Реферат - Хрысціянізацыя Беларусі і роля царквы ў дзяржаўнай сістэме сярэднявечча

Подождите немного. Документ загружается.

МІНІСТЭРСТВА АДУКАЦЫІ РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ

УА “БЕЛАРУСКІ ДЗЯРЖАЎНЫ ЭКАНАМІЧНЫ ЎНІВЕРСІТЭТ”

Кафедра тэорыі дзяржавы і права

РЭФЕРАТ

па дысцыпліне: Гісторыя дзяржавы і права Беларусі

па тэме: Хрысціянізацыя Беларусі і роля царквы ў дзяржаўнай сістэме

сярэднявечча

Студэнтка ФП,

1-шы курс ДГП-3: Н. Ф. Сыціна

Кіраўнік: Ю. І. Кавалеўская

Мінск

2010

Змест

УВОДЗІНЫ

Гістарычна склалася, што Беларусь знаходзіцца на памежжы дзвух

хрысціянскіх канфесій – праваслаўя і каталіцтва, гэта адбілася на рэлігійнай

гісторыі краіны, культуры і менталітэце народа.

Вывучэнне крыніц і падставін для ўзнікнення, умоў развіцця і значных

змен, якія прыйшлі на тэрыторыю нашай Радзімы разам з новай рэлігіяй,

дазваляе нам дакладна вызначыць, чаму і на якой падставе былі здейснены

многія гістарычныя факты, такія, як стварэнне дагавораў, заключэнне уній,

ваенныя паходы, а таксама тыя, якія суправаджалі дзяржаваўтварэнне на

тэрыторыі сучаснай Беларусі.

У рабоце даследваюцца факты і ўмовы працэсу хрысціянізацыі народа,

які насяляй сярэдневяковую Беларусь, а таксама месца хрысціянскай рэлігіі ў

дзяржаўнай сістэме і ўзаемаадносіны паміж дзяржавай і царквой.

1 Хрысціянізацыя Беларусі

Духоўнае і культурнае жыцце нашых продкаў цесна звязана са

старадаўнімі вераваннямі і культамі. Звесткі, сабраныя этнографамі,

гісторыкамі, фалькларыстамі і іншымі даследчыкамі культуры Беларусі,

дазваляюць пад пластом позніх хрысціянскіх уяўленняў адшукаць рэшткі

язычніцкага светапогляду і магічна-абрадавай практыкі. Язычніцтва (ад

царкоўна-славянскага “языцы” – народы, чужаземцы) – прыняты ў багаслоўі і

ўмоўна ў гістарычнай літаратуры тэрмін, які абазначае старадаўнія вераванні

і культы, што існавалі да пашырэння т. зв. “вышэйшых” рэлігій –

хрысціянства, ісламу і інш. Язычніцтва – надзвычай шматгранная і

разгалінаваная рэлігія. Яна ўключае ў сябе розныя ўяўленні, ідэялагічныя

напластаванні розных гістарычных эпох. Для далёкага нашага продка

маланка азначала гнеў Перуна, набуханне коцікаў на вярбе – прыход багіні

вясны. Камяні пад сахой сеяў чорт, у хаце гаспадарыў дамавік. Навокал

чалавека дзейнічалі сілы, якіх трэба было слухацца, захоўваць табу, каб не

парушаць згоду з навакольным светам.

З прыняццем хрысціянства разумовы, духоўны, рэлігійны стан

грамадства зазнаў істотныя змены. Хрысціянства было варожым язычніцтву,

як наогул варожыя рэлігійныя сістэмы, калі адны багі і святы не могуць

саступіць месца іншым.

У адрозненне ад Рымскай імперыі, хрысціянства на Старажытную Русь

прыйшло ў гатовым выглядзе, з адшліфаванымі за дзевяць стагоддзяў свайго

існавання формуламі, са Старым і Новым Запаветамі, з літаратурай айцоў

царквы, культамі Хрыста і Багародзіцы, са стараславянскай мовай,

прынесенай першымі місіянерамі з Візантыі. Пры ўсёй складанасці

станаўлення ранняга хрысціянства ў Рымскай імперыі яно ўсё ж такі

развівалася ў накірунку ад нізоў да вярхоў, урада, эліты. У славянскім

грамадстве хрысціянства наладжвалася зверху – ад эліты да народа, і гэтая

процілегласць рэлігійных спадзяванняў стала істотнай.

Хрысціянства Усходняй Рымскай імперыі (як і Заходняй) да свайго

сцвярджэння ў ролі дзяржаўнай рэлігіі вяло працяглую барацьбу з

язычніцтвам, перамагло яго і замацавала сваю нялёгкую перамогу тым, што

занесла ўсіх язычніцкіх багоў у “д’ябальскія спісы”. “Язычніцкае” для

хрысціянства было сінонімам “варварскага”.

Хрысціянства на Кіеўскую Русь прыйшло з Візантыі. Першая царква

была пабудавана ў Кіеве, відавочна, яшчэ ў IX ст. Сучасніца Візантыйскага

імператара Канстанціна Барвянароднага – руская княгіня Вольга – прыняла

хрысціянства. А яе ўнук Уладзімір Святаславіч у 988-989 гг. Пачаў

хрышчэнне Русі. Неадкладна місіянеры, разам з узброенымі воінамі, павялі

паходы на язычніцтва па ўсіх старажытных землях. Следам за Кіевам

прымусова падпадала пад абрад хрышчэння насельніцтва двух іншых

важных цэнтраў – Полацка і Ноўгарада. А праз нейкі тэрмін “вера грэчаская”

стала “верай рускай”, сваёй, нібы прыроджанай, спрадвечнай. Замена былых

міфаў новымі суправаджалася знішчэннем абаронцаў былой веры, гатовых

адстойваць свае перакананні. Гэта знішчэнне прыняло форму дзяржаўнай

палітыкі, было адной з функцый вялікакняжацкай улады. Забаранялася

старая і ўводзілася новая абраднасць; падлягалі забыццю імёны старых

божастваў, месцы паганскіх маленняў разбураліся.

Чым так моцна паланіла хрысціянства палымяную язычніцкую душу

князя Уладзіміра, зразумець складана. Але, прыняўшы хрысціянства,

Уладзімір стаў хрысціць кіеўскі народ і найперш знішчыў язычніцкіх багоў.

Паводле міфа, па загаду Уладзіміра Перуна прывязалі да конскага хваста,

пацягнулі да Дняпра, і слугі князя білі яго па дарозе бізунамі. Потым

вярхоўнага бога скінулі ў раку. Людзі, якія верылі ў свайго бога, плакалі,

беглі за ім. Насуперак іх чаканням, гром не грымнуў, маланкі ў Кіеў не

ударылі. Князь Уладзімір застаўся жывым і быў здаровы многія гады. Аднак,

каб народ маўчаў, князь перад хрышчэннем аб’явіў: хто не прыйдзе да

Дняпра – вораг яму, Уладзіміру. Спрачацца з князем асмеліліся нямногія.

Тыя ж, хто не асмеліўся, прыйшлі раніцай да дняпроўскага берага і па знаку

прыбыўшага разам з Уладзімірам мітрапаліта і пад пагрозай бізуноў

княжацкай дружыны ўвайшлі у ваду, выйшлі з вады, атрымалі крыжык – і

сталі хрысціянамі.

У Кіеве хрысціць народ было не вельмі складана. Кіеў здаўна

знаходзіўся ў цесных стасунках з Канстанцінопалем, і хрысціянства з яго

храмамі і цырымоніямі для многіх кіеўлян дзівам не з’яўлялася.

Пасля знішчэння язычніцтва ў Кіеве належала перамагчы яго ў іншых

землях. Па водным шляху адправіліся з Кіева з місіяй хрысціянізацыі

грэчаскія і балгарскія святары, а з імі дзядзька князя Уладзіміра – Дабрыня з

войскам. Маршрут іх пралягаў праз Полацкае княства да Ноўгарада, і

першым на іх шляху быў Тураў, дзе місіянерам аказалі ўпартае

супраціўленне [1].

Відаць, не выпадкова тураўскае паданне апавядае аб каменных крыжах,

якія прыплывалі ў горад на Прыпяці, калі вада у рацэ была чырвонай ад

крыві. Паводле паведамлення летапісу, пасля прыняцця хрысціянства у Кіеве

князьУладзімір Святаславіч накіраваў у Тураўскую зямлю прыёмнага сына

Святаполка у якасці пасадніка, які абавязаны быў раснаўсюджваць новую

веру.

Згодна з паданнем, якое дайшло да нас, сам князь Уладзімір заснаваў

пад Пiнскам Лешчынскі манастыр [2].

Пра тое, як распаўсюджвалася хрысціянства ў Полацкай зямлі, таксама

маюцца некаторыя звесткі. Прыняўшы хрышчэнне, у той жа год Уладзімір

успомніў аб сваёй жонцы – Рагнедзе. Ён прыслаў у Ізяслаў, дзе жыла

Рагнеда, сваіх пасланцоў, якія перадалі ёй такія словы князя: “Цяпер,

ахрышчаны, я мушу мець адну жонку, якую ўзяў, хрысціянку, а ты выберы

сабе мужа з маіх баяр, каго пажадаеш”. Рагнеда адказала, што яна да гэтага

часу княгіня і не хоча зрабіцца нявольніцай, але хоча быць нявестай Хрыста і

прыняць анёльскі вобраз пад імем Анастасіі. Для манахіні-княгіні быў

пабудаваны манастыр, у якім яна пражыла некалькі гадоў да сваёй смерці ў

1000 г.

Калі з’явіліся першыя хрысціяне ў Полацкай замлі, сказаць цяжка.

Паводле падання, ужо ў IX ст. тут былі хрысціяне. Яно знаходзіць сабе

падцвярджэнне ў гістарычным матэрыяле. Як вядома, землі Беларусі

размяшчаліся на вялікім водным шляху “з варагаў у грэкі” , па якім не толькі

ішоў гандаль з Візантыяй, але і распаўсюджваліся хрысціянская вера і

культура. Новая вера не прыйшла сюды як вера, усталяваная агнём і мячом.

Праўда, была барацьба паміж святарамі новай веры і чараўнікамі і

прыхільнікамі язычніцтва, але ўсё ж такі хрысціянскія погляды пераймаліся,

як і ўся культура, адносна мірным шляхам. Яны выціснулі з жыцця старыя,

язычніцкія погляды, часта зліваючыся з імі. Так, святы прарок Ілья стаў

падобны да Перуна. Язычніцтва ў асноўным заставалася бытавой рэлігіяй

сяланства з яго натуральнай гаспадаркай, патрыярхальным ладам жыцця,

поўным залежнасці ад сіл прыроды.

Гарадское супольнае жыццё, наадварот, схіляла да разумення і

ўспрыняцця палажэнняў хрысціянскай рэлігіі, яе сімволікі [1].

2 Роля царквы ў дзяржаўнай сістэме сярэднявечча на беларускіх землях

На працягу XI – XIII стст. тэрыторыя сучаснай Беларусі была

выключна праваслаўнай, дзейнасць біскупа Рэйнберга ў Тураве ў 1015 г. і

заснаванне манастыра ордэна дамініканцаў у Любчы (зараз Навагрудскі раён)

– хутчэй выключэнне, як і прыняцце каталіцтва Міндоўгам у 1251 г. (у 1261

г. ён адрокся ад хрысціянства). Манаполію праваслаўя парушыў Ягайла, калі

здзейсніў унію з Польскім каралеўствам. Пашырэнню каталіцтва спрыяла

падзенне Канстантынопаля ў 1453 г. і рост канфрантацыі з Масквой. Вялікае

княства ўсё болей арыентавалася на каталіцкі Захад. Тым не менш, на

працягу XVI – сярэдзіны XVI стст. праваслаўе заставалася галоўнай рэлігіяй

княства, яно задавала тон у жыцці, культуры, ідэалогіі. Адначасова

каталіцтва абапіралася на падтрымку кіруючых колаў дзяржавы. Абедзве

рэлігіі ўраўнаважвалі адна адну. У княстве працягвалася традыцыя

рэлігійнага дуалізму (да хрышчэння ў каталіцтва літоўская і жмудская частка

дзяржавы была язычніцкай).

Праваслаўная царква на беларускіх землях была прадстаўленна

Полацкай і Тураўскай (з 1241 г. Пінскай) епархіямі, часткова Смаленскай і

Ўладзіміра-Брэсцкай епархіямі. Яны ўваходзілі ў склад Кіеўскай мітраполіі і

падпарадкоўваліся Канстантынопальскаму патрыярху. Калі мітрапаліты з

Кіева выехалі ў Маскву, вялікія князі пачалі дамагацца асобнага мітрапаліта

для ВКЛ. У 1316 г. была створана Наваградска-Літоўская мітраполія з

цэнтрам у Наваградку. Яна складалася з Полацкай і Турава-Пінскай епархій.

Патрыярхі не жадалі падзелу “рускай” царквы, таму рэдка прызначалі

асобных для ВКЛ мітрапалітаў.

Галоўныя духоўныя пасады ў праваслаўных часта займалі выхадцы з

мяшчанства і дробнай ці сярэдняй шляхты, шмат было выхадцаў з Балгарыі і

Візантыі. Гэтыя абставіны мелі вынікам: невялікі ўплыў духавенства на

дзяржаўныя справы і значную папулярнасць уніяцкіх настрояў, асабліва

сярод святароў-іншаземцаў. Але рашэнні Фларэнтыйскай уніі 1439 г. не

падтрымалі праваслаўныя князі і феадалы ВКЛ, таму часова ідэя ўніі ў

княстве была адкладзена.

У той час каталіцтва пасля Крэўскай уніі 1385 г. стала дзяржаўнай

рэлігіяй ВКЛ, хаця свабода веравызнання была пакінута. У 1387 г. каталіцкая

царква атрымала поўны імунітэт у сваіх маёнтках, судовых пытаннях і

фінансах. Па-сутнасці, царква была непадкантрольна дзяржаве.

Вялікую дзейнасць па распаўсюджванні каталіцтва праводзілі

манастыры – францысканцаў, бернардзінцаў, аўгусцінцаў і інш. Яна

прынеслі элементы западнай, пераважна польскай, культуры, спрыялі

развіццю асветы.

Працэс станаўлення і пранікнення хрысціянства ва ўсе сферы жыцця на

тэрыторыі беларускіх зямель мае сваім лагічным вынікам 1563 г., у якім

Жыгімонт ІІ Аўгуст спецыяльнай пастановай аб’явіў аб роўнасці ў правах

праваслаўнай і каталіцкай шляхты, чым прызнаў роўны статус дзвюх рэлігій.

Наогул, XVI ст. вызначаецца значнай ступенню верацярпімасці ва ўнутранай

палітыке. Гэта стала добрай глебай для распаўсюджання ідэй Рэфармацыі ў

княстве [3].

ЗАКЛЮЧЭННЕ

Такім чынам, можна адзначыць, што пранікненне і распаўсюджванне

хрысціянства на тэрыторыі сярэдневяковай Беларусі мела ў сваім арсенале

паступовасць і падтрымку з боку дзяржавы – Кіеўскай Русі, праходзіла ў

агульнай масе мірна, што звязана ў першую чаргу с цеснымі сувязямі і

добрымі адносінамі з Візантыйскай імперыяй.

Асаблівасцю распаўсюджвання хрысціянства на тэрыторыі Беларусі

стаў напрамак ад “вярхоў” да “нізоў”, а не наадварот, як гэта было ў Візантыі

і Рымскай імперыі.

Другой важная рысай было тое, што на тэрыторыі Беларуі доўгі час

існавала двухвер’е, праваслаўна-язычніцкае, а з утварэннем ВКЛ

праваслаўна-каталіцкае.

Што датычыцца дзяржаўнага кіравання, то праваслаўная царква

моцнага ўплыву тут не атрымала, таму што вышэйшыя пасады ў ёй займалі

выхадцы з мяшчанства і дробнай ці сярэдняй шляхты, якія значнай ролі не

ігралі і ўлады не мелі. Але з прыняццем каталіцтва дзяржаўнай рэлігіяй ВКЛ,

роля царквы ў дзяржаве значна ўзрасла.