Ходин С.Н. Источники истории Беларуси (попытка историко-генетического и компоративного обзора). Бел.яз

Подождите немного. Документ загружается.

Пiсьмы, як форма зносiн мiж людзьмi, былi распаўсюджаны ўжо з глыбокай

старажытнасцi (пiсьмы на бярасце i iнш.). У Вялiкiм княстве асаблiва пашыраецца

перапiска ў XVI ст. Вельмi цiкавым помнiкам XVI ст., напрыклад, з’яўляецца

пiсьмо Мiхаiла Глiнскага епiскапу Луку Ватцэльроду, напiсанае на паўлiсце

паперы 12 жнiўня 1506 г. праз тыдзень пасля перамогi, атрыманай пад Клецкам.

Яно дазваляе ўдакладнiць структуру i памеры войскаў, ўдакладняе дзень галоўнай

бiтвы (5 жнiўня) i колькасць страт. Пiсьмо князя епiскапу Ватцэльроду, з якiм ён

быў у сяброўскiх адносiнах, мае яшчэ iншае, больш iстотнае значэнне. Яно было

напiсана ў перадсмяротныя днi караля Аляксандра, калi пераможца з-пад Клецку,

выратавальнiк Лiтвы, па абвiнавачванню яго апанентаў, быццам бы прэтэндаваў на

ягелонскую спадчыну, на вялiкакняскi пасад. Гэта простае пiсьмо без упамiнку аб

заслугах, якiя за iм прызнае складальнiк Хронiкi Быхаўца, развенчвае легенду, якая

вырасла вакол гэтага разгрома татар, вакол асобы ваеначальнiка, увасабленнем

якой з’яўляецца верш Мацея Стрыйкоўскага.

У другой палове XVI ст. iх вельмi складана адрознiць ад iншых вiдаў

апавядальных крынiц. У форме пiсьмаў складаюцца дзённiкi (Я.Збароўскi),

эпiсталярная форма служыць для выяўлення сваёй думкi, поглядаў i вельмi

складана размежаваць прыватную i афiцыйную перапiску (пiсьмы аршанскага

старасты Ф.Кмiты-Чарнабыльскага). Вядомы таксама пасланнi, што прыпiсваюцца

старцу Арцемiю, якi быў асуджаны за вальнадумства ў рэлiгiйных пытаннях

Маскоўскiм Саборам 1554 г. i ўцёк у Лiтву

. Таксама прыкладам можа служыць

перапiска канцлера Вялiкага княства Лiтоўскага Льва Сапегi, апублiкаваная

А.Прахаскам

, дзе ўтрымлiваюцца пiсьмы да Л.Сапегi (у прыватнасцi 93 пiсьмы

караля Жыгiмонта, што тычацца абавязкаў Сапегi як канцлера i як сенатара, вельмi

цiкавыя пiсьмы Iпацiя Пацея). Заўважна iмкненне Л.Сапегi як дзяржаўнага дзеяча

ўзняцца над прыватнымi iнтарэсамi. I ўсё ж у такiх пiсьмах (як I.Купцэвiчу 12

сакавiка 1622 г.) ва ўсёй велiчнасцi паўстае i асоба канцлера — чалавека

разважлiвага, асцярожнага, патрыёта сваёй Айчыны. Прыватнае пiсьмо I.Купцэвiчу

было яму папярэджаннем, якое той не пачуў i загiнуў.

У XVIII ст. i асаблiва ў XIX ст. колькасць пiсьмаў iстотна павялiчваецца.

Вельмi цiкавыя пiсьмы майстроў мастацкага слова — лiтаратараў.

Пiсьмы (ёсць i другi раўназначны беларускi тэрмiн — “лiсты”), перапiска

пiсьменнiкаў з сябрамi i сучаснiкамi — надзвычай каштоўная частка iх рукапiснай

спадчыны. Нават таропкая дзелавая перапiска можа шмат дапамагчы ва

ўстанаўленнi фактаў бiяграфii пiсьменнiка, яго сувязей, жыццёвых i творчых

планаў i г.д. Пiсьмо можа выкарыстоўвацца гiсторыкамi ў самых розных планах:

гiсторыя нашага кнiгадрукавання, чытацкага попыту, тэатра i г.д. Трэба згадзiцца з

М.Бельчыкавым, якi адзначаў: “Пiсьмы — амальгама. Звесткi аднаго значэння

цесна сплятаюцца ў iх з iншымi. Нярэдка ў межах аднаго пiсьма ўскрываецца

некалькi разнародных пластоў выказванняў: бiяграфiчных, лiтаратурна-грамадскiх,

псiхалагiчных, iдэалагiчных i iнш.” .

Эпiсталярная спадчына беларускiх пiсьменнiкаў XIX ст. захавалася i

вывучана ў неаднолькавай ступенi.

Калi перапiска некаторых пiсьменнiкаў свету (сярод iх, напрыклад, Б.Шоу,

Пасланнi, напiсаныя беларускiм паўставам XVI ст. былi вывучаны С.Г.Вiленскiм (гл. яго працу: Послания

старца Артемия. Одесса, 1906).

Rohaska A. Archivum Domus Sapiehanae. Tomus I contenet codicem epistolarem 1575-1606. Lwow. 1892.

F.XXXV+577.

121

Л.Талстой, М.Горкi) налiчвае многiя тысячы нумароў, то ў дачыненнi да нашага

яшчэ досыць сцiплага Парнаса мiнулага стагоддзя размова iдзе ў лепшым выпадку

пра некалькi дзесяткаў эпiсталярных адзiнак. На ўлiку лiтаральна кожнае пiсьмо.

Вялiкiя страты па розных прычынах на працягу гадоў панесла

карэспандэнцыя таго ж В.Дунiна-Марцынкевiча (досыць сказаць, што не захавалася

яго сяброўская перапiска з С.Манюшкам).

Надзвычай карыснай для нашага лiтаратуразнаўства ды i гiстарычнай навукi

наогул была б поўная навуковая публiкацыя эпiсталярыi Баршчэўскага.

Багата прадстаўлена ў публiкацыях i даследаваннях эпiсталярная спадчына

Яна Чачота. Каля 100 яго пiсьмаў 1820-1822 гг. да сяброў-фiламатаў надрукавана ў

1913 г. Я.Чубакам у зборнiку “Карэспандэнцыя фiламатаў” з серыi “Архiвум

фiламатаў”. Нядаўна выбраная перапiска фiламатаў, у тым лiку Чачота, выдадзена

асобнай кнiгай у Варшаве

Эпiсталярная спадчына А.Вярыгi-Дарэўскага даволi багата прадстаўлена ў

зборнiку “Пачынальнiкi”.

У 1981 г., да 150-годдзя з дня нараджэння пiсьменнiка, з’явiлася публiкацыя

У.Мархеля “З эпiсталярнай спыдчыны Вiнцэся Каратынскага”

У неаднолькавай ступенi захавалася эпiсталярная спадчына нашых

пiсьменнiкаў апошнiх дзесяцiгоддзяў XIX ст. Мы не ведаем на сёння нiводнага

пiсьма А.Абуховiча i Ф.Тапчэўскага. Затое досыць паспяхова выяўляецца i

вывучаецца даследчыкамi карэспандэнцыя Ф.Багушэвiча, А.Ельскага, Я.Лучыны,

А.Гурыновiча.

Надзвычай актыўную перапiску з сучаснiкамi вёў В.Савiч-Заблоцкi, асоба i

дзейнасць якога апошнiм часам усё больш прыцягвае ўвагу нашых даследчыкаў.

Яго багатая эпiсталярная спадчына яшчэ не да канца выяўлена i вывучана.

Часам пiсьменнiк паведамляў у сваiх пiсьмах унiкальныя звесткi, невядомыя

пакуль што па iншых крынiцах. Напрыклад, толькi з гэтых пiсьмаў мы даведалiся

цяпер аб iснаваннi ў Пецярбургу ў 1868 г. беларускага культурна-асветнага

таварыства “Крывiцкi Вязок”, удзельнiкам якога быў Савiч-Заблоцкi, аб спробах

выдання беларускiх газет на пачатку 1880-х гадоў.

Прыватны характар пiсьма не заўсёды захоўваў яго ад прачытання

сучаснiкамi. У Расiйскай iмперыi правадзiлася перлюстрацыя пiсьмаў. Яшчэ

большы кантроль за перапiскай iснаваў ў Савецкiм Саюзе. Мала хто мог

спадзявацца на захаванне тайны перапiскi. Таму вывучэнне эпiсталярных

комплексаў павiнна праводзiцца ў спалучэннi з iншымi крынiцамi, пры ўважлiвым

аналiзе псiхалагiчных характарыстык аўтара, асаблiвасцей яго дзейнасцi i паводзiн.

Korespondencja filomatow (1817-1823) / Wybor i poracowanie M.Zielinska. Warsawa, 1989. S.5.

Весцi АН БССР. Сер. грамад. навук. 1981. № 4. С. 121-126.

122

ДАДАТАК

ПРАГРАМА КУРСА

“КРЫНІЦАЗНАЎСТВА ГІСТОРЫІ БЕЛАРУСІ”

Уводзіны

Прадмет i задачы крынiцазнаўства гiсторыi Беларусi. Крынiцазнаўства ў

сiстэме спецыяльных гiстарычных дысцыплiн. Тыпы і віды крыніц па гiсторыi

Беларусi. Роля пiсьмовых крынiц для вывучэння гiсторыi Беларусi. Архiўныя

матэрыялы па гiсторыi Беларусi, iх выяўленне i аналiз. Асноўныя публiкацыi

крынiц па гiсторыi Беларусi.

ПІСЬМОВЫЯ КРЫНІЦЫ

РАЗДЗЕЛ І. ДАКУМЕНТАЛЬНЫЯ КРЫНIЦЫ

Тэма 1. Заканадаўчыя дакументы. Агульная характарыстыка

заканадаўчых дакументаў як гiстарычнай крынiцы. Закон і права: суадносіны

паняццяў. Заканадаўчая працэдура на розных этапах развіцця дзяржавы.

Дзяржаўнае і прыватнае права. Міжнароднае права.

Матэрыялы заканадаўства зямель Русi IX - XIII ст.ст. Спасылкi на "закон

рускi" у дамовах Русi з грэкамi. "Руская праўда" як крынiца па сацыяльна-

эканамiчнай гiсторыi зямель Русi IX-XIII ст.ст. Кароткая, Падрабязная i Скарочаная

"Руская праўда", этапы яе вывучэння. Звычаевае права. Суадносіны звычаевага і

пісьмовага (грамадзянскага і царкоўнага) права. Полацкая i Смаленская граматы

XIII ст.

Крыніцы права Вялiкага княства Лiтоўскага. Вiды заканадаўчых дакументаў

XIV - XVIII ст.ст. Прывiлеi, iх класiфiкацыя. Роля прывiлеяў у працэсе афармлення

саслоўных правоў магнатаў i шляхты. "Судзебнiк" Казiмiра IV, яго месца ў сiстэме

развiцця заканадаўства Вялiкага княства Лiтоўскага. Статуты (1529, 1566, 1588) як

123

гiстарычная крынiца. Пастановы (канстытуцыi) сеймаў Вялiкага княства Лiтоўскага

i Рэчы Паспалiтай. Асноўныя публiкацыi матэрыялаў заканадаўства Вялiкага

княства Лiтоўскага. Помнікі кананічнага права. Прыватнае права.

Тыпы i вiды заканадаўчых дакументаў канца XVIII - пачатку XX ст.ст.

Публiкацыi матэрыялаў заканадаўства. "Полное собрание законов Российской

империи". Пачатак перыядычнага выдання матэрыялаў заканадаўства. "Собрание

узаконений...". З’яўленне міжнароднага права.

Заканадаўчыя дакументы навейшага часу, iх класiфiкацыя. Дэкрэты, законы,

канстытуцыi, пастановы. Устаўныя граматы БНР як спецыфiчныя заканадаўчыя

акты. Заканадаўства БССР i Рэспублiкi Беларусь. Значэнне заканадаўчых і

падзаконных нарматыўна-прававых дакументаў для вывучэння грамадства

навейшага часу, іх асноўныя публікацыі.

Тэма 2. Актавыя матэрыялы. Вызначэнне актаў. Класiфiкацыя актавых

матэрыялаў. Актавы фармуляр (умоўны, абстрактны, канкрэтны, iндывiдуальны).

Фармулярны аналіз.

Этапы развiцця актавых матэрыялаў. Звесткі аб актах X-XI стст. у летапісах,

Рускай Праўдзе і іншых крыніцах. Актавыя матэрыялы XІІ-XIII стст.

Актавыя матэрыялы перыяду Вялiкага княства Лiтоўскага (сяр. XIII-XVIII

ст.ст.). Павялічэнне колькасці прыватнаправавых актаў, іх віды (дадзеныя,

духоўныя, купчыя, менавыя, раздзельныя, пазыковыя, статутныя, ільготныя

граматы залежным сялянам, мяшчанам і інш.). Публічнаправавыя акты перыяду

Вялікага княства Літоўскага (прывілеі на нерухомую маёмасць і інш., акты і

граматы феадальнага суда, «выракі», «уставы», «прывілеі». Асабістыя,

дзяржаўныя, царкоўныя уніі. Прывілеі царкве і духавенству. Публікацыі.

Вывучэнне актаў XIII-XVIII ст.ст.

Акты новага i навейшага часу. Развіццё прыватнага права. Маёмаснае права і

новыя віды актавых матэрыялаў. Акты аб правах і перавагах пэўных асоб і

аб’яднанняў (дыпломы, патэнты, граматы). Дамовы аб найме. Прававое

рэгуляванне складання актаў і іх рэгістрацыя. Звужэнне сферы дзеяння

прыватнаправавых актаў у савецкі перыяд. Разнавіднасці актаў 1917 - пачатку 1990

гг. Акты як масавыя крыніцы. Неадыпламатыка. Методыка аналiзу актавых

матэрыялаў навейшага часу.

Тэма 3. Матэрыялы справаводства. Агульныя прынцыпы вывучэння

матэрыялаў справаводства, iх класiфiкацыя.

1. Справаводства дзяржаўных устаноў i арганiзацый. Узнiкненне матэрыялаў

справаводства i iх агульная характарыстыка.

Арганiзацыя дзяржаўнага справаводства у Вялiкiм княстве Лiтоўскiм.

Стварэнне i дзейнасць канцэлярыi Вялiкага княства Лiтоўскага. Архiў канцэлярыi

("Лiтоўская метрыка"), першапачатковы i сучасны склад кнiг. Вiды

дакументавання. Лiсты, прывiлеi, падцверджаннi, прызнаннi, справы i iнш.

Апiсаннi Метрыкi. Рэестр 1623 г. Стан распрацоўкi матэрыялаў Метрыкi.

Сеймавыя матэрыялы XVI - XVII ст.ст., іх вiды i асаблiвасцi крынiцазнаўчага

вывучэння.

Мытныя кнiгi як крынiцы для вывучэння сацыяльна-эканамiчнай гiсторыi

Беларусi XV - XVIII ст.ст.

124

Матэрыялы справаводства дзяржаўных устаноў Расiйскай iмперыi (канец

XVIII - пачатак XX ст.ст.) як крынiца па гiсторыi Беларусi. Тыпаграфскія

фармуляры. З’яўленне машынапісу Павелiчэнне аб'ему дзяржаўнага справаводства,

класiфiкацыя яго матэрыялаў (пратаколы, справаздачы, iнструкцыi, перапiска).

Матэрыялы "Камiтэта па справах Заходнiх губерняў". Справаздачы губернатараў.

Гiсторыя iх фармуляра.

Матэрыялы дзяржаўнага справаводства навейшага часу, iх асаблiвасцi,

класiфiкацыя i методыка крынiцазнаўчага вывучэння.

2. Судова-следчыя дакументы. Класiфiкацыя дакументаў i асаблiвасцi iх

вывучэння.

Матэрыялы судовых устаноў Вялiкага княства Лiтоўскага (актавыя кнiгi).

"Акты Галоўнага Лiтоўскага Трыбунала".

Матэрыялы судова-следчых устаноў Расiйскай iмперыi. асаблiвасцi iх

фармiравання i вывучэння. Матэрыялы III Аддзялення. Структура ваенных судоў

Расiйскай iмперыi (Галоўны, акруговыя, ваенна-палявыя). Каштоўнасць судовых

матэрыялаў для вывучэння паўстання 1863 г. на Беларусi.

Дакументацыя судовых устаноў навейшага часу. Матэрыялы палiтычных

працэсаў i рэпрэсiй на Беларусi 1920-х - 1950-х гг.

3. Дакументы палiтычных партый i грамадскiх арганiзацый. Асаблiвасцi iх

матэрыялаў як сiстэмы дакументавання i справаводства. Праграмы i статуты,

пратаколы i рэзалюцыi, перапiска. Матэрыялы народнiцкiх арганiзацый, беларускiх

нацыянальных гурткоў i партый XIX-пачатку XX стст.

Методыка крынiцазнаўчага вывучэння дакументальных матэрыялаў

Камунiстычнай партыi Беларусi. Дакументы аб дзейнасцi партый i грамадска-

палiтычных арганiзацый на Беларусi перыяду другой сусветнай вайны.

Дакументы аб дзейнасцi палiтычных партый i грамадскiх арганiзацый у

Рэспублiцы Беларусь.

4. Справаводства прыватных гаспадарак i прадпрыемстваў, яго агульная

характарыстыка.

Тэма 4. Эканомiка-геаграфiчныя, гаспадарчыя i статыстычныя

апiсаннi. Статыстычныя матэрыялы.

1. Агульная характарыстыка, класiфiкацыя. Статыстыка як рэалізацыя

зваротнай сувязі ў сістэме кіравання. Зараджэнне статыстыкі. Этапы развіцця

статыстычных матэрыялаў.

2. Гаспадарчыя апiсаннi XVI - XVIII ст.ст. Пiсцовыя кнiгi. Асаблiвасцi iх

крынiцазнаўчага вывучэння. Інвентары, iх паходжанне i класiфiкацыя.

Каштоўнасць iнвентароў для вывучэння сацыяльна-эканамiчнай гiсторыi Беларусi

XVII - XVIII ст.ст.

3. Эканомiка-геаграфiчныя i гаспадарчыя апiсаннi канца XVIII -

першай паловы XIX ст. Матэрыялы Генеральнага межавання. Інвентары

памешчыцкiх маёнткаў першай паловы XIX ст. як крынiца па гiсторыi гаспадаркi.

Ваенна-тапаграфiчныя апiсаннi. Рэвiзiі, iх каштоўнасць для вывучэння дынамiкi

народанасельнiцтва. Адмiнiстрацыйна-палiцэйскi улiк насельнiцтва.

4. Статыстычныя матэрыялы. Агульная характарыстыка i методыка iх

аналiзу. Статыстыка народанасельнiцтва. Прамысловая i сельскагаспадарчая

статыстыка.

125

Статыстычныя крынiцы па гiсторыi Беларусi XIX - пачатку XX ст.ст.

Статыстычныя дадаткі да справаздач губернатараў. "Агляды губерняў...".

Стварэнне цэнтральнага i губернскага статыстычных камiтэтаў. Развiццё

дэмаграфiчнай статыстыкi. Гарадскія перапісы. Першы ўсеагульны перапiс

насельнiцтва Расiйскай iмперыi 1897 г. Статыстыка прамысловасцi. "Ведомости

фабрик и заводов". Матэрыялы перапiсу прамысловых прадпрыемстваў на пачатку

XX ст. Земская статыстыка напярэдаднi першай сусветнай вайны на Беларусi.

Статыстычныя выданні.

Статыстычныя крынiцы па гiсторыi Беларусi навейшага часу. Стварэнне

дзяржаўных статыстычных устаноў. Шляхi збору iнфармацыi. Статыстыка

народанасельнiцтва. Усесаюзныя перапiсы насельнiцтва (1923, 1926, 1937, 1939 i

iнш.). Формы i метады бягучага ўлiку насельнiцтва. Сiстэма прамысловай

статыстыкi. Аналiз i апрацоўка комплексаў прамысловай статыстыкi як масавай

гiстарычнай крынiцы. Статыстыка асобных сацыяльных груп. Прафесiйныя

перапiсы, бюджэтныя абследваннi. Статыстыка сельскагаспадарчай вытворчасцi.

Гадавыя справаздачы калгасаў i саугасаў. Асаблiвасцi iх аналiзу.

Метады збору статыстычных дадзеных і метады статыстычнага аналізу.

Мадэліраванне і прагназіраванне. Графічны спосаб прадстаўлення статыстычных

дадзеных. Дыяграмы і іх віды.

РАЗДЗЕЛ IІ. АПАВЯДАЛЬНЫЯ КРЫНIЦЫ

Тэма 1. Летапiсы i хронiкi. Летапiсы як гiстарычная крынiца. Агульная характарыстыка.

Пратограф (спiс, звод, рэдакцы). Этапы летапiсання на Беларусi.

Пачатак летапiсання. "Аповесць мiнулых гадоў". Крынiцы i значэнне

аповесцi для вывучэння гiсторыi Беларусi. Узнiкненне мясцовых летапiсных

цэнтраў. Полацкi летапiс. Методыка аналiзу летапiсных помнiкаў. А.Шахматаў.

Лацінамоўныя хронікі. Сагі як гістарычная крыніца. Нямецкiя i польскiя

хронiкi XI - XV стст.

Агульнарускае летапісанне. Беларускае летапiсанне XV-XVI стст.

Класiфiкацыя летапiсаў. Першы беларускi звод: гiсторыя стварэння, крынiцы i

склад. Слуцкая i маскоўская рэдакцыi. Прычыны з'яўлення легендарнай часткi (аб

паходжаннi вялiкiх князёў лiтоўскiх). Другi беларускi звод ("Хронiкi Лiтоўская i

Жамойцкая"), яго рэдакцыi. Складанне III беларускага зводу ("Хронiкi Быхаўца").

Методыка аналiзу легендарных частак летапiсаў.

"Хронiка" Мацея Стрыйкоўскага. Крынiцы i значэнне хронiкi для вывучэння

гiсторыi Беларусi.

Асаблiвасцi летапiсання XVII-XVIII стст. на Беларусi. Баркалабаўскi летапiс.

Гарадскiя летапiсы (хронiкi): Магiлеўская (Тр.Сурты i Трубнiцкiх), Вiцебская

(Панцырнага i Аверкi).

Тэма 2. Мемуарная лiтаратура. Агульная характарыстыка мемуараў як

гiстарычнай крынiцы. Вiды мемуарнай лiтаратуры. Этапы развiцця мемуарнай лiтаратуры.

Гiсторыка-мемуарная лiтаратура XVI-XVII стст. "Дзеннiкi" Я.Збароўскага, Л.Дзялынскага,

Ф.Еўлашэўскага i І.Будзiлы. "Дыярыушы" Самуiла i Багуслава Маскевiчаў i iнш. Асаблiвасцi i

асноўныя вiды мемуараў XVIII ст.

126

Запiскi замежных дыпламатаў i падарожнiкаў XVI -XVIII ст.ст. як

крынiца па гiсторыi Беларусi.

Мемуарная лiтаратура XIX ст. i асаблiвасцi яе вывучэння. Запiскi расiйскiх

падарожнiкаў аб Беларусi.

Мемуары навейшага часу. Характарыстыка асноўных этапаў i вiдаў.

Успамiны удзельнiкаў грамадзянскай вайны, калектывiзацыi i другой сусветнай

вайны, дзеячоў беларускай эмiграцыi, савецкiх i партыйных кiраўнiкоў. Вусныя

ўспамiны, прынцыпы iх збору, улiку i вывучэння.

Тэма 3. Эпісталярныя крыніцы. Эпісталярныя крыніцы і эпісталярная

форма стварэння крыніц іншых відаў (мастацкая літаратура, мемуарыстыка,

публіцыстыка). Пісьмо і перапіска: суадносіны паняццяў. Афіцыйная перапіска.

Пісьмы прыватнага характару. Паняцце эпісталярнага комплекса. Буйнейшыя

эпісталярныя комплексы новага і навейшага часу. Праблемы атрыбуцыі і

публікацыі эпісталярных крыніц.

Тэма 4. Лiтаратурныя i публiцыстычныя творы як гiстарычныя

крынiцы. Вызначэнне паняцця «літаратурны твор». Асаблiвасцi вывучэння

помнiкаў лiтаратуры як гiстарычных крынiц.

Асноўныя рысы лiтаратурных твораў XI - XIII ст.ст. "Слова аб палку

Iгаравым". Пераводныя помнікі. Публiцыстычны i палемiчны жанры, яго

станаўленне. "Павучэнне" Манамаха.

Жыційная літаратура. Мартырыі («страсці») Жыція Ефрасінні Полацкай,

Кірыла Тураўскага і інш. Літаратурная дзейнасць мітрапаліта Кіпрыяна. Вывучэнне

жыційнай літаратуры. В.В.Ключэўскі.

Літаратурныя і публіцыстычныя творы XVI-XVIII стст. Паэтычныя творы XVI - пачатку

XVII стст. Прадмовы і пасляслоўі Ф.Скарыны, С.Буднага, В.Цяпінскага. Царкоўна-палемічныя

сачыненні канца XVI - першай паловы XVII стст. Літаратурныя і публіцыстычныя творы другой

паловы XVII-XVIII стст.

Асаблівасці вывучэння літаратурных твораў новага і навейшага часу.

Адлюстраванне рэчаіснасці, светапогляду, індывідуальнасці ў мастацкіх творах

розных эстэтычных накірункаў. Публікацыі мастацкай літаратуры. Журнальныя

публікацыі мастацкіх твораў. Самвыдат. Улік формы публікацыі пры

крыніцазнаўчым вывучэнні.

Публіцыстычныя творы новага і навейшага часу. Заклікі, лістоўкі,

пракламацыі. Плакатныя формы і іх вывучэнне. Суадносіны мастацкай і

публіцыстычнай літаратуры.

Тэма 5. Перыядычны друк. Магчымасці выкарыстання перыядычнага

друку як гістарычнай крыніцы. Перыядычны друк як спецыфічная сістэма

гістарычных крыніц. Праблемы сістэматызацыі і класіфікацыі перыядычных

выданняў.

Этапы развіцця перыядычнага друку. Першыя перыядычныя выданні на

тэрыторыі Беларусі. Афіцыйны друк. «Губернскія» і «Епархіяльныя » «ведамасці».

«Заходнерусізм» і «Веснік» Гаворскага. Першыя неафіцыйныя выданні. «Мінскі лісток».

Спецыялізацыя і палітызацыя перыядычнага руху. Легальны і нелегальны друк. Нацыянальныя

выданні. «Наша Доля», «Наша Ніва».

127

Перыядычны друк і цэнзура. Цэнзурныя статуты і ўстановы, іх развіцце на

працягу XIX - пачатку XX стст.

Перыядычныя выданні навейшага часу. Партыйна-дзяржаўны кантроль над

перыядычным друкам у Савецкі час. Цэнзура ў Польшчы (1929-1939).

Падцэнзурныя выданні і іх спецыфіка. Партыйны, савецкі, прафсаюзны друк.

Раённыя выданні, іх роля ў прапагандзе афіцыйнай палітыкі.

Нелегальны друк у навейшы час. Апазіцыйныя выданні ў Заходняй Беларусі

і на савецкай тэрыторыі. Самвыдат 60-90-х гг., характэрныя рысы газетна-

журнальных выданняў самвыдату.

Калабарацыйны друк. Перыядычныя выданні беларускай эміграцыі.

Асаблівасці вывучэння перыядычнага друку 1990-х гг. «Незалежныя»

выданні.

Рэклама, яе спецыфіка як формы перыёдыкі. Гісторыя рэкламы. Рэклама

старонак беларускіх выданняў 1920-х гг. Рэклама ў Заходняй Беларусі. Рэклама

1990-х гг.

Праблемы крыніцазнаўчага вывучэння перыядычнага друку. Устанаўленне

першапачатковага тэксту артыкулаў, цэнзурныя купюры. Праблемы паходжання і

атрыбуцыі артыкула.

ЛІТАРАТУРА

Да ўсіх тэм:

Актуальные проблемы изучения и издания письменных исторических

источников. Всесоюзн. научн.сессия. г.Кутаиси. 18-20 окт. 1988 г.; Тез. докладов.

Тбилиси, 1988. -148 с.

Бібліяграфія па гісторыі Беларусі. Феадалізм і капіталізм. -Мн., 1969. - 437 с.

Боброва Е.Ю. Основы исторической психологии. Спб., 1977.

Горбачевский Н. Краткія табліцы, необходимыя для историй, хронологии

вообще для всякого рода археологических изследований. Вильна, 1867.

Игнатенко А.П. Введение в историю БССР. -Мн.: Высшая школа, 1965.

Историческое краеведение Белоруссии. -Мн.: Изд-во БГУ, 1980. -с.201-213.

Источниковедение и компаративный метод в гуманитарном знании. Тез.

докл и сообщ. научной конфер. М., 1996. С.6-62.

Источниковедение истории СССР / Под ред. И.Д.Ковальченко. -М.: Высшая

школа, 1981. -С.155-156, 165.

Кабанов В.В. Источниковедение истории советского общества. М., РГГУ,

1997.

Каменцева Е.И. Хронология. М., 1982.

Карскі Я.Ф. Славянская кірылаўская палеаграфія. М.: Навука, 1979.

Каханоўскі Г.А. Археалогія і гістарычнае краязнаўства Беларусі ў XVI-XIX

ст. -Мн.: Навука і тэхніка, 1984. -С.13-16.

Ковальченко И.Д. Методы исторического исследования. М., 1987.

Куль-Сяльверстава С.Я. Беларуская палеаграфія. Навучальны дапаможнік.

Гродна, 1996. 104 с.

Люблинская А.Д. Латинская палеография. М.: Высшая школа, 1969.

Пронштейн А.П., Задера А.Г. Методика работы над историческими

источниками. Уч.-методич.пособие. Изд-во Моск.ун-та. 1977.

128

Сокольчик А.А. Дооктябрьская книга на русском языке о Белоруссии (1768-

1917 гг.). Библиографический указатель. -Мн., /Государственная библиотека

БССР/, 1976. 426 с.

Тихомиров М.Н. Источниковедение истории СССР: В 2 т. Т.І. -М.:

Госуд.соц.-эк. изд-во. 1940. -С.127-128.

Тихомиров М.Н., Муравьев А.В. Русская палеография. М.: Высшая школа,

1982. 200 с.

Улащик Н.Н. Очерки по археографии и источниковедению истории

Белоруссии феодального периода. -М.: Наука, 1973. 303 с.

Хронология Российской истории. Энциклопедический справочник. М., 1994.

Черепнин Л.В. Русская хронология. М., 1944.

Шкуратов И.А. Историческая психология. М.: «Смысл», 1997

Шмидт С.О. Путь историка: избр.труды по источниковедению и

историографии. М., РГУ, 1997.

Да ўводзін:

Актавыя кнігі // Беларуская савецкая энцыклапедыя. Т.1. -Мн., 1969. -С.202-

203.

Актовое источниковедение: Сб.ст./Редкол.: С.М.Каштанов (отв.ред) и др.М.:

Наука, 1979. 272 с.

Алексеев Л.П. Полоцкая земля (Очерк истории Северной Белоруссии) в ІХ-

ХІІІ вв. -М.: Наука, 1966. -296 с.

Анішчанка Я.К. Генеральнае межаванне Полацкага і Магілёўскага

намесніцтваў // Весці АН БССР. Сер.грамад.навук. 1990. № 6.

Анішчанка Я.К. Камеральнае апісанне – крыніца па сацыяльна-эканамічнай

гісторыі Ўсходняй Беларусі (1772-74 гг.)// Весці АН БССР. Серыя грамад.навук.

1988. № 3.

Антонович А.К. Белорусские тексты, писанные арабским письмом, их

графико-орфографическая система. Вильнюс, Моклас, 1958.

Архивоведческие и источниковедческие проблемы

кинофотофонодокументов. М.: ВНИИДАД, 1990.

Бардах Ю. Литовские статуты – памятники права периода Возрождения //

Культурные связи народов Восточной Европы в XVI в. -М.: Наука, 1976. -С.71-93.

Беленький И.Л. Разработка проблем теоретического источниковедения в

исторической науке (1969-1983). М., 1983

Бережков Н.Г. Литовская метрика как исторический источник. М.; Л.: Изд-во

АН СССР, 1946. Ч.1. 179 с.

Бикерман Э. Хронология древнего мира. М., 1975.

Богданов А.П. Филиграноведение вчера и сегодня // История и палеография.

Сб.статей. М., 1993. Ч.2. С.302-432.

Василяускене А.-В.В. Списки второго Литовского Статута на

староболгарском языке (палеография, хронология, дипломатика): Автореф. дис. ...

канд. ист.наук / Вильнюс. ун-т. Вильнюс, 1990. 25 с.

Виноградов В.В. Проблемы авторства и теория стилей. М., 1961

129

Владимирский-Буданов М.Ф. Обзор истории русского права. 7-е изд. Пг.:

Киев, 1915.

Воронкова С.В. Материалы особого совещания по обороне государства.

Источниковедческое исследование. М., 1975.

Гарэцкі Г.І. Межы Заходняй Беларусі ў Польшчы (Нац.склад насельніцтва

Зах.Беларусі). Мн., 1928.

Гарэцкі Г.І. Нацыянальныя асаблівасці насельніцтва БССР паводле перапісу

1926 г. Мн., 1929.

Гераклитов А.А. Филиграни XVII в. на бумаге рукописных и печатных

документов русского происхождения. М.: Наука, 1963.

Laucevicus E. Popierius Letuvaje XV-XVIII b. Vilnus, 1967.

Да раздзела І:

Даўгяла Д.І. Літоўская метрыка і яе каштоўнасць для вывучэння

мінуўшчыны Беларусі. -Рыга, 1933. -14 с.

Добнаш-Рождественская О.А. История письма в средние века: руководство к

изучению латинской палеографии. М.: Книга, 1987.

Евграфов Е.М. Кинофотодокументы как исторический источник. М.:

Моск.изд.-полигр.техн., 1973.

Ермолаев И.П. Историческая хронология. Казань, 1980.

Ефременков Э.Л. Раскрытие авторства на основе анализа идейного

содержания произведений // Вопросы текстологии. Вып.2 М., 1960.

Жиромская В.Б. Всесоюзные переписи населения 1926, 1937, 1939 годов.

История подготовки и проведения // История СССР. 1990. № 3. С.84-104.

Иванов Г.М. Исторический источник и исторической познание. Томск, 1973.

Иванов Г.М. О социальной природе исторического источника // Тр. Томского

гос.ун-та. Томск, т.11. с.73-85.

Иванов Г.М., Коршунов А.М., Петров Ю.В. Методические проблемы

исторического познания. М., 1981.

Историко-юридические материалы, извлеченные из актовых книг губерний

Витебской и Могилевской, хранящихся в центральном архиве в Витебске. Вып. 1-

32. Витебск, 1871-1906.

Каштанов С.М. Очерки русской дипломатики. М.: Наука, 1970. 498 с.

Клейн Л.С. Археологические источники. Л: ЛГУ, 1978.

Климишин И.А., Календарь и хронология. М., Наука, 1985.

Ковальский Н.П. Источники по истории Украины XVI - первой половины

XVII в. в Литовской метрике и фондах приказов ЦГАДА: Учеб.пособие.

Днепропетровск: Изд-во ДГУ, 1979. 73 с.: ил.

Козловский П.Г., Чепко В.В. Инвентари и хозяйственные документы

магнатских владений Белоруссии XVI-XVIII вв. и инвентари помещичьих имений

первой половины XIX в. как исторический источник // Ежегодник по аграрной

истории Восточной Европы. 1962. -Мн., 1964.

Копысский З.Ю. Источниковедение аграрной истории Белоруссии. -Мн.:

Наука и техника. 1978. -136 с.

Лазутка С.А. 1 Литовский Статут – феодальный кодекс Великого княжества

Литовского. Вильнюс, 1973. 211 с.: ил.

130