічнай паласе. У крайне неспрыяльных умовах, несучы цяжкія страты, савецкія пагранічнікі, чырвонаармейцы аказвалі рашучае, самаахвярнае супраціўленне.

Гераічна трымаўся гарнізон Брэсцкай крэпасці. Усімі сіламі войскі Чырвонай Арміі спрабавалі стрымаць наступленне агрэсара. Нягледзячы на катастрафічнае становішча, савецкія воіны ўпарта супраціўляліся,

хаця былі выпадкі, і аб гэтым нельга замоўчваць, панікі, разгубленасці, бязладнага адыходу. У гэты час хаця і са спазненнем, але быў прыняты шэраг надзвычайных мер па мабілізацыі ўсіх сіл і сродкаў краіны на

адпор ворагу. Тры дні ішлі цяжкія абарончыя баі на Бярэзіне. Значны ўдар быў нанесены гітлераўцам пад Оршай. Сур’ёзны контрудар нанеслі нашы войскі ў адной з буйнейшых танкавых бітваў. Каля тыдня

цягнуліся баі за Віцебск. 23 дні (з 4 па 27 ліпеня) савецкія войскі стрымлівалі націск танкавай групы Гудэрыяна на дняпроўскіх рубяжах, у раёне Магілёва. Больш месяца ішлі баі за Гомель. Да пачатку верасня

1941 г. уся тэрыторыя Беларусі, нягледзячы на гераічнае супраціўленне часцей Чырвонай Арміі, была акупіравана нямецка-фашысцкімі захопнікамі. Фашысцкі акупацыйны рэжым у Беларусі. Тэрыторыя

Беларусі, цалкам ці часткова, знаходзілася пад акупацыяй з чэрвеня 1941 г. да ліпеня 1944 г.Акупацыйны рэжым у Беларусі – гэта сістэма мер, накіраваных на ліквідацыю савецкага грамадска-дзяржаўнага ладу,

рабаванне нацыянальных багаццяў і рэсурсаў, зняволенне і знішчэнне беларускага народа. У адпаведнасці з планам “Барбароса” акупанты знішчылі дзяржаўнасць беларускага народа і тэрытарыяльную

цэласнасць рэспублікі. Фашысты зацвердзілі бела-чырвона-белы сцяг і герб “Пагоня” – сімвалы эмігранцкага ўрада БНР, які супрацоўнічаў з немцамі. Пры стварэнні фашысцкай акупацыйнай адміністрацыі і

паліцэйскіх фарміраванняў немцы выкарыстоўвалі беларускіх нацыяналістаў. Уся паўната ўлады належала фашысцкай ваеннай і цывільнай акупацыйнай адміністрацыі. Генеральны план “Ост” вызначаў праграму

каланізацыі захопленых тэрыторый, германізацыі, высялення і знішчэння народаў Усходняй Еўропы. У межах рэспублікі было арганізавана шмат лагераў смерці, гета. Канцлагеры, турмы, гета дзейнічалі

практычна ў кожным раёне Беларусі. Палітыка каланізацыі і генацыду ўключала і гвалтоўны вываз савецкіх людзей на катаржныя работы ў Германію. За гады акупацыі Беларусі ў Германію было вывезена амаль

усе тэхнічнае абсталявання. На гэтых прадпрыемствах рабочыя працавалі ў прымусовым парадку, праз абавязковую рэгістрацыю на біржах працы. Працоўны дзень доўжыўся 10–12 гадзін. Імкнучыся духоўна

заняволіць народ, гітлераўцы разрабавалі ўсе навучальныя установы, Беларускі дзяржаўны гістарычны музей, Дзяржаўную карцінную галерэю, знішчылі тысячы помнікаў старажытнасці. Каб раскалоць адзінства

беларускага народа, знайсці ў яго апору, гітлераўцы спрабавалі ствараць нацыяналістычныя арганізацыі. З дазволу акупантаў у чэрвені 1943 г. быў створаны Саюз беларускай моладзі (СБМ), які аб’ядноўваў каля

8 тыс. юнакоў і дзяўчат. У снежні 1943 г. была створана Беларуская цэнтральная рада (БЦР). Рада ставіла мэтай мабілізацыю ўсіх сіл беларускага народа для знішчэння бальшавізму. Падпарадкаваныя Радзе ці

створаныя ёю мясцовыя арганізацыі і саюзы – Беларуская самапомач, Саюз беларускай моладзі, Беларускае культурнае аб’яднанне, Беларуская краёвая абарона (БКА) і іншыя. Спроба стварэння беларускай

дзяржаўнасці з дапамогай акупантаў не мела рэальнасці. Такім чынам, у час вайны гітлераўцы імкнуліся шырока выкарыстоўваць у сваіх мэтах мясцовае насельніцтва, прымушаючы яго супрацоўнічаць з імі. Гэта

з’ява ў 1953 г. атрымала назву калабарацыя. У склад белрускіх калабарацыяністаў уваходзілі палітычныя сілы, якія знаходзіліся ў апазіцыі да камуністычнай партыі і савецкай улады, а таксама тыя асобы, якія

свядома пайшлі на службу да фашыстаў.

Білет 56

Усенародная барацьба беларускага народа з фашысцкімі захопнікамі.

З першых дзён вайны асноўная частка насельніцтва Беларусі стала на шлях барацьбы супраць акупантаў. Гэта была барацьба за свабоду і незалежнасць савецкай Радзімы. Жорсткасць акупацыйнага рэжыму

толькі ўзмацняла нянавісць да нямецка-фашысцкіх захопнікаў. У першыя дні Вялікай Айчыннай вайны быў сфарміраваны і ўступіў у барацьбу з ворагам Пінскі партызанскі атрад. На захопленай ворагам

тэрыторыі стваралася сетка падпольных цэнтраў, арганізацый і груп. Гераічнай і трагічнай старонкай ў гісторыю барацьбы супраць нямецка-фашысцкіх акупантаў увайшло Мінскае падполле. У першыя месяцы

вайны партызаны не мелі патрэбнай падрыхтоўкі, матэрыяльнага забеспячэння, узаемадзеяння з вайсковым камандаваннем і г.д. Расла колькасць і актыўнасць народных мсціўцаў. Удасканальвалася і аператыўнае

кіраўніцтва падпольнымі арганізацыямі і партызанскімі фарміраваннямі. У рабоце сярод насельніцтва вялікае значэнне надавалася сродкам масавай інфармацыі і распаўсюджванню цэнтральных газет. У заходніх

абласцях Беларусі барацьбу з акупантамі вялі антыфашысцкія камітэты. Партызанскі рух на Беларусі з’яўляўся ўсенародным. Магутны партызанскі рух і гераічная барацьба падпольшчыкаў умацоўвалі веру

насельніцтва ў перамогу. Партызаны кантралявалі многія шашэйныя і амаль усе грунтавыя дарогі, грамілі штабы, склады і гарнізоны захопнікаў. Рэйды партызанскіх фарміраванняў займалі важнае месца ў

разгортванні партызанскага руху ў заходніх абласцях Беларусі. Кіраўніцтва ўсёй дзейнасцю насельніцтва і партызан на тэрыторыі партызанскіх зон ажыццяўлялі падпольныя абкомы і райкомы партыі.

Партызаны, падпольшчыкі не здолелі б адны весці паспяховую барацьбу, калі б не дапамога большасці насельніцтва Беларусі. Большую частку партызан Беларусі складалі сяляне і рабочыя.

Білет 57

Аперацыя «Баграціён». Вынікі вайны для беларускага народа і яго ўклад у Перамогу над фашызмам.

Утром 23 июня 1944 г. началась операция по разгрому немецко-фашистских войск в Беларуси, получившая название «Багратион». На начало операции фронт в Беларуси проходил по линии восточнее

Полоцка, Витебска, Орши, Могилева, Жлобина и далее по реке Припять, образуя т.н. белорусский выступ протяженностью более 1100 км. Враг создал на белорусской земле глубокоэшелонированную (250-270

км) оборону. Ее удерживали 63 дивизии и 3 бригады, 1,2 млн. немецких солдат. На их вооружении было 9500 пушек и минометов, 900 танков и штурмовых пушек, 1350 самолетов. Наступление осуществляли 1-й,

2-й и 3-й Белорусские, 1-й Прибалтийский фронты Красной армии, 1-я армия Войска польского и другие формирования. В этой операции на каждый немецкий танк приходилось почти шесть советских, на

каждый немецкий самолет - почти четыре советских, на каждый орудийный ствол вермахта - тоже по четыре советских, на каждого немецкого солдата - два советских бойца. Важная роль отводилась

непосредственным боевым действиям белорусских партизан. Их участие в операции «Багратион» было предусмотрено Ставкой Верховного главнокомандования и согласовано с действиями фронтов. К этому

времени в тылу немецкой группы армий «Центр» находилось 150 партизанских бригад и 49 отдельных отрядов, имевших опыт борьбы с врагом, хорошее вооружение. Красная армия наступала на Витебском,

Оршанском и Могилевском направлениях. Мощный партизанский удар по коммуникациям и линиям связи захватчиков был сделан за три дня до наступления советских войск. Были взорваны 61 тыс. рельсов,

железнодорожных мостов. В результате многие железнодорожные магистрали фашисты уже не смогли восстановить. Полностью, прекратилось движение на линиях Орша - Могилев, Молодечно - Полоцк, Брест -

Барановичи и др. Ряд населенных пунктов, в том числе и районных центров еще до прихода советских войск были освобождены партизанами. Они перекрывали противнику пути отступления, срывали его

организованный отход, уничтожали живую силу и технику. К 25 июня Красной армией была окружена, а затем и ликвидирована витебская группировка противника в составе 5 дивизий. 27 июня была

освобождена Орша, 29 июня - разгромлена окруженная бобруйская группировка врага. Здесь фашисты потеряли 50 тыс. человек, около 24 тысяч солдат и офицеров сдались в плен. 1 июля войска 3-го Белорус-

ского фронта освободили Борисов, вышли к Острошицкому Городку и завязали бои на северной и северо-восточной окраинах Минска. С восто ка в город ворвался 2-й гвардейский танковый корпус генерала А.

Бурдейного. Вместе с ним вошли подразделения 11-й гвардейской, 31-й и 3-й армий. 3 июля во второй половине дня столица БССР была полностью освобождена от врага. В Минском «котле» на востоке от

города оказалась окруженной 105-тысячная вражеская группировка. Советские войска стремительно наступали на запад. 14 июля был освобожден Пинск, 16 июля - Гродно, а 28 июля враг был выбит из Бреста.

Территория Беларуси была полностью очищена от захватчиков. За мужество и героизм, проявленные при освобождении Беларуси, 1500 генералов, офицеров и солдат получили звание Героя Советского Союза,

орденами и медалями было награждено более 402 тыс. воинов. Белорусский народ оказывал активную помощь Красной армии. С начала освобождения Беларуси до января 1945 г. свыше 560 тыс. жителей БССР

пополнили ее ряды. Кроме этого, в армейские части влилось 147 тыс. белорусских партизан. В 185 истребительных батальонах, созданных по решению ЦК КП(б)Б, в июне 1944 г. насчитывалось почти 17 тыс.

бойцов, им помогали 7 тыс. групп содействия, в которые входило почти 43 тыс. человек. Только в июле они уничтожили 2 тыс. и взяли в плен 22 тыс. вражеских солдат и офицеров. К концу 1944 г. Красная армия

почти полностью освободила территорию СССР. Государственная граница была восстановлена от Баренцева до Черного морей. Военные действия были перенесены в соседние евро пейские страны. 8 мая 1945 г. в

пригороде Берлина Карлсхорсте от имени немецкого командования был подписан акт о безоговорочной капитуляции Германии. Победа над фашистской Германией и ее союзниками была одержана совместными

усилиями стран антигитлеровской коалиции. Но народы СССР и его Вооруженные силы сыграли решающую роль в борьбе, выне сли на своих плечах основную тяжесть войны. Значительным был вклад

белорусского народа в победу в Великой Отечественной войне. Более полутора миллионов белорусов воевали в рядах действующей армии, сотни тысяч работали в советском тылу. На территории БССР в годы

войны активно действовали 213 партизанских бригад, в состав которых входило 997 отрядов. 258 отрядов являлись отдельными. В рядах партизан сражались свыше 373 тыс. человек. Активное участие в борьбе

принимали все социальные слои. 17% общего числа партизан составляли рабочие, около 40% - колхозники, 20% - представители интеллигенции, 11% - бывшие военнослужащие и свыше 12% - учащиеся. 16%

партизан составляли женщины. В партизанских отрядах сражались представители 70 народов и народностей СССР. Среди них было 71% белорусов, свыше 19% русских, более 9% - украинцев, евреев, молдаван,

уроженцев Казахстана, Средней Азии, Кавказа, Прибалтики. Бок о бок с ними сражались интернационалисты из более чем 10 европейских стран. За три года борьбы в тылу врага партизаны и подпольщики

вывели из строя 500 тыс. фашистских солдат и офицеров, в том числе 47 генералов и других высших чинов, пустили под откос 11 тыс. вражеских эшелонов, подорвали 300 тыс. рельсов, уничтожили свыше 18

тыс. автомашин, 1355 танков и бронемашин, 305 самолетов, много другой техники и снаряжения. За мужество и отвагу более 140 тыс. белорусских партизан и подпольщиков были награждены орденами и

медалями. 88 из них удостоены звания Героя Советского Союза. 25 уроженцев Беларуси повторили подвиг Н. Гастелло, 13 человек последовали примеру А. Матросова, закрыв собой амбразуры вражеских дотов.

Три белоруса повторили подвиг летчика А. Маресьева, который, потеряв ступни обеих ног, остался в строю. За годы войны 7 жителей Беларуси повторили подвиг Ивана Сусанина. Четыре сына и две невестки

Степана Пляца, жителя дер. Озерцы Толочинского района, были награждены 50 орденами и медалями, обе невестки - Руфина и Раиса - стали Героями Советского Союза. Шестерых своих сыновей отправил на

борьбу с врагом быховский колхозник Аким Красовский. Двое из них погибли, а один стал маршалом авиации. Анастасия Куприянова из Жодино послала в армию пятерых своих сыновей. Все они погибли в боях

за Родину. Выдающимися военачальниками проявили себя 217 генералов и адмиралов - уроженцев Беларуси. За героизм и мужество, проявленные в годы войны, более 300 тыс. уроженцев Беларуси были

награждены орденами и медалями, 440 из них стали Героями Советского Союза, 65 - полными кавалерами ордена Славы. Выходцы из Беларуси П. Головачев, С. Шутов, Е. Гусаковский, И. Якубовский были

удостоены звания Героя Советского Союза дважды. Это свидетельство величайшей самоотверженности, мужества, стойкости и верности долгу, проявленных большинством народа во время войны. Источник

этого в том, что люди защищали родную землю, свою Родину. Невосполнимые жертвы принес белорусский народ на алтарь Победы в Великой Отечественной войне. Каждый белорус знает, что за годы войны

фашисты уничтожили более трех миллионов человек. Уточняющиеся сведения о наших земляках, погибших на фронтах, в партизанах и подпо лье, принявших смерть в результате фашистского геноцида против

мирного населения, показывают, что людские потери Беларуси приближаются к цифре, свидетельствующей, что война унесла каждого третьего ее жителя. Американский наблюдатель, который через два года

после окончания войны проехал Беларусь из конца в конец, отметил, что это «самый опустошенный край в мире».

Білет 58

Удзел БССР у заснаванні і дзейнасці ААН.

Успехи, достигнутые в предвоенные годы в экономическом и культурном развитии, героизм и мужество белорусского народа в годы Великой Отечественной войны, неизмеримые жертвы, положенные им на

алтарь победы над фашизмом, обусловили повышение авторитета Беларуси на международной арене. В феврале 1944 г. были расширены права союзных республик в области внешней политики. За Беларусью, как

и за другими республиками, законодательно закреплялось право вступать в непосредственные отношения с иностранными государствами, заключать с ними соглашения, обмениваться дипломатическими и

консульскими представительствами. Однако фактически в 1945-1990 гг. Беларусь действовала в русле внешней политики СССР. Все важнейшие вопросы отношений с за рубежными странами или

международными организациями решались в Москве. 4 марта 1944 г. был создан Наркомат иностранных дел БССР, сразу же начавший активную работу. В Люблине состоялись белорусско-польские переговоры,

где обсуждались проблемы, возникшие в связи с изменением государственной границы, разделявшей Беларусь и Польшу. 9 сентября были достигнуты договоренности об эвакуации в Беларусь на основе Полной

добровольности граждан белорусской, украинской и русской национальностей, проживавших в Польше. Полякам и евреям, которые до 17 сентября были гражданами Польши и проживали в западной части

Беларуси, предоставлялось право выехать в Польшу. До 1947 г. из Беларуси выехало 120 тыс. поляков, 85 тыс. евреев и 469 тыс. белорусов. Согласно польским официальным данным, из Польши в Беларусь

переехало около 30 тыс. белорусов. Международно-политический статус Беларуси значительно возрос в связи с тем, что в 1945 г. она вместе с рядом стран выступила в качестве государства - учредителя

Организации Объединенных Наций, призванной бороться за укрепление всеобщего мира и международной безопасности, налаживание сотрудничества и дружественных отношений между народами. Беларусь

вышла на международную арену в качестве субъекта международного права, самостоятельного члена международных отношений. 30 августа 1945 г. Президиум Верховного Совета БССР ратифицировал Устав

ООН. Делегации БССР с первых дней деятельности ООН принимали активное участие в работе сессий ее Генеральной Ассамблеи, последовательно защищали принципы устава этой международной орга низации.

В результате значительно вырос международный авторитет Беларуси, расширились ее политические и культурные связи. В 1946 г. делегация Беларуси участвовала в работе Парижской мирной конференции. В

феврале 1947 г. БССР подписала мирный договор с Болгарией, Италией, Румынией, Венгрией и Финляндией. Правительство республики заключило соглашение с Администрацией помощи и восстановления

Объединенных Наций, которая была создана международным сообществом для оказания помощи наиболее потерпевшим в войне странам. В соответствии с ним Беларусь получила до конца 1947 г. оборудования

и товаров на 61 млн. долларов, в том числе для восстановления промышленности и сельского хозяйства - на 23,5 млн. долларов. В 1946 г. по инициативе БССР I сессия Генеральной Ассамблеи ООН приняла

резолюцию о выдаче и наказании военных преступников. Позже при активном участии республики была принята Конвенция о неприме нении срока давности к военным преступникам и участникам злодеяний

против человечества, согласованы принципы международного сотрудничества применительно к их поиску, аресту, выдаче и наказанию. Делегации Беларуси участвовали в подготовке и подписании конвенций об

улучшении судьбы жертв войны и об охране культурных ценностей в случае вооруженного конфликта. Всего с 1944 г. по 1955 г. БССР подписала более 30 международных договоров, соглашений и конвенций по

политическим, правовым и другим вопросам. По инициативе СССР, Украины и Беларуси Генеральная Ассамблея ООН неоднократно рассматривала проблемы осуждения подготовки войны рядом западных

стран, запрещения атомного оружия, заключения пятью великими державами пакта об укреплении мира и др. Однако западные страны отклоняли эти предложения.

Білет 59

Перыяд дэмакратызацыi грамадска-палiтычнага жыцця. «Адліга» ў БССР.

У міжваенны перыяд (20–30-я гады) грамадска-палітычнае жыццё на Беларусі, як і ў Савецкай краіне ў цэлым, было поўным супярэчнасцей, цесна звязаным з сацыяльна-эканамічнымі працэсамі, што адбываліся ў

гэтыя гады. У беларускім грамадстве ў першай палове 20-х гадоў магчыма вызначыць існаванне і барацьбу двух тэндэнцый. Адна з іх была накіравана на пэўную дэмакратызацыю ў палітычных адносінах, другая

– на працяг палітыкі ваеннага камунізму. З’явілася беларуская партыя сацыялістаў-рэвалюцыянераў (эсэраў або БПС-Р). Адрозненне пазіцыі беларускіх эсэраў ад пазіцыі КП(б)Б заключалася ў пытаннях,

звязаных з характарам улады і суверэнітэтам. З гэтага моманту пачалося адкрытае процістаянне дзвюх палітычных партый, якое скончылася не на карысць БПС-Р. У 1921 г. карныя органы арыштавалі 860

актыўных яе членаў.У канцы 1922 г. паскорыўся працэс аб’яднання савецкіх рэспублік, у якім актыўны ўдзел брала БССР. На І Усесаюзным з’ездзе Саветаў 30 снежня 1922 г. 25 прадстаўнікоў БССР разам з

дэлегацыямі РСФСР, УССР і ЗСФСР падпісалі дэкларацыю і дагавор аб стварэнні СССР. Стварэнне СССР дало магчымасць аб’яднаць намаганні гістарычна звязаных паміж сабой народаў, спрыяць іх хуткаму

эканамічнаму, сацыяльнаму і культурнаму развіццю. З другой паловы 20-х гадоў узмацнілася дырэктыўная сістэма кіравання не толькі эканомікай, але і іншымі сферамі грамадскага жыцця, узрасла роля

партыйна-дзяржаўнага апарату. У пачатку 30-х гадоў у беларускім савецкім грамадстве былі ўсе рысы таталітарнага палітычнага рэжыму. Пераход да таталітарызму праяўляўся ў далейшым паніжэнні ролі і

ўдзелу ў справах грамадства дэмакратычных, прадстаўнічых органаў, поўным іх падпарадкаванні партыйнаму апарату. Так у 30-я гады канчаткова сфарміраваліся палітычныя інстытуты беларускага грамадства,

яго таталітарны палітычны рэжым.

Білет 60

Асаблівасці сацыяльна-эканамічнага развіцця Беларусі ў 60 – 80-х гг.

Нягледзячы на высокія паказчыкі росту прамысловай вытворчасці, з першай паловы 70-х гадоў паралельна існавалі і ўзмацняліся негатыўныя з’явы – адставанне тэмпаў паскарэння навукова-тэхнічнага прагрэсу і

ўкаранення ў вытворчасць дасягненняў навукі і тэхнікі. Павелічэнне дзяржаўных асігнаванняў на патрэбы сельскай гаспадаркі, а таксама выкарыстанне ўласных сродкаў дазволілі калгасам і саўгасам ажыццявіць

шырокую праграму будаўніцтва вытворчых памяшканняў. Эканоміка Беларусі была часткай агульнагаспадарчага комплексу СССР. Вынікам развіцця эканомікі БССР да сярэдзіны 80-х гадоў з’явілася стварэнне

буйнога тэрытарыяльна-галіновага прамысловага комплексу. Мы бачым, што ўвесь пасляваенны перыяд, у тым ліку і ў 70-я – першай палове 80-х гг., у рэспубліцы вялося інтэнсіўнае капітальнае будаўніцтва,

нарошчваліся вытворчыя магутнасці. Аднак нельга не лічыцца з тым фактам, што ў эканамічным развіцці краіны і нашай рэспублікі ў першай палове 80-х гг. сталі відавочнымі негатыўныя з’явы. Гэта перш-

наперш зніжэнне тэмпаў эканамічнага росту. Не ўдалося забяспечыць у поўнай меры выхад народнай гаспадаркі БССР, як і СССР у цэлым, на якасна новы навукова-тэхнічны і арганізацыйна-эканамічны

ўзровень. Рэспубліка не дабілася рашучага зруху ў інтэнсіфікацыі вытворчасці. Не адбылося значнага паляпшэння якасці вырабленай прадукцыі. Значна ўскладнілася экалагічная сітуацыя ў выніку бурнага

індустрыяльнага развіцця і недаацэнкі прыродаахоўных мер, недахопаў у ахове здароўя і г.д. Усё гэта выклікала сур’ёзную заклапочанасць у грамадстве. Мацней і мацней раздаваліся галасы аб неабходнасці

перамен. З другой паловы 70-х гадоў канцэпцыя пабудовы камунізму атрымала працяг у канцэпцыі развітога сацыялістычнага грамадства. З сярэдзіны 50-х гадоў неаднаразова рабіліся спробы павялічыць ролю

Саветаў у кіраванні дзяржавай і грамадствам. Аднак рэальная ўлада знаходзілася ў руках партыйных камітэтаў. І наогул ўсё грамадска-палітычнае жыццё было строга рэгламентавана і цэнтралізавана. Кіруючай

сілай беларускага грамадства з’яўлялася Кампартыя Беларусі. Яе колькасць павялічылася з 48,2 тыс. камуністаў у 1946 г. да 688 тыс. у 1985 г. Важную ролю ў палітычнай структуры і жыцці грамадства ігралі

грамадскія арганізацыі – гэта перш-наперш прафсаюзы. Усплеск грамадскай актыўнасці быў звязаны з абмеркаваннем і прыняццем Канстытуцыі СССР 1977 г. і Канстытуцыі БССР 1978 г. Іх вартасцю была

арыентаванасць на абарону сацыяльных гарантый людзей.

Білет 61

Сутнасць палiтыкi «перабудовы» ў СССР. Асаблівасці яе правядзення ў БССР.

У сярэдзіне 80-х гадоў Савецкі Саюз апынуўся перад шэрагам праблем сацыяльна-эканамічнага, палітычнага і культурнага развіцця. Аднак тагачасная нерэфарміраваная эканоміка СССР аказалася недастаткова

ўспрымальнай да новых ідэй, дасягненняў навукі і тэхнікі. Перабудову прадугледжвалася праводзіць у рамках сацыялістычнага выбару, сацыялістычных ідэалаў і каштоўнасцей. Для таго каб людзі паверылі ў

безальтэрнатыўнасць перабудовы, ініцыятары яе ўпотай ад народа разглядалі яе як шлях капіталістычнай рэстаўрацыі ў краіне. Працэс фарміравання палітычнай апазіцыі пачынаўся з амаль непрыкметнай для

кіраўніцтва Беларусі з’явы – значнага павелічэння ліку аматарскіх нефармальных аб’яднанняў і клубаў па інтарэсах. З другой паловы 1987 г. у дзейнасці клубаў і арганізацый усё больш і больш пачынаюць

праяўляцца цэнтралізацыя і палітызацыя. У 1989 г. ствараецца штаб палітычнай апазіцыі – Беларускі народны фронт. Яго праграма, статут і іншыя дакументы мелі адкрыта антысавецкую і антыкамуністычную

накіраванасць. Апазіцыя робіць спробу абвяржэння тагачаснай канцэпцыі гісторыі Беларусі. Шматлікія мітынгі і маніфестацыі пракаціліся па гарадах Беларусі вясной 1991 г. Інертнасць і абыякавасць, баязлівасць

і здрадніцтва многіх кіраўнікоў Беларусі, мясцовых партыйных і дзяржаўных органаў, сілавых структур вялі да гібелі савецкай улады, да капіталістычнай рэстаўрацыі. Значная частка палітычна актыўнага

насельніцтва падтрымала апазіцыю, другая частка раўнадушна заняла нейтральную пазіцыю. КПБ паступова адхілялася ад кіраўніцтва грамадствам. Набліжалася развязка. Яна наступіла ў жніўні 1991 г.

Білет 62

Грамадска-палітычнае працэсы ў Беларусі ў другой палове 80-х — пачатку 90-х гг.

1. Дэмакратызацыя грамадска-палітычнага жыцця ў другой палове 80-х гг. была звязана з курсам на паскарэнне сацыяльна-эканамічнага развіцця і дэмакратызацыю палітычнага жыцця, які быў

абвешчаны ў 1985 г. новым кіраўніком ЦК КПСС М.С.Гарбачовым і атрымаў назву палітыкі перабудовы. Беларусь у той час набыла аблічча адной з самых кансерватыўных рэспублік, дзе працягвала існаваць

прыхільнасць да захавання аўтарытарнага палітычнага рэжыму і супрацьдзеяння ў адносінах да рэформ. Аднак палітычная актыўнасць насельніцтва рэспублікі нарастала па меры таго, як партыя, што

з'яўлялася кіруючай у грамадстве сілай, губляла свае дзяржаўныя функцыі. У 1988 г. быў прынят Закон «Аб народным абмеркаванні важных пытанняў дзяржаўнага жыцця Бе-ларускай ССР». У 1989 г. адбыліся

выбары народных дэ-путатаў СССР, якія ўпершыню праходзілі як свабодныя і альтэрнатыўныя. У сваю чаргу кожны кандыдат павінен быў непасрэдна сам удзельнічаць у выбарчай кампаніі, распрацоўваць

выбарчую платформу і прадстаўляць яе выбаршчыкам. У 1990 г. былі праведзены выбары народных дэпутатаў у Вярхоўны і мясцовыя Саветы народных дэпутатаў БССР. Аднак ва ўмовах аднапартыйнасці

большасць месцаў атрымалі прыхільнікі Камуністычнай партыі Беларусі (КПБ). У сваю чаргу прыхільнікі рэформ утварылі ў Вярхоўным Савеце парламенцкую апазіцыю, якая была прадстаўлена групай

дэпутатаў, чые погляды не супадалі з думкай большасці дэпутатаў. Адным з рэальных дасягненняў палітыкі перабудовы другой паловы 80-х гг. стала галоснасць — магчымасць адкрыта сказаць праўду аб сваёй

гісторыі і сучаснасці, выказаць крытычныя адносіны да ўлады і існаваўшай ідэалогіі (сістэмы поглядаў), рэалізаваць на справе абвешчаныя Канстытуцыяй БССР 1978 г. дэмакратычныя свабоды слова, друку,

мітынгаў і шэсцяў. У другой палове 80-х гг. быў зроблены дэмакратычны выбар развіцця, які азначаў сабой новы этап мадэрнізацыі (пераўладкавання) грамадства, звязаны з рэфар маваннем палггычнаи сістэмы

сацыялізму пры захаванні аднапартыйнасці, замацаванай у Канстытуцыі. У БССР працягвала існаваць адзіная партыя — КПБ, якая захоўвала манапольнае права на кіраванне дзяржавай і грамадствам.

2. Ф а р м і р а в а я н е ў р э с п у б л і ц ы ш м а т п а р т ы й н а с ц і стала сведчаннем дэмакратызацыі грамадства, рэалізацыі на справе правоў грамадзян на аб'яднанне і ўтварэнне розных рухаў, саюзаў,

палітычных партый, грамадскіх аб'яднанняў. Працэс зараджэння і фарміравання новых партый ў другой палове 80-х гг. — на Беларусі праходзіў у пачатку 90-х гг. і быў немагчымы без пазбаўлення ўсеўладдзя

Кампартыі. Рост грамадскай і палітычнай свядомасці насельніцтва прывёў да узнікнення ў 1989 г. апазіцыйнага ў адносінах да КПБ грамадска-палітычнага руху пад назвай Беларуси народны фронт за перабудову

«Адраджэнне» (БНФ), які ў 1990 г. узяў курс на заваяванне палітычнай улады. У 1990 г. на XXXI з'ездзе КПБ было прынята рашэнне імкнуцца да захавання за партыяй ролі кіруючай і накіроўваючай сілы ў

грамадстве. У кастрычніку 1990 г. быў прыняты Закон СССР «Аб грамадскіх аб'яднаннях». Гэта садзейнічала разгортванню працэса ўтварэння новых палітычных партый. На Беларусі ў 1990—1991 гг.

сфарміравалася пяць палітычных партый, а на пачатак 1998 г. іх было ўжо 35. Складванне шматпартыйнасці азначала канец манаполіі КПСС (КПБ) на ўладу. Была прадпрынята спроба рэфарміравання Кампартыі

ў напрамку яе дэмакратызацыі і пераўтварэння ў партыю парламенцкага тыпу. Апошняй спробай вярнуць усё на старыя пазіцыі быў жнівеньскі (1991 г.)путч (спроба дзяржаўнага перавароту) вярхушкі партыйна-

дзяржаўнага кіраўшдтва ў Маскве. Яго няўдалы вынік паскорыў крах КПСС (КПБ). У сувязі з гэтымі падзеямі Вярхоўны Савет БССР 26 жніўня 1991 г. прыняў пастанову аб часовым прыпыненні дзейнасці КПБ,

якая была адменена ў 1993 г. У сярэдзіне 90-х гг. адбылася актывізацыя дзейнасці пал-тычных партый. БНФ аформіўся ў 1993 г. як палітычная партыя з антыкамуністычнай накіраванасцю і мэтай нацыянальна-

культурнага адраджэння. У 1996 г. была ўтворана Беларуская сацыял-дэмакратыч-ная партыя «Народная грамада». Яе мэта — стварэнне гу-маннага, дэмакратычнага грамадства, заснаванага на шмат-укладнай

эканоміцы, устанаўленні прынцыпаў свабоды асобы, сацыяльнай справядлівасці, нацыянальна-культурнае адрад-жэнне Беларусі. У 1992 г. была створана Партыя камуністаў беларуская (ПКБ). Асновай яе

дзейнасці з'яўляецца марксісцка-ленінская ідэалогія, а мэтай— пабудова грамадства сацыяльнай справядлівасці. У 1996 г. была створана Камуністычная партыя Беларусі (КПБ), якая аб'явіла сябе-палітычнай

пераемніцай КПСС (КПБ). Партыя выступае за адраджэнне адноўленага СССР, за раз-віццё краіны па сацыялістычнаму шляху. У1995 г. створана Аб'яднаная грамадзянская партыя (АГП). Партыя ставіць за мэту

пабудову на Беларусі прававой дэмакратычнай рэспублікі. Такім чынам, у рэспубліцы адбыўся пераход да шматпартыйнасці. Аднак наяўнасць значнай колькасці партый і аб'яднанняў не прывяла да радыкальных

змяненняў у грамадска-палітычным жыцці рэспублікі. На канец 1999 г. у Міністэрстве юстыцыі Рэспублікі Беларусь зарэгістравана 17 палітычных партый. Іх дзейнасць рэгулюецца Законам «Аб палітычных

партыях», прынятым у 1994 г. У грамадска-палітычным жыцці рэспублікі важную ролю адыгрываюць таксама прафсаюзы і грамадскія аб'яднанні. Так у 1991 г. утварыліся Свабодныя прафсаюзы Беларусь У1997 г.

быў створаны Беларускі патрыятычны саюз моладзі (БПСМ). Галоўнай мэтай саюза з'яўляецца аб'яднанне патрыятычна настроеных юнакоў і дзяўчат для абароны правоў і законных інтарэсаў моладзі, для

актыўнага ўдзелу ў пабудове грамад-ства сацыяльнай справядлівасці.

Білет 63

Абвяшчэнне незалежнасцi Рэспублікі Беларусь

Канец 80-х пачатак 90-х гадоy. У iсторыi былога СССР пачаyся рyх народа за разбyрэнне iмперыi i набыцця рэспyблiкамi сапраyднага дзяржаyнага сyверэнiтэтy. Першай да рэалiзацыi гэтых мэт прыстyпiлi

Прыбалтыйскiя рэспyблiкi. 27 лiпеня 1990г. Вярхоyны Савет БССР прыняy Дэкларацыю аб дзяржаyным сyверэнiтэце рэспyблiкi. Прыняy закон "Аб абеспячэннi палiтычнай i эканамiчнай самастойнасцi

БССР". Усе прадпрыемствы на тэрыторыi Беларyсi пераходзiлi y яе yласнасць. 19 верасня 1991г. Вярхоyны Савет прыняy Закон аб назве БССР, яна пачала называцца-"Рэспyблiка Беларyсь". Новым сцягам

з'явiлася палотнiшча з бела-чырвона-белымi палосамi, а дзяржаyным гербам - "Пагоня". 8 снежня 1991г. Беларyсь падпiсала пагадненне аб сyтварэннi Садрyжнасцi Незалежных Дзяржаy. Усё гэта закрапiла

Канстытyцыя рыспyблiкi Беларyсь, прынятая вярхоyным саветам 15 сакавiка 1994 года, якая yключае y сябе 8 раздзелаy з 8 глаy y адпаведнасцi з ёй y нас yтвараyцца прэзiдэнская yлада. Па рашэнню i

адпаведнасцi з канстытyцыяй, y рэспyблiцы прайшлi выбары першага y гiсторыi рэспyблiцы прэiдэнта. На выбарах перамог А.Р.Лyкашэнка, якi i стаy прэзiдэнтам. За даглядам над выкананнем закона т

адпаведнасць iх канстытyцыi yпершыню y рэспyблiцы створан Канстытyцыйны сyд Рэспyблiкi Беларyсь.

Білет 64

Распад СССР і ўтварэнне Садружнасці Незалежных Дзяржаў (СНД).

Палітычны крызіс працягваўся. 8 снежня 1991 г. у Бела-вежскай пушчы (у Віскулях Камянецкага раёна Брэсцкай воб-ласці) кіраўнікі Расіі, Беларусі і Украіны Б. Ельцын, С. Шушке-віч і Л.

Краўчук, ігнаруючы волю сваіх народаў, якая была выказана на агульнасаюзным рэферэндуме 17 сакавіка 1991 г., дэнансавалі дагавор 1922 г. аб утварэнні СССР і тым самым разбурылі вялікую і

магутную дзяржаву. Гэты дзяржаўны пера-варот быў здзейснены са згоды прэзідэнта СССР М. Гарбачова. На руінах СССР утварылася аморфная, нежыццяздольная Са-дружнасць Незалежных