Курсовая работа - Фитонцидтер
Подождите немного. Документ загружается.
ҚР БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Фитонцидтер
Орындаған Таженова Л. ВМ 301
Тексерген:____________________
Алматы 2011
Жоспар:
I Кіріспе 3-4
II Негізгі бөлім
2.1 Фитонцидтер 5-6
2.2 Жаңа препараттар 7-17
2.3 Рецепттер 18-19
2.4 Қосымша мәліметтер
III Қорытынды 20
IV Пайдаланған әдебиеттер21
Кіріспе
2
Фармакология дәрілер туралы ғылым (pharmakon-дәрі logos-ғылым).
Дәрілерді ауруларды емдеуге, алдын-алуға, жануарлардың өсімталдылығы
мен өнімділігін арттыруға олардың ауруға қарсы туру қабілетін күшейтіп,
физиологиялық құбылыстардың бірқалыпты өтуін реттеуге қолданады.
Фармакология-ауқымы кең ғылым, оны медицина, ветеринария, мал
шаруашылығы, биология, фармациясаласында жаңа дәрілік заттарды
синтездеп, олардың табиғаттағы таралуын іздестіруге қолданады.
Осы айтылған бағыттардың әр-қайсысы дәрілер туралы әртүрлі саладағы
мамандарға бұл ғылымның мазмұны бірдей бола бермейді. Ветеринарияда
фапмакологияны тірі организмдердегі дәрілік заттардың әсерінен болатын
физиологиялық және биохимиялық өзгерістердің заңдылықтарын зерттеп,
осының негізінде бұл заттардың мал шаруашылығындағы қолданылуы,
қолдану әдісі мен шарттарын зерттейтін ғылым деп қарайды.
Қазіргі фармакология-басқа ғылымдардың жетістіктеріне сүйенген алдыңғы
қатарлы ғылым. Әртүрлі қоғамдық таптар кезінде ол үнемі кеңейіп,
толықтырылып отырылды. Тіпті өте ертеде анықталған құнды деректер
қазірдің өзінде де маңыздылығын жойған жоқ, әлі де қолданылады. Аса бай
тарихи мұрадан ең маңыздысы-дәрілік заттардың негізгі көзін
(өсімдіктерден, жануарлардан синтездеу арқылы) және олардың әсер етуі мен
қолданылуын оқып – үйрену болып табылады.
Фитонцидтер туралы алғаш мәліметтерді кеңестік ғалым Б.П.Токин
жинақтады. Ол 1928 жылы Мойыл сабағынан бөлінген заттар әсерінен
қарапайым жәндіктердің өлетінің бақылаған. Бұндай биологиялық активті
заттарды ғалым фитонцидтер деп атаған. Бұлар өсімдіктердің барлық
тобынан табылды. Бұндай заттар әсіресе пиязда, сарымсақта, ақ желкенде,
қышада, алоэде, қалақайда көп мөлшерде және басқа да өсімдіктерде де
болады.
Өсімдіктердің фитонцидты әсерін адам баласы әсіресе біздің елімізде
оңтүстігінде кең пайдаланады. Б.П.Токин өзінің Микробты жоюшылар-
фитонцидтер деген кітабында 1932 жылы Ташкент базарында басынан
өткізген бір оқиға жөнінде былай дейді. Күн қапырық, базар лас, ас
даярлаушы «аппақ халат кимеген» және қолы да таза деуге ауыз бармайтын
самса пісіріп тұр. Ғалымға самса жеуге ұсынды, өзбек досының көңілін
қалдырмау үшін бірнеше самса жеді де таң қалды. Етке көп мөлшерде
3
ауызды күйдіретіндей хош иісті өсімдіктер қосылған екен. Етке қосылған
өсімдік фитонцидтер адамда аурудан қорғаған.
Өсімдіктердің фитонцидтық қасиеттерін адам баласы микробтар туралы еш
хабары болмаса да, бұрыннан пайдаланып келген. Мысалы өлген адам
денесін сақтау үшін пальмадан жасалған шараппен жуған оның үстіне
туралған пияз сепкен, содан кейін бірнеше қабат матаға ораған. 1963 жылы
рим төңірегінен бұдан 1800 жыл бұрын жерленген жас қыз салынған табыт
табылған. Қыз денесі жақсы сақталған, майлардың құрамындағы
фитонцидттер әсерінен ұзақ сақталған. Осы кезде өсімдік антибиотиктердің
көптеген түрлері бөлініп алынған, олардың кейбіреулері химиялық жолмен
таза күйінде алынған.
Негізгі бөлім
4
2.1 Фитонцидтер
Фитонцидтер антибиотиктер тәрізді микробтарға қарсы әсер ететін
өсімдіктердің құрамында болатын заттар. Көптеген фитонцидтер жануарлар
организміне қолайлы әсет етеді. Мысалы олардың кейбіреулері ұлпалардағы
аскорбин қышқылы өз кезегінде қабынуға қарсы және жаралардың жазылуын
жылдамдататып әсер ететі. Сонымен бірге аскорбин қышқылы кейбір
фитонцидтердің бактерицидтілігін арттырады.
Пияздың, сарымсақтың және кейбір басқа өсімдіктердің ұшқыш заттары
(эфир майы) сарциналарды, стафилококктерді, стрептококктерді, ішек
таяқшаларын бірнеше минутта қырады. Қарақаттағы фитонцидтертер
танидтермен бірге қары мен ішектегі қабынуға қарсы әсер етеді. Эвкалипт
ағашының құрамындағы әртүрлі заттар ас қорыту жүйесінің қызметін
жақсартады. Сонымен бірге шүігіншөп, қырықбуын, құмсағыз, тұнғиық,
шайқұрай, қара-сора, қызан, бидай, қырыққабат, асбұршақ, сарымсақ және
басқа да көптеген өсімдіктердің фитонциттері микробтарға өлтіре әсер етеді.
Өсімдіктер бөлетін заттардың цидтік әсері дифтерия, дизентерия
қоздырғыштарына, сақау стрептоккоктеріне және басқа микробтарға қарсы
әсер ететіндігі анықталды. Фитонцидтер инфекция түскен жараларды
емдеуге де қолданылады.
Жоғары мөлшерінде фитонцидтер жануарларға уытты әсер етеді. Кейбір
жағдайларда олардың уыттылығы олармен бірге түсетін аллколоидтарға,
гликозидтерге және басқа да заттарға байланысты болып келеді.
Cарымсақ және оның препараттарын мал дәрiгерлiк тәжiрибеде мал тәбеттiң
қоздыруы және ас қорытудың жақсартуы мақсатпен қолданады, алдыңғы
қарындардың қызметтiң күшейтуi үшiн, және асқазан және iшектер
гипотониялар және әлсiреулерiнде, С авитаминозында қарсы тұнба әзiрленедi
100 г 2 л суда.
Дозалар iшке:
iрi қараға - 30—60 г;
қойларға және ешкiлерге - 15—30 г;
Ішек-қарын тракттiң қызметтерi бұзылған бұзауларға 1 л спирт ерітіндесін
200 г ағзындалған сарымсақтардан әзiрлеген тұнбасын тағайындайды. Ол 12
—14 тәулікте тұндырғаннан кейін бөлме температурасында дененiң
5
массасының 1 кгi 0, 3—0, 5 млдi дозадағы уыз сүттiң беруінің алдында
күнінде 2—3 рет берердің алдында сумен 1:4—1:5 қатынасында су қосып
бередi.
Натрий хлоридының 0, 85%-тік ерiтiндiсiндегi (1:50—1:100 ) ботқа түрінде
жарақаттардың жазылуын тездету үшін бастауды бактерияцидтік құрал
ретiнде қолданады.
2.2 Жаңа препараттар
Протоанемонин лактондар тобына жатады. Өзіне тән иісі мен дәмі бар түссіз
қоймалжын зат. суда, глициринде, эфирде оңай ериді. Сулы ертінділерде
6
сақтағанда кристалды және аморфты тұңбалар түзеді де, оның біріншісі –
анемонин, ал екіншісі анемон қышқылы деп аталады. Анемонин салқын суда
ерімейді, ал майлар мен эфирде нашар ериді. Қыздырғанда анемониннің
ерігіштігі артады, сонымен бірге ол қайта деполимерленіп протоанемонинге
айналады. Анемон қышқылы суда ерімейді және фармакологиялық тұрғыдын
белсенділігі әлсіз келеді. Анемонин мен анемон қышқылы айтарлықтай
қажетті заттар емес, сол себепті протоанемониннің полимерленуін төмендету
мақсатымен, оны салқын жерде сульфатты натрий, йодты калий және
гидрохинон қосып сақтайды.
Протоанемонин сарғалдақтар тұқымдасына жататын көптеген өсімдіктердің
әсер етуші заты. Ол құрғақ шөптің 0,05-0,38 пайызын құрайды.
Сарғалдақ тұқымдас өсімдітерді бұрынан ақ жаралар,ойы жарларды, күйген
жерлерді, бұлшық еттер мен буындардың ревматикалық қабынуларын,
сыздауықты және көптеген басқа да ауруларды емдеу үшін қолданып келеді.
Фармакологиялық зерттеулер протоанемониннің гомопоэзді белсендіретін,
қан айналуды жақсартатының, фагазитозды күшейтіп, жазылу құбылыстарын
жылдамдатынын көрсетті. Оның мұндай организмнің резистентілігін
арттыратын қасиеті, микробтарға қарсы әсер ететін қасиетімен біріге отырып
көптеген ауруларда препараттың емдік нәтижелігін едәуір арттырады.
Протоанемонинді тұяқ шеміршегінің некрозында, кілегейлі қабықтардың
іріңді қабынуларында, іріңді жараларда , ойық жраларда, жылқылардың
індетті лимфангитінде, жылқылардың, ірі қара малдың және бұғылардың
никробациллезында қолданылады.
Иманин- күңгірт түстес, су мен спиртте нашар еритін ұнтақ, шалқурайдан
алынады. Жаралардғы грамм оң бактериаларға өлтіре әсер етеді, жаратын
бетін құрғатыпжазылуын жылдамдатады.
7
Ерітінді (1℅), сүртпе майда (5) және сеппе дәрі (10) түрінде әр түрлі
жараларды, күйген жерлерді, желіннің жарылғанын емдейд. Иманинге
новамаиннің препараты ұқсас етеді.
Новаиманин бұның алғашқысы иманин тәрізді шай түрі алынған және 1959
жылы сипатталып жазылған. Бұл қызыл-сары түсті шәйір тәрізді зат. Спиртте
және кейбір басқа органикалық еріткіштерде ериді, суда ерімейді. Новаимаин
күрделі препарат, басқа фитонцидтерге қарағанда антимикробтық активтілігі
күшті. Негізгі әсер етуші зат антибиотик гиперфорин, бұның мөлшері 10-20
пайыз. Грам-оң микробтардың, әсіресе басқа антибиотиктерге төзімді
стафилакоктердің өсуін тежейді, спирттегі 1%-тік ерітіндісі түрінде
шығарылады. Ішу алдында препаратты дистелденген су немесе натрий
хлоридінің изотониялық ерітіндісімен араластырады.
Натрийлі уснинт. Уснин қышқылының натирілі тұзы. Қышалардан алынады.
Ақшыл сарғыш түсті, кристалды ұнтақ. Суда баяу ериді (1:200) спирт(1:20)
пен майда (1:4) жақсы ериді. Көптеген грамм оң бактерияларға өлтіре әсер
етеді. Сыртқы мүшелерге жараларды емдегенде 1 ℅ майлы ерітінді күйінде
немесе сульфаниламидтермен бірге ұнтақ түрінде қолданылады.
8
Аллицин-продуценті сарымсақ- түссіз май тәрізді сарымсақ иісті сұйық. 1944
жылы бөліп алынған және зерттелген. Зақымданбаған сарымсақта фитонцид
аллиин түрінде болады және онда бір жылдай сақталады. Аллиинде сарымсақ
иісті және антимикробтық қасиеті болмайды.
9
Сарымсақ зақымданса аллиин фермент аллииназа көмегімен аллицинге
айналады. Бұндай қосылыс тұрақсыз, ол үй температурасында бірнеше
күнде бұзылады. Аллицин антибактериалдық активтілік көрсетеді. Көптеген
грамм-оң және грамм-теріс микробтардың, соның ішінде туберкулез
қоздырғышының да өсуі мен көбеюін тежейді. Бұл препаратты кең
пайдалануға активтігін тез жоюы және уыттылығы кедергі болып тұр.
Рафанин 1947 жылы шалғам тұқымынан бөлініп алынған, 1 кг тұқымнан 3
грамдай таза рафанин алынады. Өсімдіктің басқа бөліктерінде рафанин
табылмады. Рафанин тұқымында проантибиотик түрінде болады, кейін ол
фермент әсерінен фитонцидқа айналады. Рафанин фитонцид
концентрациясы 40-200мкг/мл болса грам-оң және грам-теріс микробтардың
10