!
ó ðàç³ ïåðåìîãè â³í ìàòèìå ïðàâî âèçíà÷àòè äîë³ âñüîãî ñóùîãî ÿê
íà íåá³, òàê ³ íà çåìë³.
²ñòîð³ÿ çáåðåãëà áåçë³÷ ïàìÿòîê ïèñåìíîñò³ Äâîð³÷÷ÿ, àëå òðè-
âàëèé ÷àñ ïðî÷èòàòè ¿õ íå áóëî ìîæëèâîñò³, ³ ëèøå íà ïî÷àòêó
ÕIÕ ñò., ó 1835 ð., Ã. Ðàóë³íñîí â³äêðèâ á³ë³íãâó íà Áåõèñòóíñüê³é
ñêåë³, äå áóëî âèêàðáîâàíî íàïèñ òðüîìà ìîâàìè: íîâîåëàìñüêîþ,
àêêàäñüêîþ òà ñòàðîïåðñüêîþ. Öå äàëî çìîãó çàâäÿêè ïîð³âíÿëü-
íîìó àíàë³çó äåøèôðóâàòè êëèíîïèñí³ òåêñòè. Ó÷åíèì â³äêðèëèñÿ
êóëüòóðí³ áàãàòñòâà ñòàðîäàâíüîãî Øóìåðó, áóëî âèçíà÷åíî ÷àñ
éîãî óòâîðåííÿ III òèñ. äî í. å. Çíàéäåíî âåëè÷åçíó á³áë³îòåêó
(áëèçüêî òðèäöÿòè òèñÿ÷ ãëèíÿíèõ ïëàñòèíîê), ùî íàëåæàëà öàðþ
Àøøóðáàí³ïàëó.  í³é ì³ñòèòüñÿ áàãàòî òåêñò³â, ÿê³ ïåðåäóþòü
ãðåöüê³é ì³ôîëî㳿, à òàêîæ çáåðåãëàñÿ ³íôîðìàö³ÿ, âèêëàäåíà
ï³çí³øå â Á³á볿. ßê ñâ³ä÷àòü êëèíîïèñí³ òàáëè÷êè, Àøøóðáàí³ïàë
áóâ êíèãîëþáîì. Íà îäí³é ç òàáëè÷îê íàïèñàíî: äîðîãîö³íí³ òàá-
ëè÷êè, ÿêèõ íåìຠâ Àøøóð³, çíàéä³òü ³ äîñòàâòå ìåí³..., íà
³íø³é: Ó òîé äåíü, êîëè òè îäåðæèø öüîãî ëèñòà, â³çüìè ç ñî-
áîþ Øóìó, áðàòà éîãî Áåëü-Åòèðà, Àïëà òà õóäîæíèê³â ç Áîðñèï-
ïè, ÿêèõ òè çíàºø, çáåðè âñ³ òàáëè÷êè, ùî çáåð³ãàþòüñÿ â ¿õí³õ
äîìàõ, à òàêîæ ó õðàì³ ²çèäè. ² íèí³ âðàæຠïîðÿäîê, ó ÿêîìó
çáåð³ãàëàñü á³áë³îòåêà. Òàáëè÷êè ëåæàëè ó ñïåö³àëüíèõ ÿùè÷êàõ ³
áóëè ðîçñòàâëåí³ çà â³äïîâ³äíèìè ðîçä³ëàìè. Ñåðåä íèõ ³ñòîðè÷í³
òåêñòè, çâîäè çàêîí³â, ìåäè÷í³ äîâ³äíèêè, îïèñè ïîäîðîæåé,
ì³ôè ³ ìîëèòâè, ã³ìíè òà îïîâ³ä³, ñëîâíèêè ç³ ñïèñêàìè øóìåðñü-
êèõ ñêëàäîâèõ çíàê³â òà ãðàìàòè÷íèõ ôîðì ³ íàâ³òü ñëîâíèêè ³íî-
çåìíèõ ìîâ, àäæå Àññèð³ÿ áóëà çâÿçàíà ìàéæå ç óñ³ìà êðà¿íàìè
ïåðåäíüî¿ À糿. Ïèñåìí³ñòü âèð³øàëüíèé ÷èííèê êóëüòóðè, áî
ëèøå âîíà äຠçìîãó ìàéæå â íåäîòîðêàíí³é ôîðì³ çáåðåãòè ³íôîð-
ìàö³þ. Âèéøîâøè ³ç Äâîð³÷÷ÿ, âîíà ÷åðåç ïåðåäíþ Àç³þ ââ³éøëà â
ªâðîïó ³ ïîøèðèëàñÿ òàì.
ªãèïåò áóâ çàêðèòîþ êðà¿íîþ. Çåìë³ éîãî ïðîñòÿãàëèñü óçäîâæ
ͳëó, ÿêèé áóâ ãîäóâàëüíèêîì ºãèïòÿí, ïðèíîñÿ÷è ùîðîêó ðî-
äþ÷èé ìóë ç³ ñâî¿õ âåðõ³â¿â. Çàâäÿêè öüîìó ºãèïòÿíè çáèðàëè
ùîðîêó òðè âðîæà¿, ùî äàâàëî ¿ì çìîãó ö³ëêîì çàáåçïå÷óâàòè ñåáå
³ òîðãóâàòè ïðîäóêòàìè ³ç ñóñ³äàìè, îäåðæóþ÷è âåëèê³ ïðèáóòêè.
Íàäëèøîê ðîáî÷î¿ ñèëè ðåàë³çîâóâàâñÿ ïî-ð³çíîìó: îäí³ çàéìàëè-
ñÿ ðåìåñëàìè, ³íø³ ñòàëè ³íòåëåêòóàëüíîþ åë³òîþ æåðöÿìè, ÿê³
óòâîðèëè ñâîºð³äíó íàóêîâó êîðïîðàö³þ, ùî ðîçðîáèëà ïè-
ñåìí³ñòü, ì³ôîëîã³÷íó ñèñòåìó, ï³çí³øå ðåë³ã³þ, çàïèñóâàëà ³ñòî-