Искандер Мунши Тюркман. Tarix-i al?mara-yi Abbasi (Аббасова мироукрашающая история). Том 1
Подождите немного. Документ загружается.
321
Mövlana Məlik Qumi - xoĢ Ģeirlərə malik olan bir Ģairdir. ġairliyinin
baĢlanğıcında onun Ģeirlərində digərlərinin Ģeirlərində olmayan bir ləzzət var idi.
Cavanlığının əvvəlində Ģeirdə tərəqqi edərək, kəlamı yetərincə Ģirinlik qazandı və
püxtələĢdi. Daha sonra Ġrandan Hindistanın Dəkən [vilayətinə] getdi və orada
AdilĢahın xidmətində qalıb yaĢadı. O, Mövlana Zühuri ilə birlikdə AdilĢahın adına
doqquz min beytdən ibarət olan «Kitab-i nəvrəs» («Gənc kitab») əsərini yazmıĢ,
onların hərəsi bu əsər üçün dörd min beĢ yüz beyt demiĢdi ki, bunları da üst-üstə
gələndə doqquz min edir. Burada onun bir neçə beyti qeyd olunur:
Beyt
«Biz zaman laləsinin nəzərində gül bülbülüyük,
Bizim qəfəsimiz heyrət gülünün kolundan sallanıbdır»
* * *
«AĢiqlərinin yalvarıĢları səni nazlı etməkdədir,
Sən baĢdan-ayağa vəfalı idin, səni mən bivəfa etdim».
* * *
«Ciyərimdən gələn hər nalə zamanı
Ürəyimdən atəĢ çıxarıram mən.
Yumurtada olarkən yandı əndamım,
Qoymadı ki, qol-qanad çıxarım mən.
Qoy sənin ürəyinin əlindən tutmaqla,
Bu xətər dolu vadidən çıxım mən».
* * *
«Ürəyindən keçirdi ki, bir müddət mənimlə birgə olsun,
Lakin naz-qəmzəsi dilə gəldi və onu peĢman elədi».
Mövlana Fəhmi - müdrik bir Ģair və söz ustadıdır. Mövlana MöhtəĢəmdən
sonra o, KaĢanda misilsizlikdən dəm vururdu. O, digərlərindən əziz və imtiyazlı,
sözü isə hamının yanında keçərli, bərəkətli və qəbuledilən idi. Ġsfahanın vəziri
üçün dediyi bu qəsidə çox xoĢ ədalıdır:
Beyt
«GünəĢin zənguləsinin papağı sübhün baĢındadır,
O, Xoca Bəkratın əhdi ilə sevinc gətirmiĢdir».
Onun aĢiqanə qəzəllərindən bu bir neçə beyt məĢhurdur:
Beyt
322
«Sənin cilvələrin mənim kimi birisi üçün heyifdir,
Qoy mən sənin həsrətin ilə ölüm».
* * *
«Sən heç kəsdən əl çəkməzsən, canına rəxnə salmadan,
Səni gördüm, çaĢıb-qaldım,
Bilmirəm ki, mənidəmi yaraladın, yoxsa yox».
Beyt
«Məndən savayı, bütün aləm səninlə Ģadimandır,
Əgər mənimlə olsan, sənə minnətdar olaram».
Mövlana Hatəm Kaşi - Ģirin sözlü bir Ģair idi. O, çox qarabuğdayı və qara
rəngli bir adam olduğu üçün KaĢan Ģairləri onu «hindli» deyə ələ salardılar və onun
hüzurunda bilə-bilə Hindistandan söz açardılar. Onun bu zarafatdan canı sıxılırdı.
Bir gün o, qara rəngli Ģalvar geyinmiĢdi. Hazırcavablardan biri ona demiĢdi ki,
molla, məgər Ģalvarının ətəyini çırmalamısan? Cənab Mövlana həmiĢə bu zarafatın
qurbanı olurdu. O, qəzəl üslubunda əvəzsiz idi. Bu bir neçə beyt onundur:
Beyt
«Gecə vaxtı mey kuzəsi mənim məstlikdən ağlamağıma
O qədər güldü ki, axırda qarnını yerə qoydu».
Beyt
«Aləmdə hər kəsin gözündən düĢmüĢəm,
Çünki hələ də bədnəzər mənim arxamca baxır».
Beyt
«Mənim ciyərimin parəsi olmadan ahım getməsin çərxi-fələyə,
Bu cür ləl parələri ilə asimanın tabağı doludur».
Beyt
«MəhĢərdə səndən soruĢsalar ki, Hatəmi niyə öldürdün?
BaĢına dönüm, onda nə cavab verəcəksənsə,
Ġndi onu mənə de ki, mən də orada eyni cavabı verim».
323
Beyt
«Naz-qəmzələr hamının həyatını məhv etdi,
Ġndi gözlər Xızırın
881
və Məsihin gəlib
onlara həyat verməsini gözləyirlər».
Beyt
«Mən namazdayam, lakin ürəyim o bütə (gözələ) səcdə edir,
Lənət olsun o kəsə ki, mənim namazıma gülür».
Mir Hüzuri Qumi - əməlisaleh bir seyid və dövranın pakizəsi idi. Ġllər
uzunu imamların [Ġraqdakı] müqəddəs məqbərələrində («Ətəbati-aliyat») xidmət
və ibadət etməklə vaxtını keçirmiĢdi. Cənnətməkan Ģahın vəfatı və Ġsmayıl
mirzənin hakimiyyətə gəliĢi əyyamında Mir Hüzuri də bu ali [Ģairlər] təbəqəsinin
toplanıĢ məkanına çevrilmiĢ darüssəltənə Qəzvinə təĢrif gətirdi. O zamanlar Mir
(Hüzuri) artıq qocalmıĢdı və bu [Ģairlər] təbəqəsi yaĢının çoxluğu, seyid mənĢəli
olması və ruhaniliyi səbəbindən onunla izzət və ehtiramla rəftar edirdilər. ġeiri az
olsa da, qəzəl sahəsində istedadlı və Ģirin sözlüdür. Bu beyti yaxĢı deyibdir:
Beyt
«Sənin vədələrinin intizarını çəkməyin zövqü mənə bəsdir,
Heç bir eyĢ-iĢrət sənin intizarını çəkməyə bərabər ola bilməz».
Mir Səbri Ruzbehan İsfahani - Ġsfahan Ģəhərində yaĢamıĢdır. Onun ata-
babası Ordustan seyidlərindən idi. Qəzəl deyən bir Ģairdir və bu beytlər ondandır:
Beyt
«O kimdir ki, utancaqlıq və həya səbəbindən pərdə arxasında oturub,
Və sarsaq xasiyyətlər görməkdən alnı qırıĢıb».
* * *
«Allahdan arzum budur ki,
Ürəyimə əzab verən Ģəxsə rəhm olunmasın».
Rübai
881
Dini rəvayətlərə və xalq inanclarına görə, Xızır peyğəmbər abi-həyatı (dirilik suyunu) tapıb içmiĢ və
əbədi həyata nail olmuĢdu. Onun dara düĢənlərin köməyinə yetiĢməsi haqqında rəvayətlər
folklorumuzda mövcuddur.
324
«Ey bivəfa, sənin mehriban olduğunu ürəyimdən keçirmirəm,
ġəndə mehribançılığın olduğunu heç güman etmirəm.
Öz qəmini və səbrini, hər nə tapsan, gətir, ey ürək,
Əgər bacarsan, sən də de ki, mən bu xasiyyətə malik deyiləm».
Mirzə Hesabi Nətənzi - Nətənz qəsəbəsindəndir
882
və Məhəmməd Qasım
Mustovfinin qohumudur. Ġstedadlı və qabiliyyətli bir cavan idi. YaxĢı Ģeir deyərdi.
Musiqi elmində mahir idi. Onun dəstələdiyi baməzə təsniflər və çəkdiyi bədii
nəqĢlər Ġraq camaatı arasında məĢhurdur. Qəzvin Ģəhərində vaxtını gülüzlü
[gözəllərin] eyĢ-iĢrətinə və yaxĢıların söhbətlərinin idrakına sərf etmiĢdir. Kitabı
yazarkən onun bu iki beyti xatirimdə məĢhur idi:
Beyt
«Hesabi sənin didarının həsrətini çəksə də,
Müddəi yenə də ona həsəd aparır».
Beyt
«Həkim məclisdə mühüm bir məsələ barəsində bir söz dedi,
Hamı o sözün fikrinə getdi, mən isə
cananın dodaqlarının fikrinə getdim».
* * *
Ey Hesabi, yar gəlir dəbdəbə ilə görüĢə,
Mən isə özümü itirmiĢəm, ağlım gedib baĢımdan».
Qazı Nur İsfahani - Ġsfahan vilayətində yerləĢən Əndənan
883
məntəqəsindəndir. Elm tələbələri zümrəsindən idi və Qəzvində Xoca Əfzəl Tərkə
ilə həmsöhbət və həmdəm olub, ondan fəzilətlər kəsb edərdi. Bəzi vaxtlarda isə
Mir Fəxrəddin Simakinin məclisində tələbəlik edirdi və o vaxtlar hələ Ģeirlə və
Ģairliklə Ģöhrət tapmamıĢdı. Çox az Ģeiri vardır. Amma olduqca xoĢ təbiətli və Ģirin
sözlüdür. Onun [Ģairlik] təbinin dənizindən hər nəyi ki, ləpələr zühur sahilinə
çıxarıblar, misilsiz və bənzərsizdirlər. Deyilənə görə, ġeyx Feyzi Hindi
884
bu beyti
onun Ģəninə deyib:
Beyt
882
S-129, v.153a; S-297, v.118b.
883
Digər varianta görə: Əndəman (S-129, v.154a; S-297, v.118b).
884
ġeyx Feyzi Hindi - XVI əsr Hindistan Ģairidir. ġeirləri fars və hind dillərindədir. «Mərkəz-i ədvar»,
«Süleyman və Bilqeys», «Həft kiĢvər» və s. əsərləri vardır (Pənahi Makulu. Ədəbi məlumat cədvəli,
s.383).
325
«Mənim sözlərimdə xılt yoxdur, heç təəccüblənmə,
Çünki mən bu [söz] badəsini
Ürək pərdəsinin süzgəcindən keçirib saf etmiĢəm».
Bu səbəbdən onun Ģeirlərinin hamısı seçkindir. Bu bir neçə beyt onun
qəsidə və qəzəllərindən götürülmüĢdür:
Beyt
«Hərdən ki, sənin gözün ox təki kamanə gəlir,
Bu oxun zərbələri gör neçə min canə gəlir.
Kamanı çəkmiĢ idin xəstədilin qəsdi ilə,
AtıĢın yersiz olsa da, oxun niĢanə gəlir.
Dırnağımla bədənimdən sümükləri çıxarım,
Çünki oxun onları etməyə viranə gəlir.
EĢqinin xəstələri əcəl zəhrin öylə içər,
Bunu gördükdə mənim iĢtahım dəhanə gəlir.
Sevginin bazarında eĢqimi elan edirəm,
Bu bazarda zəbanını üstün hər zəbanə gəlir.
AçmıĢam can dükanının qapısın, müntəzirəm,
Bilirəm, canan ora qarətə, talanə gəlir».
Qasım bəy Haləti - o, əslən türkdür və türkman oymağına mənsubdur. Rey
vilayətində anadan olmuĢ və Tehran Ģəhərində yaĢamıĢdır. Bir müddət Qəzvində
fazillərin və alimlərin yanında elmləri öyrənmiĢdi. Söz ustadlığı sahəsində özünü
tay-tuĢlarından üstün sayardı. Qəsidələr və qəzəllər yazmıĢdır. Mirzə Salmanı və
Müseyib xanı mədh edərdi. Bu beytləri qocalıb əldən düĢdüyü vaxt qələmə
almıĢdır:
«Əsalı qocayam, qalmıĢam naçar,
Ġldən-ilə ömrüm olur ahu-zar.
BaxıĢım dumanlı, əllərim titrək,
Gözüm zəif, ayağımda ağrılar»
885
.
Mövlana Hüzni - elm tələbəsi olub, fəzilətli və Ģux təbiətli bir kiĢi idi. Çox
yaxĢı Ģeir deyərdi və yaxĢı fəhmi vardı. MüĢkül beytlərin və dəqiq düĢüncələrin
mənasının açımında Ģairləri dolaĢdıran hər nə çətinlik ki vardı, o, onları asanlıqla
izah edərdi. Yetərincə Ģən təbiətə malik idi. Ġstəyirdi ki, üləma və fazillər
885
S-129, v. 154b; S-297, v. 119b.
326
zümrəsindən olsun. Lakin Ģairlərə lazım olan Ģeir fəhmi, sərgərdanlıq, bekarçılıq və
zövq sahibi olmaq kimi xüsusiyyətlərdə tay-tuĢlarından irəli getdiyi üçün Ģairlikdə
Ģöhrət tapdı və onun bu beyti aləmdə məĢhurdur:
Beyt
«Züleyxa çəməndə idi və həsrətlə yada salırdı,
Zindana atılmıĢ məclislər yaraĢığını»
886
.
Bu beyt[lər] də ondandır:
Beyt
«Ciyərimin istisindən dünən nəmli gözüm yandı,
Gözümün çırağı sənin yolunda səhərəcən yandı.
Gözümün torunda yağ qalmadı və gördüm ki,
Ürəyimin parəsi və ciyərimin pürkaləsi yandı».
* * *
«Qan gözümdən axır, ey gül, sən bu məclisdə dayanma!
Yolunda can qoyuram mən, çıx get, bu manqalda yanma!»
Mövlananın bu məqtəsi
887
də böyük Ģöhrətə malikdir və həqiqətən, aĢiqanə
bir beytdir:
Beyt
«Hələ bu eĢqin əvvəlidir, ey Hüzni az ağlaginən,
Çünki ağlayan zaman qəlbin dərdi təzələnir».
Mövlana Həlaki Həmədani - dərviĢ xilqətli bir kiĢi idi. Savadı yox idi və
qətiyyən heç nə oxumamıĢdı. Nə ki Ģeir deyərdi, küçədə və bazarda kimi görsəydi
xahiĢ edirdi ki, onun üçün qələmə alsınlar. Bir müddət bu məsələ camaatdan gizli
qalmıĢdı. Qəsidə və qəzəlləri vardır. Onun bu beyti çox məĢhurdur:
Beyt
«Sən mənim bütün əməllərimi bilsən də,
Özünü bilməməzliyə vurursan.
886
Bu beytdə ġərq ədəbiyyatında xeyli məĢhur olan «Yusif və Züleyxa» dastanına iĢarə edilib.
887
Məqtə - qəzəlin və ya qəsidənin son beyti. – KəĢmir - Hindistanın Ģimalında tarixi vilayət.
327
Sənin bu rəftarına həlak olsun Həlaki Həmədani».
Ġsmayıl mirzəni [hakimiyyətə gəlməsi münasibətilə] təbrik etmək üçün bir
qəsidə demiĢ, onu bir neçə gün ərzində səltənətin mərkəzinə çatdırıb təqdim etmiĢ
və bunun müqabilində on iki min tümən ənam almıĢdı. Bunu görən Ģairlər həvəsə
düĢərək, [Ġsmayıl mirzə haqqında] bəlağət sapına parlaq qəsidələr düzsələr də,
iltifat görmədilər.
Məzhəri Kəşmiri - xoĢsimalı, yaraĢıqlı və gözəĢirin hüsn-camala malik bir
cavan idi. O, öz hüsn-xətti ilə ləğv qələmini yaxĢı [Ģeir] deyənlərin səhifəsi üzərinə
çəkmiĢ və onun sözləri cahanın söz ustadları arasında əks-səda salmıĢdı.
Yetkinliyinin baĢlanğıcında səyahət etmək və Ģairlərin söhbətini idrak etmək üçün
ürək oxĢayan KəĢmir
888
vilayətindən Ġrana gəldi və bir müddət bu diyarda gəzib-
dolaĢdıqdan sonra yola düĢüb, birbaĢa öz vətəninə qayıtdı. Onun Ģeirlərindən
burada bu bir neçə beyt qeyd olunur:
Beyt
«Nə hacətdir bilmirəm ki, o gözəlin eyibsiz camalını görməklə
Məndə onun arzusu ilə bir təmənna atəĢi alovlandı.
O gəldi, məni həyəcanlandırdı və o qədər oturdu ki,
Onunla aĢinalıqdan öz ürəyimə təsəlli verə bildim.
Məcnunun gözü baĢqa heç kimi görmədi,
O, özünə yalnız Leylini aĢina bildi.
Əgər axirətdə cəzalanmağı istəmirsənsə,
Öz içindəki Ģər-xatam cəfa qılıncı ilə öldür.
Onu elə məhv et ki, sənin xatirində
Ondan heç bir əsər-əlamət qalmasın».
Darüssəltənə Qəzvinin şairləri: o zamanlar [Qəzvində] Ģairliklə məĢğul
olan neçə-neçə təb sahibləri vardı. Burada onlardan bir neçə nəfər məĢhurun
haqqında yazmaqla müxtəsər olunacaqdır. O mülkün camaatı əliaĢağı və yoxsul
olmalarına baxmayaraq, tamah sahibi olan Ģairlər və nədimlər arasında yayılmıĢ
olan mükafat almaq məqsədi ilə dövlət adamlarına qitə və qəsidə həsr etmək kimi
mühərriranə fəaliyyət onlardan az müĢahidə olunmuĢdur. Ona görə də [Qəzvin
Ģairlərindən] aĢağıda adları yazılan bu bir neçə əzizin hərəsi bir iĢdən özləri üçün
yaĢayıĢ vəsaiti qazanmıĢlar. O cümlədən:
Mövlana Füruği Əttar - söz sərrafı, hal sahibi olan bir kiĢi idi. Əttarlıq
889
sənəti ilə məĢğul idi. Onun dükanının qapısı nəzm sahiblərinin toplanıĢ yeri idi. O,
alıĢ-veriĢ əsnasında Ģairlərlə Ģeir söhbətləri edərdi. Onun qəzəllərindən olan bu iki-
888
KəĢmir – Hindistanın Ģimalında tarixi vilayət.
889
Əttar - dərman maddələri, ədviyyat, ətriyyat və müxtəlif bitki yağları hazırlayan və satan adam.
328
üç beyt çox yayılmıĢ və əttarların tabağı kimi, tatar müĢkünün qoxusunu dövranın
söz ustadlarının burnuna çatdırmıĢlar:
Beyt
«Ona görə rahatlıqla ölə bilmirəm ki, hicrini çəkən zaman,
Elə bir zülm qalmadı ki, sən mənə etməyəsən».
* * *
«Sənin zülmünün qarĢısında acizəm mən,
Həsədimi çəkənlər sənin beynini doldururlar.
Hərçənd aĢina öldürənsən və biganəpərvərsən,
Lakin mən yenə də təsəlli tapıram və Ģad oluram.
Çünki hər kim ki, sən namehribana könül verir,
Onu torpaqla qana elə qərq edirsən ki, can verir».
Mövlana Təbxi Qəzvini - qısaboylu, dərviĢ xilqətli və Ģirin qiyafəli bir kiĢi
idi. Dərd və qəm haqqında çox isti söhbətlər edərdi. Əksər vaxtlarda çaĢt
890
və Ģam
yeməkləri zamanı müflis Ģairlər və muradına çatmayan binəvalar ehtiyac üzündən
onun təbbax dükanına
891
yığılırdılar. Bu iki-üç beyt ondan məĢhurdur:
Beyt
«O gün onun iti mənim sümüyümü sındırdı,
O vaxtdan bəri hələ də sümüyümdən naləli səda gəlir».
* * *
«Ey Təbxi, sənin vücudundur bu yolda sənin hicabın,
Ürəyindən bir ah çıxarıb yandır bu hicabı».
O, Mir Hümayunun
892
«Divan»ına cavab demiĢdi.
Mirin «Divan»ındakı qəzəllərindən bu beyt xatirimdə idi:
Beyt
«BaĢıma tarladan qəm samanı qonur,
Bir arpayla xırman olmaz deyiblər».
Sultan Füqərayi - əvvəllər sərraflıq
893
və dərziliklə məĢğul olmuĢdu.
Fəqirlik əhlindən olub, dərviĢ görkəmli idi. ġeirdə Xoca Hafiz ġirazinin bədii
890
ÇaĢt - səhər və günorta yeməkləri arasında olan vaxtdır. ÇaĢt yeməyi səhər və günorta yeməkləri
arasında qəhvəaltı yeməyini bildirir və məna baxımından ingilis dilindəki «lunch» anlayıĢına uyğundur.
891
Təbbax - «yemək biĢirən», təbbax dükanı isə «yeməkxana» deməkdir.
892
XVI əsr Hindistan Ģairlərindəndir.
329
tənzimlərinə riayət edərdi. Xocanın «Divan»ına cavab demiĢdi və özünün ona tay
olduğunu iddia edirdi. Bir müddət Hindistan vilayətində gəzib-dolaĢdıqdan sonra
yenidən Ġrana gələrək, əlahəzrət ġah [Abbasın] büsatına yol tapdı və onun
qayğıkeĢlik nəzərinə tuĢ gəldi. O, müqəddəs və ulu MəĢhəddə məskunlaĢmaq
arzusuna düĢərək, [Ġmam Rzanın] feyz bəxĢ edən məqbərəsində bir vəzifəyə təyin
olundu. Lakin əcəl onun ömür səhifəsinin sonuna imza qoydu və o, özünün bu
arzusuna çatmadan öldü. Onun Hafizin qəzəllərinə cavablarından bu iki beyt
xatirimdə idi:
Beyt
«Mənim fənayi-mütləqim
894
əbədiyyət kimyasının iksiridir,
XoĢ olsun o kəsə ki, belə bir kimyagərliyi bilir».
Beyt
«Bu evin qapısı heç kimin üzünə bağlanmasa da,
Məlaikələr meyxananın qapısına gəlməzlər».
Kaka-yi Qəzvini - qarabuğdayı və Ģirin qiyafəli bir kiĢi idi. Səyyar meyvə
satıĢı və baqqallıqla məĢğul olaraq, özünə çörəkpulu qazanırdı. Burada yazılan bu
iki-üç beyt onun bir məĢhur qəzəlindəndir:
Beyt
«Qətl vədəmi sabaha o pəripeykər verdi,
Lakin qorxuram ki, sabah baĢqa bir vədə versin.
Çün edirəm taqətsizlik, mən tərəfə az nəzər sal,
Hər kim ki, bədməstlik edər, saqi onun meyini az verər.
Vaxtını zövqlə keçirən adamı tez baĢdan çıxarar eĢq sevdası,
ġihnənin
895
tutduğu yaramazın töhməti tez baĢ verər».
Mövlana Şərmi - bir dərzi oğlan idi. Bazarda dərziliklə məĢğul idi. Çox
utancaq və yaraĢıqlı idi. ġairlərdə az təsadüf edilən utancaqlıq və həyasının
çoxluğu səbəbindən təxəllüsü «ġərmi» («Utancaq») idi. Raməndi dilində, Hafiz
893
Sərraf - pulun dəyərindən yaxĢı baĢ çıxaran, pul mübadiləsi ilə məĢğul olan adam.
894
Fənayi-mütləq – sufilikdə mənəvi təkamülün yeddinci mərtəbəsidir.
895
ġihnə - bugünkü deyimlə polis rəisi anlayıĢına uyğun gəlir.
330
Sabuni tərzində duzlu Ģeirləri vardır və axırda qəzəl üslubunda tərəqqi etmiĢdi
896
.
Bu ali və təravətli beyt ondandır:
Beyt
«Mən öz dırnağımla [közü qoparıb] yaramı təzələyəcəyəm,
[Və qanım elə çıxacaq ki,]
Sanki bağımın güllərinə təravət vermiĢəm»
897
.
XOġA VAZLILARIN
898
MÜTRÜBLƏRĠN
VƏ NƏĞMƏ ƏHLĠNĠN ADLARI
Cənnətməkan Ģah dinin qadağan etdiyi iĢlərdən çəkindiyi üçün Ģəriət
nöqteyi-nəzərindən əyləncə əhlinin əhəmiyyəti və etibarı qalmamıĢ və bu
təbəqədən əĢrəfin xidmətində olanlar iĢdən çıxarılmıĢdılar. Ona görə də Ustad
Hüseyn Bəlyani və [hökmdarın] səadətli nağaraxanasının zurnaçısı olan Ustad
Həsəndən savayı, bu təbəqədən heç kəs [Ģahın] xidmətində deyildi. [ġah Təhmasib]
öz həyat əyyamının axırlarında hekayə danıĢmaqda yüksək dərəcəyə malik olan,
avazı və məlahətli səsi üfüqlərdə Ģöhrət tapmıĢ Hafiz Əhmədi, Hafiz Lələ Təbrizini
və s. kimi bu təbəqədən hələ də orduda qalmaqda olan məĢhurları da, Ģahzadələrin
onların söhbətlərinə rəğbət göstərəcəkləri, lələ və dədə
899
[mənsəblərinə malik]
olan bəzi əmirlərin onların ucbatından təbiətlərini illətə verəcəklərini və orduda
günahlara meyil və rəğbətin baĢ qaldıracağını ehtimal edərək, iĢdən çıxardı.
Zurnaçı Ustad Həsəni [onun-bunun] məclislərinə getdiyi üçün onu tutub məhbus
etdilər və axırda ona and içdirdilər ki, [hökmdarın] səadətli nağaraxanasından
savayı, heç bir [digər] yerdə zurna çalmayacaqdır. Amma həmin təbəqədən o
əsnada (ġah Təhmasibin ölümü vaxtı) sağ olan adamlar Ġsmayıl mirzə zamanında
yenidən orduya toplandılar.
896
Raməndi dili - qədim Ġran ləhcələrindən biridir. Hafiz Sabuni XVI əsrin Ġran Ģairlərindəndir. Əslən
qəzvinli olan bu Ģəxs müxtəlif dillərdə və ləhcələrdə Ģeirlər yazmağı bacarırdı (Sadiq bəy ƏfĢar.
Məcməül-xəvas. Müqayisəli mətnin tərtibi, tərcümə, transfoneliterasiya, ön söz, izahlar və adlar
göstəricisi Ə.Bağırovundur. Bakı, 2008, s.214; Seyid Mahmud Xeyri. Fərhəng-e süxənvəran və səra-
yəndeqan-e Qəzvin /be kuĢeĢ-e Nəqi ƏfĢari/. Qəzvin, 1370, s.56).
897
Mənbənin Bakı nüsxələrinin Ģairlərdən bəhs edən fəslində Mövlana Zəmiri, Mövlana Vəli, Qazı Nur
və ġərmi kimi Ģairlərin Tehran çapına düĢməyən bəzi digər beytləri də yer almıĢdır.
898
S-129, v.156a; S-297, v.120b.
899
Səfəviyyə təriqətində xəlifə, dədə, pirə kimi mənsəblər vardı və bunlar təriqət ideologiyasının
yayılmasına, qızılbaĢlar arasında təriqət ədəb-ərkanına riayət olunmasına xidmət edirdilər. Səfəvi
Ģahzadələrindən hər birinin lələsi (yəni qəyyumu) ilə yanaĢı, «dədə»si də olurdu. Lələ Ģahzadənin
dünyəvi baxımdan tərbiyəçisi və himayəçisi, dədə isə onun təriqət məsələləri üzrə müəllimi hesab
olunurdıı. Lələlər və dədələr qızılbaĢ tayfalarına mənsub Ģəxslərdən təyin edilirdi.