Шпоры по истории беларуси (на беларусском языке)

Подождите немного. Документ загружается.

1. Актуальнасць і неабходнасць вывучэння гісторыі

Беларусі. Перыядызацыя гістоорыі Беларусі.

Перыядызацыя:

1. Старажытнае грамадства(40 тыс.г.-5 стаг. нашай эры)

2. Сярэднявечча (канец 5-15 ст.)

– пачатак да класавага грамадства (6-13 ст.)

– развіццё феад. сістэмы (13-15ст.)

3. Новы час (16-пач. 20ст.)

– выспяванне феадальнай сістэмы

– выспяванне буржуазных рэформ

4. Навейшы час (1918-да нашых дзен)

Гісторыя – памяць чалавека (“апавяданне аб мінулым”).

Вывучаецца на крыніцах:

1. Археалагічныя

2. Этнаграфічныя

3. Лінгвістычныя

4. Вусныя

5. Пісьмовыя (найбольш важныя)

6. Кіна-, фота-, фона-

Пісьмовыя:

– заканадаучыя акты

– матэрыялы справаводства

– эканоміка-геаграф. заканадаўчае апісанне

–статыстычныя матэрыялы

–летапісы і хронікі

– літарат. і публіц. творы

–матэрыялы перыядычнага друку

1 зборнік законаў на Б. – “Руская правда” (11 ст.)

Першае дрярж.утварэнне – Кіеуская Русь

У ВКЛ крыніцы (13-15 ст.): прывілеі, судзебнік Казіміра 1468,

статуты 1529, 1566, 1588, сеймы, уніі ВКЛ і РП, помнікі

заканадаўства, рэскрыпты, крыніцы справаводства “Літоўская

метрыка”, банкі і ўласныя прадпрыемствы (13-20ст.), дакументы

паліт. партый (КПСС, КПб), навейшы час – акты заканадаўчых і

выканаўчых органаў Сав. саюза БССР, РБ, Канстытуцыя РБ

(1994 15 сакавіка) (на рэферэндуме ў лістападзе 1996 папраўкі),

інвентары, ваенна-тапаграф. апісанні, перапісы насельніцтва

(1897-першы перапіс у Рас. імперыі), летапісы.

2.Засяленне беларускіх зямель. Фарміраванне этнічных

супольнасцей. Галоўныя перыяды этнічнай гісторыі Б.

На 2 перыяды:

–даіндаеурапейскі (40 тыс.г. да н.э. – 3тыс. да н.э.)

–індаеурапейскі (у бронзавым 32 тыс. да н.э. – да нашага часу)

-балцкі (3-2ст. да н.э. - 4-5 ст. нашай эры)

-славянскі (4-5ст. нашай эры – да нашага часу)

Этнас –этнічная супольнасць людзей, якая складалася

гістарычна на пэўнай тэрыторыі, мае агульную мову, культуру,

побыт, псіхалагічныя рысы і самасвядомасць. Асноўныя

гістарычныя формы этнасу: род, племя, народнасць, нацыя.

Прыкметы: мова –сродак захавання і перадачы культ.

традыцый, самасвядомасць, культура, побыт, псіхіка, этнічная

тэрыторыя (галоўнае), лінгвіст. параніміка.

Б. не з’яўляецца прарадзімай чалавецтва.

Найбольш працяглы этап – палеаліт (2 млн. галоў)

-ніжні (2.2 млн. г. назад)

-сярэдні

-верхні (поздні) (40-35г. назад – 10 тыс. г. назад)

1926 Полікарповіч стаянкі Бердыж (23-15тыс.г. таму) і Прыпяці

Юравічы (26 тыс. г. таму)

Палеаліт

-ранне-феадальная абшчына

-некалькі абшчын аб’ядноўваюцца ў род

-матрыярхат

16 тыс. г. таму пахаладанне- пакінуў Б.прыкладна 10-8 тыс. да

н.э.- закончыуся ледніковы перыяд

Мезаліт (8-5 тыс.г. да н.э.)

-120 стаянак: на Палессі 61 стаянка, 4.5 тыс. чалавек

- крэмень, сабака, рыбалоўства

Неаліт (новы камен. век 4 тыс. да н.э.)

-збіральніцтва, прысваеваюч. гаспадарка

-500 стаянак (27-36)

-гліняны посуд (вострадонны)

-прадзенне, ткацтва (крапіва, канапля), поспехі у распрацоўцы

дрэва, сякеры, цеслы, мова не знойдзена

У 3 тыс. да н.э. ад Падзвіння і Падныпроўя

фінагорскае,індаеурап. насельніцтва

3.Узнікненне Беларусі. Розныя падыходы і канцэпцыі.

Паходжанне назвы Белая і Чорная Русь

Адным з складаных пытанняў з’яўляецца розныя падыходы да

ўзнікнення Б., існуе шмат канцэпцый

9 ст. – Польская-і-Вялікаруская канцэпцыі (гэтая канцэпцыя

ўзнікла бел. этнасу (Рэпінскі, Галмаўскі лічылі, што Б. частка

вялікаруск. тэрыторыі, а бел. мова-дыялект

20 ст. Крывіцкая канцэпцыя – Пагодзін і Ластоўскі.

Памылковае сцвярджэнне ў тым, што храналагічнае

неадпаведнасць. Крывічы зніклі з сярэдзіны 12 ст.

Крывіцка-радзім-дрыгав. канцэпцыя (Карскі, Пічэта, Доўнар-

Запольскі) памылковае неадпаведнасць храналагічных рамак.

Балцкая канцэпцыя (Сядоў)– змяшэнне славян з балтамі

прывяло да з’яўлення бел. этнасу. Балты з’яўляліся асновай

усходніх славян. супольнасцей

Фінская канцэпцыя (Ласкоў) –продкамі бел. з’яўляюцца фіны,

улічвуючы назву рэкаў (Дзвіна)

50-я гг. 20 ст. канцэпцыя Токарава – аб’яднанне крывіч,

радзімічаў, дрыгавічоў, паляч. у Сярэд. Падняпроўі

сфарміравалася новая супольнасць- старажытнарус. народнасць

У 10 ст. зацвердзілася агульная назва Русь, сярэдн. Падняпроўу-

Руская зямля, адзіная культура і мова, князі, моцная дзяржава

абараняла усход.-слав. землі ад іншаземцаў. Утварыліся 3 народа

ў выніку распада Русі: беларусы, рускія і украінцы.

У пачатку 90-х гг. 20 ст. Піліпенка канцэпцыя: фармір. бел.

этнасу адбывалася як эвалюцыйна (змены), так і шляхам дыфузіі

(пашырэння). Розныя этнічныя супольнасці узаемадзейнічалі і

дапаўнялі адна др. у гэтым працэссею Усходне-слав. этнічн.

супольнасць стала называцца русінамі, рускімі, русічы, а

тэрыторыя- Руссю. Па лакальн. асаблівасцям мовы і культуры

сучасная Б. падзялялася на 2-е дыялекта-этнічныя зоны- Палеская

і Падзвінна-Дняпроўская

Паходжанне назвы “Белая Русь”

-з прыгажосцю зямлі

-мноста снегу, вольнасцю

-незалежныя ад татара-манголаў

-жыхароў

-з больш раннім прыняццем хрысціянства у параўнанні з Чорнай

4.Ранне-феадальныя княствы на тэрыторыі Беларусі: іх

палітыка, сацыяльна-эканамічнае развіцце: вытокі дзярж. на

бел. землях

Да сярэдзіны 9 ст. старажытн. слав. насельніцтва фарміравалася ў

ранне-феадальныя княтсвы, княжанні складалі з былых радавх

абшчын, улада падзялялася паміж князем і Вечай. Веча-

заканадаўчая ўлада, ф-цыі вечы- абранне князя, вызначала

колькасць платы. Князь- выканаўчая ўлада, не меў права мець

маемасць.

Развіццё земляробства і жывелагад., рамяства і гандлю, гарадоў і

слав. зямель аб’яднан. абумовілі ўтварэнне дзяржавы Кіеўская

Русь – ранне феадальная дзяржава, манархія, на чале князь, дума,

баяры (князі, старш. дружыны). Князю падпаражкоўваўся вялікі

апарат кіравання. у падуладных землях князю падпарабкоўваліся

пасаднікі і іх намеснікі (тысяцкія). Пасаднікаў назначаў князь,

тысяцкіх выбіралі на Вечы са знатных баяр. Князі асобных

зямель знаходзіліся ў васальнай залежнасці.

Полацкае і Тураўскае княтсвы

Полацкае ўтварылася ў 9-10ст. у сярэднім цячэнні Зах. Дзвіны.

упершыню упамінаецца у летапісу ў 862годзе. Летапiсец

адзначау, што заснавалi Полацк крывiчы. Закан.-веча,

выканаўчая-князь. князі былі, як мясцовыя, так і прышлыя

(ворагі). Тут існавала дынастыя крывіцкіх князёў, з 10 ст.

залежнасць Полацка ад Кіева слабее.

Тураўскае княства ўтварылася ў канцы 9 ст, аснова гаспадаркі-

земляробства і жывелагадоўля, паляванне-другое места. Сяліліся

селамі (весямі), рэліг. центрам быў пагост (вялікае сяло), жылі у

падзямеллях. Земляр. насельніцтва было арганізавана у абшчыны

– “меры”, “вермі”. У прававым і маемасн. сэнсе насельн. было

аднародна. сяляне серды, радовічы, халопы, ізоі.

2 формы феад. землеуладання: вотчына з правам надзелу і

памеснае за службу без правам спадчыны. Класс феадалаў меў

іерархіі. Буйныя феадалы мелі войскі.

Высокі ўзровень с/г вытворчасці стварыў эканам. перебудовы аб

адзяленні рамяства і гандлю ад земляробства. Месцам гэтых

відаў з’явіліся гарады: 862-Полацк, 10ст-Тураў, 11ст-12 гарадоў,

12 ст-17 гарадоў, Мінск-1067 (паселішча ваеннага тыпу)

Пачатак 12 ст. стараж. Рус. распалася на дробныя княтвы.

5.Барацьба супраць крыжакоў і татара-манголаў

Першым быў створаны ў 1119 ордэн тампліераў (храмоўнікаў),

другім-ордэн шпіталераў-янітаў, у канцы 12 ст. стварыўся 3

ордэн-Тэўтонскі. У 1202 рыжскі епіскап заснаваў рыцарскі

Ордэн Мечаносцаў. Пацярпеўшы цяжкае паражэнне ў вайне з

арабамі ням. князі ў канцы 12ст вырашылі перанесці вайну ў

Прыбалтыку і Русь, заваяванне якіх ім абяцала новыя землі і

прыбыткі.

Внешяя экспансія немцаў супраць Полацкага княтсва і

Ноўгарадскай зямлі прывяла Полацк і Ноўгарад да паліт. саюзу.

У бітве на Няве са шведскімі войскамі ў 1240 наўгародцам

дапамагалі палачане. Знішчэнне А. Неўскім нямецкіх рыцараў на

лёдзе Чудскага возера ў 1242 спыніла крыжацкую агрэсію на

паўночным захадзе.

З усходу на рускія землі рушылі татара-мангольскія полчышчы.

У 1223 на р. Калцы сышліся на першую бітву татара-манголы і

аб’яднаныя сілы рускіх і полаўцаў. Аднак полаўцы нечакана

кінуліся ўцякаць і змялі рускія палкі. Мангольскія войскі

перайшлі ў наступленне і разбілі рускіх. На Калцы Русь

пацярпела паражэнне ў сявязі с сваёй раздробленнасці. Але

ворагі не разыкнулі ісці на Кіеў і пайшлі на Усход.

З 1236-1240 татара-манголы з мячом і агнем прайшлі рускія

землі, знішчылі Кіеў, галіцкія і валынскія гарады. У 1237 гарэлі

Разань, Суздаль, Уладзімір.

У 1240 татара-манглы разбурылі Уладзімір-на-Клязьме, Маскву.

Аднак Русь паліт. раздробленная не змагла аб’яднаць свае сілы, а

таму трапіла пад уладу моцных татара-мангольскіх ханаў.

Татара-мангольскія набегі на заходнерускія землі адбыліся ў

1258, 1275, 1277, 1287, 1315, 1388

6.Увядзенне хрысціянства. Культура ў 9-13 стагоддзі

Развiццё культуры на Беларусi звязваюць з пранiкненнем яе

тэрыторыю пiсменнасцi i хрысцiянства. У адрозненне ад Рымскай

імперыі, хрысціянства на старажытную Русь прыйшло ў гатовым

выглядзе. Яно прыйшло з Візантыі. Руская княгіня Вольга

прыняла хрысціянства. А яе ўнук Уладзімір Святаслававіч

(“Чырвонае сонейка”) у 988-989 пачаў хрышчэнне Русі. У аснову

пiсменнасцi,якая распаусюдзiлася на Беларусi лягла пiсменнасць

створаная братамi Кiрылам i Мяфодыям у 863 годзе. Пры

дапамозе "кiрылiцы" пiсалi у Балгарыi, Сербii,на Русi i iншых

славянскiх краiнах. Аб распаусюджваннi пiсменнасцi сярод

жыхароу беларусiх гарадоу сведчыць знаходка у

Бярэсцi,датуемая XIII ст.Гэта грэбень з самшытавага дрэва,на

якiм паслядоуна размешчаны славянскiя лiтары ад "а" да "л".

Грэбень з Бярэсця выконвау ролю "буквара"для навучання

грамаце у XIII ст.Выключную навуковую каштоўнасць маюць

берасцяныя граматы - сярэднявечныя пiсьмы бытавога характару.

Берасцяныя граматы III ст. выяулены у вынiку архелагiчных

раскопак у Мсцiславе i Вiцебску.

У першай палове XI ст.пачалося летапiсанне i стварэнне

рукапiсных царкоуных кнiг. Ёсць звесткi аб iснаваннi Полацкага

летапiсу, якi страчаны у XYIII ст. Самая вядомая з рукапiсных

кнiг - Тураускае евангелле - XI ст.

Выдатным дасягненнем старажытнай культуры з'яуляюцца

помнiкi манументальнай архiтэктуры-пераважна цэрквы. У

Полацку у 50-хгг будуецца грандыёзны Сафiйскi сабор - трэцi ва

Усходняй Еуропе ( Кiеу,Ноугарад ). На працягу XII ст. у Полацку

узведзена каля 10 мураваных царкоуных устаноу.Найбольш

вядомыя:Барысаглебскi манастыр у Бельчыцах,Пятнiцкая

царква,Спаса-Еуфрасiньеуская царква - якую пабудавау

полацкi дойлiд - Iаан. а нашых дзен захавалася Барысаглебская

(Каложская) царква у Гродне.

Шэдэурам старажытнага беларускага мастацтва з'яуляецца крыж

Еуфрасiннi Полацкай. Зрабiу крыж у 1161 г майстар Богша

Лазар на заказ Еуфрасiннi Полацкай. Памер крыжа - 51 см. у

даужыню,таушчыня 1,5 см.Крыж аздоблены залатымi i срэбнымi

пласцiнамi,мае перагародкавыя эмалi. На залатых пласцiнах

7.Утварэнне ВКЛ. Падыходжанні і канцэпцыі. Роля бел.

зямель ва ўтварэнні ВКЛ

У 12-13ст. зах. землі Русі перажывалі феад. раздробленасць,

моцнае эканам. і паліт. цэнтры узніклі на месцах, княствы сталі

падзяляцца на удзелы.

Прычыны:

1. Небяспека для Зах. і Паўночна-зах. земляў, з 13ст. агрэсія ням.

феадалаў. Ордэн мечаносцаў пераменаваны ў Ордэн Лівоніі. У

пачатку 13ст. быў заснаваны Тэўтонскі ордэн, сталіца-

Марыенбург.

1237 г. Ордэн мечаносцаў і Тэўтонскі аб’ядналіся пад назвай

Лівонскага

2. Паўдневые межы- мангола-татарскае нашэсце да 50-х гг. 13ст.

татара-манголы утварылі сваю дзяржаву Арду (тэрыт. паўднева-

зах. Руссі)

1240- пад часовую залежнасць трапілі Турава-Пінскія землі

Тэндэнцыя для аб’яднання усходніх зямель стала усеагульнай

3. Для зах. зямель была другая пагроза ад крыжакоў і татара-

манголаў

Унутра-палітычныя прычыны

1) 13 ст. час інтэнсіўнага развіцця феад. адносін

2) Феад. адносіны прыводзілі да класавай барацьбы. феадалам

патрэбны былі сілы для ўмацавання прававога кіравання феад.

адносін, рэгулявання і уніфікацыі феад. прыгнету, каб спыніць

перабегі сялян ад аднаго да другога.

3)Літва адставала ў сваім паліт. і эканамічным развіцці.

Насельніцтва жыло рода-племянным ладам, але стараж. Літва

мела моцную дзяржаўнасць. Племянныя саюзы: жамайты на

захадзе, Літва-на усходзе. 11-12ст. працэсс станаўлення

класавага грамадства.

У першай палове 13ст. ствараецца цэнтралізаваная раннефеад.

дзяржава з моцнай дзярж. уладай на чале з Міндоўгам(1240-63).

На пач. 13ст. адбываецца ў Літве паліт. адзінтсва Руссі. Вельмі

складаны працэсс цягнуўся больш за стагоддзе 12-13,

аб’яднанне было 3 шляхамі:

1)пры дапамозе ваеннай сілы

2) шляхам дынаст. шлюбаў

3) на аснове пагадненняў паміж літоуц. і рускімі

8.Беларускія землі ў грам.-паліт. жыцці ВКЛ. Палітычная

барацьба ў ВКЛ 14-15 ст.

Ва унутра-паліт. жыцці 14-16ст. вядуць федэратыўныя і

цэнтраліст. тэндэнцыі. Цэнтр не хацеў адпускаць гэтыя адзінкі. 1-

шы крызіс адбыуся пасля смерці Гедыміна (1341). У краіне

ўсталявалася двойствен. улады(моцны). Жыцце паліт. было

стабільным і шмат было зроблена ва умацаванні цэнт. тэндэнцый

і панавання над зах. землямі Русі. З 2-й паловы 14ст. у паліт.

жыцці узрастае роля буйных зямельных уласнікаў (літоўцы).

Гэта выклікала новы канфлікт, не падабалася сялянам, пачалася

барацьба супраць цэнтрал. дзяржавы.З 1377 князем стаў сын

Ягайла не без дапамогі Кейстута. Ягайла як і бацька праводзіў

палітыку цэнтр. дзяржавы. Прадстаўнікі паліт. кругоў усходніх

зямель складалі паліт. апазіцыю. У зах. рускіх княствах выспяваў

шырокі грам. –паліт. крызіс.

Рух супраць грам. жыцця. Гэты рух узначальваў Полацкі. У

1381г. Кейстут выкарыстаўшы барацьбу Ягайлы за Полацк

захапіў вярхоўную ўладу ў ВКЛ. Пачынаецца новы паліт. крызіс,

звязаны з тым, што Кейстут быў задушаны Ягайлам у Крэўскім

замку. А Ягайла імкнуўся утрымацца на крэсле ВКЛ. Паліт.

крызіс сваімі сіламі передалець не змог. Цэнтраб. тэндэнцыі

замацоўваліся, саюз з Масквой не адбыўся. Таму Ягайла робіць

стаўку на знешн. сілу- на Польшчу. Ад Польгшчы Ягайла хацеў

атрымаць падтрымку для барацьбы з апазіц. ва зах.-рускіх землях

і падтрымку з Вітаўтам, які прапанаваў на Вялікакн. дзяржаву.

1385г. у Крэве было падпісана пагадненне-Крэўская унія, з боку

Літвы падпісалі-Ягайла і яго 4 браты, Вітаўт.

1386г. на Люблінскім сейме Ягайла быў абраны польскім

каралем. У Кракаве прыняў хрысціянтсва, атрымаў імя

Уладзіслава, павенчаны Ядзвізяй і каранаваны. Па Крэускай уніі

самастойнасць кіраўніцтва перапынялася. Вярхауладзе Польшчы

замацоўвалася. Ягайла праводзіў пракатал. палітыку ад 20

лютага і 22 лютага 1387 1-е даравалася маемасн. прывілеі і

асаблівыя правы пры умове прыняцця каталіцтва. 2-я абумовіла

магчымасць заключэння шлюбаў паміж католікамі і

праваслаўнымі, пры умове пераходу апошніх у каталіцтва. Гэта

палітыка парадзіла буйны грам-паліт. рух супраць польска-літ.

уніі: Ягайлы з яго барацьбой.

9.Знешняя палітыка ВКЛ

Унія з Польшчай дазволіла ўмацаваць сілы супраць ворагаў.

Галоўны вораг 14-15ст. Тэўтонскі, Лівонскі ордэны. У 1410г-

Вялікая вайна. З аднаго боку Польшча, ВКЛ з другога Тэўтонскі

ордэн

15 ліпеня 1410 –Грундвальдская бітва, крыжакі разбіты

Таруньскі мір 1466- да Польшчы далучаны вусце Віслы

З 1500-1569 на бел. землі крыжакі здзейснілі 45 набегаў.

1505г. узялі у палон 10000

1527- пад Конявем (Украіна) літ, бел, украін. атрады нанеслі ўдар

Ад Волгі да Дняпра атрады Саіда Ахмеда былі разбіты войскамі

літ. князёў.

Пры Маскве і ВКЛ неабвешчанная вайна.

1487-1494 у выніку якой была зламана абарона з Маскоўск.

княтсвам, граніца

12 лютага 1494- Шлюблінскія дамауленасці Аляксандра 3 і

Казіміра

1500-шэраг буйных феадалаў ВКЛ перайшлі у Расію.

Пасля 1501-1503 ВКЛ саступіла ¼ плошчы ўсей дряржавы.

1512-новая вайнв

1514-бітва пад Оршай

8 верасня 1514-перамога

10.Асаблі васці дряржаўнага і саслоўнага ладу ВКЛ. Тры

статуты

На чале класа зямельных уласнікаў стаяў вялікі князь літоўскі

(гаспадар), які з'яўляўся вярхоўным уладаром усёй зямлі ў

дзяржаве, а. таксама меў свае ўласныя зямельныя ўладанні

(гаспадарскі дамен). Усе феадалы дзяліліся з вялікім князем

часткай феадальнай рэнты. 3 гаспадарскага дамена ўвесь

прыбытак збіраўся на карысць велікакняжацкай улады і

выкарыстоўваўся як на прыватныя мэты князя, так і на

дзяржаўныя. Гэтыя землі атрымалі статус дзяржаўных.

Прыступкам ніжэй на іерархічнай лесвіцы стаялі буйныя

феадалы — князі і зямельныя магнаты, што валодалі зямлёй на

правах вотчыны (спадчыннага ўтрымання). Далей ішлі баяры,

самая шматлікая група пануючага класа. Ад князёў яны

адрозніваліся тым, што валодалі зямлёй умоўна (пры ўмове

нясення вайсковай службы ў князя ці буйных магнатаў). Гэта

быў прыклад часовага ўтрымання. Баярства паводле маёмаснага

становішча было таксама неаднародным. Былі буйныя баяры,

якія стаялі блізка да князёў, сярэднія, што складалі асноўную

частку баярства. Але былі і такія, што мала адрозніваліся ад

сялян і самі апрацоўвалі зямлю. Гэта група мела польскую назву

"шляхта". Пасля шляхтай пачалі называць феадалаў, што

належалі да ваенна-служылага саслоўя. Руская назва "баярства"

паступова выйшла з ужытку.Пануючы стан класа зямельных

уласнікаў, феадалаў, быў замацаваны законам. Характэрна, што ў

Вялікім княстве Літоўскім доўгі час не было адзінага

заканадаўства. Прывілеі, што давалі вялікія князі асобным

землям і саслоўям, грунтаваліся на Рускай Праўдзе і мясцовых

звычаях. Судзебнік 1468 г. Казіміра (1440 - 1447 — вялікі князь

літоўскі, 1447 — 1492 - і кароль польскі) хоць і пашыраўся на

ўсю тэрыторыю ВКЛ, але кадыфікаваў толькі феадальнае права.

Першым сістэматызаваным агульнадзяржаўным зборнікам

законаў феадальнага права стаў Статут ВКЛ 1529 г., які потым

меў другую (1566) і трэцюю (1588) рэдакцыі. Палітычны лад

ВКЛ — феадальная манархія, якая мела шэраг асаблівасцей у

параўнанні з суседняй Маскоўскай дзяржавай.Таму ў ВКЛ не

стваралася амаль ніякіх цэнтралізаваныхустаноў. Галоўным

кіраўніком княства лічыўся вялікі князь літоўскі.

11.Эканамічнае развіцё беларускіх зямель. Станаўленне

фальварка-паншчынай гаспадаркі. Запрыгоньванне сялян.

Беларускі феадальны горад

Паступова ўся зямля ў ВКЛ падзялілася на катэгорыі ў

залежнасці ад таго ці іншага ўладальніка: дзяржаўную,

прыватнауласніцкую і царкоўную. Разам з тым сяляне

падзяляліся на катыгорыі ў аднапеднасці са сваім маемасным і

падатным становішчам.

Поўнай уласнасцю феадалаў была чэлядзь нявольная. Яна не

мела сваёў уласнай гаспадаркі і жыла пры двары феадала.

Акрамя працы на полі чэлядзь выконвала і інш. ф-цыі ў

гаспадарцы: апрацоўвала агароды, сады, пасвіла статкі. За працу

давалі месяцыну хлебам.

Асноўную частку сялян складалі цяглыя сяляне. Яны меі

меньшую ступень асабітсай залежасці ад уладальніка,

карысталіся зямельнымі надзеламі.

Цераспалосіцца.

За карыстанне зямлей сяляне былі плаціць уласніку пэўную

рэнту. Формы рэнты былі розныя: адработачная, граўшовая,

прадуктовая. Адработачная рэнта – паншчыная. Часцей за ўсе

гэта былі палявыя работы. Некаторая частка сялянства ў якасці

асноўнай павіннасці абкладалася чыншам-грашовую форму

рэнты. Разам з паншчына і чыншам сяляне выконвалі і

дадатковыя: талокі-агульныя сезонныя рабочыя работы, гвалты,

ці згоны-агульныя тэрміновыя асновы.

Цяглыя сяляне падзяляліся на “пахожых”і “непахожых”.

Цяглыя сяляне мелі права пераходу ад аднаго ўладара да другога

Людзі служэбныя, ці служкі, складалі трэцюю катэгорыю. Па

сваім эканам. становішчы яны былі блізкія да цяглавага

сялянства. яны таксама былі землекарыстальнікамі, сядзелі на

сваіх вотчынах. Але ад сялян яны адрозніваліся сваёй асаблівай

службай. Галоўнай іх павіннасцю была вясковая служба.

Жыгімонт 2 Аўгуст у 1557г. абвясціў аб правядзенні ў дзярж.

землях рэформы, якая ўвайшла ў гісторыю пад назвай “валочная

памера”. Уся зямля падзялялася на роўныя надзелы, валокі,

памерам 21.3 га. Лепшыя землі забіралі княжацкія фальваркі, у

якіх сяляне адбывалі паншчыну. Цяглыя сяляне павінны былі за

кожную валоку працаваць па 2 дні на тыдзень, а таксама плаціць

12.Фарміраванне беларускай народнасці

Народнасць – супольнасць людзей, моўная, тэрытар.,

эканамічная і культурная. Характэрн. для феадальных эпох.

Старажытная народнасць-Егіпецкая, Стар. Грэчыская, Кітайская і

інш. У Зах. Еуропе народнасці інтэнсіўна пачалі развівацца ў

13ст., у нашых продкаў-13-14ст. па 15-16ст.

Народнасць папярэднічае нацыі.

Прыкметы народнасці: агульнасць мовы, агульнасць

тэрыторыі, культуры, пэўныя гаспад. сувязі і этнічн.

самасвядомасць і саманазва.

Працэсс утварэння народнасці спрыялі наступныя фактары:

паліт., эканамічн., сац. і канфесійныя.

1)Палітычныя- уваходжанне бел. зямель у ВКЛ. У межах ВКЛ

была арганізавана адзінае дзярж. кіраванне, ліквідаванне сістэмы

мясц. княжанняў і створаны інстытут намесніцтваў, уведзена

адзінае заканадаўства

2)Эканамічныя: асновы этнаўтваральнай з’явілася развіцце с/г,

удасканаленне рамяства, пашырэнне гандлю ад Прыпяці да Зах.

Дзвіны і ад Немана да Дняпра. Рост гарадоў і іх значная роля ва

ўмацаванне тэрытар.-эканмін. сувязей зямель Б. У ВКЛ

устанаўлів. адзіная грашовая сістэма, літоўскі паўгрош,

замацаваліся гандлева-вымяральныя стандарты, таварна-

грашовыя адносіны садзейнічалі развіццю кантактаў.

3) Сацыяльны фактар. Развіцце феад. адносін, кансалідавалі

шматлікія катэгорыі насельніцтва і аб’ядноўвалі ў группы з

правамі для кожнага.

4) Канфесійны фактар. Этнакансалідуючую.

Прыкметай веры ставілася асаблівай прыкметай народа, а

барацьба станавілась часткай барацьбы за яго аднароднасць.

Прыкметай народнасці з’яўляецца дзярж.-тэрытар. адзінтсва,

ядро этнічн. народн. адпавядала рассялення дрыгав, радзімі,

крывічы.

Матэрыяльная і духоўная культура мае3 базавыя складаючыя:

1) спадчынае са старажытнага часу

2) новаўвядзенне сям. і абшчын. побыту, навука і асвета,

фальклор, звычаі, абрады і мастацтва.

3) элементы запазыч. у суседніх народаў

Культура- дух зметс чалав. жыццядзейнасці, сац. арганізацыі і

13.Культура Б. другой паловы 13- першай пловы 16

развівалася на аснове засвойвання багатых традыцый

высокаразвітых візантыйекай і старажытнарускай культур, пад

уздзеяннем мясцовых прыродна-геаграфічных і кліматычных

умоў, а таксама сацыяльна-эканамічнага і грамадска-палітычнага

ладу ВКЛ. Адной з крыніц фарміравання самабытнай беларускай

культуры быў фальклор, які на працягу стагоддзяў адлюстроўваў

гісторыю побыту народа, яго веравызнанняў, цяжкіх іспытаў і

нешматлікіх радасцей. Беларуская культура мела ў асноўным

рысах сярэдневяковы характар, развівалася на феадальна-

прыгоннай аснове. Культурныя здабыткі з'яўляліся прывілеяй

вышэйшых саслоўяў. Так, пісьменнасць была распаўсюджана ў

асноўным толькі сярод класа феадалаў, школы існавалі

пераважна пры кляштарах і цэрквах і былі мала даступныя

народу. У XV — XVI стст. фарміруюцца і ўзбагачаюцца буйныя

царкоўна-манастырскія і прыватныя бібліятэкі. Пісьмовыя

помнікі з беларускай моўнай асновай можна падзяліць на тры

групы: юрыдычна-дзелавыя, свецка-мастацкія і канфесійныя.

Гэтыя помнікі адрозніваюцца не толькі прызначэннем і зместам,

але і сістэмай моўных сродкаў.У ХПІ — XVI стст. на Беларусі

па-ранейшаму шырока распаўсюджвалася царкоўна-рэлігійная

літаратура з яе асноўнымі жанрамі. Гэта -кнігі Бібліі, жыціі

святых, апокрыфы. Творы былі перакладныя ці арыгінальныя.

Варта адзначыць асобу Грыгора Цамблака, выхадца з Балгарыі,

які з'яўляўся кіеўскім мітрапалітам. Ён стварыў шматлікія

пропаведзі, пахвальныя "словы" і шэраг жыцій. 3 арыгінальных

тво-раў іншых жанраў царкоўна-рэлігійнай літаратуры неабходна

адзначыць "Хаджэнне ў Царград і Іерусалім" Ігната Смаляніна.

Яго апісанне падарожжаў мела важнае пазнавальнае значэнне.

Адраджэнне было абумоўлена якаснымі зменамі ў эканамічным

і палітычным жыцці краін: зараджэннем каігіталістычных

адносін, фарміраваннем нацыянальных дзяржаў і абсалютных

манархій, узмацненнем антыфеадальнай і рэлігійнай барацьбы.

Шырокае распаўсюджаяне на Беларусі набыла готыка - мастацкі

стыль, запазычаны ў Заходняй Еўропе. Готыка з сярэдзіны XII ст.

прыйшла на змену раман-скаму стылю і атрымала сваю назву ад

назвы герьвднскага племені готаў. Найболып тыповыя гатычныя

пабудовы вылучаліся вялікай вышынёй, стромкім сілуэтам і

14.Люблінская унія. Утварэнне РП

Пачатак Любліна ў Крэве 1385г.

Перадумовы Люблінскай уніі:

1)Доўгае існаванне персанальнай уніі ВКЛ і Польшчы (з

Крэускай уніі)

2)Паступовае збліжэнне паліт. і дзярж. інстытутаў абедзвюх

дзяржаў

3)Адзіная палітыка ў межнар. адносінах

4)Адзіная адміністрацыя каталіцкай царквы

Прычыны заключэння вунii памiж ВКЛ i Польшчай:

1. Iмкненне беларуска-лiтоускай шляхты да набыцця "залатых

шляхецкiх вольнасцей";

2. Цяжкае стапновiшча ВКЛ на мяжы страты незалежнасцi у

Лiвонскай вайне(1558-1583),страта Полацка(1563);

3. Польшча сама дамагалася вунii.Польскай шляхце ВКЛ

мроiлася у якасцi багатага прыдатка да вялiкай Польшчы.

1563 на Варшаўскім сейме палякі склалі дыкларацыю аб

з’яднанні ВКЛ з Польшчай, прапанавалі літоўцам падпісаць

дэкларацыю, але яны адмовіліся і пакінулі сейм(1563)

1564-чарговы сойм(чарговая хваля) ВКЛ з аднаго боку была

уцягнута ў вайну за Лівонскую спадчыну, з другога- Польскае

каралеўства об’явіла, што жадае заключыць унію без вайны,

шляхам сеймавай пастановы і мае намер далучыць да сваёй

тэрыторыі ўсе княства цалкам.

У гэты час магнаты Польшчы пачалі больш актыўна дзейнічаць,

каб павялічыць колькасць у уніі ў княтсве. У сувязі з тым

праводзілася:

1)Ураўнаванне ў правах праваслаўных с катал. шляхтай

літоўскага паходжання (1563)

2)Прапаганда касцелаў шляхецкіх вольнасцей у Польшчы і

абяцанне гэтых жа вольнасцей і для шляхты княства пасля уніі

3)Абяцанне караля, што саюз дзвюх дзяржаў будзе заснаваны на

“міласці” і братэрскім узаемаразуменнем

4)Абвяшчэнне Ж. Аугуста, што дзякуючы уніі шляхта атрымае

дапамогу ў Лівонскай вайне

Значны ўклад ВКЛ да Польшчы адыграл Ватыкан (некалькі

гадоў). 10 студзеня 1563 у Любліне адкрыўся агульны сейм

Польшчы і ВКЛ.

15.Грамадска-палітычны лад РП. Дряржаўна-прававое

становішча княтсва

РП-саслоўная манархія на чале з выбарчым каралем, уладу з якім

падзяляла шляхта.

Феадальная федыратыўная дзяржава, у якую аб’ядналіся кароль і

шляхта. РП лічылася агульнай дзяржавай “абедзвюхнародаў”

(Польская і бел. шляхта)

Кароль польскі (князь літоўскі) меў абмежавальныя

паўнамоцтвы: заканадаўчую і частковасудовую (на маемасных

адносінах) меў магнац-шляхецкі сойм. Ен складаўся з 2-х палат:

сената і пасольскай ізбы. Сенат складаўся з магнатаў,

прадстаўнікоў цэнтр. і правінцыяльнай адміністрацыі, вярхоў

каталіцкай царквы. З сената абіралася каралеўская рада (2

гады), якая кіравала дзяржавай.

Пасольская ізба- шляхцічы, дэпутаты, на 2 з кожнага павета

(больш 200).

Вальныя, агульныя соймы разгляджалі прапановы абоіх

пасяджэннях сената і пасольскай ізбы.

Аднак сойм прымаў асобна законы для Польшчы і ВКЛ.

З сярэдзіны 17ст. у сойм уведзены правіла адзінагалосся

“Ліберум вета”.

Дзве дзяржавы захоўвалі асобную дзяржаўную адміністрацыю,

асобныя войскі са сваім камандаваннем, свае фінансавыя сіс-мы і

скарбы, права чыканкі аднолькавай манеты, самастойныя

судовыя і мытныя сістэмы (да 1766). Кожная з дзяржаў мела сваю

мову: Польшча-лацінскую, ВКЛ-беларускую (з 1696-бел. мова

як дзяржаўная была забаронена). З сярэдз. 17 ст. роля сеймаў

зменьшылася ў паліт. жыцці РП. Усе большую ролю пачалі

адыгрываць магнацкія групоўкі і шляхецкія саюзы

(канфедэрацыі).

У кіраванні ўнутранай справы вырасла значэнне павятовых

шляхецкіх соймікаў (ім было перададзена права збіраць

некаторыя падаткі і распараджацца імі). Спроба цэнтральнай

улады ў др. палове 18 ст. не ўдаліся.

Канстытуцыя 3 мая 1791 з праграмай шырокіх рэформаў дзярж.

ладу была скасавана пасля перамогі каталіцк. канфедэрацыі

(1792)

Польшча імкнулася заснаваць унітарную дзяржаву, ВКЛ

16.Брэсцкая царкоўная унія. Уніяцкая царква. Барацьба бел.

народа супраць польскай экспансіі

Мэты:

1. Различвали на ликвидацыю расколу сярод феадалау

2. Умацаванне дзярж.-палит. и царкоунага адзинства

3. Пашырэнне сувязей з Захадам

14-15ст. – Фларэнтски сабор (1439). Уния не знайшла шырокай

падтрымки мясцовага насельництва

15-16ст. – Вялики князь Александр и митрапалит Булгарынавич

узнавили спробы аднаулення унии. Гэта прывяло да абвастрэння

палит. становишча. Паустанне Глинка1508

80-90я г. 16ст. – Прычыны унияцтва:

1. Перамога контрэфарма. у Еуропе

2. Заняпад прав. царквы у ВКЛ

3. Ливонская вайна

4. Палитыка царских расийских урад у адносинах да прав.

епархии на занятай у вайне тэрыторыи

Берасцейски сабор(1596):

Утварэнне грэка-рымскай царквы

Фактары, якия змянили рэлигийную структуру Б.17-18ст.:

1. Падтрымка унияцкай царквы збоку правячых колау кат.

духавенства и царквы

2. Унияцкая царква ахопливала больш за 1000 парафий на Б., у

РП – 9000

3. На Б. заставалася тольки адна прав. Магилёуская епархия,

паменшчвалася колькасць прыходау

4. Абраднасць унияцкай царквы мала чым адрознивалася ад прав.

5. Унияты у храмавай службе польскай царкоуна-славянскай,

бел. и лацинскими мовами

6. Уплыу униятау на развиццё бел. мастацтва, иканаписа,

жываписа, книгадрукавання

Вялікае княства Літоўскае было, як вядома, поліэтнічнай

дзяржавай, у якой жылі беларусы, рускія, украінцы, літоўцы,

яўрэі, татары і інш. Таму фарміраванне "непадзельнага народа",

на думку інкарпаратараў, павінна было ажыццяўляцца шляхам

асіміляцыі ўсіх гэтых этнасаў уласна польскім насельніцтвам. на

шляху рэлігійнай еднасці народаў Рэчы Паспалітай было шмат

перашкод.

17.Знешняя палітыка РП. Войны другой паловы 16-18 ст.

Ад ВКЛ у РП дасталася Лівонская вайна (1558-1583) Лівонія-

Латвія.

Інфлянская вайна(1558-1583) і захоп Швецыі і паўн. Эстоніі

схілілі Кетлера да падданства у ВКЛ. Дамова была падпісана 2

сакавіка 1562. У склад ВКЛ Інфляндыя ўвайшла 26 снежня

1566г. (Гардзельскі сойм). Люблінскі сойм змяніў стан

Інфляндыі і абвясціў гэтыя землі кандалініумам (супольным

уладальнем РП і ВКЛ). Лівонская вайна-вайна Маскоўскай

дзяржавы з Ліфляндскім ордэнам ВКЛ і Польшчы.

ВКЛ мела на ўвазе 2 мэты:

1)далучыць да сваіх уладанняў тэрыт. Лівонскага ордэна

2)імкнулася не дапусціць Расію да Балтыйскага мора

Пачалася вайна па ініцыятыве І.грознага. Падзялялася вайна на

2 этапы: 1558-1570, 1577-1582

З 1560-разбілі лепшы ордэн. Вайна прымусіла ордэн 28

лістапада 1561 падпісаць з ВКЛ пагадненне і перайсці пад уладу

ВКЛ і карону Польскай

З 1562-войскі Грознага пачалі ваенныя дзеянні супраць ВКЛ

1563-Полацк абложаны 60ты. арміяй Грознага. Пасля 2-х тыдняў

мужнай абароны Полацк паў. Са студзеня 1564 Грозны аднавіў

ваенныя дзеянні. 1565-вайна перапынілася

У маі 1566-перамова (Тышкевіч, Галабурда)

ВКЛ хацела вяртаць Полацк і Смаленск, але Масква не аддавала.

Перамовы кончыліся 1577г.-перамір’ем

1568-Масква пачала вайну са Швецыяй

ліпень 1570-трактат аб 3-х гадовым перамір’і (заканчваецца 1-

шы этап вайны), у выніку якой ВКЛ страціла Полацк і

паўночную частку Полацкай зямлі.

Новы этап вайны звязаны з дзейнасцю Т.Баторыя

Жнівень 1579-Полацк у аблозе і Маскоўскі гарнізон

капітуліраван

Лета 1580-наступленне на Вялікія Лукі. У час кампаніі Паун.Б.

была поўнасцю вызвалена.

Снежань 1581-пераварот-завершыўся падпісаннем у студзені

1582 Ян-запольскім мірным дагаворам на 10 гадоў (каля Пскова).

Ва ўмовах Іван 4 адмаўляўся ад захопу зямель і падляжаць на

карысць РП. С.Баторый згадзіўся вывесці войскі з тэрыт.

17. Працяг. Авалодаць Смаленскам не ўдалося.

1634- рускія падпісалі акт аб капітуляціі, паводле якога рэшткі

рус. арміі пакінулі ўсю тэрыторыю і поўнасцю адышлі з-пад

Смаленска.

Распачаліся мірныя перагаворы і завяршыліся Паляноўскім

мірам (вечнае даканчэнне), паводле якога Руская дзяржава

атрымала горад Сярпейск і крэпасці Лебядзін.

Уладзіслаў 4 афіцыйна адмовіўся ад рускага трона, што для цара

Федаравіча была важнай умовай (кароль атрымаў 200 рублей за

гэта)

Вайна Расіі з РП (1654-1667)

Феад-захопніцкая вайна рускага самадзяржаўя за землі

Смаленшчыны, Б, Украіны, Літвы, Польшчы і польскі трон.

Барацьба дзвюх груповак феадалаў:1)баяры, у склад якога

ўвайшлі духавенства,2)духавенства

На ўплыў падзей аказвала антыфеадальная вайна(1648-1651)

праходзіла на Украіне і Б.

Май 1654-вайна пачалася

25 чэрвеня-25 верасня- аблога цара, 26 жніўня-штурм

2 армія Шарамецьева накіравала на Віцеб, Полацк. ваяводствы,

пагражала Ліфляндыя і Віленц. ваяводствы.

1654—былі заняты рускімі войска аж 33 гарады, прах 1 руск.

арміі заняла аж усю Б.

Чэрвень 1654-мірныя перагаворы ў Дубровічах на

Смаленшчыне, перагаворы перамяняліся, зноў аднаўляліся

ваеныя дзеянні; падпісанне Андрусаўскага перамір’я (1667)на 8г.

Насельніцтва страціла да 1млн 400тыс чал, загінула больш

паловы беларусаў.

Паўночная вайна (1700-1724)

З аднаго боку Паўночны саюз: Расія, Данія, Саксонія (с 1704-

далучына РП), супраць Швецыі за панаванне на Балтыйскім

моры

Люты 1700-Саксонская вайна, аблажылі Рыгу, потым Дацкія

войскі

Чэрвень 1700-швецкі кароль высадзіў дэсант: Данію прымусіў

заключыць мір

Жнівень 1700- Расія аб’явіла вайну Швецыя. Рускія пачалі

аблогу Нарвы, але пацярпелі паражэнне.

18.Асаблівасці сац.-эканамічнага развіцця Б. у складзе РП

Сацыяльны склад:

Шляхта не была аднародна і ў паліт. становішчы: буйная 29

магнатаў 1,1%, сярэдняя 1,6% ад пануючага класса, пешая

шляхта 3,6%не мели гаспадара

З 1601 шляхецки тытул можа быць прысвоены толькі на сейміках

ці сейме, альбо пры прапанове гетмана

З 1633 пастанова сейма аб тым, што шляхціц, але і яго нашчадкі,

пазбаўлены шляхецкіх правоў за гандаль і шынкарства (продаж

спіртных напіткаў)

Самым шматлікім з’яўляецца сялянства. Рэформа валачной

памеры 1557г.-аграрная рэформа-комплекс мерапрыемстваў па

ўдасканаленні землекарыстання і абкладання сялян феад.

павіннасцюмі. У яе аснову ўваходзілі: абмер зямлі на валокі,

увядзенне іх у якасці галоўных адзінак сялянскіх павіннасцей.

Перадумовы: эканам, паліт., адносна высокі рост прадукц. сіл,

рост побыту на с/г прадукцыі, пануючае становішча сялян і

бяспраўе прыгонных сялян

3 катэгорыі:

-асадныя

-цяглыя

-слугі-сяляне

“Чэлядзь нявольная” была надзелена ўчасткамі і ператворана ў

агароднікаў.

Па гэтай рэформе створаны гаспад.-тэрытар. адзінкі-войтаўствы.

Валочная памера выклікала супраціўленне сялян (адмова

прымаць валокі, уцякаць у маенткі)

Т. чынам узмацнялася феадальная прыгоннасць сялян,

нармалізацыя норм зямельнай рэнты

19.Паглыбленне палітычнага крызісу пры падзеле РП

РП у другой палове 18ст. стала ў стане глыбокага крызісу

Вытокі:

1)гвалтоўна і ганебна была падпісана Люблінская унія 1569

2) палітычны лад РП (шляхецкія вольнасці, Ліберум вета, пакт

канвента, выбранне караля, была заменена выбраннасць караля-

дынастыя)

3)Берасцейская царкоўная унія 1569-утваралася уніяцкая царква

4)антыфеадальны, антырэлігійны

1 падзел. 1772 (Расія, Прусія, Аўстрыя), дакументы падпісаны ў

Пецярбургу. Расія атрымала Інфляндыю, Полацк, Віцебск,,

Мсціслаўскія ваяводствы, усходнюю частку Рэчыцкага павета.

Аўстрыя-захапіла частку зах. Украіны з Львовам і ч. Польшчы

Прусія-паун-зах. частку Польшчы

2 падзел 23 студзеня 1793-заключылі тайную ў Пецярбургу

канвенцыю для скасаывання канстытуцыі 1791 і аб супольных

дзеяннях на выпадах анексіі РП

Прусія забрала амаль ўсю Польшчу.

Расія захапіла ўсю правабярэжную краіну: частку Полацкага,

Мінскага, Новагародскага, Брэсцкага, Віцебскага

24 сакавіка 1794-нац.-вызваленчае паўстанне супраць Расійскай

акупацыі і Прускай інтэрвенцыі (у межах 1776)

У Кракаве Т. Касцюшка стварыў нацыянальны-рэвалюцыйны

ўрад.

Паражэнне паўстання прывяло, что Расія адвяла войскі трошкі

далей.

Расія дыктавала ўмовы падзелу.

3 падзел кастрычнік 1795.

Расія атрымала Зах. Б., усходнюю Літву, Украіну да Зах. Буга.

Аустрыя і Прусія займалі карэнныя землі і частку украінскіх і

літоўскіх зямель.

Краіна перастае існаваць увогуле.

20. Культура Б. у др. палове 16-18 ст.

XYI-XYII стагодзе - характарызуюцца значнымi зрухамi амаль

ва усiх галiнах духоунага жыцця Беларусi. На гэты перыяд

прыпадае росквiт рэнесансавай культуры у Беларусi i ва усiм

Княстве, узнiкненне кiрылiчнага, а пазней лацiна-польскага

кнiгадруку, распаусюджваннi рэфармацыйных iдэй i рухау,

пранiкненне свецкiх гуманiстычных i асветнiцкiх павевау у

культуру.

Важную ролю у развiццi беларускай i усходнеславянскай

культуры адыграла кнiгадрукаванне заснаванае

асветнiкам,гуманiстам i рэфарматарам Францыскам Скарынам

(каля 1490-каля 1551 гг). У канцы другога - пачатку трэццяга

дзесяцiгоддзя XYI ст. Фр. Скарына займауся iнтэнсiунай

лiтаратурна-пiсьменнiцкай i выдавецкай дзейнасцю у Празе,

Вiльнi. Скарына пераклау, адрэдагавау пракаменцiравау,

падрыхтавау да друку i выдау 23 кнiгi Старога запавету:Бiблiя,

Псалтыр i г.д. Выданнi Скарыны прапаведавалi гуманiстычныя

iдэi,жыццёвую актыунасць на карысць грамадства, сумленныя

маральныя прынцыпы,павагу да духоунай i гiстарычнай

спадчыны розных народау. Гуманiстычна-асветнiцкiя традыцii

Скарыны працягвау i развiвау Сымон Будны (каля 1530-1593),

адзiн з заснавальнiкау i супрацоунiкау Нясвiжскай друкарнi,

аутар першых друкаваных на беларускай мове творау:

"Катэхiзiса", 1562, "Аб апрауданнi грэшнага чалавека перад

Богам", 1562, "Новы запавет", 1574 г. Будны крытыкавау

кананiчную хрысцiянскую дагматыку, царкоуныя традыцыi. Ен

станоуча ацэньвау культуру еурапейскага Адраджэння, выступау

за развiццё пiсменнасцi i кнiгадрукавання на роднай мове,

культурныя сувязi, адмоуна ставiуся да цэнзуры.

Паплечнiкамi Буднага па сацыяльных i рэлiгiйных поглядах быу

не багаты беларускi шляхцiч,гуманiст, кнiгавыдавец, пiсменнiк i

перакладчык – Васiль Цяпiнскi (г.н.невядомы - 1599г.).У

маентку Цяпiна ен заснавай друкарню на царкоунаславянскай i

беларускай мовах Евангелле (1570-я г.)Прадмова да кнігi -

лепшы узор беларускай гуманiстычна-асветнiцкай патрыятычнай

публiцыстыкi.У гэты час жылi i тварылi Мiкола Гусоускi (1470-

1533) "Песня пра зубра",Ян Вiслiцкi (1485-1520) "Пруская

вайна", Леу Сапега, Мялецi Сматрыцкi, Афанасiй

21. Уваходжанне Бел. ў склад Расiйскай Iмперыi.

Унутраная паліт. расійскага урада на Бел.

Пасля падз. РП тэр. Бел. ўвайш. ў склад Рас.. На бел. землi

распаўсюдз. агульн. прынц. расiйс. кiрав.. Былi створ. наст.

губернi: Мiнс., Магiл., Вiцеб., Гродз., Вiленс. – Зах. губ. Расii.

Усе насель. прыводзiл. да прысягi, хто быў нязг. прысяг. –

павiнен быў ў 3-мес. тэрмiн пакiн. межы i меў права прадаць

нерухом..

Умацоўв. свае пазiц., урад Расii лiчыўся з гiст. адрозненн. Расii

ад Зах. губ.. Такiмi адрозн. былi: узр. развiцця вытв. аднос. у Расii

быў вышэйшы; Расiя развiв. ў цэнтралiзац., а РП – дэцэнтралiз., у

Рас. тав.-граш. аднос. развів. хутчэй, калі сял. яшчэ сядзелі на

паншчыне, У Рас. не было такой групы землеулад.-дроб. шляхта.

Пагэт. палiт. царызму на 1-м этапе ў Бел. была вельмi памярк.,

асцяр.. Захоўвал. практ. ўсе ранейш. правы i прывiл.. Аднак было

лiквiдав. права вета, шляхта згубiла правы на канфедэрацыi i

права мець прыв. войска i ўласн. крэпасць. У 1777 г. адбылiся

выб. павятов., губернс. кiраўн., былi створ. павятов. цi губернс.

орг. кiраван.. У аднос. да катал. царквы праводзiл. вельмi

асцярож. палiт.. Нават была ўтвор. катал. епархiя. Маемасць

заставалася недатык-й. Забаранял. хрысцiць у сваю веру правасл..

У 1794 г. была ўстаноўл. мяжа яўр. аседл. на тэр. Бел. i iнш.

землях. Яны сялiлiся толькi ў гар. i мяст., займ. рамяст. i гандл.,

забаранялася займацца земляробст. i купляць зямлю. Яны маглi

запiсв. ў мяшчанс. i купецкае саслоўi з умовай выплаты падат. у

двайным памеры. Асн. заканад. кодэксам быў статут ВКЛ 1588

года (да 1840 г.). Аднак рост незадавол. шляхты, катал. дух-тва

прымусiла царызм дзейнiч. больш акт.: на Бел. ўводзiцца

землеўлад. расiйскага дваранс. за кошт дзярж. фонду; паступ.

абмяжоўв. правы мясц. дваранст., канфiскоўв. маенткi за ўдзел у

антыўрад. дзейнасцi. Асабл. жорст. меры сталi прымацца ў 30-я

гады XIX ст. Гэта было абумоўл. дзвюма прычынамi: рост

апазiцыйн. грам.-палiт. настр. i разлаж. феад.-прыгон. права.

Першымi праявамi бел. нацыян. руху было стварэнне i дзейнасць

тайных таварыстваў фiламатаў (прых. навукі) i фiларэтаў (прых.

дабрачыннасці). Значна узмацн. грам.-паліт. рух

22. Культура Бел. кан. 18 – 1-й пал. 19 ст. Адукацыя, навука,

беларусанауства.

Пасля далуч. бел. зямель да Рас. Імп. у культ. Бел. ў XIX ст.

назірал. шмат новых з'яў і працэсаў. звяз. з фармір. капіт. аднос..

Вызваленчай з'явай перш. пал. XIX ст. было паступ. фармірав.

бел. нац. культ.. Культ. бел. перажыв. ў гэты час пер. адрадж..

Завяршаўся працэс пераўтвар. бел. народн. ў бел. нацыю. Моцн.

пазіц. на Бел. мела поль. культ.. Аднач. з паланізат. тэндэнц. у

культ. жыцці пачынае узмацн. рус. уплыу. У др. чв. 19 ст. паліт.

царызму супр. паланіз. стала больш жорсткай. Стнаул капіт.

аднос. праходз. ва умов. вост. ідэалагічн. бараць.. У Еур. з’яв.

антыфеад. ідэалогія Асветн.. Ідэал – чал. разум., рацыянал.,

скептык, крытык рэлігіі, рэфарматар, адкрыты дасягн. сусв.

культ. і новым яе павевам. Асн. “натур. правамі” чал. лічыл.

правы на жыцце, сваб. і роунасць. У падзеле улады на зак., вык. і

суд. яны бач. гарант. ад злоужыв. уладай. Аддав. перав.

класіцыз..

Адной з найб. важных галін дух. жыцця ў XIX ст. была

асвета. У 1802 г. пачал. правядз. школь. рэф., якая закр. Бел.. Шк.

сіст. будав. па прынц. пераемн. і адзінства. Навуч. бясплат..

Утвар. некалькі тыпаў навуч. устаноў. Гэта былі аднакл.

прыхадс. вучыліш., павят. вучыліш.. універс. і 4-гад. гімн..

Дзейніч. сетка вучылішч. пры катал. кляштарах і базыльянс.

манаст.. У перш. чв. XIX ст. сіст. асветы на Бел., асабліва ў зах.

яе частцы, была значна спаланізав.. Са стат. 1828 г. аб нав. уст.,

уводз. 2 сіст.: адна дав. элемент. адук., др. пераваж. для дваран.

Пасля падаул. пауст. 1830-31 і раскр. тайных таварыст. у навуч.

устан. уводз. выклад. рус. мовы ў якасці абавязк. прадмета.

Польс. гіст. замян. гіст. Расіі. У1832 г. закр. Віл. універ., як

расаднік антырус. ідэй. Замест царкоунапрых. школ адкрыв. нар.

вучылішчы. Аб’ядн. прав. і катал. царк. прывяло да закр. катал.

манаст. і нав. устан.. Узнік. школы і прыв. пансіены для дзяуч.,

прафес. нав. уст. – 1840 Горы-Гор. земляр. вучыл., а потым у

1848 – інстытут – 1-я выш. навуч. устан.. Пасля закр. Віл. універ.

і потым Г.-Г. інст. на Бел. не было выш. навуч. устан..

23. Адм. прыг. права.

Прыч. адм. прыг. права былi: прыгон.-тва стрымлiвала эканам.

разв. дзярж.; антыпрыг. рух.

Вырашаюць пачаць з Зах. губ., бо яны былi больш уцягн. ў

таварна-граш. аднос. (блiзкасць да зах.еўрап. рынку); поль.

дваранства ўяўл. пагрозу палiт. небясп., яно магло выкарыст. сял.

хваляв. ў сваiх нац. iнтар.. 19 лютага 1861 г. цар зацвердз. 17

заканад. актаў аб адмене прыг. права i звярн. да нар. з манiф.. У

гэт. дакум. заканадаўча замацав. былi ўсе агульн., асабiст.,

маемасн. правы, правы грамадскага кiраван. сялян, дзярж. i

земскiя абавяз.. Гал. былi асабiс. правы сял.: селян. мог вольна

распарадж. сабой, заключ. розн. грамадз., маемасн. пагадн.,

адкрыв. прадпрыем., пераходз. у iнш. сасл.. Аднак сял. 2 гады

абавяз. былi несцi тыя ж павiнн., што i раней. Адмянял. толькi

дадатк. зборы. Да правядз. выкупа зямлi 9 гадоў сял. лiчыл.

часоваабавяз.. Яны адбывалi паншч., баршч., плацiлi аброк. Прав.

выкупн. аперац. былi аднольк. па ўсей Расii. На прац. 49 гадоў

сял. былi даўжнiк. дзярж., плацiлi ей да 300 % пазыч. суммы.

Агуль. сума за атрым. надз. перавыш. рынач. кошт зямлi ў 3—4

разы (на Бел.). Умовы рэф. не маглi задавол. сял.. Пачалiся

выступл. сял. ва ўсей Расii. Яны жорстка падаўл., аднак ва ўм.

паўст. 1863—1864 гг. царскi ўрад вымушаны быў ўнесцi iстотн.

змены ў «Палаж.»: у Зах. губ. скасоўв. часоваабавяз. станов. сял.,

выкупн. плац. змянш. на 20 %. Мэта – прадухiл. актыў. ўдзел сял.

ў паўст. (з гэтай прыч. сял. i не падтрым. паўст. К. Калiн.)Уступкi

палепш. станов. сял., спрыялi разв. капiталiз. ў Лiт. i Бел.. Разам з

тым рэф. несла шмат супярэчн.. У Рас. захавал. мноства феад.

перажыт., што i стала адметн. рысай раз. капiталiз..

24. Бурж. рэф. 60-х гг., іх асабл.

Разам з рэф. аб адм. прыг. права былi праведз. i iнш. бурж. рэф.:

земс., суд., гарадс., i ў гал. нар. адук. i друку i iнш. Самая радык.

з iх – суд. (1864). Новы суд будаваўся на бессасл. прынц..

Абвешчал. незалеж. суда ад адмiнiстр.. Ен насiў вусны харак.

З`явiл. спаборн. i галосн. суд. працэсу. Быў створ. iнстыт. прыс.

засяд.. Рэф. пакiнула валасны суд для сял., дух. – для духав.,

ваенны – для вайскоўцаў. На Бел. рэф. пачал. ў 1872 г. З-за

адсутн. зумс. мірав. суддзі не выбір., а назнач. Мініст. юстыцыі.

Земс. рэф. прадугл.. ствар. ў павет. i губ. выбарных устаноў для

кiраўн. мясц. гасп-ай, нар. асветай, мед. абслугоўв.. На Бел. ў

сувязi з паўст. 1863 г. Земс. рэф. была праведз. ў 1911 г. Згодна з

гарадс. рэф. (1870, на Бел. – 1875), аб`яўлял. ўсесаслоўн. пры

выбары ў гарадс. думу. Аднак права выбiр. i быць абран. мелi

тол. тыя, хто плацiў гарадс. пад.: буйн. плацельш., сяр. i дроб.

плац... Т.ч. нов. сiст. гар. самакiрав. давала ўладу буйн. бурж..

Рабоч., служач., iнтэлiгенц. – асн. маса нас. гар. – не мелi магч.

ўдзельн. у гар. самакiрав. як непадатк. нас.. Гар. дума займал.

ўпарадкав. тэр. гор., арганiз. гар. ганд., трансп.,нар. адук., аховай

здар., санiт. i супрацьпаж. мерамi. Рэф. армii (1862): створаны 15

ваен. акруг, скароч. тэрм. службы да 7 г. (на фл. да 8). Захав.

сасл. прынц. камплектав. войск. Толькi ў 1874 г. уведзена ўсеаг.

воiнская павiн. (з 20 гадоў). Тэрмiн службы знiж. да 6 г. абавязк. i

9 г. у запасе, на флоце – 7 г. i 3 г. Iльготы для тых, хто меў адук.:

з выш. адук. – 6 мес., з гiмн. – 1,5 г., вучылiшча – 3 г., пач. школа

– 4 г. Рэф. школы (1864) i цэнз. рэф. (1865): школа – усесасл.,

павялiчв. кольк. пачат. школ, пераемн. розных ступ. навуч.. Гiмн.

падзял. на класiчныя i рэаль.. Доступ ва ўнiвер. тым, хто сконч.

рэаль. гiмн., быў абмежав.. Выс. плата за навуч.. Для жых. Бел.

склад. было атрым. выш. адук. таму, што не было нiв. выш.

навуч. устан.(выезд за мяжу забаран.). Па-нов. цэнзурн. статуту

пашыр. магч. друку. Адмян.. цэнз. для твор. 10 друкав. аркушаў i

для перакл. – 20 друк. арк. На Бел. да сяр. 80-х гг. усе перыяд.

выдан. залеж. ад урадав. устаноў i правасл. царквы. Т.ч., бурж.

рэф. былi крокам наперад на шляху пераўтв. феад. манархii ў

бурж.. Абмежав., непасляд. хар-р рэф. на Бел. быў абумоўл.

паўст. К.Калiн..

25. Паўстанне 1863-1864 у Польшчы, Літве і Б.

У 1863-1864гг адбылося паўстанне, якое увайшло ў гісторыю як

паўстанне К.Каліноўскага(нарадзіўся у фальварку Мастаўляны

Гродзенскага уезда ў сям’і шляхцічаў, скончыў гімназію,

паступіў на юрфак універсітэта, вучыўся добра, прымаў удзел ў

гуртках, пазнаеміўся з прадстаўнікамі рэв. руху Расіі, Польшчы.

Актыўна удзельнічаў у тайных гуртках, скончыў унів. 1860,

вярнуўся ў Бел. і актыўна ўключ. у рэв.дзейнасць.Выпускаў

газету “Мужыцкая праўда” 7№-оў на лац. мове).

Прычыны паўст.:

1.Абвастрэнне грам-паліт адносін ў грамадстве.

2.Абвастр. адносін царызма і польскага грамадства з часоў 3-х

падзелаў РП.

3.Незадаваоленасць нас-ва вынікам рэформ 1861г.

4. Узрастанне нац. настрояў у зах. ускраінах імперыі, якой

адбывалася ва ўмовах наспявання рэвалюц. сітуацыі ў Расіі

Пачатак паўст: 10 студзеня 1863 г – афіцыйна.

Пач.паўст. неабходна разглядаць з падзей, якія адбыліся у

сакавіку 1861г у Варшаве – правядзенне дэманстрацыі, якая

мела ярка акрэсленную нац.-патрыя. антырэпрэс. антыцарскую

афарбоўку (была растраляна). У выніку восенню 1861 у

Варшаве створан шведскі камітэт паўстання, затым ператвораны

ў польска-цэнтральны камітэт

Ствараліся арганіз. цэнтры да нізоў паўстання, ідэалагічн.

апрацоўка, стварэнне груп.

22 студзеня 1863-цэнтр. нац. камітэт абвясціў сябе часовым нац.

урадам і заклікаў да рашучых дзеянняў.

Мэта: нападаць на расійскія войскі, забіваць

ваеннакамандуючых. Царскі ўрад не быў падрыхтаваны да гэтага

Ход паўстання:

Часовы нац. урад выдаў маніфест і два аграрных дыкрэтаў,

вызначана праграмма паўстання, Польшча абвяшчалася

незалежнай краінай у іх карыстанне, надзяленне зямлей

беззямельных сялян, канпенсацыя памешчыкам за адабраныя

землі Т.чынам мы бачым у вызнач. праграмме выдзяляліся

інтарэсы католікаў-палякаў, не разглядаліся пытанні беларусаў,

украінцаў

Удзельнікі паўстання: дробныя чыноўнікі, дробназямельныя і

26. Сацыяльна-эканамічнае развіццё Беларусіў канцы ХІХ

ст. – 1917.

На Б. памешч. землеўлад. не толькi пераваж., але i мела выразны

латыфундыяльны характар. Буйн. памешч. валодалi дзесяткамi i

сотнямi тычяч дзесяцiн зямлi, а сялянск. надзелы былi значна

менш.Пераход да кап. земляр. на Б. адбыв. паступова. На змену

прыгон. спачатку прыйшла змеш. сiстэма гасп-кi. Пасля рэф.

1861 г. с/г Б. ўсе шырэй уцягв. ў рыначн. сувязi. Шмат памешч.

гасп-к перайшло на кап. шлях разв.. Разам з тым, многiя памешч.

самi не вялi гасп-ку i сдавалi зямлю ў арэнду. У першыя два

дзесяцiгоддзi пасля рэформы важнейшай галiной гандлёвага

земляробства заставалася вытворчасць збожжа. Аднак у вынiку

сусветнага аграрнага крызiсу 80–90-х гг. цэны на яго рэзка

панiзiлiся. Гэта прымусiла беларускiх памешчыкаў пераходзiць

на вытворчасць такiх прадуктаў, якiя давалi большы прыбытак. У

90-я гг. галоўнай спецыялiзаванай галiной у сельскай гаспадарцы

Беларусi стала малочная жывёлагадоўля. Спецыялiзацыя

памешчыцкай гаспадаркi праявiлася ў пашырэннi вытворчасцi

тэхнiчных культур. Сярод iх першае месца займала бульба.

Значнае месца ў канцы ХIХ ст. у беларускiх губернях займала

прамысловае садаўнiцтва i агароднiцтва.Прамысловасць Беларусi

развiвалася ў цеснай сувязi з агульнарасiйскай, але мела i свае

асаблiвасцi. У прамысловасцi Беларусi iшоў працэс пераходу ад

ручной працы да машыннай. Рамяство i мануфактуру паступова

выцясняе капiталiстычная фабрыка. Значна адставала Беларусь

ад Расii па ўзроўню канцэнтрацыi вытворчасцi. Дробныя

прадпрыемствы складалi на Беларусi асноуную частку усiх

фабрык i заводаў. Значнае развiцце на Беларусi атрымалi

запалкавая i папярова-кардонная вытворчасць.Вельмi шмат было

на Беларусi прадпрыемстваў, звязаных з перапрацоўкай

сельскагаспадарчай сыравiны. Iснавалi таксама кафляныя i

шклозаводы. Значнаму павелiчэнню тэмпаў развiцця

прамысловасцi Беларусi спрыяла стварэнне густой сеткi

чыгуначных дарог. Важную ролю ў эканомiцы Беларусi

адыграваў рачны транспарт.

27. Грамадска-палітычнае сатановішча Беларусі ў канцы

XIX – пачатку XX ст. Фармір. паліт. партый.

Канец XIX – пачатак XX ст. – час ствар. і станаўл. паліт. партый.

У другой палове 90-х гг. сярод сацыял-дэмакратаў

шматнацыянальных заходнiх губерняў пераважала тэндэнцыя да

стварэння рабочых арганiзацый па нац. прыкмеце. У Расii

ствараюцца буйныя гарадскiя i рэгiянальныя сацыял-

дэмакратычныя арганiзацыi. Усё гэта выклiкала неабходнасць

аб’яднання сацыял-дэмакратаў у адзiную партыю. Iнiцыятарам

аб’яднальнага працэсу стаў пецярбургскi “Саюз барацьбы за

вызваленне рабочага класа”. У 1898 г. у Мiнску прайшоў з’езд,

якi прыняў рашэнне аб аб’ядн. прадстаўленых на iм арганiзацый

у РСДРП i выбраў ЦК партыi. Летам 1903 г. за мяжой адбыўся ІІ

з’езд РСДРП. Ён прыняў праграму у якой абвяшчалася

пралетарская рэв-я, заваяванне дыктатуры пралетарыяту і

пабудова сацыялізму. Адбыўся раскол РСДРП. Рэвалюцыйную

частку расійскіх сацыял-дэмакратаў пачалі называць

бальшавікамі, а прыхільнікаў рэфармісцк. накірунку –

меншавікамі. У 1902 г. прыхiльнiкi iдэй народнiцтва стварылi

Партыю сацыялiстаў-рэвалюцыянераў (эсэраў). Эсэры мелі на

мэце звяржэнне самадзяржаўя, знiшчэнне памешч.

землеўладання i ўстанаўл. ў Расii федэрат. дэм. рэспублiкi. На

рубяжы XIX–ХХ стст. з агульнадэмакратычнага руху вылучаецца

беларуская нацыянальная плынь. У канцы 1902 – пачатку 1903

гг. аформiлася Беларуская рэвалюцыйная грамада (БРГ). На сваiм

I з’ездзе ў 1903 г. БРГ прыняла праграму, дзе называла сябе

сацыяльна-палiтычнай арганiзацыяй беларускага працоўнага

народа. Тэарэтычныя погляды БРГ спалучалi iдэi рэвалюцыйнага

дэмакратызму i народнiцтва. Партыя выступала за звяржэнне

самадзяржаўя, знiшчэнне капiталiзму i ўсталяванне

дэмакратычнага ладу, прызнавала правы народаў Расii на

аўтаномiю.

28. Беларускі нац. Рух (ІІ-я палова ХІХ-1914 г.) Дзейнасць

Бел. Сац. Грамады. Пасля падаўлення паўстання 1863–1864 гг.

на Беларусi адбыўся рэзкi спад сялянскiх выступленняў i на

працягу наступных 40 год сялянскi рух нiколi не дасягаў таго

ўзроўню. Арганiзаваны рэвалюцыйны рух на Беларусi пачаў

адраджацца толькi ў сярэдзiне 70-х гг. З самага пачатку ў

народнiцтве iснавалi дзве плынi – рэвалюцыйная i

рэфарматарская. Прадстаўнiкi першай асноўным сродкам

дасягнення сваiх мэт лiчылi сялянскую рэвалюцыю.

Памяркоўныя народнiкi хацелi перайсцi да сацыялiзму шляхам

паступовага рэфармавання iснуючага ладу Расii. Народнiцкi рух

на Беларусi быў iдэйна i арганiзацыйна звязаны з

агульнарасiйскiм. Тым не меньш, выступленняў рабочых на

Беларусi было ня шмат. Толькi ў 90-я гады назiраецца ўздым

барацьбы. Паступова рабочы рух набывае ўсе большую

арганiзаванасць i ў канцы ХIХ ст. вылучаецца ў самастойную

плынь. У дугой палове 80-х – пачатку 90-х гг. у некаторых

гарадах Беларусi былi арганiзаваны гурткi, у якiх вывучалiся

працы К. Маркса, Ф. Энгельса i iх паслядоўнiкаў. Аднак ужо з

сярэдзіны 90-х гадоў у сацыял-дэмакратычным руху Расіі

адбываюцца значныя змены. Пачынаецца пераход ад вузкай

гуртковай прапаганды марксізму да масавай эканамічнай і

палітычнай агітацыі.

29. Беларусь ва умовах І-й сусветнай вайны (1914-люты1917

г.). Беларускі нацыянальны рух.

Расійскія войскі, церпячы паражэнне за паражэннем у Польшчы,

у ліпені 1915 г. здалі Варшаву. Фронт імкліва набліжаўся да

Беларусі. У пачатку верасня 1915 г. расійская армія пакінула

Вільню, Гродна, Ліду, Брэст і іншыя гарады Заходняй Беларусі. У

кастрычніку 1915 г. фронт стабілізаваўся на лініі Дзвінск–

Паставы–Баранавічы–Пінск. Значная частка тэрыторыі Беларусі

апынулася пад германскай акупацыяй.

У сувязі з наступленнем германскіх войск на ўсход рушыў вялікі

паток бежанцаў з Польшчы, Літвы і заходніх паветаў Беларусі

На захопленай Гегманіяй тэрыторыі Беларусі ўводзіліся розныя

ваенныя павіннасці. На абаронныя работы прыцягвалася ўсё

насельніцтва прыфрантавой паласы. Пачаліся масавыя рэквізіцыі

жывёлы, прадуктаў харчавання і фуражу. Рэквізіцыі і

прымусовыя работы на патрэбу фронту праводзілі і германскія

ўлады. Акупанты сілаю забіралі ў сялян коней, кароў, іншую

хатнюю жывёлу, прадукты, фураж, адзенне, абутак, прымушалі

выконваць розныя павіннасці. У выключна цяжкім становішчы

апынулася сельская гаспадарка Беларусі. Больш як палова ўсіх

працаздольных мужчын беларускай вёскі была мабілізавана і

адпраўлена на фронт. З-за моцнага заняпаду сельскай гаспадаркі

амаль перасталі паступаць на рынак прадметы першай

неабходнасці, што выклікала рост дарагоўлі, зніжэнне жыццёвага

ўзроўню народа.

30. Лютауская бурж.-дэмакратычная рэвалюцыя.

Перамога рэвалюцыі на Беларусі.

Пачатак рэв. паклалі забаст. раб. 23 лютага 1917. 26 лютага

пачалося узбр. пауст.. Лют. рэв. у Петрагр. перам., у вын. чаго

законч. панав. дынаст. Раман.. Але асабл. рэвал. ў Петр. было

тое, што тут склал. своеасабл. перапляц. двух дыктатур- дыкт.

бурж., якую прадстаўл. Час. ўрад (2 сакав.) і рэвал.-дэмакрат.

дыкт. ў выгл. Сав. раб. і салд. дэпут. (27 лют.). Так утвар. ў

краіне двоеўладдзе. 1 сакав. 1917 г., калі звесткі аб перамозе

дайшлі да Бел., у гар. і мяст. прайш. міт., дэманстр., акцыі

непадпарадкав. ўладам. Пачалі ствар. Сав. раб. і салд. дэпут.. 4

сакав. быў створ. Мінскі Сав. раб. дэпут. і Часовы выкан. камітэт.

Каб аб'ядн. сілы пралетарыяту і салдат 8 сакав. быў створ. адзіны

Мінс. Сав. раб. і салд. дэпут. і адзіны выкан. камітэт на чале з

бальш. Б.Позернам. Сваю асн. зад. яны бачылі у арганіз. раб. і

салдат, у абар. іх экан. інтар. і паліт. правоў. Сав. на Бел.

прызнав. кіруючую ролю Петрагр. Саве-та раб. і салд. дэпут., а

разам з тым прызнав. і Час. ўрад. Аднак на практ. Сав. факт.

падпарад. органам Час. урада і дапамаг. Час. ўр. стварыць мясц.

орг. ўлады. Амаль ва ўсіх гар. Бел. сталі з'яўл. бурж. і памешч.

"Часовыя грамадскія каміт. парадку". Прыхільн. гэтага былі

эсэры, менш. і бундаўцы, якія пераваж. ў Сав.. Такі каміт. быў

створ. ў Мінску 4 сакав. 1917 г. Т.ч., на Бел., як і ў Расіі ў цэлым,

склалася двоеўлад.. Лют. рэвал. 1917 г. дала штуршок для

дэмакратызацыі грам.. Пачалі ствар. прафсаюзы, выбарн. салдац.

камітэты ў арміі. Ажывілася сялянс.. 20 красав. 1917 г. прайшоў

з'езд сял. дэпутатаў Мінс. і неакупір. паветаў Віленс. губ., дзе

была зроблена спроба вырашыць аграр. пыт.. Але канчатк.

заканад. раш. аграр. пыт. адкладвалася да Устаноўч. схода. Такс.

7-17 красав.1917 г. прайшоў І з'езд ваен. і раб. дэпут. армій і тылу

Зах. фроту, які прызнаў неабх. працягваць вайну з мэтай абар.

рэвал., падтрымл. палітыку Час. урада здзяйсняць паст. кантроль

за ім. З’езд быу эсэра-меншавіцкім. Салдаты атрымалі усе правы

і свабоды, як і усе грамадз. Расіі.

31. Утварэнне бел. нацыі.

Нацыя – гістарычная супольнасць людзей, якая характарызуецца

ўстойлівымі эканамічнымі і тэрытарыяльнымі сувязямі,

агульнасцю мовы, культуры, характару, побыту, традыцый,

звычаяў, самасвядомасці. Рэформа 1861 г., вызваліўшы сялян ад

прыгоннай залежнасці, стварыла ўмовы для капіталістычнай

перабудовы памешчыцкай і сялянскай гаспадарак з арыентацыяй

на рынак. Прамысловы пралетарыят Беларусі характарызаваўся

шматнацыянальнасцю і адносна невысокай канцэнтрацыяй.

Гандлёва-прамысловая буржуазія Беларусі была таксама

шматнацыянальнай, прычым большую яе частку складалі

прадстаўнікі небеларускага этнічнага насельніцтва. Слабасць

нацыянальнай буржуазіі ў пэўнай ступені замаруджвала працэс

кансалідацыі беларускай нацыі. У канцы XIX ст. паступова

стабілізавалася этнічная тэрыторыя беларусаў. Галоўным

арэалам кансалідацыі беларускай нацыі былі цэнтральная і

паўночна-заходняя часткі Беларусі. За 40 паслярэформенных

гадоў колькасць жыхароў Беларусі падвоілася. У другой палове

ХІХ – пачатку XX ст. працягваўся працэс фарміравання мовы

беларускай нацыі.

Беларуская літаратурная мова развівалася галоўным чынам як

мова мастацкай літаратуры і часткова публіцыстыкі. Адметнасць

беларускага этнасу адлюстроўвалася ў своеасаблівым народным

выяўленчым і дэкаратыўна-прыкладным мастацтве.

Кансалідацыя беларускага этнасу ў нацыю суправаджалася

ростам нацыянальнай самасвядомасці.

32. Культ. Бел ў ХІХ-пачатку ХХ ст.

Быў праведзены шэраг рэформ у галіне адукацыі Расійскай

імперыі, якія закранулі і Беларусь.Да 60-х гг. ХІХ ст. сістэма

адукацыі характарызавалася рознатыповасцю навучальных

устаноў. У мэтах уніфікацыі іх дзейнасці большасць навучальных

устаноў перайшла ў падпарадкаванне Міністэрства народнай

асветы. Змены ў сістэме адукацыі Беларусі прывялі да

ўстойлівага росту колькасці навучальных устаноў. Аднак,

нягледзячы на станоўчыя дасягненні народнай асветы, як

Расійская імперыя ў цэлым, так і Беларусь адставалі ад краін

Заходняй Еўропы. У галіне пачатковай адукацыі ўрадавая

палітыка была накіравана на тое, каб значную частку затрат на

ўтрыманне народных вучылішч перакласці на сялян. Сярэдняя

адукацыя заставалася прывілеяй пануючых класаў. Складвалася

сістэма прафесійнай адукацыі. У Беларусі ствараліся рамесныя,

сельскагаспадарчыя, камерцыйныя, медыцынскія, музыкальныя,

мастацкія навучальныя ўстановы. Літаратура. У другой палове

ХІХ ст. пачынаецца новы этап у развіцці беларускай літаратуры.

Пісьменнікі паступова пераадольвалі вузкае фальклорнае

апісальніцтва сваіх папярэднікаў, станавіліся на шлях стварэння

развітой літаратуры. Ішоў працэс жанравага ўзбагачэння

літаратуры, удасканальвалася вершаскладанне. Вяршыняй

развіцця беларускай літаратуры другой паловы ХІХ ст. стала

творчасць Францішка Багушэвіча. На лепшыя дасягненні

літаратуры другой паловы ХІХ ст. абапіралася беларуская

літаратура пачатку ХХ ст.

33. Кастрычніцкая рэвалюцыя на Бел. Першыя

рэвалюцыйныя пераутварэнні.

25 кастр. 1917 г. у Петрагр. адбылося ўзбр. паўст. раб. і салдат. У

вын. быў звергн. Час. ўрад і ўлада перайш. да Саветаў раб. і

салдац. дэпут.. Звест. аб гэтых падз. хутка дайш. да Бел.. 26

кастр. 1917 г. выканкам Мінск. Савета абвясц. аб перах. ўлады ў

рукі Сав. раб. і салд. дэпут.. Але супр. нов. улады выст. бурж.

партыі, бунд., меншав., эсэры і інш. Яны стварылі ў Мінс. т.зв.

Каміт. выратав. рэвал. і паспрабав. ўзяць уладу ў свае рукі.

Бальшав. ўсё ж такі, апіраюч. на падтр. войск Зах.фронту,

пераадол. супраціўл. сваіх паліт. апанен. і ўсталяв. свой кантр. на

тэр. Бел., якая не была захопл. ням. войск.. 27 ліст. ў Мінску быў

створ. Абл.Выкан.Кам.Зах.Вобл. і фронту як выш. орган сав.

улады ў Бел.. Яго ўзнач. Рагазінскі. Выкан. орг. улады стаў Сав.

нар. каміс. на чале з Ландарам. Т.ч. на Бел. пачаліся рэвалюц.

пераўтв.. Так, быў уведз. рабочы кантр., пачала праводз. зям.

рэф., рэф. сіст. адукац. і інш. Акт. дзейніч. Паўн.-Зах. абл. кам.

РСДРП(б), на чале Мяснікоў. Паліт. сілай, якая імкн. ўстанав.

сваю ўладу на Бел., былі бел. нац. арганіз.. Яны згурт-ся вакол

Вял. бел. рады. Прызнаўшы сав. ўладу ў Расіі, яны разгляд.

Аблвыкамзах толькі як франтавы, а не выш. мясц. орган улады

раб. і сял.. Вял. бел. рада выступ. за ствар. дэмакрат. краёвай

улады. Кіруюч. паліт. сілай у бел. нац. руху выступ. Бел.

сацыяліст. грамада. Парт. бальшав. негат. аднесл. да намаган.

бел. нац. арганіз. па ствар. органа краёвай улады. Сав. ўладу

падтрым. з'езды многіх армейс. каміт.. У ноч з 1 на 2 ліст. ў

Мінск увайшлі вайск. часці і бранір. поезд, я-я ўзялі пад ахову

Мінс. Савет. У горад. зноў была ўстаноўл. Сав. ўлада. У кастр.-

ліст. 1917 г. Сав. ўлада перамагла ў мног. гарадах Бел.: Віцеб.,

Полац., Гомелі і інш. Т. ч., у ліст. 1917 г. на неакуп. тэр. Бел.

ўсталявал. ўлада Сав.. Армія ў асн. падтр. дэкрэты Сав. ул.. Бел.

нац. партыі, я-я не прынялі ўладу Сав., выступ. пад лозун. поўн.

нац. самавызн. Бел..

34. Размежаванне паліт. сіл пасля кастр. рэвалюцыі на Бел.

І Усебелар. з’езд (снежань 1917 г.)

Пад упл. Кастр. рэвал. бел. нац. рух падзял. на 2 часткі: адна

падтрымл. рэвал., другая выступ. супр. Кастрычн., што было

абумоул. неаднародн. бел. нац. руху. Вядуч. паліт. сілай у грам.

была партыя бальш.. Найб. уплывов. паліт. партыя – БСГ, якая

пасля Кастр. рэвал. раскалолася на памярк. – прых. рэфармісц.

шляху, і левых радыкалау – прых. бальшав. накірун.. У пач. ліст.

1917 г. адбыуся з’езд бел. вайскоуцау Зах. фронту. Была створ.

Цэнтр. бел. вайск. рада зах. фронту на ч. з Рак-Міхайлоускім, я-я

выступ. за аутан. бел. краю і не прын. Кастр. рэвал..Асн. нац.

партыі гуртав. вакол Цэнтр. бел. рады (Вял.бел.рада - ВБР),

прагр. я-й прадугл. абвяшч. Бел. дэмакр. рэсп.,наданне усей

улады на Бел. краявой радзе. Рада вызнач. задачы, я-я трэба было

рашыць. Пасля Кастр. рэв. усе бел. нац. партыі лічылі нац. пыт.

гал. у сваей паліт.. Але аб’яднаць сялян і салдат было вельмі

склад.. ВБР уступ. у кантакт з выканк. Бел. абл. камітэта (БАК) з

мэтай захап. паліт. кіраун. на Бел.. Адразу пасля Кастр. рэвал. у

кіраун. ВБР узнікла ідэя аб склік. Усебелар. з’езда. Яна не

прызнав. сав. уладу на Бел. і не прыняла створан. ей органы

улады. 5 снежня 1917 г. Нар. камісар. па справх нацыян. дау

згоду на правядз. Усебел. з’езда для выраш. пыт. аб самавызн.

Бел. на асн. сав. дзяржаун.. 15 снежня 1917 г. скліканы надзвыч.

з’езд БАК, аднак пасля спрэчак было выраш. прав. І Усебел.

з’езд. Дэлег. з’езда падзял. на прав., лев. (лев. эсэры), цэнтрыстау

(дэлег. БСГ). 18 снеж. 1917 праект аг. рэзал. аб самавызн. Бел..

Гал. – прапан. аб ствар. Усебел.Сав. сял., салд. і раб. дэпутатау,

падкрэсл. неабх. ствар. бел. войск. У меж. Бел. абвяшч. “рэсп.

дэмакр. лад” на ч. з Усеб. Сав. с., с. і р. д.. 18 снеж. з’езд

разагнаны, Рада старэйш. абвясц. сябе Сав. з’езда. СНК заявіу

прыч. разгону: з’езд не прызн. сав. ул. на Бел., быу створ. бел.

кадэт., прадст. бурж. прадст. парт., я-я выст. за звярж. сав. улады.

аднак нель. поун. пагадз..

35. Барацьба бел. народа супраць нямецкіх акупантау

(1918). Абвяшчэнне БНР.

Пасля Кастр. рэвал. сав. ўрад звярнуўся да ваюючых краiн з

прапан. спынiць вайну. Але зрабiць гэта яны адмовiлiся. Не

прынеслi посп. i сепаратныя перагав. з Герм.. У лютым 1918 г.

Герм. адмовiла ваен. дзеяннi. Больш за 2/3 тэр. Бел. апынул. пад

уладай герм. акупантаў. Сав. ўрад вымуш. быў пайсцi на падпiс.

самага несправядл. мiрнага дагавора з Герм.. Такi дагав. быў

падпiс. 3-га сакав. 1918 г. бел. пыт. на перагав. не разглядалася.

Iнтар. бел. не былi прын. пад увагу нi адным з бакоў. На тэр. Бел.,

захопл. ням. акупант., быу устаноул. калан. рэжым. Уся улада

перайш. у рукі ваен. камандав. Па распарадж. ням. камандав.

памешч. вярталася раней нацыяналізав. у іх маемасць. Акуп.

вывозілі у Герм. матэр. каштоун.. У вын. прамысл. і с\гасп. Бел.

усе больш прыходз. у заняпад. На захопл. тэр. акуп. лiквiдавалi

сав. ўладу., што выклiкала моцнае супрацiўл. бел. нар.. Пачал.

бараць. раб., сял. Бел. супр. акупантаў. На бараць. узняліся прац.,

бел. сялянс. Была створана сетка падпольн. арганіз.. Раб. клас

захавау свае органы улады – Савет раб. і салд. дэпутатау.

Разгарнууся партыз. рух, які стау грознай сілай. Кiравалi гэтай

бараць. камун. – ЦК РКП(б). Значна актывізавауся бел. нац. рух.

Ва ўмовах наступл. герм. войск кiраўн. нацыян.-дэмакр.

партый Бел. зрабiлi спробу захап. уладу, стварыць бел. дзяржаўн..

Выканком Сав. утварыу Нар. камісарыят. 21 лютага 1918 г. і 9

сакавіка 1918 г. былі прыняты 1-я і 2-я Устауныя граматы да бел.

нар.. У 2-й Устауной грамаце Бел. была аб`яўлена Нар. рэсп..

Былi вызначаны асн. прынц. дзярж. ладу краiны, тэрыт., формы

ўласнасцi i iнш. Кiруючым органам БНР былi Рада i Нар.

Камiсарыят. Аднак у граматах не былі дастатк. выразна акрэсл.

сац.-паліт. задачы. Па ініцыят. ЦК БСГ 19 сакавіка 1918 г.

выканком быу перайменав. у Раду БНР.

36. Утварэнне БССР. Аб’яднанне БССР з ЛітССР.

Пасля вызвал. Бел. ад ням. акуп. зноў паўстала пыт. аб утвар.

бел. дзярж.. Але па гэтым пыт. не было адзiнай думкi. Iснавала

некалькi пазiцый: 1) Паўн.-Зах. абкома РКП(б). Яго кiраўнiк

А.Мяснiкоў, В.Кнорын i iнш. лiчылi, што Бел. павiнна быць

тэрытар. адзiнк. РСФСР на той падставе, што бел. не нацыя; Іх

погляд складвауся па уплывам ідэі сусв. сацыяліст. рэвалюцыі, а

самавызнач. народау – перашкода на гэтым шляху. 2) Бел. нац.

камiсарыята. Кiраўнiкi Белнацкама А.Чарвякоў, З.Жылуновiч i

iнш. лiчылi неабх. стварыць Бел. сав. рэсп. i ўстанавiць цесныя

сувязi з РСФСР (на прынцыпах аўтаномii). Гэтую пазiцыю

падтрымлiв. Цэнтр. бюро бел. секцый РКП(б) у Расii,

арганізаваных з бежанцау-белар. у розн. гарадах Расіі. 27

лістапада 1918 Маск. камітэт бел. секцый выказауся за абвяшч.

бел. нац. дзяржаунасці, але Сталін не адрэагавау на гэта. УЦВК

23 снежня 1918 г. прыняу рашэнне аб ахаванні Зах. вобл. і

канчаткова вызначыу яго тэрыт.. Бел. па-ранейш. заставалася у

складзе Расіі. Доўгi час гэтае пыт. не вырашалася. I толькi 24

снеж. 1918 г. пленум ЦК РКП(б) прыняў раш. аб ствар. БССР. 30

снежня 1918 г. на VI Паўн.-Зах. партыйнай канфер. РКП(б) была

прынята рэзалюц. «Аб абвяшч. Зах. Камуны Бел. Сав. Рэсп-й». У

складзерэспублікі – Мінс., Магіл., Гродз. губерні, частка Віц. і

Смаленс. губерняу. Быў створаны Часовы ўрад Бел. на чале з

З.Жылуновiчам. 1 студз. 1919 г. Часовы ўрад абвясцiў Манiфест

аб ствар. БССР. Маніфест абвясціу раунапрауе працоуных усіх

нацыян. на тэр. Бел., адмяніу усе загады акупацыйных улад,

аб’явіу па-за законам Бел.раду.

37. Бел. у перыяд польскай інтэрвенцыі (1919-20). Бел.

нацыян. рух. Аднауленне БССР.

У кан. лютага 1919 г. пачалася польс. iнтэрвенцыя. Урад

Лiтбел не змог арганiзаваць супрацiўл. поль. вайскам. Асн.

сiлы Чырв. Армii накiроўв. на ўсх. фронт. Гал. мэтай Польш.

было далуч. зямель былога ВКЛ да Польшчы. 8 жнiўня 1919 г.

польс. войскi захапiлi Мiнск. У вераснi 1919 г. пачалiся

перагаворы. На захопл. тэрыторыi iнтэрвенты ўстанавiлi

жорсткi акупац. рэжым. Праводзiлiся масавыя арышты,

рабаўнiцтвы i гвалт, паланiзацыя насельнiцтва Беларусi.

Дзярж. мовай была аб`яўл. польс. мова. Былi зачынены бел.

школы, установы культуры.

Бел. народ не пакарыўся акупантам. На ўсей тэр. лiтбел

разгарнулася партыз. барацьба. Кiравалi гэтай барацьб.

бальшав. i бел. эсэры. Сумесныя дзеяннi бальш. i эсэраў далi

свае станоўч. вынiкi. Быў распрацаваны план узбр. паўстання,

створаны Бел. паўст. камiтэт, Народная ваенная самаабарона.

У кан. красавiка 1920 г. урад Польшчы перарваў перагаворы

i разгарнуў наступл. сваiх войск. У маi 1920 г. пачала

контрнаступл. Чырв. Армiя, але беспаспяхова. Новае

контрнаступл. пачалося 4 лiпеня 1920 г. Да жнiўня 1920 г.

Чырв. Армiя вызвалiла ўсю тэр. Бел. i ўступiла на тэр. Польш..

У гэты час стала магчымым аднавiць БССР. Бэў створаны

Белрэўком на чале з А.Чарвякрвым. Гэта быў часовы орган

улады. У канцы лiпеня была прынята Дэкларацыя аб абвяшч.

незалеж. БССР. У жнiўнi 1920 г. перайшлi ў контрнаступленне

польскiя войскi. Разлiк на сусв. рэвалюц. не апраўдаўся. У вын.

значн. частка тэр. Бел. была зноў захопл. польс. войскамi. Таму

БССР аднаўлялася толькi ў межах 6 паветаў Мiнскай губернi.

18 сакавiка 1921 г. быў падпiс. мiрны дагавор памiж Польшчай

i Расiяй. Да Польшчы адышла Зах. Бел. (была вызвалена ў

вераснi 1939 г.). Усх. частка Бел. заставалася ў складзе РСФСР

(была вернута ў 1924 i 1926 гг.).

38. Пачатак мірнага будауніцтва. НЭП, вынікі, сутн.

Час перах. ад вайны да мiрн. будаўн. паставiў шмат цяжкiх

праблем. Разбурэннi, беспрац., неабдум. ўсеаг. адзяржаўленне

сродкаў вытворч., харчразверстка выклiкалi незадавол. народа,

асабл. сялянс.. Цяжкае экан. станов. прывяло да забаст. рабочых,

прымус. канфiскацыя збожжа – да супрац. ўладам сял..

Кульмiнацыяй гэтай незадавол. стала ўзбр. выступл. ў лютым-

сакавiку 1921 г. маракоў Кранштата.

Прыч. цяжкага экан. i палiт. крызiсу на руб. 1920—1921 гг. было

разбалансав. палiт. i экан. iнтарэсаў, захав. ранейш. ваенна-

камунiст. мет. кiрав. пры новых палiт. i экан. абстав.. Перагл. мет.

кiрав. стаў неабх.. I адказам на гэт. пыт. з`явiл. НЭП. Сут. НЭПа

зводзiл. да максiм. надвiгу вытв. сiл i паляпш. станов. раб. i сял.

дзеля захав. сав. улады. Гал. мэтай НЭПа стала замена харчразв.

харчп-м. Падатак быў меншы i ўстанаўлiв. да пач. паляв. работ.

Трэба было здав. хлеба амаль у 2 р. менш, чым па харчразв.. З 1

студз.1924 года браўся толькi чырв-мi ў памеры 5% прыбытку з

гасп.. Падатак дыференцырав. з улiк. наяўн. жыв., урадлiв. зямлi.

Дазвалял. здаваць зямлю ў арэнду i выкарыст.. наемн. працу пры

ўмове, што чл. сямьi наймальн. такс. прац-ць. Тэрм. арэн.

абмяжоўв., заахвочвал. развiц. каапер.. Усе гэта ствар. матэр.

зацiкаўл.. Лiшкi, пасля выпл. падатк., сел. мог сваб. абменьв. i

прадав. на рынку.

У гал. фiнансаў вял. знач. надавал. стабiлiзац. рубля, якi амаль

абясц.. Была праведз. граш. рэф.. Адбылiся 2 дэнамiн. граш. знакаў.

У 1922 г. выпушч. нов. дзярж. знакi, т.зв. саўзнакi. 1 руб. адпавядаў

10-цi тыс. дарэформенных. Др. ў 1923 г.: адзiн руб. уз. 1923 г. = 1

млн. дарэформ. руб., або 100 руб. узору 1992 г. У 1922 былi

выпушч. граш. знакi - чырвонцы, якiя абменьв. на зол. (1 чырв.=10

дарэвалюц. залатым, або 7.74 г чыст. золата). Т.ч. у краiне ўтварыл.

2 граш. сiст.: абясцэнен. саўзнакi вып. 1922—23 i цв. чырв., якi

абмень. на золата.

39. Асабл. і вынікі правядзення палітыкі індустрыялізацыі

у Бел. у 20-30-я гады.

На пач. 20-х гадоў ХХ ст. Бел. па-ранейш. заставал. слабаразв.

у прамысл. аднос. рэсп.. Асн. яе складалi харч., дрэваапрац.,

каляр., гарбарн. галiны, на долю якiх прыпадала асн. частка

агульн. аб`ему валавай прадукц.. Прамысл. па-ранейш.

заставалася «дробн.» i «кустарнай». Вельмi востра стаяла ў рэсп.

прабл. iнжын.-тэхн. кадраў, квалiфiкав. рабоч.. У той жа час i

культ. ўзр. асн. масы нас. застав. нiзкiм. Усе гэта перашкадж.

развiццю нар. гасп., галоўн. мэтай палiт. сац. iндустр. было ствар.

матэр.-тэхн. базы сацыялiзму, пераўтвар. СССР у экан.-незал.

дзярж. за магутным экан.-вытв., навук.-тэхн. i абаронч. патэнц.,

забеспяч. росту прадукцыйн. працы i на гэтай асн. няўхiльнае

павыш. матэр. дабраб. культ. ўзр. працоўных.

Сутн. iндустр. (I) заключ. ў наст.: весцi экан. будаўн. пад такiм

вуглом гледжання, каб СССР з краiны, я-я ўвозiць машыны i

абсталяв., ператвар. у краiну, я-я выпуск. маш. i абсталяв.. Дзеля

таго как забяспеч. пераўзбраен. нар. гасп., падняц. яе на новы

тэхн. ўзр., аб`яўлял. пераважн. развiц. цяжкай iндустр., асабл.

тых яе галiн, што вырабл. сродкi вытворч.. Улiчвалася, што

поспех будзе залежаць удзелу вескi ў фiнансав. прамыслов.

цераз збалансав. палiт. ў вобл. падатк. i цэн як на с\гасп., так i на

прамысл. прадукц.. Паколькi экан. сав. Бел. была неад`емн.

часткай экан. СССР, і праходзiла так, як у цэлым па краiне.

На Бел. мелiся i свае асабл.. Адрознен. ў тэрм. i тэмпах,

галiнов. i структ. прапорц. былi абумоўл.: - геапалiт. станов. Бел.

ў мiжваен. перыяд (прамежнае знаходж., адсюль немэтазгоднасць

развiцця цяжкай прамысл. прадпр. ваен.-прамысл. компл.); -

адсутн. развед. радов. нафты, газа, кам. вуглю, руд чорн. i каляр.

мет-ў, сыравiн. базы будаўн. матэрыял.; - арыентацыяй прамысл.

на мясц. сырав. – першачарг. развiц. легк. i харч. прамысл.; -

недахоп. квалiфiк. кадраў i iнш. З улiкам гэтых асабл. на Бел. быў

ўзяты курс на неабх. i хуткае развiц. галiн, якiя базiрав. на

перапрац. мясц. сырав.: керам., шклян., запалк., дрэваапрац.,

iльнопрадз., папяр., гарбар., харч. i iнш. Гэты курс адпавяд.

структ. прамысл. рэсп., яе гiст., экан. i фiнанс. магчым.. Аднак

пераапр. прадукц. с\гасп. займ. вяд. месца ў прамыс. БССР.

40. Калектывізацыя с\гасп. Бел. у 20-30-я гады.

Велiзарн. знач. ў жыццi нашага грам., 4/5 насельн. якога ў 20

—30-я гг. складала сялянс., мелi радыкальн. пераўтвар. с\гасп..

У 20-я гг. пач. развiвацца розн. формы кааперацыi, паступ.

пераход дробн. сял. гаспад. да калект. апрац. зямлi на ўмовах

НЭПа. Асаблiв. Бел. было тое, што ўвядз. НЭПа супадала з

перадачай зямлi сял.. У 1921 г. ўся зямля перадавал. бясплатна

сял. у карыст.. Свабода выбару форм землекарыст. захоўвал.

аж да 1927 г. Да гэтага часу ў Бел. развiвалiся гаспад. як

калект. землекарыст. (у формах вытворч. кааперац. –

сельгасарцелей, камун, таварыстваў па сумесн. апрац. зямлi); у

разнаст. прасц. формах кааперац. – крыдытных,

забяспячэнскiх, збытавых; у спецыялiзав. вiдах кааперат.

аб`яднан. – машын. i конна-машынных, масларобчых,

сыраварных, жывелагад. i г.д., так i аднаасобн. землякарыст.

(двары, хутары i адрубы). Кiраўн. нар. камiсарыятам земляроб.

праводз. ў жыц. план ствар. хут. i адрубоў. У кан. 20-х г. хут.

сiст. на Бел. склад. больш за 25 % сял. землекар.. З перш. гадоў

сав. улады стварал. i вытворч. кааперат., кал. гасп.. Да пач.

1927 г. на Бел. было ўжо ўтвор. каля 400 с\гасп. арцелей i

таварыс. па сумес. апрац. зямлi, а такс. 213 саўг-аў. Калгасы

разглядалiся ў асн. як форма арганiзац. бяднейш. пластоў

насел.. Стваралiся яны на землях дзярж. фонду. На адзiн калгас

у сярэдн. прыходзiлася 40—75 дзесяц. зямлi, па 3-5 коней, 3-4

плугi, 4 бараны; на 100 га мелася па 20 галоў буйн. рагатай

жыв.; сярэд. ўрадж. зерневых з 1 га склада 8 цэнтнераў. Развiц.

с\гасп кааперац. iшло гал. чынам у 2-х формах: крэдытнай i

забеспячэнска-збытавой. Разнаст. форм. с\гасп. кааперац. ў

Бел. ўжо да пач. 1926 г. было аб`ядн. 20,9 % сял. гасп.. У кан.

20-х гг., згодна палiт. Камунiст. партыi i сав. дзярж., быў ўзяты

курс на паскор. калектыв. ў яе вышэйш. формах. Мэта – у кар.

тэрмiн правесцi калектыв. вескi i ўзяць у яе сродкi для патрэб

iндустр. i абар. краiны. Пач. рэалiзац. такога курса паклаў

хлебанарыхт. крызiс, якi ўзнiк у краiне зiмой 1927—1928 гг. У

сув. з недаборам збожж., скарачэннем дзярж. нарыхт. хлеба

стварылася пагр. планаў iндустр. будаўн., бо пастаўкi прамысл.

абсталяв. залежалi ў краiне ад экспар. хлеба.

41. Грамадска-паліт. жыцце на Бел. у 20-я гады. Палітыка

беларусізацыі ў БССР. Яе вынікі.

Адносна дэмакрат. разв. сац.-эканам. і грам.-паліт. прац. у краіне,

характ. для пач. і сяр. 20-х гг, прыняло пад іх канец і асабл. ў пач.

30-х гг. выразна акрэсл. каман.-адміністр. рысы. Перш за ўсё гэта

праявіл. ў экан., пераважна ў прымусовым ажыццяўл. калектывіз. с\

гасп.. Метады і формы правядз. розн. мерапрыемс. сталі

рэгламентав.. Пачаўся адыход ад дэмакратыі. Бел. нар., як і інш.

нар., што пражыв. ў СССР, верыў, што будуе сацыялізм. 1 ўсё гэта

адбывал. ва ўмовах фармірав. і дзейн. кам.-адміністр. сіст. і культу

ас. Сталіна.

Пачатак палітыкі беларусізацыі варта аднесці да чэрвеня 1924 г. З

сярэдзіны 1923 г. і да сярэдзіны 1924 г. працэс беларусізацыі

прайшоў першую фазу, на працягу якой вялася ў асноўным яе

палітычная і ідэалагічная падрыхтоўка.Адміністрацыйна-

тэрытарыяльная рэформа праведзена ў 1926–1929 гг. Адным з

напрамкаў нацыянальнай палітыкі з’яўлялася беларусізацыя

дзяржаўных устаноў, грамадскіх арганізацый, якая мела на мэце

вывучэнне супрацоўнікамі беларускай мовы і перавод на яе

справаводства. У ходзе беларусізацыі вырашалася задача больш

актыўнага вылучэння на кіруючыя пасады прадстаўнікоў карэннага

(не толькі беларускага) насельніцтва. Палітыка беларусізацыі

закранула і войска. У 1923–1925 гг. праводзілася ваенная рэформа.

Важным напрамкам беларусізацыі з’яўлялася нацыянальна-

культурнае будаўніцтва. Шмат што было зроблена ў напрамку

беларусізацыі ў выдавецкай справе. Значных поспехаў у гады

правядзення палітыкі беларусізацыі дасягнулі беларуская

літаратура, нацыянальны беларускі тэатр, музыка, жывапіс.

42. Грамадска-паліт. жыцце на Бел. у 30-я гады.

Адносна дэмакрат. разв. сац.-эканам. і грам.-паліт. прац. у краіне,

характ. для пач. і сяр. 20-х гг, прыняло пад іх канец і асабл. ў пач.

30-х гг. выразна акрэсл. каман.-адміністр. рысы. Перш за ўсё гэта

праявіл. ў экан., пераважна ў прымусовым ажыццяўл. калектывіз.

с\гасп.. Метады і формы правядз. розн. мерапрыемс. сталі

рэгламентав.. Пачаўся адыход ад дэмакратыі. Бел. нар., як і інш.

нар., што пражыв. ў СССР, верыў, што будуе сацыялізм. 1 ўсё

гэта адбывал. ва ўмовах фармірав. і дзейн. кам.-адміністр. сіст. і

культу ас. Сталіна. У др. пал. 30-х гг. культ ас. і звяз. з ім беззак. і

рэпр. атрым. юрыдыч. афармл.. Лют.-сакавіцкі пленум (1937г.)

ЦК УКП(б) прыняў не маюч. ніяк. логікі фор-лу аб тым, што па

меры ўмацав. сацыяліз. класав. бараць. ў краіне будзе абвастр..

Аўтар. яе быў Сталін. Гэта фор-ла з'явіл. тэарэт. абгрунт. усяго

беззак., што тварыл. ў краіне. У 30-я гг. у грам. жыцці назірал.

цесная сув. паміж сац.-экан. і грам.-паліт. напрамкамі дзейн.,

моцная залежн. грам. спраў ад пераўтвар. у экан.. Так, згодна з

пастан. Прэзідыума ЦВК БССР ад 27 студз. 1930 г. у БССР

прызначал. датэрмінова перавыб. тых сельс. Сав., якія не спраўл.

с задач. калектыв.. На гэтай асн. былі праведз. перавыбары 61,9%

сель. Саветаў рэсп.. У востр. бараць. праходз. чаргов. выбары

Сав-ў. А самі Саветы стваралі толькі бачнасць улады прадстаўн.

прац. мас. Іх фармірав. адбывал. на асн. дырэктыўн. указан., што

выключ. крытыку парт.-дзярж. органаў, спаборніцтва

кандыдатур. Але афіц. прапаг. падавала ўсё так, што быццам у

БССР, як і ў цэлым у СССР, усё адмыслова і дабрач.: грам.-

паліт.е жыццё ідзе "дэмакрат." шляхам, павыш. ўдзел працоў. не

толькі ў дзейн. Сав., але і ў інш. грам. арганізац., у т.л. і ў

прафсаюзах.

Не так акт., але ўсё ж такі раслі і рады камсамола. Частка з іх у

далейш. уступае ў партыю. Камсамол поўн. падпарадкоўв.

партыі. У снеж. 1936 г. была прын. Канстыт. СССР, а ў 1937 г.—

Канстыт. БССР. У іх былі запісаны не толькі абав., але і правы

грамадз.. Але паўсядз. практыка, масав. арышты і рэпр. сведч. аб

страшэнных парушэннях асн. заканад. актаў. У перадваенны час

у грам.-паліт. жыцці БССР з'явіліся нов. жорсткія рысы. Яны

былі звяз. з указам Прэзідыума Вярх...

43. Культурнае буданіцтва у Сав. Бел. у 20-30-я гг.

Асвета, навука, выдавецтва.

Ліквідацыя непісьменн. і малапісьм. дарос. насельн. Пачатак

пакладз. дэкр. Саунаркома РСФСР ад 26 снеж. 1919 г. “аб

ліквід. непісьм. сярод нас. РСФСР”. Пры гар. і сель. Саветах

ствар. групы садзеяння ліквід. непісьм.. Пастанов. урада рэсп.

ад 25 ліп. 1932 г. была зацвердж. новая сіст. навуч. даросл.:

уводныя курсы у вытворч., пачатк. політэхн. вытворч. школа.

Паводле звестак Усесаюз. перапісу 1939 г. пісьм. нас. павяліч.

з 53% у 1926 г. да 78,9% у 1939 г. Масавая непісьм. былы

ліквідавана. Ставілася зад. канчатк. ліквід. непісьм. і

малапісьм. у рэсп.. Была сфарміравана сіст. нар. адук.: 1)

дашк. установы 2)масавыя 4-гадов. працоун. школы 3)7-гад.

прац. політэхн. школы 4)школы сял. моладзі 5) рабфакі 6)

тэхнікумы 7) выш. навуч. установы. Аднак адсутн. сяр. школы

стварала разрыу паміж агульнаадук. і вышэйш. школай. У1930

– 1932 гг. прадугл. законч. увядзенне абав. навуч. за курс

пачатк. школы для дзяцей ва узр. 8-11 гад.. З др. пал. 1932 г.

БССР пачала выраш. зад. поун. ажыцц. усеаг. абав. навуч. за

курс 7-гад. школы.

У 1930-31 гг. у Бел. створана нов. сіст. і сетка навуч. устаноу

па падрыхт. інжэн.-тэхн.,с\гасп. кадрау і эканамістау.

Створаны: Мінскі інст. нар. гасп. – 1933, інст. фізічн. культ. у

Мінску – 1937, Інстыт. бел. культ – 1922 (1929 – рэарг. у Бел.

акад. навук.)

Геолагі – Бліадухо, Жырмунскі, Мірчынк.

У асяроддзе пісьм. улілася вял. група маладых талантау з

вескі. Літар. аб’яднанне “маладняк” (1923) – Галавач, Звонак,

Лынькоу,Трус, Хадыка,Чаарот і інш. Бел. паэзія вітала

рэвалюц. і апявала Адрадж. нов. грамадства. Характ. аптымізм,

дух змагання за нов. жыцце.

К.Чорны – “Сястра” і “Зямля”, Колас “Новая зямля”, “Сымон-

музыка” – тэма грамадскай ролі мастацтва, выс. прызначэнне

мастцтва служыць народу. Купала “Безназоунае” - апявалася

веліч Кастр. рэвалюцыі.

44. Зах.Бел. пал уладай Польшчы у 1921-1939 гг.: сац.-

эканам., паліт. і культурнае развіцце.

У вын. поль.-сав. вайны 1920г, паводле Рыжс. дагав. 1921г. Зах.

Бел. адышла да Польш.. Анексаван. тэрыт. поль. улады раздзялiлi

на 4 ваявод.: Палес., Навагруц., Вiленс., Беластоц..Створан. поль.

адмiнiстр. падмацоув. густ. сетк. палiц. устаноу – пастарункау. Бел.

пераутвар. у сыравiн. прыдат. Поль.. Прац. дзень вызнач. у 10—11

гадз., за тую ж працу польс. рабоч. плацiлi больш, як бел.. Было

беспрац.. Больш пал. зям. фонду належ. памешч. i буйн. уладальн.

(менш чым 1% жых.). Поль. улады раздавалi буйн. учас. зямлi

былым чыноун. i афiц. поль.-сав. вайны, на якiх потым абапiр.. Iх

назыв. асаднiк.. Поль. урад шырока праводз. хутарыз. (камасацыю).

Выгаду ад рэф. атрымала невял. частка сял., якiя ужо былi заможн..

Рэф. лiквiдав. сервiтуты, у вын. чаго сял. пазбавiлiся пашы для

жыв., вадаемау i сенажац.. Аграрн. пераутвар. т.ч. вялi да узраст.

дыферэнц. сял., калi бедн. частка пач. няух. павялiчв.. Кiраун. Поль.

праводз. шавiнiст. палiт., мелi на мэце паланiзав. цэлы нар.. Закр.

бел. устан., забаранял. у дзярж. устан. ужыв. бел. мову. Гэтаму

дапам. кат. царква. Панавау жорс. палiт. рэжым i палiц. тэрор,

рэпрэсiрав. у перш. чаргу камунiст.. Лютавалi карн. экспедыц.,

«пацыфiкацыi». У iх час палiц. разбур. жылле сял., знiшч. маем. i

харчы, учын. масав. экзэк.. Вяд. роля у правядз. тэрору належ. тайн.

палiцыi – «дэфензiве». Яна шыр. карыст. метад. правакац., паклепу,

i фiз. катаван-у.

У пач. i сяр. 20-х гг. сац. i нац. бараць. пераваж. насiла узбр. хар-

р у форме партыз. руху. Значн. ролю у бараць. выконв. КПЗБ. Яна

была част. КПП i кiрав. яе дак-мi. Такая ж сiтуац. была з Камунiст.

саюз. моладзi ЗБ. Асабл. значн. посп. гэтых арганiз. было кiраун.

легальнай рэв.-дэмакр. арганiзац. «Грамадой». Яе прагр.: аб’ядн. з

БССР, канфiск. памешч. зямель, ствар. раб.-сял. урада i г.д.

45. Перадваенны крызіс і пачатак 2-й сусв. вайны.

Уз’яднанне Зах. Бел. з БССР. Далуч. Віленшч. да Літвы.

Друг. сусв. вайна пачал. 1 верасня 1939 г. Умоўна можна

вызнач. пяць асн. яе перыядаў: 1) пачат. вайны – верас. 1939 –

чэрвень 1941; 2) нападз. на СССР – крах дактрыны «Блiцкрыга»,

мiфа аб непераможн. Германii (чэрвень 1941 – лiст. 1942); 3)

карэнны пералом (лiст. 1942 – снеж. 1943); 4) разгром фаш.

блока, вызвал. краiн Еўр. ад фашыз. (студз. 1944 – май 1945); 5)

разгр. Японii – вызвал. нар. Азii ад японс. акуп., заканч. друг.

сусв. вайны (май – верас. 1945). Напярэд. вайны Сав. Саюз рабiў

ўсе магч., каб папярэдз. яе ўзнiкн.. Ен веў перам. з Англ., Франц.,

Чэхасл., iнш. дзярж. аб магч. мерах бяспекi. Нажаль, Зах. краiны

далi згоду на далуч. часткi тэр. Чэхасл.. да Герм., iмкнул.

скiраваць агрэс. фаш. Герм. супр. СССР. Ва ўмовах небясп. сав.

бок адгукнуўся на прапан. Герм. i 23 жнiўня 1939 г. быў падпiс.

сав.-герм. дагав. аб ненападз. тэрмiнам на 10 г. i сакрэт. пратакол

аб сферы iнтарэс. абодв. бакоў. У сферу упл. СССР уваходз.

Зах.Бел., Зах.Укр., тэр. Поль. да Варш., Латв., Эстон.. Пратак.

прадугл. ліквід. Поль. дзярж. і падзел яе тэр.. 1 вер. 1939 г. Герм.

напала на Поль., а 3 вер. Англ. i Франц., звяз. дагав. з Поль.,

аб`явiлi вайну Герм.. Фаш. войскi iмкл. захоплiв. тэр. Поль..

Паўстала пагр. знявол. Зах.Бел. і зах.Укр., якая трап. пад уладу

Поль. па Рыжс. дагав. 1921 г.. 17 вер. Чыр.Армiя перайш.

гранiцу, 19 вер. заняла Вільню, а 25 вер. вызвал. Зах. Бел. (4 млн.

жых.). 28 верас. 1939 г. памiж Герм. i СССР заключ. Дагавор аб

дружбе i гранiцы. 28—30 верас. 1939 г. Нар.Сход Зах.Бел.

прыняў дэклар. аб устанаўл. сав. улады на ўсей вызвал. тэр. i

выказ. за ўваходж. ў склад БССР. 3 лiст. 1939 г. Нечарговая V

Сесiя Вяр.Савета СССР i 12 лiст. 1939 г. Нечарг. III сесiя

Вярх.Савета БССР адпав. прынялi зак. аб уключ. Зах. Бел. ў

склад СССР i ўз`ядн. з БССР. У вын. тэр. Бел. склала 225,6 тыс.

кв. км, нас. 10 млн. чал. Уводзiцца нов. адмiнiстрац. дзялен.,

праводз. перш. адмiнiстрат. пераўтвар., пераразмеркав. зямлi,

стварэн. кааперат., калгасаў, саўгасаў.

46. Нападзенне фашысц. Германіі на СССР. Абаронч. баі

на тэр. Бел.. Прычыны няудач Чырв. Арміі у пач..

22 чэрв. 1941 г. парушыушы дагав. аб ненап. ад 23 жніу.

1939 г., фаш. Герм. напала на СССР. Ням. войскі рухаліся

углыб тэр. Бел.. У лiку першых прыняла на сябе ўдар Бел.. 28

чэрв. 1941 фаш. захп. Мінск, замкнууш. кальцо акруж. Брэст-

Мінск-Вільнюс. Пачал. Вял. Айч. вайна. Яна стала саст.

часткай 2-й сусв. вайны. Гал. мэтай Герм. было знiшч. СССР як

палiт. i ваен. дзярж., знiшч. больш. частку нас., астатнiх

ператвар. у рабоў. Толькi 20 % бел. падлягалi анямечван.,

выкарыст. у якасці раб. сілы гаспод, а 80 % -- знiшчэн. ці

высяленню за Урал. На тэр. Бел. наступала самая моцн.

групоўка – группа армiй «Цэнтр». Вайсков. злучэннi i нас.

павялi рашуч. бараць. супр. вор.. У чэрв. – жнiўнi ў армiю было

мабiлiзав. звыш 500 тыс. чал. мясц. нас., стваралiся палкi i

атрады нар. апалч. (33 тыс.), знiшчальныя батальоны для

бараць. з дыверсантамi. Каля 2 млн. чал. удзельнiч. ў будаўн.

абаронч. умацаван.. Аднак сiлы былi няроўн.. Вораг захапiў 28

чэрв. Мiнск, 27 лiп. – Магiл., 19 жнiўня – Гомель. Да пач.

верас. 1941 г. уся тэр. Бел. была захопл. вораг.. У снежні 1941

фаш. войскі стаялі каля сцен Маск.. На Бел. немцы устанав.

рэжым крывавага тэрору і гвалту над насельн.. Праводзіл.

палітыка Генацыду – знішч. нас. па расавых, нацыян. (яурэяу і

цыган), паліт. (камуністау і камсамольцау) і інш. матывах.

Гераічна трымауся гарніз. Брэсц. крэпасці, у які увах.

прадстаун. больш за 30 нацый і народнасцей. Узначальвау яго

маер Гаурылау і палкавы камісар Фамін. Не маючы сувязі,

харчу, медыкам., абаронцы крэпасці не здаваліся, пастаянна

наносілі праціуніку страты. Апошнія групы змагаліся да канца

ліпеня 1941 г., тады як ням. камандаванне планавала сіламі 31,

34 і 45-й пяхотных дывізій, 2-й танкавай арміі Гудэрыяна

захапіць Брэст “з ходу”.

47. Акупацыйны рэжым на тэр. Бел. у гады ВАв.

Акупац. рэжым – сiст. палiт., эканам., ваенн., iдэалагiчных мер,

накiрав. на лiквiд. грам. i дзярж. ладу, рабаванне нац. багац. i

рэсурсаў, зняволен., крывавы тэрор, знiшч. бел. нар.. Згодна плану

«Барбароса» была знiшч. дзярж. смаст. i тэрыт. цэласн. рэсп.. Яна

была падзелена на часткi, якiя перайшлi да ўсх. Прусii ( наун.-зах.

раены Брэсц. і Беластоц. абл., Гродна, Ваукав.), рэйхскамiсарэятау

«Остланд» (тэр. (Віц., Магіл., час. Гом., усх. р-ны Мінс. абл.),

«Украiна» (пауд. р-ны Брэсц., Пінс., Палес., Гом. абл.), генер.

акругi Лiтвы (паун.-зах. р-ны Вілейс. вобл.) i iнш. Уся паўната

ўлады належала фаш. ваеннай i цывiльнай акупац. адмiнiстр.. Гал.

сродкам падтрым. «новага парадку» былi войскi, службы СС, СА,

СД, гестапа, жандармерыi i iнш.

Гал. сродкамi ажыццяўл. плана «Ост» была палiт. генацыду –

планамернага знiшч. нас.: камунiстаў, ваеннаслуж., сав.,

партыйных, камсам. актывiстаў, яўрэяў, цыган. Для гэтага

выкарыстоўв. сiст. мер: заложнiцтва, аблавы, пагромы, турмы,

карныя экспедыц., лагеры смерцi, больш 100 гета i iнш. Для фiзiчн.

знiшч. людзей немцы арганiзавалi на Бел. больш 260 лагераў

смерцi, iх фiлiялаў i аддзялен.. Сярод iх Вялiкi i малы Трасцянец,

Азарычы, Масюкоўшчына i iнш. Страшэнныя зверствы чынiлi фаш.

над партыз., подпольшч., мiрным нас.. Было праведзена больш за

140 карных экспедыц. пасля якiх цэлыя раены перуатварылiся ў

зоны пустынi. За гады акуп. спалена больш як 628 весак разам з

людзьмi, каля 200 з iх так i не аднавiлiся пасля вайны. У рабства на

Нямеччыну было вывезена па няпоўн. падлiках 380 тыс. юнакоў i

дзяўчат. Вярнулiся дамоў толькi каля 120 тыс. Фаш. рабавалi нац.

багаццi рэсп.. Было выве. 90 % тэхнiчн. абсталяв., разрабав. 10 тыс.

калгасаў, знiшчаны лес i г.д. Акупац. ўлады рабiлi ўсе, каб знiшч.

бел. культ., навуку, мастацтва, закрыць доступ да адукацыi:

разрабавалі усе ВНУ, АН БССР, НДІ, музеі, галерэі, знішчылі

помнікі таражытнасці, вывезлі у Герм. частку кніжнага фонду..

48. Барацьба бел. народа супраць ням.-фаш. захопнікау у

гады ВАв.

З першых дзен бел. нар. ад дзяцей (Марат Казей) да дарослых

узняўся на смярот. бараць. супр. ворага. Жорсткасць акуп.

рэжыму узмацн. нянав. да фаш.. Партыз. атрады i групы

стваралiся на базе нар. апалчэння, знiшчальных батальенаў,

камандзiраў i байцоў Чырв. Армii, я-я апынуліся ў тыле ворага.

Партыз. рух быў ўсенародн., дзейнiчала 1255 партыз. атрадаў,

213 брыгад, больш 370 тыс. чалавек. Дзейнічау Пінскі партыз.

атрад на ч. з В.З.Каржом, атрад у Кастрыч. р-не пад кіраун.

Бумажкова і Паулоускага.

Шматгранную дзейнасць супраць ворага ажыццяўляла

партыйнае падполле: 203 абкамы i мiжрайкамы, мiжрайцэнтры,

гаркамы i райкамы, больш 1500 пярвiчных арганiз.. Мінскае

падполле з арганізат. Кавалевым, Казінцом, Матусевічам і інш.

ажыцц.дыверсіі начыгун., прадпрыем., збірала зброю, медыкам.,

планы размяшч. ваен. аб’ектау.

Вял. уплыу на уздым нар. руху аказала бітва сав. войск пад

Масквой. У кан. 1941 г. сав. войскі выйшлі да гран. Бел., і з імі у

непаср. узаемадз. уступілі партыз. атрады Захарава, Райцава,

Шмырова і інш.

Вял. знач. надавал. сродкам мас. інфарм. і распаусюджв. цэнтр.

газет.

Побач з iмi дзейнiчала камсам. падполле. Формы i метады

барацьбы з ворагам былi самыя розныя: знiшч. афiцэраў i салдат,

дыверсii, рэйкавая вайна, парушэнне сродкаў сувязi, узрыў

мастоў, дарог, выданне падпольных газет, лiстовак,

распаўсюджванне зводак iнфармбюро.

49. Вызваленне Бел. ад ням.-фаш. захопнікау.

Заканчэнне ВАв і 2-й сусв. вайны. Хто унес раш. уклад?

Восенню 1943 г., пасля разгр. ням. войск пад Курскам,

пачалося вызвал. тэр. Бел.. 23 верас. 1943 г. вызвал. першы

раенны цэнтр – г. Камарын. Сумесна з Чырв. Армiяй

дзейнiчалi 1-я польс. дывiзiя iмя Т.Касцюшкi, партыз. атрады.

Было вызвал. 40 р-наў Магiл., Вiцеб., Гомельс., Палес.

абласцей. У 1944 г. пачаўся завярш. этап ВАйч вайны.

Вызваленне ўсей тэр. Бел. ажыццяўлялася па плану

«Баграцiен». Удзельнiч. войскi 1, 2, 3-га Бел. франтоў, 1-га

Прыбалт., а таксама Дняпроўская ваен. флатылiя, франц.

добраахвотнiцкi авiяполк «Нармандыя-Неман», партыз.

злучэннi. Супраць Чырв. армii вораг сканцэнтраваў групу

армiй «Цэнтр» колькасцю 1,3 млн. чал., каля 10 тыс. гармат i

мiнаметаў, каля 1 тыс. танкаў, больш 1300 самалетаў. Нягледз.

на жорсткае супрацiўл., Чырв. Армiя здолела акружыць i

знiшчыць шматлiкiя групоўкi войск (Вiцебс., Бабр., Мiнскi

кацел). Вялiкi ўклад у вызвал. Бел. ўнеслi партыз. злучэннi. За

месяц наступлення сав. войскi ачысцiлi ад ворага ўсю тэр. Бел.,

большую частку Лiтвы, частку Латвii, усх. р-ны Польшчы.

Аперацыя «Баграцiен» мела гiстар. знач.. Была знiшчана

варожая групоўка армiй «Цэнтр» (28 дывiзiй з 38), забiта 381

тыс., узята ў палон 158 тыс. салдат i афiцэраў. Сав. армiя

падыйшла да гранiц Усх. Прусii, што стварыла спрыяльн.

ўмовы для вызвал. шэрагу краiн Еўр. i разгрому фаш. Герм..

Саюзнiкi па антыгiтлераўс. каалiцыi ўбачылi,што СССР сваiмi

сiламi знiшчыць ворага, i ў 1944 г. адкрылi другi фронт.

Вялiкая кольк. партыз., падпольшч., дапрызыўнай моладзi

ўлiлiся ў рады Чырв. Армii. Вызваленая Бел. пачала адраджаца

i працаваць на патрэбы фронта перамогi. Была адноўл. дзярж.

мяжа СССР.

50. Вызваленне Бел ад ням-фаш захопнікаў. Уклад бел народа ў

разгром фашыстаў.

Восенню 1943 г., пасля разгрому фашысцкіх войск

пад Курскам, пачалося выгнанне ворага з акупіраванай тэрыторыі

Беларусі. У 1944 г. пачаўся завяршальны этап Вялікай Айчыннай

вайны, які характарызаваўся поўным выгнаннем акупантаў з

савецкай зямлі і пачаткам вызвалення народаў Еўропы ад

фашысцкай няволі. Савецкае камандаванне прыняло ўсе

неабходныя меры для забеспячэння поспеху аперацыі па

вызваленні Беларусі. З першых жа дзён наступлення ў Беларусі на

ўсіх напрамках разгарнуліся бязлітасныя баі на зямлі і ў паветры.

24 чэрвеня лінія абароны праціўніка была прарвана. Разгарнуліся

баі за сталіцу Беларусі – Мінск. У той час як частка савецкіх войск

разам з партызанамі заканчвалі ліквідацыю акружанай групоўкі

праціўніка пад Мінскам. Разгром нямецка-фашысцкіх войск у

Беларусі ўвайшоў у гісторыю як адна з важнейшых бітваў Вялікай

Айчыннай і другой сусветнай вайны.

Яшчэ дзевяць месяцаў пасля вызвалення Беларусі

працягвалася вайна супраць фашысцкай Германіі. Беларускі народ

увесь гэты час аказваў усямерную дапамогу Чырвонай Арміі і

адначасова адраджаў жыццё на амаль цалкам спапялёнай,

разбуранай зямлі Беларусі.

51. Аднауленне нар. гасп. рэспублікі пасля ВАв. Подзвіг

бел. народа у адрадж. роднай зямлі.

Вял. Айч. вайна i фаш. акупац. прынелсi бел. нар. вялiзарныя

бедствы: загiн. больш за 2,2 млн. чал., толькi прамыя страты

склалi 75 млрд. р., былi разбур. гарады, вескi, прамысл. прадпр..

Аднаўл. экан. пачыналася адразу пасля вызвал. – у кан. 1943—

1944 году. Аднак гал. было зроблена пасля заканч. Айч. вайны, у

ходзе рэалiзацыi чацьвертага пяцiгад. плана аднаўл. i развiц. нар.

гасп. 1946—1950 гг.

У галiне прамысл. адбыл. не толькi аднаўл. разбуранага,

развiцце тых галiн, якiя iснав. да вайны, але i ствар. новых галін –

аўтамаб., трактарная, дарожн. машын i будаўн. механiзмаў i iнш.

Вял. поспехi адбылiся ў ствар. энергетычн. i палiўнай базы нар.

гасп. – к 1950 г. выраб электраэн. перавысiў даваен. ўзр. на 47 %.

Ва ўсiх галiнах, асаблiва ў машынабуд., у значных маштабах

рабiлася тэхнiчн. рэканстр., уводзiлася больш дасканалае

абсталяв., выкарыст. нов. мет. вытворч.: механiз.,

электрыфiкацыя i аўтаматыз..

Прадпр. мясц. прамысл. наладжвалi вытворч. тавараў нар.

спажыв., абутку, адзен., вырабаў са скуры, будаўн. матэр`ялаў i

iнш., у тым лiку нов. вiдаў вырабаў: швейн. машын, посуду,

бытав. электрапрыб.. Далейшае развiц. атрымала лег. прамысл.:

былi пабудав. Мiнскi i Гродз. тонкасуконныя камбiнаты па выр.

тонкасук. i шэрсцяных тканiн, рэканструяв. гарбарна-абутковыя

прадпр., iльназаводы, хутка развiв. швейная, скураная i iнш.

галiны лег. прамысл..

Хутк. тэмпамi iшло аднаўл. i разв. прамысл. ў зах. р-нах Бел.,

тут будавалiся нов. прадпр., а аб`ем прамысл. прадукцыi тут у

1950 г. перасягнуў даваен. ўзр. амаль удвая.

52. Асноўныя напрамкі сац-эк і пал развіцця Б у 50-60 гг.

Прамысловасць Беларусі ў пачатку 50-х гадоў дасягнула

грунтоўных зрухаў у сваім развіцці. Была зроблена першая

спроба рэфармавання эканомікі ў краіне. Прамысловае

будаўніцтва ў 50-я гады вялося ва ўмовах паскоранай

навукова-тэхнічнай рэвалюцыі. Быў узяты курс на актыўнае

супрацоўніцтва навукі з вытворчасцю – вучоныя. Паспяховае

прамысловае будаўніцтва ў 50-я гады дазволіла асвоіць выпуск

новых відаў прамысловай прадукцыі. Перавод прамысловасці і

іншых галін народнай гаспадаркі на новы тэхнічны ўзровень

ажыццяўляўся марудна. Больш выразна спроба рэфармаваць

кіраванне эканомікай праявілася ў 50-я гады ў сельскай

гаспадарцы. Прычынай адставання сельскай гаспадаркі перш

за ўсё была эканамічная палітыка, якую праводзіла савецкае

кіраўніцтва. У 50-я гады ў краіне ўзнікла новая эканамічная

сітуацыя. Сутнасць яе ў наступным: значна павялічыліся

маштабы савецкай эканомікі, змянілася якасць эканомікі ў

сувязі з навукова-тэхнічнай рэвалюцыяй. Разгарнулася другая

спроба рэфармавання кіравання эканомікай. Спачатку

рэформы далі дастаткова высокія вынікі. Між тым, рэформа як

бы прыпынілася пасярэдзіне, на ўзроўні прадпрыемства: яна не

дайшла да кожнага рабочага месца, але не закранула і верхні

эшалон кіравання. Павелічэнне дзяржаўных асігнаванняў на

патрэбы сельскай гаспадаркі, а таксама выкарыстанне ўласных

сродкаў дазволілі калгасам і саўгасам ажыццявіць шырокую

праграму будаўніцтва вытворчых памяшканняў. У маштабах

СССР развіццё сельскай гаспадаркі Беларусі выглядала

нядрэнна. У пасляваенныя гады ў СССР і БССР захоўвалася

палітычная сістэма, якая склалася ў 20–30-я гады і была

замацавана ў Канстытуцыі.

53. Асаблівасці сац-эк і пал развіцця Б ў70-сяр 80-х ггХХ ст.

Нягледзячы на высокія паказчыкі росту прамысловай вытворчасці,

з першай паловы 70-х гадоў паралельна існавалі і ўзмацняліся

негатыўныя з’явы – адставанне тэмпаў паскарэння навукова-

тэхнічнага прагрэсу і ўкаранення ў вытворчасць дасягненняў навукі

і тэхнікі. Павелічэнне дзяржаўных асігнаванняў на патрэбы

сельскай гаспадаркі, а таксама выкарыстанне ўласных сродкаў

дазволілі калгасам і саўгасам ажыццявіць шырокую праграму

будаўніцтва вытворчых памяшканняў. Эканоміка Беларусі была

часткай агульнагаспадарчага комплексу СССР. Вынікам развіцця

эканомікі БССР да сярэдзіны 80-х гадоў з’явілася стварэнне

буйнога тэрытарыяльна-галіновага прамысловага комплексу. Мы

бачым, што ўвесь пасляваенны перыяд, у тым ліку і ў 70-я – першай

палове 80-х гг., у рэспубліцы вялося інтэнсіўнае капітальнае

будаўніцтва, нарошчваліся вытворчыя магутнасці. Аднак нельга не

лічыцца з тым фактам, што ў эканамічным развіцці краіны і нашай

рэспублікі ў першай палове 80-х гг. сталі відавочнымі негатыўныя

з’явы. Гэта перш-наперш зніжэнне тэмпаў эканамічнага росту. Не

ўдалося забяспечыць у поўнай меры выхад народнай гаспадаркі

БССР, як і СССР у цэлым, на якасна новы навукова-тэхнічны і

арганізацыйна-эканамічны ўзровень. Рэспубліка не дабілася

рашучага зруху ў інтэнсіфікацыі вытворчасці. Не адбылося

значнага паляпшэння якасці вырабленай прадукцыі. Значна

ўскладнілася экалагічная сітуацыя ў выніку бурнага

індустрыяльнага развіцця і недаацэнкі прыродаахоўных мер,

недахопаў у ахове здароўя і г.д. Усё гэта выклікала сур’ёзную

заклапочанасць у грамадстве. Мацней і мацней раздаваліся галасы

аб неабходнасці перамен.

54. Развіццё культуры Б ў 1946-1985 гг.

Важнай прадумовай развіцця культуры з’яўляецца неабходны

адукацыйны ўзровень насельніцтва. У пасляваенны перыяд

адбылося аднаўленне і далейшае развіццё сістэмы адукацыі У 70-

я гады была ўведзена ўсеагульная сярэдняя адукацыя моладзі.

Паспяхова развівалася вышэйшая адукацыя. У 1959 г. было

створана Міністэрства вышэйшай і сярэдняй спецыяльнай

адукацыі БССР. За пасляваенныя гады колькасць сярэдніх

спецыяльных навучальных устаноў значна павялічылася.

Высокімі тэмпамі развівалася сетка культурных устаноў –

бібліятэк, клубаў, музеяў, тэатраў і кінатэатраў. Паспяхова

развівалася навука. Цэнтрам навуковай працы ў рэспубліцы

становіцца Акадэмія навук БССР. Быў створаны Інстытут фізікі і

матэматыкі, у якім пачалі развівацца новыя навуковыя напрамкі.

Арганізаваны ў 1957 г. Інстытут машыназнаўства і

аўтаматызацыі перайменаваны пазней. Вучоныя ВНУ прымалі

ўдзел у распрацоўцы актуальных тэарэтычных і прыкладных

праблем. Беларускія вучоныя праводзілі таксама даследаванні ў

галіне біялогіі, хіміі, генетыкі і інш. Дасягненні сусветнага

ўзроўню навука Беларусі мае ў матэматыцы, оптыцы і

спектраскапіі. § 3. Літаратура і мастацтва Духоўны стан

грамадства ў значнай ступені знаходзіць адлюстраванне ў

літаратуры. Прыкладна з 1953 г. у беларускай літаратуры, як і ва

ўсесаюзнай, намеціліся новыя тэндэнцыі, звязаныя з

актывізацыяй грамадскага жыцця. Вельмі плённымі для

беларускай драматургіі былі канец 60-х – 70-я гады, калі быў

створаны шэраг п’ес, якім было суджана стаць літаратурнай

класікай. Велізарную ролю ў культурным жыцці рэспублікі іграў

Вялікі тэатр оперы і балету. У музычнай культуры ў

пасляваенныя гады інтэнсіўна развіваюцца жанры сімфоніі і

інструментальнай музчыкі. Развівалася выяўленчае мастацтва. У

першыя пасляваенныя гады мастакі знаходзіліся пад яркім

уражаннем гераічных падзей Вялікай Айчыннай вайны і

партызанскага руху. У манументальным мастацтве важнейшай

тэмай сталі бяспрыкладны гераізм і ўздым народнага духу ў гады

Вялікай Айчыннай вайны. Беларуская культура мінулых

дзесяцігоддзяў духоўная, глыбокая і таму атрымала прызнанне за

межамі рэспублікі.

55. Палітыка перабудовы. Развал СССР. Абвяшчэнне

суверэннай РБ.

У сяр. 80-х гг. Сав. Саюз апынуўся перад шэрагам праблем.

Запавольв. сац.-экан. разв. стварыла неабх. рэфармав. палiт.

сiст., абнаўлення ўсiх сфер жыцця сав. грам.. У сувязi з гэтым

XXVII з`езд КПСС (1986), XIX Усесаюзн. канферэнц. КПСС

вызначылi палiт. перабуд., якая ўключ. ў сябе правядз. экан.

рэф., рэф. палiт. сiст-ы, сац. i культ. сфер жыцця сав. грам.,

стварэння прававой дзярж..

Адначас. з пач. правядз. рэф. на Бел. ствараецца пал.

апазiцыя. Гэты працэс пачын. з арганiз. ў 1986—87 гг. шматл.

аматарскiх нефарм. аб`ядн. па iнтар.. К кан. 1987 г. у iх дзейн.

пачынае праяўл. цэнтралiзац. i палiтыз.. Пачынаючы з крытыкi

тагач. канцэпц. гiст. Бел., найб. актыўная частка апазiцыi

стварае «Камiтэт-58», пашырае сваю дзейн. мiнская «Талака»,

якiя пераўтвар. па сутн. ў палiт. арганiз.. У кастр. 1988 г.

намаганнямi гэтых аб`ядн. ствараецца арганiзац. камiтэт Бел.

нар. фронту, устаноўчы з`езд якога адбыўся ў Вiльнюсе ў чэрв.

1989 г. К 1991 г. БНФ арганiзацыйна аформiўся ў апазiц. палiт.

арганiз., меўшую антысав. i анутыкамунiст. накiрав.. Лозунг

перабуд. «Больш дэмакратыi, больш сацыялiзму» у першыя

гады гэтага працэсу па сутн. рэалiзоўваўся ў першай яго

частцы. Гэта абумоўл. памылк. i пралiкамi кiраўн. КПСС –

КДБ, якiя былi дапушч. ў распрац. i правядз. палiт. перабуд..

Адсутнiчала канкр., навук.-абгрунтав. прагр., не былi

вызначаны мэты i канчатк. вынiкi. Па сутнасцi выкарыстоўв.

iнш. лозунг: «Больш капiталiзму, больш разбуральнай

дэмакратыi». Катастраф. знiзiўся ўзр. жыцця людзей,

пагоршылася iх сац. станов.. Гэта прывяло да таго, што значн.

частка людзей стала абвiнавачв. у гэтым КПСС, сацыялiст.

iдэалы абясцэньвалiся, узнiкла цiкавасць да дзеяння палiт.

апазiцыi. Увядз. ў жнiўнi 1991 г. надзвыч. станов., дзейн.

ГКЧП, нерашуч. М.Гарбачова прывялi да разбур. камунiст.

партыi Сав. Саюза, дзейнасць якой была забарон. ў лiст. 1991

г., маемасць яе канфiскавалася. Тое ж самае было зроблена i на

Бел.. (Гэты антыканстытуц. акт быў адменены ў Расii i Бел. ў

1993 г.).

56.Беларуская ССР на международнай арэне.

БССР настойліва і паслядоўна выступала за пакаранне ваенных злачынцаў. Яе прапановы былі

вынесены на разгляд першай сесіі Генеральнай Асамблеі ААН (1946). У выніку 13 лютага 1946 г. ААН

прыняла рэзалюцыю “Аб выдачы і пакаранні ваенных злачынцаў”. Усе краіны міжнароднага

супольніцтва павінны былі зрабіць захады па затрыманні ваенных злачынцаў і неадкладнай высылцы іх

у тыя месцы, дзе імі былі ўчынены забойствы. Аднак гэта рашэнне ААН не было выканана поўнасцю.

Шмат ваенных злачынцаў збеглі з Еўропы і знайшлі надзейны прытулак у ЗША, Канадзе, Лацінскай

Амерыцы, Аўстраліі.

Беларуская дэлегацыя прыняла ўдзел у Парыжскай мірнай канферэнцыі, разам з СССР падтрымала

ідэю стварэння дзяржавы Ізраіль.

З другой паловы 40-х гадоў пачалася т. зв. “халодная вайна”. І ў 50-я гады міжнароднае становішча

заставалася напружаным.

У 1954 г. Беларусь стала пастаянным членам ЮНЭСКА і Міжнароднай арганізацыі працы (МАП), а

ў 1956 г. уступіла ў камітэт ААН па сельскай гаспадарцы і жыллёваму будаўніцтву. Рэспубліка

ўдзельнічала ў вырашэнні рознабаковых праблем жыцця міжнароднага супольніцтва. З 1951 па 1958 г.

яе прадстаўнікі працавалі ў 8 чарговых і 3 надзвычайных Генеральных Асамблеях ААН, больш за 100

міжнародных канферэнцыях і нарадах.

Дзякуючы сумесным паслядоўным намаганням пастаянных членаў ААН, у іх ліку і Беларусі, у гэты

перыяд адбывалася часовае аслабленне міжнароднай напружанасці.

У сакавіку 1958 г. было адкрыта пастаяннае прадстаўніцтва Беларусі пры ААН, што садзейнічала

пашырэнню ўдзелу Беларусі ў вырашэнні складаных праблем. Прадстаўніцтва пачало ажыццяўляць

каардынацыю дзейнасці дзяржаўных і грамадскіх арганізацый БССР з асноўнымі органамі ААН,

распаўсюджваць сярод насельніцтва краін свету інфармацыю аб палітычным, эканамічным і культурным

жыцці беларускага народа.

Беларусь як член ААН аказвала дапамогу краінам, якія вызваліліся ад каланіяльнай залежнасці, не

толькі ў іх нацыянальным вызваленні, але і ў абароне іх дзяржаўнай незалежнасці, развіцці

прамысловасці, сельскай гаспадаркі, культуры. Так, у ліпені 1952 г. на ХІІІ сесіі Генеральнай Асамблеі

ААН беларуская дэлегацыя ўнесла прапанову адносна выкарыстання ў развіваючыхся краінах замежнага

прыватнага капіталу. Змест яе праследаваў мэту паказаць гэтым краінам тыя негатыўныя з’явы, якія

чакаюць іх у будучым з выпадку грабежніцкага выкарыстання багатых прыродных рэсурсаў.

Генеральнаму сакратару ААН даручалася забяспечыць вывучэнне ўмоў пагадненняў, якія

рэгламентавалі б дзейнасць замежных прыватных кампаній. Аднак прапанова беларускай дэлегацыі не

была падтрымана іншымі членамі ААН. Спатрэбіўся час, каб пазней, у 70-х гадах, яна прыняла рашэнні,

якія прадугледжвалі атрыманне развіваючыміся краінамі сваёй часткі прыбытку замежнага капіталу ад

скарыстання іх прыродных рэсурсаў. На мяжы 70–80-х гадоў разрадка міжнароднай напружанасці

змянілася абвастрэннем адносін паміж ЗША і СССР.

Дэлегацыі Беларусі ў ААН даводзілася разам з іншымі весці барацьбу за спыненне выкарыстання

касмічнай прасторы ў ваенных мэтах. Гэта было звязана з тым, што з прыходам да ўлады прэзідэнта Р.

Рэйгана ЗША пачалі ажыццяўляць праграму “зоркавых войнаў” з выкарыстаннем ядзернай зброі. Таму ў

1981–1985 гг. беларуская дэлегацыя разам з украінскай і іншымі ў розных рэдакцыях выносіла на

абмеркаванне ААН амаль адны і тыя ж прапановы аб забароне выкарыстання касмічнай прасторы ў

ваенных мэтах. Аднак гэта праблема не вырашалася. Толькі ў 1993 г. ЗША прынялі рашэнне аб

спыненні выкарыстання праграмы “зоркавых войнаў”.

57. Сац-эк і палітычнае становішча Б ў сучасны перыяд.

Міжнародныя сувязі РБ.

У палітычным спектры Рэспублікі Беларусь яскрава

выдзяляюцца тры асноўныя накірункі. Першы з іх –

праварадыкальны, буржуазны. Яго асноўнымі мэтамі з’яўляюцца

буржуазная рэстаўрацыя, пераўтварэнне сацыялістычнага ладу ў

капіталістычны, адмаўленне ўсіх здабыткаў апошніх

дзесяцігоддзяў. Другі накірунак у палітычным спектры –

леварадыкальны, сацыялістычны. Яго галоўнымі мэтамі

з’яўляюцца аднаўленне савецкай улады і сацыялістычнага

грамадства, спробы павярнуць кола гісторыі назад. Такім чынам,

і праварадыкальны (буржуазны) і леварадыкальны

(сацыялістычны) палітычныя накірункі сёння дыскрэдытаваны. І

за правымі і за левымі партыямі і рухамі Беларусі ідзе меншасць

насельніцтва. Трэці накірунак развіцця грамадства, які заключае

ў сабе ўсё лепшае, што выпрацавалі капіталізм і сацыялізм. Гэта

– элементы самарэгулявання ў рыначнай эканоміцы, высокая

арганізацыя вытворчасці з арыентацыяй на канчатковы вынік,

дысцыпліна працы, высокая прадукцыйнасць працы,

паваротлівасць і мабільнасць у галіне навукова-тэхнічнага

прагрэсу, выкананне буйных дзяржаўных праграм сацыяльна-

эканамічнага развіцця і г.д. Здабыткі сацыялізму – элементы

сацыяльна-эканамічнай прадказальнасці ў планавай эканоміцы,

дзяржаўнае кіраўніцтва выкананнем буйных сацыяльна-

эканамічных праграм, навукова-тэхнічны прагрэс у вядучых

галінах, стабільнасць грамадства і ўпэўненасць людзей у

заўтрашнім дні, моцная сацыяльная палітыка ў інтарэсах

большасці народа – права і абавязак працаваць, адукацыя, ахова

здароўя, пенсіённае забеспячэнне, жыллё, камунальныя паслугі і

г.д. Ідэя трэцяга шляху развіцця грамадства, пабудовы

грамадства сацыяльнай справядлівасці, адсутнічае ў праграмах

цэнтрысцкіх партый і рухаў Беларусі. У апошніх ёсць

фразеалогія і правых і левых партый і рухаў. Яны хітруюць,

лаўчацца, хаваюць свае сапраўдныя палітычныя мэты. Людзі

бачаць гэта і не хочуць звязваць з імі свае надзеі на будучыню.

Якім шляхам пойдзе развіццё беларускага грамадства – пакажа

будучае, дзень заўтрашні.

58. РБ на шляху рыначных рэформ. Асабл. правядзення

рыначных рэформ у 1994-2003 гг..

На шляху перах. ад планавай сацыялiст. гаспад. да

капiталiст. рынач. экан. зробл. крокi па ствар. нарматыўна-

правав. базы, рэфармав. адносiн уласн., перабуд. граш.-фiн.

сiст., рэарганiзацыi дзейн. суб`ектаў гаспадарання.

Пачатак гэтых рэф. на Бел. звязаны з адабрэннем Вярх. Сав.

рэсп. ў кан. 1990 г. прагр. перах. да рынач. экан..Рэалiзац.

прагр. праводзiлася ва ўмовах адмiнiстрац. павыш. i вызвал.

цэн, iнфляцыi, страты рычагоў цэнтралiзав. кiрав., бурнымi

дэзынтэграцыйнымi працэсамi на тэр. СССР.

Пасля развалу СССР у 1991 г. змянiлiся i падых. да правядз.

пераўтвар. – у аснову былi прыняты метады т. зв. «шокавай

тэрапii» Міжнар. валютнага фонду для слабаразвітых краін.

Але ж Бел. не слабаразвітая краіна, а тндустрыяльная дзяржава

з многагаліновай прамысл.. К 1994 г. правядз. рэф. дазволiла

ствар. на Бел. неабх. мiнiмум асн. рын. iнстыт., нармат.-

прававых дакум., зрабiць нов. сiст. экан., я-я ў асн. абапiраецца

на рын. рэгулятары.

Разам з тым, бел. рынак пацярпеў значна большыя страты,

чым меў здабыткаў: разбур. былых экан. сувязей прывяло да

абвальнага спаду вытв. амаль на 50 % (у параўн. з кан. 80-х

гг.), рэзкаму падзенню курса бел. рубля, крытычн. стану ў

забеспяч. энергарэсурсамi. Усе гэта вызвала панiж. жыццевага

ўзр. большасцi насельн., рост беспрац., нараст. iнш. сац.

праблем.

Мадэль рын. рэф. метадам «шок. тэрапii» пацярп. правал

летам 1994 г. у час выбараў першага прэзiд. РБ. Для

пераадолен. крызiсных з`яў i недахопаў, а такс. для вызнач.

перспектыўных задач у правядз. рын. рэф. новым кiраўнiцтвам

рэсп. былi распрацав. «Асн. напрамкi сац.-экан. разв. РБ на

1996—2000 гады».

59.Культура

Нягледзячы на ўсе цяжкасці эканамічнага развіцця, у другой палове 80-х – 90-я гг. па-ранейшаму захоўвала свой патэнцыял

беларуская літаратура. У гэты час працягвалі плённа працаваць старэйшыя беларускія пісьменнікі: І. Чыгрынаў, І. Шамякін, І.

Навуменка, В. Быкаў. За апошнія гады імі былі напісаны творы высокага літаратурнага ўзроўню. Раманам “Вяртанне да віны”

народны пісьменнік Іван Чыгрынаў завяршыў свой цыкл твораў пра жыхароў вёскі Верамейкі. Прыкладам асэнсавання праблем

сённяшніх могуць быць раман народнага пісьменніка І. Шамякіна “Злая зорка”, аповесці “Ахвяра”, “Сатанінскі тур”. На паэтычнай

ніве ў гэты перыяд шмат працавалі Н. Гілевіч, Г. Бураўкін, Л. Дранько-Майсюк і інш.

У складаных эканамічных умовах сярэдзіны 80-х – 90-я гг. развівалася тэатральнае мастацтва Беларусі. Колькасць

прафесіянальных тэатраў у Беларусі нават павялічылася з 17 у 1985 г. да 21 у 1991 г. (Тэатр оперы і балета, 12 тэатраў драмы,

камедыі і музычных, 8 дзіцячых тэатраў). На высокім прафесіянальным узроўні працавалі Нацыянальны акадэмічны тэатр імя Я.

Купалы, Дзяржаўны акадэмічны тэатр імя Я. Коласа ў Віцебску, Дзяржаўны акадэмічны Вялікі тэатр оперы і балета, Дзяржаўны

рускі драматычны тэатр, Дзяржаўны тэатр музычнай камедыі, Беларускі рэспубліканскі тэатр юнага гледача, Дзяржаўны тэатр

лялек, абласныя драматычныя і лялечныя тэатры. У 90-х гг. узніклі прафесіянальныя драматычныя тэатры ў Младзечне, Слоніме,

Значны ўклад у развіццё беларускага тэатральнага мастацтва ўнеслі рэжысёры В. Раеўскі і Б. Луцэнка, харэограф В.

Елізар’еў, акцёры С. Станюта, М. Яроменка, Р. Янкоўскі, А. Клімава, М. Захарэвіч, Л. Давідовіч, Ф. Шмакаў, Л. Бржазоўская, Ю.

Траян, І. Душкевіч і інш.

Далейшае развіццё атрымала музычнае мастацтва. Шмат зрабілі і робяць для развіцця музычнай культуры Беларусі такія

вядомыя кампазітары, кіраўнікі музычных калектываў і выканаўцы, як У. Алоўнікаў, А. Багатыроў, В. Роўда, Т. Ніжнікава, М.

Дрынеўскі, Я. Глебаў, М. Казінец, Дз. Смольскі, С. Картэс і інш. Шырокую папулярнасць у Беларусі і за яе межамі набыў

Дзяржаўны канцэртны аркестр Рэспублікі Беларусь пад кіраўніцтвам М. Фінберга.

У цэнтры канцэртнай дзейнасці сёння знаходзяцца Беларуская дзяржаўная філармонія і абласныя філармоніі. Рэспубліка

Беларусь мае высокапрафесіянальныя калектывы: Акадэмічны хор Нацыянальнай тэлерадыёкампаніі, Дзяржаўны акадэмічны

народны хор імя Г.І. Цітовіча, Дзяржаўную акадэмічную харавую капэлу імя Р.Р. Шырмы, Дзяржаўны акадэмічны сімфанічны

аркестр, Дзяржаўны акадэмічны народны аркестр імя І.І. Жыновіча, харэаграфічны ансамбль “Харошкі” і інш. У апошнія гады

ўтварыліся Дзяржаўны камерны хор, Мінскі аркестр духавых інструментаў “Няміга” і іншыя творчыя калектывы. Значнае месца ў

музычным жыцці краіны займаюць лепшыя ўзоры эстраднай песеннай творчасці. Шырока вядомы песенныя творы беларускіх

кампазітараў Ю. Семянякі, І. Лучанка, Э. Ханка, У. Будніка, В. Іванова і інш.

З 1992 г. у Віцебску штогод праходзіць свята песні “Славянскі базар”. Уздыму ўзроўню майстэрства маладых выканаўцаў

садзейнічае фестываль у Маладзечне, які з 1993 г. стаў традыцыйным. Шырокую вядомасць, роўную “Славянскаму базару”, у

апошнія гады набыў фестываль песні “Залаты шлягер” у Магілёве.

Вялікую справу ў духоўным выхаванні насельніцтва Беларусі робяць музеі. Іх колькасць павялічылася са 111 у 1990 г. да 149

у 1996 г. Самай буйной скарбонкай твораў выяўленчага мастацтва з’яўляецца Нацыянальны мастацкі музей Рэспублікі Беларусь.

Ва ўласных фондах і фондах яго філіялаў сёння знаходзіцца больш за 19 тыс. твораў, у іх ліку вялікая калекцыя беларускага

мастацтва XVI–XX стст. Вялікую калекцыю твораў мастацтва маюць таксама Бялыніцкі мастацкі музей імя В. К. Бялыніцкага-

Бірулі, музей старажытнабеларускай культуры Нацыянальнай Акадэміі навук, музей гісторыі Вялікай Айчыннай вайны,

Нацыянальны музей гісторыі і культуры Беларусі, Веткаўскі музей народнай творчасці і інш.

Актыўна праходзіла ў апошнія гады і выставачная дзейнасць многіх музеяў, творчых суполак і мастакоў Беларусі. Плённа

працавала Рэспубліканская мастацкая галерэя Саюза мастакоў Беларусі (былы Палац мастацтва). Сярод персанальных выстаў

гэтага часу можна адзначыць выставы мастакоў старэйшага пакалення – М. Савіцкага, А. Анікейчыка, П. Дурчына, У.

Стэльмашонка, Г. Вашчанкі і інш., а таксама выставы твораў некаторых маладых мастакоў.

Адной з важных задач палітыкі дзяржавы ў галіне культуры з’яўляецца захаванне помнікаў айчыннай гісторыі і культуры. У

Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь гаворыцца аб тым, што дзяржава адказная за захаванне гісторыка-культурнай і духоўнай

спадчыны. Сёння на тэрыторыі Беларусі налічваецца больш за 15 тыс. помнікаў гісторыі і культуры рэспубліканскага значэння. Іх

колькасць магла быць і значна большай, калі б не шматлікія войны, што пракочваліся па беларускай зямлі на працягу апошніх

некалькіх стагоддзяў. Падчас гэтых войнаў значная частка нацыянальных каштоўнасцей загінула або была вывезена за межы

Беларусі. Вяртанне на радзіму той спадчыны, што апынулася за мяжой, – састаўная частка палітыкі дзяржавы ў галіне культуры. У

1992 г. быў прыняты закон Рэспублікі Беларусь “Аб ахове гісторыка-культурнай спадчыны”.

Мэтанакіраваная работа ў апошнія гады ў рэспубліцы праводзіцца не толькі па вяртанню гісторыка-культурнай спадчыны,

але і па рэстаўрацыі помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Вялікія рэстаўрацыйныя работы ў канцы 80-х – 90-я гг. праводзіліся,

напрыклад, у Мірскім замку – помніку архітэктуры XVI ст. Пастановай Савета Міністраў Нясвіжу быў нададзены статус

Нацыянальнага запаведніка Рэспублікі Беларусь. Акрамя гэтага, для адраджэння яго гісторыка-культурнай спадчыны быў

створаны міжнародны фонд “Нясвіж”.

Надзвычайную каштоўнасць для Беларусі мае Полацкі гісторыка-культурны запаведнік, які ўключае 18 помнікаў гісторыі,

археалогіі і культуры. Сярод адроджаных яго помнікаў – Сафійскі і Богаяўленскі саборы, брацкая школа пры Богаяўленскім

саборы. Адноўлены фрэскі Спаса-Ефрасіннеўскай царквы.

Апошнім часам праводзіліся таксама работы па рэстаўрацыі помнікаў архітэктуры на Навагрудчыне, Лідскага замка,

Барысаглебскай (Каложскай) царквы і Старога Замка ў Гродне, Благавешчанскай царквы ў Віцебску, гістарычнай забудовы

Мінска, Брэста і іншых старажытнабеларускіх гарадоў.

60. Рэспублiка Беларусь у мiжнародным супольнiцтве (1991-

1998 гг.)

Разам з абвяшчэннем незалежнасцi РБ пачынаецца новы этап у яе

дзейнасцi на мiжнароднай арэне. У снежнi 1991 г. Вярхоўны

Савет РБ ратыфiкаваў агадненне аб стварэннi Садружнасцi

Незалежных Дзяржаў. У СНД увайшлi ўсе былыя рэспублiкi

СССР, акрамя краiн Прыбалтыкi. Пасля лiквiдацыi СССР

пачалося прызнанне РБ як суверэннай дзяржавы. У сталiцы

Беларусi аткрыла свае пасольствы i прадстаўнiцтвы 21 дзяржава.

РБ ажыццяўлаля працэс дагаворнага зацвярджэння гранiц з

сумежнымi дзяржавамi: Польшчай, Латвiяй, Лiтвой, Расiяй i

ўкраiнай.

У лютым 1992 г. РБ падпiсала Хельсiнскi Заключны акт. З гэтага

моманту яна стала раўнапраўным удзельнiкам хельсiнскага

працэсу. Ад былога СССР на тэрыторыi РБ засталася вялiкая

колькасць войск i ўзбраенняў. Далучыўшыся да Дагавору аб

скарачэннi войск у Еўропе, Беларусь у 1992 г. вывела са сваей

тэрыторыi тактычную ядзерную зброю. Важную ролю ў

павышэннi аўтарытэту рэспублiкi на мiжнароднай арэне

адыграла ратыфiкацыя ею ў 1993 г. пратакола да Мiжнароднага

пакта аб грамадзянскiх i палiтычных правах. Асноўнымi

накiрункамi знешней палiтыкi беларусi з`яўляюцца: паглыбленне

iнтэграцыйных працэсаў з былымi рэспублiкамi СССР i, перш за

ўсе, за Расiяй (з якою 2 красавiка 1997 г. у маскве быў падпiсаны

Дагавор аб Саюзе) i наладжванне трывалых эканамiчных i

культурных сувязей з iншымi краiнамi Еўропы i свету.