Bukowska Ewa. Tajne nauczanie w Polsce w latach 1939-1945

Подождите немного. Документ загружается.

Kopiowanie dozwolone z podaniem џrуdіa i autora

www.polishresistance-ak.org

Niniejszy artykuі mуgі ukazaж siк dziкki szczodrobliwoњci

Fundacji z Brzezia Lanckoroсskich

Artykuі 15

Ewa Bukowska, Tajne nauczanie w Polsce w latach 1939-1945

Po kapitulacji Warszawy 28.IX.1939 r. i zaprzestaniu walk, spoіeczeсstwo polskie, choж przybite klкsk№,

zaczкіo szybko usuwaж zniszczenia i organizowaж szkolnictwo. Niestety Niemcy rуwnieї szybko zaczкli

wprowadzaж swoj№ administracjк cywiln№. Terytorium Polski podzielono na: Tereny wcielone do Rzeszy

(Њl№sk, Poznaсskie i Pomorze) i Generaln№ Guberniк (do linii Bugu) ze stolic№ w Krakowie, gdzie

urzкdowaі gubernator Frank.

Niemcy nie kryli swoich planуw w stosunku do ludnoњci polskiej. Chodziіo im nie tylko o zdobycie terytorium,

ale i o zniszczenie kultury polskiej. Polacy mieli byж tylko siі№ robocz№.

Wielkim wstrz№sem dla spoіeczeсstwa byіo aresztowanie 6.XI.1939 r. profesorуw Uniwersytetu

Jagielloсskiego po wykіadzie Mьllera, oficera Gestapo, ktуry poprosiі rektora o urz№dzenie jego odczytu.

Na terenach wі№czonych do Rzeszy nie byіo w ogуle polskich szkуі, nawet podstawowych, a do niemieckich

polskie dzieci nie mogіy chodziж. A jednak, mimo terroru, powstaіo tam samorzutnie tajne nauczanie:

nauczyciele zbierali po kilkoro dzieci ze swojej dzielnicy miasta i w najwiкkszej konspiracji uczyli je; czкsto

rodzice prosili o zajкcie siк ich dzieжmi, їeby nie demoralizowaіy siк z braku zajкcia, nawet pіacili

nauczycielowi wg swoich moїliwoњci. Jeden nauczyciel uczyі swoj№ gromadkк w zakresie szkoіy

powszechnej wedіug programu przedwojennego dwa lub trzy razy w tygodniu. Iloњж kompletуw wzrastaіa i

nauczyciel musiaі wіoїyж plan zajкж, їeby obsіuїyж kilka grup w rуїnych lokalach. Byіo to moїliwe przy њcisіej

wspуіpracy z rodzicami, ktуrzy ofiarowywali swoje b. maіe, џle ogrzane mieszkania (wiкksze byіy

zarekwirowane). W razie niespodziewanej wizyty Niemca tіumaczono, їe s№ to lekcje jкzyka niemieckiego i

rachunkуw - potrzebne przecieї dzieciom, gdy bкd№ musiaіy pracowaж juї od 12-14 roku їycia jako

niewykwalifikowani robotnicy.

Na tych terenach szkolnictwo podziemne znajdowaіo siк pod opiek№ i czкњciowym kierownictwem

organizacji wojskowych.

W Generalnej Guberni zlikwidowano szkoіy wyїsze i њrednie, a pozostawiono szkoіy podstawowe i

zawodowe o okrojonym programie nauczania i zakazu uczenia historii Polski, geografii i literatury. Niemiecka

organizacja szkolnictwa opieraіa siк na polskich urzкdach oњwiaty, wprowadzaj№c do nich Niemcуw jako

zwierzchnikуw, stopniowo zmniejszaj№c liczbк zatrudnionych Polakуw i zakres ich kompetencji.

W koсcu paџdziernika 1939 r. powstaіa Tajna Organizacja Nauczycielska TON – jednocz№ca najwiкkszy

Zwi№zek Nauczycielstwa Polskiego oraz piкж innych organizacji nauczycielskich. Z inicjatywy wіadz

wojskowych ZWZ powstaіa Komisja Oњwiecenia Publicznego. Byіy teї inicjatywy regionalne. Pуџniej powstaі

w 1940 r. Departament Oњwiaty i Kultury Delegatury Rz№du Polskiego. Jego gіуwnym zadaniami byі:

przygotowanie programуw nauczania i egzaminуw oraz opracowanie projektуw na przyszіoњж. TON

korzystaіa z subwencji Rz№du Londyсskiego. Naleїaіo stworzyж konspiracyjny system nauczania, opieraj№c

siк na caіym spoіeczeсstwie. Byіa to jedna z form walki z okupantem.

TON pocz№tkowo objкіa szkolnictwo powszechne. W starych klasach uczono przedmiotуw zakazanych oraz

w fikcyjnej klasie VII przerabiano program I klasy gimnazjalnej. Wkrуtce powstaіy komplety o programie

szkoіy њredniej. Ustalono pewne zasady: liczba uczniуw jednego kompletu powinna wynosiж 5-6 osуb, liczba

godzin nauki zostaіa zredukowana do poіowy liczby godzin obowi№zuj№cych przed wojn№ dla kaїdego

przedmiotu, a lekcje powinny byж dwugodzinne. W jednym mieszkaniu nauka mogіa odbywaж siк dwa razy w

tygodniu. Komplet nie powinien zmieniaж mieszkania w jednym dniu, a w zamian za to nauczyciel

przechodziі z lekcji na lekcjк. W wyj№tkowych wypadkach, gdy lokal szkolny miaі dobre warunki

bezpieczeсstwa i moїna byіo uzgodniж plan lekcji szkoіy zawodowej z godzin№ lekcji tajnej – to oficjalnie

byіa np. lekcja np. ksiкgowoњci prowadzona przez nauczycielkк tego przedmiotu, a nieoficjalnie prowadziіa

lekcjк nauczycielka np. historii (ta ostatnia miaіa prawo przebywaж w klasie jako wychowawczyni). W razie

dzwonka ostrzegawczego miaіy zamieniж siк rolami. Nauczyciele matematyki, historii itp. czкsto zatrudniani

byli, po pewnym przekwalifikowaniu siк, jako nauczyciele przedmiotуw zawodowych.

Profesorowie wyїszych uczelni w Warszawie i Krakowie prowadzili tajne komplety. Otwieranie nowych szkуі

zawodowych za zgod№ niemieckich wіadz szkolnych pomogіo w zorganizowaniu tajnego nauczania na

poziomie uniwersyteckim. Mogіo siк ono odbywaж przynajmniej w lokalach tych szkуі i korzystaж z pomocy

naukowych. Np. szkoіa dla pomocniczego personelu sanitarnego, ktуrej kierownikiem byі doc. Jan Zaorski, w

rzeczywistoњci byіa Wydziaіem Lekarskim Uniwersytetu J. Piіsudskiego. Szkoіa Kreњlarska, Kurs Rysunku

Technicznego to dawna Politechnika Warszawska. Zawodowa szkoіa rolnicza i prywatna szkoіa rybacka – to

dawne S.G.G.W.

Profesor Edward Lipiсski z S.G.H. uzyskaі licencjк na prowadzenie jednorocznej szkoіy ekonomicznej. Po

roku dawano њwiadectwo ukoсczenia klasy „ogуlno-handlowej” a potem mіodzieї studiowaіa w klasie

„przemysіowej” i „bankowej” w trzecim roku.

W lutym zwolniono z obozu czкњж profesorуw Uniwersytetu Jagielloсskiego. W grudniu tegoї roku wrуciі

profesor Mieczysіaw Maіecki i w porozumieniu z wіadzami podziemia przyj№і pracк w „Institut fьr Deutsche

Ostarbeit”, gdzie oficjalnie miaі zbieraж materiaіy do sіownika wyrazуw polskich zapoїyczonych z jкzyka

niemieckiego. Nieoficjalnie, dziкki dostкpowi do zbiorуw Biblioteki Jagielloсskiej, wynosiі z niej ksi№їki

potrzebne dla tajnych wykіadуw. Wkrуtce wci№gn№і on do wspуіpracy innych profesorуw; od kwietnia 1942

r. rozpocz№і dziaіalnoњж tajny wydziaі polonistyki, a potem prawa. Prof. Maіecki zorganizowaі takїe

spуіdzielnie rzemieњlnicze i zarejestrowaі w nich majstrуw (profesorowie), podmajstrуw (asystenci) i

pracownikуw (studenci) rуїnych firm.

Terytoria polskie na wschуd od Bugu trafiіy pod wіadzк niemieck№ dopiero po roku 1941. Na ziemiach tych w

latach 1939-1941 utrzymywaіy siк w rуїnym stopniu i formach szkoіy podstawowe i њrednie z wykіadowym

jкzykiem polskim. Okupant niemiecki zlikwidowaі te szkoіy.

Tajne nauczanie to nie tylko ksztaіcenie mіodzieїy, ale i wysiіek wychowawczy. Nauczyciele uwaїali

prowadzenie tajnego nauczania za swуj obywatelski obowi№zek, a mіodzieї chкtnie garnкіa siк do nauki i

osi№gaіa dobre wyniki. Jedni i drudzy wiedzieli, iї w razie wykrycia, groziіo uczniom i nauczycielom, a nawet

wіaњcicielom mieszkaс, w ktуrych odbywaіy siк komplety, wiкzienie i obуz koncentracyjny. Brutalne represje

stosowane przez okupanta, nie powstrzymywaіy jednak tajnego nauczania.

Wiкcej informacji moїna odszukaж w nastкpuj№cych ksi№їkach:

*Stefan Korboсski, Polskie Paсstwo Podziemne, Wydawnictwo „Promyk” Philadelphia P.A.

*Nadzieja Drucka, Szkoіa w Podziemiu, Wyd. MON, W-wa 1973

*Janina Kaџmierska, Szkolnictwo warszawskie w latach 1939-45, PWN, W-wa 1980

*Mikoіaj Kozakiewicz i Stanisіaw Brzozowski, Szkoіa w konspiracji, IW „Nasza Ksiкgarnia”, W-wa 1960

*Adam Kowalski, Pamiкtnik nauczyciela, Wyd. Јуdzkie, Јуdџ 1969